Леонардо да Винчи-Уйғониш даври маданиятининг энг буюк арбоби - Tasviriy san'at - Referatlar

Леонардо да Винчи-Уйғониш даври маданиятининг энг буюк арбоби

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

63.5 KB

Ko'chirib olish

Леонардо да Винчи-Уйғониш даври маданиятининг энг буюк арбоби Тарих фани ўқитилиши жараёнида ўқувчилар ўтган асрларнинг буюк намояндаларининг таржимаи ҳоли билан танишадилар. Уларнинг мақсади, илғор ғоялари, кураши ва қаҳрамонликлари билан. Улар намуналари, ўқувчилар учун мактаб сифатида кўрилиб, уларни ўзларининг мақсадига садоқати ва шу мақсад сари юриши, қийинчиликларни енгиши намуна сифатида кўриш мумкин. Улар мақсад сари интилишида нимадан воз кечганлиги, ватани ва халқига ҳизмат ва ўзини қурбон қилиши тушинганлар. Ижобий қаҳрамонлар ва буюк шахслар ўқитувчиларга нима яхши деган саволга жавоб айта олганлар. Ушбу етарлими? Яхши ғоя чуқур ва тушунарли қабул қилинади ва салбий ҳаракатлар чиқариб ташланади. Инсон ҳатолари устида ўрганади. Инсон нима ёмон эканлигини билиши керак. Диалектика ўргатадики, ҳаракат қарама – қаршиликлар жанги ва уларнинг оқибатини ҳис қилиш керак. Ижобий қаҳрамон ва тарихий шахсларга ҳар доим салбий адабий ва тарихий шахслар қарама – қарши турадилар. Шулар мисолида аҳлоқий ёмонликлар олиб ташланиши керак. Тарбия жараёнида ижобий қаҳрамонлар қанча кўп бўлса, аҳлоқ – одоб кўтарилишида ижобий натижалар келиб сиқиши мумкин. Бу ҳеч қандай қаршиликларсиз қабул қилинади, чунки қаҳрамонлар ҳам, сиймолар ҳам кўп чиройли сўзларбилан ифода этилган, лекин тарбия жараёнида етарлими? Бундай жараённи қайтаришлиши, бир хиллиги ижобий натижалар олиб келиши қийин. Сон сифатини таъминлай олмайди ва бу қайтарилишлар салбий натижалар олиб келиши ҳисобга олиниши керак. Ҳар қандай факт ва ғоялар қайтарилиши. Ўқувчиларга ўзгача қирралар билан етказилса мақсадга мувофиқ бўлар эди.

Шунда ўқувчиларга қаҳрамонларнинг нотаниш ёки кутилмаган қирралари очилади. Бундай бурилиш ўқувчини ҳайрон қолдиради ва уни қизиқиши ортади. Бундай бўлмаганда ўқувчиларда зерикиш хусусияти ортади ва руҳиятига таъсир этмайди. Лекин ўқувчини тарбия воситаси сифатида қараш нотўғри бўлади. Бундай жараёнда ҳар қандай яҳшилик, омадсизликни олиб келиши мумкин. Ўқувчини менсимаслик унинг руҳияти сезмаслик, уни мақсад сари интилишини ҳисобга олмаслик мумкин эмас. Бундай маънавий тарбияни тўғри деб баҳоламайди, чунки ўқувчи унга қандайдир бир нарса сингдира олаётганлигини фахмлаб олади. Бу ички дунёвий қаршиликни олиб келади. Флоренциялик Леонардо да Винчи (1452-1519 йилларда яшаган) Италиядаги Уйғониш даври маданиятининг энг буюк арбоби эди, десак хато қилмаган бўламиз. Ёш Леонардонинг отаси кичкина Винчи шаҳрида нотариус бўлиб ишлаган. Леонардо да Винчи ёшлигидан яхши билим олди. У буюк олим, истеъдодли меъмор, муҳандис, конструктор ва рассом бўлиб етишди. Леонардо 18 ёшдалигида унинг отаси Флорен ц ия республикаси ҳукуматига ишга ўтди. Флорен ц ияда у ўғлини ҳайкалтарош ва рассом Андреа Веррокога шогирдликка беради. Тарихчи ва санъатшунос Вазарининг ёзишича, Верроко 1476 йили «Исонинг чўқинтирилиши» асарида фаришталардан бирини чизишни шогирди Леонардога топширади. Унинг чизган расмини кўрган Верроко шогирдининг устунлигини тан олиб, сурат чизишдан бутунлай воз кечиб, фақат ҳайкалтарошлик билан шуғуллана бошлаган. Леонардонинг қобилияти ва зеҳнининг шаклланишида унинг оиласи ва қадрдон ўлкаси манзараси асосий омил бўлди. Рассомнинг бизгача етиб келган илк имзоси ўзи туғилиб ўсган Арно водийси чизилган расмда қўйилган. Леонардонинг дастлабки олган буюртмаси Флорен ц иядаги Сан-Донато монастирида «Волхвлар таъзими» асари бўлиб, унинг Миланга юборилиши туфайли тугалланмай қолади. Флорен ц ия ҳокими Лоренсо Медичи Леонардони Милан герсоги Людовик Сфорса ҳузурига топшириқ билан

юборади. Миланга Леонардо ўзи ясаган янги мусиқа асбоби - лирани олиб боради. Ҳаётининг кейинги 1482 - 1499 йиллардаги энг унумли даврини у Миланда, герцог саройида ўтказган. Санта Мария Делла Гра ц ия монастирида Леонардо ўзининг машҳур «Пинҳоний тановул» расмини чизди. Унинг лойиҳасига биноан Милан шаҳрини ичимлик суви билан таъминлайдиган катта канал қурилганди. 1 Леонардо да Винчи 1499 йили Миландан Вене ц ияга ва 1503 йили Флоренсияга қайтди. Бу ерда у каналлар, учар аппаратлар лойиҳаларини чизди. Олим, шунингдек, анатомия, геология, гидравлика ва механика соҳаларида илмий тадқиқотлар олиб борди. Худди шу пайтда Леонардо «Мона Лиза» портрети устида иш бошлаган. Фран ц ия қиролининг Ломбардиядаги ноиби Шарл де Амбуаз таклифи билан Леонардо да Винчи 1516 йили Миланга келди. Уни «биринчи рассом, меъмор ва механик» лавозимига тайинлашди. Фран ц ия қироли Франсиск I Леонардо учун Амбуазда 3500 олтин экюга Кло Люсе қалъасини олиб берди. Худди шу ерда да Винчи ўз умрининг охирги йилларини ўтказди. Кло Люседа унинг энг буюк асари «Мона Лиза» портрети чизиб тугалланди. Леонардо да Винчи рассом сифатида суратини чизаётган кишилар ва уларнинг руҳий кечинмаларига ҳаммадан ҳам кўп эътибор берарди. Леонардонинг «Мона Лиза»си («Жаконда») - ёш жувоннинг портрети, ҳозирги кунга қадар санъатнинг шу соҳасидаги энг машҳур асардир. Рассом бу суратда ёш жувоннинг ташқи қиёфасинигина эмас, балки унинг ички дунёсини, кечинмаларини ва кайфиятини ажойиб, сирли тарзда акс эттириб берган. Санъат соҳасидаги мутахассислар ҳозирги кунга қадар «Мона Лиза»нинг сурати кимдан чизилганииги устида баҳс қилиб келмоқдалар. Жумладан, машҳур психолог Фрейд Леонардо бу портретда ўз онаси ҳақидаги хотираларини мужассамлаштирган деб фараз қилади. Охирги пайтда компютер ёрдамида тадқиқотлар олиб борган бир гуруҳ 1 История исскуств а зарубежных стран 17-18 веков - М.: Изобразительное исскуство. 19 88 . – С.231.

санъатшунослар портретда Леонардо ўзининг расмини чизган деган фаразни ҳам айтишди. Леонардо да Винчи 1519 йили 2 майда вафот этди. Айтишларича, у ўлими арафасида ёнида бўлган Фран ц ия қироли Франсиск II га одамлар учун жуда кам хизмат қилганини айтиб узр сўраган. Уйғониш даврининг буюк санъаткорлари одамларни ҳозирги кунга қадар қойил қолдираётган нодир асарларни яратдилар. Ҳиндистоннинг атоқли арбоби Жавоҳарлал Неру ўзининг “Умумжаҳон тарихига нигоҳ” номли китоби 2 да Уйғониш даврининг буюк санъаткорларидан бири бўлган Леонардо да Винчи ва унинг ижодига юксак баҳо бериб шундай деб ёзади: “Бутун Европани қамраб олган тартибсизлик гирдобидан, машаққатли меҳнатлар эвазига Ренессанс деб аталган гўзал бир гул вужудга келди. У даставвал Италияда туғилган бўлса ҳам, ўзига маънан озуқа ва илхом излаб асрлар оша Қадимги Юнонистонга мурожаат қилди. У Юнонистондан гўзалликка нисбатан бўлган мухаббатни олди ва гўзалликнинг шаклан кўринишига маънавий табиатдан олинадиган жуда ҳам кенг қамровли тушунчалар билан бойитди. У мазмунан шаҳар ўсимлиги бўлиб, шимолий Италиянинг шаҳарларидан ўзига бошпана топди. Жумладан, Флоренция илк Уйғониш даврининг ватани бўлди. Флоренция ўн учинчи ва ўн тўртинчи асрлардаёқ итальян тилида ижод қилган икки буюк шоир, Данте ва Петраркани етиштирганди. Ўрта асрларда узоқ вақт мобайнида йирик сармоячиларни ўзида жамлаган марказ бўлиб турди. У бойлардан иборат кичик бир республикани намоён қилсада, бойларнинг хаммаси ҳам “лойиқ инсонлар” бўлмай, улар буюк инсонларга кўп вақт ахмоқона муносабатда бўлганлар. Уни “ўзгарувчан Флоренция” деб аташган. Ўзининг ўзгарувчанлиги, зулмкорлиги ва салбий холатларига қарамай, бу шаҳар ўн бешинчи асрнинг иккинчи ярмида уч ажойиб инсон: 2 Неру Дж. Взляд на всемирную историю. - М.: Прогресс. 1989. - С.23-27.

Леонардо да Винчи, Микеланджело ва Рафаэлни етиштириб берди. Бу уччаласининг барчаси буюк рассом ва мусаввир бўлганлар. Леонарда ва Микеланджело бошқа сохаларда хам етук бўлишган... Микеланджело шундай деб айтган: “Инсон қўли билан эмас, ақл- боши билан чизади” 3 ... Леонардо буларнинг уччаласининг орасида энг каттаси бўлган ва кўп муносабатларда жуда ажойиби бўлган. Хусусан, у ўз асрининг энг муносиб инсони бўлган, аммо шуни унутмаки, бу аср жуда кўплаб ажойиб инсонларни ҳам етказиб берган. Буюк рассом ва хайкалтарош Леонардо, бир вақтнинг ўзида буюк мутафаккир ва олим бўлган. У доимо тажрибалар олиб борган, доим изланган, турли саволларга жавоблар излаган, замонавий фан тараққиётига асос солган биринчи буюк олимлардан бўлган. “Бағри кенг табиат, - деган эди у, - бу дунёнинг ҳар жойидан ниманидир ўрганиб олишимиз учун қайғурганди”. 4 Леонардо ўзи мустақил ўқиб ўрганган, ўн уч ёшидан бошлаб лотин тили ва математикани мустақил тарзда ўрганишга киришган. У буюк инженер бўлиб етишди, шунингдек, бизнинг танамиздаги қон айланишини биринчи бўлиб аниқлаган. У бизнинг баданимизни қай тарзда тузилганлигидан таажжубга ва хайратга тушарди. “Қўпол одамлар, - деган эди у, - ахмоқона одатлари ва бефойда қарашлари билан жуда хам анатомик мураккаб тарзда тузилган танамиздек ажойиб қуролга эга бўлишга нолойиқдирлар. Улар учун озуқаларни қабул қилиб оладиган ва қайта чиқариб турадиган оддий бир қоп бўлса хам етарли бўларди, чунки улар учун тана, бу озуқаларни қайта ишловчи қисм холос” 5 . Леонардонинг ўзи вегетариан бўлган ва хайвонларни жуда яхши кўрган. Унга бозорлардан қафаслардаги қушчаларни сотиб олиш ва ўша захотиёқ уларни қафасдан чиқариб, озодликка учириб юбориш одат бўлиб қолганди. 3 Неру Дж. Взляд на всемирную историю. - М.: Прогресс. 1989. - С.23. 4 Ўша манба . - С.24. 5 Ўша манба. - С.24.

Леонардонинг авиация ва осмонда учиш сохасидаги изланишлари хамда олиб борган тажрибалари энг хайратланарли ишларидан бўлган. У кўзлаган натижасига эриша олмаган бўлса ҳам, бу сохада анча ишларни амалга ошира олганди. Ҳеч ким унинг назарий қарашлари ва амалий тажрибаларини давом эттира олмаган. Мабодо, Леонардога уч-тўрт киши эргашганда ва ундан кейин хам унинг ишини давом эттирганларида эди, балки замонавий самолёт икки-уч юз йил аввалроқ ихтиро қилинармиди. Бу ажойиб ва ғаройиб инсон 1452 қилдан 1519 қилга қадар яшаб ўтган. Унинг ҳаётини “Табиат билан бўлган диалог” 6 деб аташади. У доимо саволлар берар ва тажрибалар асосида уларга жавоблар топишга уринар эди; гўё у келажакни тушуниш учун доимо олдинга интилаётгандек туюларди. Мен уччала флоренциялик ҳақида ёздим, айниқса Леонардонинг ўзига хослигини, чунки у мен жуда ҳам севган арбоб саналади. Флоренциянинг тор кўчалари бўйлаб, хаёт ва табиатнинг сир- саноатларига ечим излаётгандек ҳаёлга чўмган холда Леонардо кезиб юрарди. Шундай қилиб, Ренессанс Италияда ўн бешинчи асрда бошлаб гуллай бошлади ва аста-секинлик билан бошқа мамлакатларга ўта бошлади. Буюк рассомлар ўз асарларига жон киритишар, Европанинг галареялари уларнинг асарлари билан тўларди. Ўн олтинчи аср охирига келганда Италиядаги ренессанс даври инқирозга юз тутади”. 7 Демак, Ҳиндистон халқининг атоқли арбоби Жавоҳарлал Неру ўзининг “Умумжаҳон тарихига нигоҳ” номли китобида Италиядаги Ренессанс даврининг буюк санъаткорларидан бири бўлган Леонардо да Винчи хаёти ва унинг ижодига юқоридагидек юксак баҳо беришининг ўзиёқ буюк ижодкор - Леонардо да Винчи ижодининг асрлар оша ўз қийматини асло йўқотмаганлигига яна бир карра исбот бўлади. 6 Неру Дж. Взляд на всемирную историю. - М.: Прогресс. 1989. - С.24. 7 Неру Дж. Взляд на всемирную историю. - М.: Прогресс. 1989. - С.25.

Дунёнинг кўплаб мамлакатларида Леонардо да Винчи ижодига қизиқиш сира хам тўхтамаган, балки йиллар ўтгани сари унга бўлган қизиқиш тобора ортиб бормоқда. Дунёнинг турли мамлакатларида кенг қамровли фаолият олиб борган шахсларга “у Леонардо да Винчига ўхшайди” деган иборани хам ишлатишади. Жаҳоннинг кўпчилик биографлари Томасс Жефферсонни Американинг Леона рдо да Винчиси деб аташади. 8 Нима учун уни шундай деб аташган, деган савол ҳаммамизда туғилиши табиий бир хол. Маълумки, Томасс Жефферсон Америка Қўшма штатларининг давлат шаклига келиши ва давлатнинг ижтимоий, синфий ва сиёсий-ҳуқуқий йўналишида прогрессив ғоялари, ақл идрокини ушбу ғояларни амалга оширишга жон фидо этган ҳаёти ва фаолияти Америка инқилоби, колонияликдан озодлик даврига чамбарчас боғлиқ, инқилобга демократик тус йуналишини берган тарихий шахс сифатида ўрин олган. Унинг фаоллигида кучли америка буржуазиясига қарши оппозиция юзага келди. Биринчи Америка президенти Джордж Вашингтон даврида давлатнинг ташқи сиёсати муассасини бошқарди. Америка иккинчи президенти Джон Адамс даврида Давлат секретари , ке й ин Америка тарихида учинчи президент бўлган . Қўшма Ш татлар ривожланишида кўрсатган ҳизматларини олқишлаб Америка ҳалқи уни иккинчи даврга яна президентлик к а қайта сайлашди. У ҳаётининг охирги бўлагида илм-фанга, маърифатга бағишлади. Виргиния университети барпо этилишига асос солди. Унинг исми билан давлат фуқароларининг ерга эгалик этиш фаолиятларда, билимлантириш, диний, виждон ва э ъ тиқод эркинлиги, суд қонунчилигидаги демократик реформалар амалга оширилди. Томасс Жефферсон жаҳон тарихига фақат буюк давлат арбоби сифатида эмас балким улуғ сиёсатчи, гуманист-философ, ма ъ рифатчи, лингвист, оратор, ботаник, географ, архитектор, этнограф, палеонтолог касбларини мукамал эгаллаган энциклопедик олим сифатида тан олинган. 8 Севастянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон. - М.: Мысль. 1976. – С.258.

Кўпчилик тарихчилар Жефферсонни илғор ғоялар манбаси, Америка давлатининг сиёсий қурилишидаги реформатор, АҚШ сиёсий даврасидаги асосий икки партия фаоллари яъни респубикачилар ва демократлар уни сиёсат мактаби устуни эканлигини тан олган. АҚШнинг Принстон университети 1950 йили Томасс Жефферсоннинг меросий меҳнати маҳсулининг 50 томлик адабий нашрини яратди. Демак, айнан серқирра инсонлиги учун жаҳоннинг кўпчилик биографлари уни Американинг Леонардо да Винчиси деб аташган бўлсалар керак.

Фойдаланилган адабиётлар рўйҳати 1. Каримов И. А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. - Т.: Ўзбекистон. 1997. 2. Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. - Тошкент: Шарқ. 1998. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. - Т.: Ўзбекистон. 2011. 4. Абдуллаев Н. Санъат тарихи. - Т.: Ўқитувчи. 1986. 5. Алпатов М.В. Всеми рная история искусств. Т 2 -3. - М. : 1955. 6. Алпатов М.В. Художественные проблемы итальянского Возрождения. - М.: 1975. 7. Всемирная история. В 10 т., Т. 4. - М.: Соцэкономлит. 1958. 8. Всеобщая история искусств . - М. : 1960 . 9. История исскуств а зарубежных стран. - М.: 1963. 10. История исскуств а зарубежных стран : Средние века и Возрождение - М.: Изобразительное исскуство. 19 82 . 11. История исскуств а зарубежных стран 17-18 веков - М.: Изобразительное исскуство. 19 88 .

O'xshashlar

Италияда уйғониш даври ва унинг Леонардо да Винчи фаолиятига таъсири

Леонардо да Винчининг ҳаёти ва ижодий фаолияти

Уйгониш даври санъати

Уйгониш даври санъати 2

Қадимги ва ўрта асрлардаги ўрта осиё санъати. Уйўониш даври санъати