Inson bosh suyagini turli rakurslarda tasvirlash - Tasviriy san'at - Referatlar

Inson bosh suyagini turli rakurslarda tasvirlash

Yuklangan vaqt:

24.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

304 KB

Ko'chirib olish

Inson bosh suyagini turli rakurslarda tasvirlash Reja: 1. Odam boshining suyagi qurilishi haqida ma ’lumot. 2. Modelni o `rganish, qisqa muddatli chizgilarni bajarish. 3. Inson bosh suyagini yorug `-soya qonunlariga amal qilgan holda tuslash.

Antik bosh rasmi ustida ishlashning butun majmui tasviriy san ’atning ustivor tamoyili - umumiylikdan xususiylikka va xususiylikdan yana umumiylikka usuli va uslubiga asoslanadi. Boshqacha qilib aytganda, naturaning butun qismlarini tahlil qilish orqali umumiy shakl obrazini ifoda etish qoidasiga rioya qilish kerak. Bu tamoyil rasm chizish bo`yicha chiqarilgan hamma o`quv dasturlarida o`z aksini topgan va maxsus badiiy maktab, kasb-hunar kollejlari va oliy o'quv yurtlarida yetakchi hisoblanadi. U barcha talabalarga (ularning davomli rasm chizish tayyorgarligi darajasidan qat’iy nazar) taklif etiladi va bajarish talab qilinadi. Talabalar uni osonroq egallab olishlari va uning mazmunini yaxshiroq tushunib olishlari uchun tasvir ustida ishlashning murakkab majmui alohida - alohida bosqichlarga bo`lib o`rgatiladi. Bundan tashqari uslubiy izchillikka rioya qilgan holda tasvirlash talabaga har bir bosqichni alohida tushunib olishga va ular o`rtasidagi o`zaro bog`liqlikni anglashga imkon yaratadi. Davomli tarzda rasm chizish jarayoni juda murakkab bo`lib, bunda yetarli ish tajribasiga ega bolmagan talaba ko`pincha qiynalib qoladi. U, eng avvalo, nimalarga e'tibor berish, o`z imkoniyatlaridan qanday qilib oqilona foydalanish kerakligini bilmaydi va ishni lozim darajada tashkil qila olmaydi. Bunday talaba odatda, nimani ko’rsa – shundayligicha ko`chirib qo`ya qoladi. Tashqi shakl ko’rinishidan diqqat bilan nusxa ko`chiradi. Kerak-nokerak qismlarni ajratmay, birdek tasvirlayveradi. Detailarga berilib ketib, ular naturaga juda o`xshayapti, degan fikrda chizaveradi. Ko`pchilik talabalar odam boshi rasmini chizar ekanlar, ishda uslubiy ketma- ketlikka rioya qilmaydilar, darhol murakkab vazifalarni bajarishga kirishadilar va tez orada muvaffaqiyatsizlikka uchraydilar. Vaholanki, bosh rasmi ustida ishlashning uslubiy bosqichlari ham o `ziga xos xususiyatlarga egaki, ularni rasm chizuvchi, albatta, bilishi kerak. O'quv materialini yaxshi o`zlashtirib olish uchun chizuvchi ushbu ish bosqichida qaysi vazifani amalga oshirishi, tasvir qurishning qaysi jihatlariga alohida e’tibor qaratishi kerakligini bilishi zarur. Talaba naturani kuzatish va tahlil etish hamda rasmni konstruktiv chizish-qurish jarayonida aniq tizimga rioya qilishi kerak. Rasm ishlashning uslubiy izchilligidagi barcha nozik taraflarni Antinoyning

gipsdan yasalgan haykali boshini chizish misolida ko`rib chiqamiz. Biz rasm ustida islilashning uslubiy ketma-ketligini bayon eta borib, bir yo`la tirik odam boshi shakli qurilishining asosiy qonuniyatlari va tasvirlash usullarini (jumladan, ishning texnik usullarini) o`rgana boramiz. Birin chi bosqich - kompozitsiyaviy joy lash tirish. Ish qog'oz yuzasida rasm kompozitsiyasini topib, ifoda etishdan boshlanadi. Tasvirni yuzada qanday joylashtirish qulayroq bo`lishini, qaysi nuqtadan turib qaralganda shakllarning qurilish xususiyatlari ifodaliroq ko`rinishini bilish niyatida naturani oldindan har tomonlama o ’rganib, ко`rib chiqish lozim. Talaba rasm kompozitsiyasini qog`oz yuzasida har taraflama to`g`ri va chiroyli joylashtirishni o`rganishi kerak. Shuning uchun tasvirlanajak gips bosh eng ifodali ko`rinadigan nuqtani tanlash unga kompozitsiya masalasini yaxshiroq, talabdarajasida hal qilishga yordam beradi. Lekin kompozitsiyani topishda qandaydir alohida bir qoidani mahkam ushlab olishning hojati yo`q. Masalan, ba’zilar to`rtdan uch qism burilishda yoki profildagi (yon tomon) bosh shaklini chiza turib, yuz qismi oldida, albatta, katta may don qoldirish kerak, deb hisoblaydilar. Lekin, hattoki, buyuk rassom - ustalar asarlarida ham bunday qilinmaganini ko`ramiz. Ko`pchilik portretlar qog`oz yuzasining o’rtasida jamlanadi. Uyg'onish davri rassom lari merosida qator portretlar mavjudki, ularda boshning yuz qismi rasm chetiga juda yaqinlashtirilgan. O ’quv akademik rasmida kompozitsiya o'quv vazifasini hal qilish bilan birga uni murakkablashtirmasligi kerak. Masalan, talaba old tomondan yoritilgan boshni xolis fonda chizishi kerak, deylik. Yuqorida aytilganidek, boshning yuz qismi oldida katta maydon qoladi. Shaklni tuslashga kirishar ekan, u boshdagi soyalar kompozitsiyani buzganini va tus muvozanati yo ’qolganini ko’radi. Shuning uchun u rasm chizishdan oldin qator xomaki chizgilar bajarib ko`rishi zarurki, ularda kompozitsiya masalasi hal etilsin. Talaba eng qulay nuqtani tanlab olishi kerak, ya’ni u duch kelgan joyga o`tirib olaverishi maqsadga muvofiq emas. Vaholanki, ko`plab talabalarda ana shunday qusur bor. Bundan tashqari, shogird o`zi chizayotgan rasm oxir oqibatda qanday ko’rinishga ega bo’lishini, xayolan bo’lsada, yaqqol tasavvur qilishi lozim. Faqat

shundan keyingina qalamni qo’lga olishi va rasmni qog`oz sathiga dadil joylashtirib, ifodalashni boshlashi mumkin. Ikkinchi bosqich - bosh shaklining xarakterli xususiyatlari, o'lcham munosabatlarini, ya’ni nisbatlarini va boshning kenglikdagi holatini ochib berish. Bosh shaklining o`ziga xos xususiyatini ochib berishga kirishishdan oldin talaba haykal-naturani diqqat bilan o`rganib chiqishi, shakl qurilishining eng muhim xususiyatlarini aniqlab olishi lozim. Bu o’rinda natura nihoyatda ob'yektiv, to`g`ri idrok etilishi kerak. U sub’yektiv taasurotlar asosida emas, balki jiddiy ilmiy bilimga tayangan holda idrok etishi va tasvirlashga kirishishi kerak. Ma’lumki, naturani o `rganish uni bevosita diqqat bilan kuzatishdan boshlanadi. Rassom, eng avvalo, shaklning umumiy xususiyatini, boshning fazoviy holatini ilg`ab oladi, shundan keyingina alohida qismlar va yaxlitliklar, o`lchamlararo farqlar, nisbatlarini chamalab aniqlay boshlaydi. Natura bilan oldindan bunday batafsil tanishib chiqish ob’yektiv tahlil qilishga o`tish uchun asos xizmatini o`taydi. Bosh shakli tasviri qog`ozda qalam bilan juda yengil belgilanib, nozik, umumiy va chiziqli konstruktiv tarzda aks ettiriladi. Natura katta shakli umumiy tuzilishining asosiy xususiyati ochiladi. Ko`pchilik talabalar rasmda chiziqlardan qanday foydalanish kerak, bosh shaklini birdaniga aniq chiziq bilan ifodalash kerakmi yoki faqat yengilgina chizish kerakmi, deb so`raydilar. Bu masalada fikr bildirgan P. Chistyakov shunday yozgan edi: “Bu o`rinda har xil usullar bo`ladi: bir kishi qo`lida qalam bilan uzoq vaqt qarab turadi va so`ng shaklni tasvirlaydi, boshqasi esa qalamni qog`oz ustida tez-tez yurgiza boshlaydi va shu bilan birga bir yo`la belgilar chizadi, ya’ni ham joy, ham harakat ustida ishlaydi. Xo`sh, qaysi biri durust? Har ikkisi ham yaxshi. Eng asosiysi - bosib chizmaslik. Chunki qora chiziqlar xatolarni ko`rishni qiyinlashtiradi. Bu xatolarni tuzatish esa, undan-da, qiyin”. Rassom bosh shaklini tahlil qilar va uni ifoda etar ekan. U avvalo, shaklning umumiy massasi, xususiyati, mutanosiblik, o `lchamlararo nisbatlarni belgilab topib, yuzaga chiqarishi lozim. Ya’ni yengil chiziqlar bilan boshning umumiy ko`rinishini ifoda qila olishi kerak. Bosh shakli va uning

umumlashtirilgan ko`rinishdagi o`ziga xos qiyofasini ochishda boshqa qismlar bilan taqqoslash usulidan foydalanish lozim. Talaba o`z qarshisida turgan bosh shaklining umumiy xususiyatini osonroq ilg`ab olishi uchun ko`zlarini salgina qisib qarashi kerak, shunda shaklning hamma detallari yo`qoladi hamda hajmning umumiy massasi ko`rish maydonida qoladi. Yaxlit holda idroklanadi. Antinoy bosh shaklini ko`rib chizar ekanmiz, biz uning chakka qismi ancha keng ekanini va dahani torayib borganini ko`ramiz. Agar bosh shaklining old qismiga qaraydigan bo`lsak, u uchburchak shakliga o’xshashini sezish mumkin: ya’ni, boshning yuqori qismi (sochlar) jag` qismidan kengroq, jag` qismi esa dahandan keng ekanligi namoyon bo`ladi. Boshning umumiy ko`rinishini belgilab olib, uning har bir qismiga ko'z yugurtirib chiqish kerak. Ular beshta asosiy yuzadan iborat: peshona, yonoqlar, ko `z kosalari va ulardan bo`rtib chiqqan ko`zning sharsimon shakllari, shuningdek, burunning prizmatik shakli. Rasmda lablar, dahan va yonoqlarni belgilab beradigan yuza yo`nalishlarini aniqlab olamiz. Lekin ularni hozircha chizib chiqmaymiz, balki joylashgan yerini bilib olamiz va ular boshning umumiy xususiyatiga qanday ta’sir etishini tekshirib chiqamiz. Asosiy yuzalar, boshning umumiy massasini aniqlash bilan bir paytda, shu yeming o`zida boshning egilganligi va burilib turish holatini aniqlaymiz: ya ’ni bosh vaziyatini tomoshabinga to`g`ri ko`rsatishga harakat qilamiz. Boshning egilganlik holatini to`g`ri topish uchun qanshar va dahan o`rtasini xayolan to`g`ri chiziq bilan tutashtirish kerak va bu chiziq tasvirdagi vertikal o`rtasida qanday burchak hosil qilishini bilishga yordam beradi. Keyin profil chizig`i bilan vertikal oralig`idagi egilish burchagini aniqlab olib, boshning egilganlik holatini ham to`g`ri belgilab olish mumkin bo`ladi. Boshning fazo kengligidagi holatini aniqlash bilan bir qatorda, bosh va bo`yinning o`zaro mutanosibligini tekshirib olish kerak. Boshning bo`yin bilan bogianishini ko`rar ekanmiz, konstruktiv anatomic qonuniyatlar haqida ham to`xtalib o`tishimizga to`g`ri keladi. Bosh kamdan-kam hollardabo`yin va yelka kengligisiz tasvirlanadi. Uning yelka kengligi bilan uzviy tarzda bog’lanmagan holati kamdankam bo`ladi. Bunday holat portretning fazodagi ko`rinishini ishonchli tarzda ochib berolmaydi. Buni biz, hatto, bo`yin va yelka kengligi to’la

chizilmagan va ushbu misolimizda keltirilgandek, u faqat kontur chiziq bilan belgilab qo`yilgan taqdirda ham yaqqol sezamiz. Oddiy geometrik shakllarga qiyoslab boshni tuxumsimon, bo`yinni silindr, yelka kengligining yuqori qismini esa- romb shaklida o`zaro bog`liq holda ko’ramiz. Bu o’rinda bo`yin gavda va bosh o`rtasidagi oraliq bo`g`in hisoblanadi. Yelka kengligining yuqori qismi romb ko`rinishida bo`lib, uning tomonlari ko'krak va o`mrovlardir. Bu romblarning diagonallari acromial o`simtalari uchlarini tutashtiruvchi va yettinchi bo`yin umurtqasida bo'yinturiq chuqurchasidan pastga ketuvchi chiziqlardir. Bo `yinning silindirsimon shakli old tomondan yaxshi ko `rinadigan ko`krak so`rgtich-o`mrov mushaklari, orqa tomondan esa bo`yin umurtqasining ikki tomonda joylashgan “kapyushon” mushaklaridan iboratdir. Bu mushaklar kalla suyagi qutisini yelka kengligi bilan tutashtirib turadi. Boshning kengligi holati ishonchli bo`lishi bo`yin harakati xususiyatini ochib beradi va, shuningdek, bo`yin harakati ham boshning kenglikdagi holatiga bogliqdir. Buni kesik bosh namunasini chizish orqali yanada chuqurroq o'zlashtirib olish mumkin. Rasmlarda inson portretini kesik shakllar orqali ishlash namunasi ko `rsatilgan bo`lib, bu vazifa talabaning inson qiyofasini tasvirlashini ancha osonlashtiradi. Bu usulga Uyg`onish davri rangtasvir, qalamtasvir ustalari Albrext Dyurer va Shonlar asos solganliklari to`g`risida ma’lumot bergan edik. Dastlab boshning old qismini ikki teng va simmetrik qismlarga ajratuvchi profil chizig`ini belgilab olamiz. Bosh to`rtdan uch burilishda joylashgani uchun yuz qismi perspektiv qisqarishda bo`ladi. Shu sababli profil chizig`i perspektiva qonuniyatiga ko`ra, uzoqdagi qismni kichik (qisqarishda), yaqindagisini esa katta qismlarga ajratishi kerak. Lekin bunda juda ehtiyot bo`lish, o`zgarishlarga yo`l qo'ymaslik lozim. Rasmda biz perspektiv hodisalarni to`g`ri ilg`ashimiz va profil chizig`i boshning old qismini teng ikki bo`lakka ajratishini kocrishimiz kerak. Talabalar ko`pincha profil chizig`i bir tarafga surilishiga yo`l qo`yadilar, bu esa bosh shaklining butunlay o'zgarishiga olib keladi. Chunki profil chizig`i rasm chizuvchi uchun asosiy mo’ljal hisoblanadi. Profil chizig`ini belgilab olganimizdan so`ng, uni uchta teng qismga bo`lish kerak. Bunda olchamlar mutanosibligining klassik qonuniyatidan unumli foydalanish darkor. Boshning old

qismlari uchta teng qismga ajraydi: soch qoplamasi chizig`idan qosh usti yoylarigacha, qosh usti yoylaridan burun asosigacha va burun asosidan dahan tagigacha. Qosh usti yoylaridan burun asosigacha bo’lgan kesim ham o`z navbatida uchta teng qismga ajraydi: birinchi (qosh usti yoylaridan) va ikkinchi qism o`rtasidan ko`z qismlari chizig’i o`tadi, u jag’ suyagi, ko'z burchaklari va ko`z yoshi qopchig’i choklarini kesib o`tadi. Burun asosi o`rtasidagi kesim ham uchta teng qismga ajraydi: birinchi va ikkinchi qismlar o`rtasidan og'izning o`rta chizig`i o'tadi, u lablar kesim chizig’i deb ataladi. Ko`zlar orasidagi masofa ko`z kattaligiga teng. Boshning ba’zi boiaklari shaklini tasvirlashga hozircha e’tibor bermaymiz. Bu bosqichda faqat ularning joylashgan o`rnini aniqlaymiz, qismlar va yaxlitlik nisbatlarining to `g`riligini tekshiramiz. Ko`zlar, burun teshiklari, lablar o`lchamlarini ham hozircha chiziqchalar yoki nuqtalar bilan belgilab qo`yamiz, shuning o`zi ularning joylashuvi va kattaligini aniqlash uchun yetarlidir. Inson boshining tuzilishi konstruktiv sxemasi bilan siz birinchi bosqichda tanishib chiqqansiz. Endi uni ushbu vazifada to`rtdan uch qism burilishda, ufq chizig`i darajasidan balandroqda turgan holatda belgilab olishga harakat qilamiz. Profil chizig`i peshona o`rtasi, qanshar, burun, lab bantlari va dahan o`rtasidan o`tadi. Qosh usti yoylari, ko`zlar kesimi, burun asosi, lab va dahan kesimlari tuxumsimon bosh shakliga asosan biroz egilgan va yuqoriga qaratilgan. Bu chiziqlarning hammasi parallel bo’lishi kerak.

Agar bu qonuniyatga rioya qilmasak , perspektivada katta xatoga yo ` l qo ` yishimiz mumkin . Bunday holni bosh rasmini chizishda yaxshigina tajribaga ega bo` lgan rassomlarda ham kuzatishimiz mumkin. Yo’l qo`yilgan xato shundan iborat bo`ladiki, boshning old qismi tomoshabindan uzoqlashishiga qarab kichraymaydi, balki, aksincha, kattalashadi, ya’ni tomoshabinga yaqin qosh usti yoylari va dahan (jag `) asos chiziqlari o`rtasidagi masofa kichik, uzoqlashgani esa katta

bo’lib qoladi. Boshning to`rtdan uch burilishdagi gorizontal yuqori holatida, bizning misolimizdagidek, bizga yaqin bo`lgan ko`z uzoqlashsa - balandroq, qosh usti yoylari, ko`z kesmalari, burun va og`iz asoslarining chizig'i uzoqlashishiga qarab pastroq bo`ladi. Boshning asosiy bo’laklarini tasvirlashga (ko`zlar, burunlar, soch tolalari va hokazolarga) kirishilar ekan, albatta, shakl asosi - mazmunidan kelib chiqish kerak, ya’ni: burun - bu prizma, ko`z esa shar ekanligini yodingizdan chiqarmang va ushbu bo’laklarni turli nuqta va holatlardan alohida tasvirlashga harakat qiling. Zero, ular orqali siz bosh bo`laklari, ularning tuzilishi haqida to`liq ma’lumotga ega bo`lasiz. Uzoq muddat davom etadigan rasm ustida ishlashda chizuvchining qarash nuqtasi butun rasm chizish jarayonida о`zgarmay qolishi kerak. Dam olib, tanaffus qilib kelingandan so`ng avvalgi nuqtani toppish uchun quyidagi usullarni tavsiya qilish mumkin: rasm chizuvchi e ’tiborini qansharga va uning ko'zidan uzoqroqda turgan ko`z yoshi qopchig`iga (agar bosh to`rtdan uch qism burilishda turgan bo’lsa) qaratsin. Boshning to`rtdan uch qismi burilish holatida burun uchi uzoqroqdagi ko`zni yopib qo`yadi, shunda ko`z qanchalik to`silib qolganligini, ya’ni ko'z yoshi qopchig`i qay darajada ko'rinayotganligini yoki u qanshar ortida qanday yopilib qolganligini bilib olish kerak. Yana boshqa usul - tasvirlangan ob’yekt bilan naturani solishtirish juda katta tezlikda amalga oshiriladi va uning xato va kamchiliklarini aniqlash imkoni tug’iladi. Talaba bosh rasmini chizish jarayonida juft va simmetrik shakllaming to ’g’ri taqsimlanganligiga alohida e’tibor berishi kerak. Buning uchun quyidagilarni tavsiya qilish mumkin: birinchidan - juft va simmetrik shakllarni bir vaqtning o `zida chizish lozim, ikkinchidan - har bir juft va simmetrik shakllar chetidan boshqasiga qarata parallel chiziqlar tortish kerak. Masalan, ko`z qorachig `i (olmasi)ning yuqori cheti o`ng va chapdan bitta chiziqda turishi kerak, bunda bitta ko`z qovog`ining kengligi va qalinligi belgilab olinib, darhol ikkinchisiga o`tilishi lozim. Ko`zlaming sharsimon shaklini ocha borib, ko`z qovoqlarini darhol aniq chizmang, faqat ularning kengligi, qalinligi va har bir qovoqning yo`nalishini belgilab oling. Sizga yaqinroq turgan ko`zning yuqori qovoq qoqilishi ko`z yoshi qopchig`iga, uzoqroqdagi ko`zniki esa ko`z burchagiga yaqinroq bo`ladi.

Qovoqning pastrog`ini esa, hatto, belgilamasa ham bo`ladi. Burun prizmasini chiza turib profil chizig`ini qanshar va burun asosi o`rtasidan o`tkazishga harakat qilamiz. Boshning old qismiga nisbatan ham shunday yo`l tutamiz. Bosh shaklini tasvirlashning dastlabki bosqichlarida yordamchi chiziqlardan foydalanish usullari – rasmlarda ko`rsatilgan. Lekin ular perspektiv qisqarishda bo`lganligi uchun o`rtani chamalab topamiz. Masalan: profil chizig`i ikkita teng va simmetrik qismlarga ajratadigan boshning old qismini aniqlay borib, bir yonoq chetidan profil chizig`igacha va profil chizig`idan ikkinchi yonoqqacha bo`lgan masofani qalam bilan o`lchash mumkin emas; chunki profil chizig’iga nisbatan yuzning chap qismi kichikroq, o`ng qismi esa kattaroq bo`ladi. Bosh shaklini tasvirlashning dastlabki bosqichlarida yordamchi chiziqlardan foydalanish usullari rasmlarda ko`rsatilgan. Shuningdek, talabalar uzoq muddatga mo`ljallangan akademik vazifalami bajarish davomida antik davrga mansub gips bosh niqoblarini ham qalamchizgi bilan chizishlari muhim. Professional rassomning mahorati - uning rasmni yengil va erkin chizib ifoda eta olishidadir. Bunga muntazam ravishda, aniq maqsadni ko `zlab faol ijod qilish orqali erishish mumkin. Tasvirlashning dastlabki bosqichlarida iloji boricha kam vaqt sarflab rasm chiza bilish mahoratdan dalolat beradi. Shuning uchun akademik mashg`ulotlarda tasvirlashga ko`p vaqt sarflayotgan bo`lsangiz, u holda uyda yoki rasm chizish bo`yicha qo`shimcha mustaqil dars soatlarida maxsus mashqlar bajarib turishingiz shart. O'quv akademik rasm chizish jarayoni professional mahoratning mustahkam poydevorini qurish va pedagog-rassomni tarbiyalashda muhim bosqich hisoblanadi. Shu munosabat bilan yosh rassomning diqqat- e’tiborini yana bir narsaga qaratish zarur. Ba’zi talabalar ishning alohida bosqichlarini tahlil qilib, rasm ustida ishlashning unchalik to `g`ri bo`lmagan uslubiyotini “ixtiro” qiladilar. Ishning bitta bosqichini bajarib (chiziqli-konstruktiv tasvirini), undan keyin bu ishga qaytmaydilar va rasmga hech qanday tuzatish kiritmaydilar. Vaholanki, tasvirlashning butun davomli jarayoni tikomillashib borgani sari rasm aniq ifoda kasb eta borishi kerak. Mana shuning uchun ham biz dastlabki bosqichlarda rasmni yengilgina, qalamni qog`ozga salgina tekizib chizishni

tavsiya etamiz. Tortinchi bosqich – shaklni batafsil, barcha maydachuydalarigacha ishlab, poyoniga yetkazish. Ishning bu bosqichida katta shaklni asta-sekin bo `laklar bilan uyg`unlashtirish jarayoni kechadi. Rasm chizuvchi katta shakl tahlilidan kichik shakllar tahliliga o`tadi (umumiy shakl ko`rinishiga moslab). Bitta bo`lakning o`rni va kattaligini aniqlay borib, uni boshqasi bilan uyg`unlashtirish kerak. Masalan, burun rasmini chizayotganda uning ko`z yoshi qopchig`i, jag` suyaklari, quloqlar, lablar burchaklariga nisbatan qanday joylashayotganligini nazardan o`tkazib borish kerak. Talaba quyidagi qoidaga qatiy rioya qilishi, ya’ni: bo’laklar rasmini chizayotganda ular boshqalari bilan. umuman, katta shakl bilan qanday uyg’unIashayotganligini doimo tekshirib borishi lozim. Shaklni tus orqali modellashtirishda zarur bo’lgan yerlarda reflekslar uchun qog`ozda oq joy qoldirmang. Avval soyaning oddiy vositalari - yorug`lik, yarim soya, soya yordamida shakl hajmini chiqaring, shundan keyingina refleksga e'tiborni qarating, uni o`rab turgan yuzalar tusiga kuch bering, hech qachon to`liq tus berishga shoshilmang - uni qalamni qog`ozga bosmasdan, asta-sekin yuzaga chiqaring. Ma’lumki, boshlovchi rassomlar peshona, yonoqlar, dahan shakllarini modellashtirishda katta qiyinchilikka duch keladilar. Yorug’likdan - yarim soyaga va soyaga tus berib, bir tekis o`tishda talaba chegaralarning o`rnini aniq ko`ra olmaydi va ko`rinayotgan hamma narsalami passiv tarzda ko'chira boshlaydi. U bosh shaklining umumiy xususiyati haqida o'ylamaydi ham. Natijada katta shakl bo`laklarga bo’lina boshlaydi, yaxlitlik yo’qoladi. Boshning to`rtdan uch qismi burilishini tasvirlashda uzoqdagi yonoq cheti aniq chiziladi. Boshning old qismi simmetrik tarzda qurilishini hisobga olgan holda, profil chizig`ini (xuddi ko`zgudagi aks kabi) uzoqdagi yonoq rasmining bizga qaratilgan yuzasiga o’kazish mumkin. Agar tomoshabinga qaratilgan yonoq yuzasi yoritilgan bo`lsa, u holda ushbu chiziq chegarasi bo'ylab eng yoritilgan qismi joylashadi, u shu’lalanishi ham mumkin, agar bizga qaratilgan yonoq yuzasi (bizning misolimizda) soya ostida bo’lsa, uholda bu chiziq nur va yarim soya o`rtasida chegara bo`lib xizmat qiladi. Peshona va dahanni tus bilan shakllantirishda ham ana shunday yo`l tutiladi. Ko`z shaklini modellashda shuni yodda tutish kerakki, u, asosan, sharsimon shakl

bo`lib, ko`z kosasi ichida joylashadi. Shuning uchun ham ko'z qovoqlarini chizayotganda yuqori qovoqning pastki cheti ga (ichkarisiga) diqqat bilan qarang: qovoqning yuqori chetini ko`z olmasidan tashqari, yana ko`z yoshi qopchigini ham qoplagan. Agar biz ko'z shaklini vertikal yuza bilan kesadigan bo`lsak, u holda kesma izi ana shu shaklning plastik - tuzilishini, ya’ni uning uch olchamliligini yaqqol ifodaetadi. Bundan tashqari, qovoq qalinligining qisqarishiga ham e’tibor qaratish zarur. Bu haqda bosh shakli detallarining rasmini chizish bobida alohida to`xtalib o`tilgan. Tasviriy san’atda shakl bo`laklarini batafsil ishlash nafaqat tasvirning to`g`ri chiqishini, balki uning ifodali bo`lishini ham nazarda tutadi. Talaba shakl hajmidan tashqari yuza fakturasini ham oydinlashtirishga erishsa, tasvirning ifodaliligi yanada oshadi. Gips bosh shaklini tasvirlashda talaba - yosh rassomlar, odatda, rasmni juda qoraytirib yuboradilar. Bosh shaklining ayrim detallarini soyada ishlashda ular qalamni qog`ozga qattiqbosadilar, natijada gips xususiyatini ochib bera olmaydilar. Bunday hollarda buyuk rassom va pedagog A.Deyneka (u bilan birga ishlagan о’qituvchi larning xotiralariga qaraganda) o`z talabalariga gips bosh yonida qora sochli va oftobda toblangan tirik inson turibdi, deb tasavvur qilish zarurligi haqida gapirgan. Ana shu ikki boshni siz qog’ozda tasvirlashingiz kerak. Agar siz gipsdagi soyalarda qalamni bosib chizishga berilib ketgan bo `lsangiz, endi siz qanday vositalar bilan qora sochlar tusini ochib bera olasiz? Axir, siz bu yerda oq gips shaklini chizayapsiz. Sizda esa cho`yan quyma hosil bo`lib qoldi. Shuning uchun ham qalamni qog`oz yuzasiga qattiq bosmaslik haqida takror va takror aytib o'tish joizdir. Rasm chizish uchun 3,4, 5-raqamli yumshoq qalamlardan foydalaning. Bu o’z qo'lingizni mashq qildirib, uni qalamni boshqarishga o'rgatishda, albatta, qo’l keladi. Rassom o`z mehnat qurollari bilan ishlash ko'nikmasini egallashi kerak. U qalam bilan ishlaganda, kamon tortayotgan g `ijjakchi kabi, o`z qurolini mohirona ishlata bilishi lozim. Kamonchi kerak yerda kamonini juda nozik tarzda, ohang maromiga mos, tortarga yengilgina tekkizgan holda tortadi. Rassom ham xuddi shunday. U qalamni o`ynata bilishi. kerak yerda qattiqroq bosib, kerak yerda qog`oz ustida yengil, nozik harakatlar qiidira bilishi lozim.

Beshinchi bosqich - rasm ustida ishlash natijalariga yakun yasash. Qalamtasvir ustida ishlashning so `nggi bosqichida, eng avvalo, rasmning umumiy holatini tekshirib olish kerak (detallami umumiy shaklga bo`ysundirish. rasmni

tuslash, to`q-ochlik nisbatlarini aniqlash, shu’la bilan yorug`lik, refleks bilan yarim soyani taqqoslash). Tasvirlangan narsaning ba’zi bo'laklari umumiy ko'rinishdan ajralib, turtib chiqib turishi kerak emas. Shundan so`ng hamma narsa o`z o’rnida yoki o`rinda emasligini aniqlang. Shaklni har taraflama ishlashda siz rasmni joyid siljitib yuborgan bo’lishingiz mumkin. Xatolarni ko'rish oson bo’lishi uchun rasmni uzoqroq masofaga qo`yib, unga yaxshilab qarang. Leonardo da Vinchi o`zining “Rangtasvir haqida kitob ” asarida quyidagicha maslahat bergan edi: Biz shuni aniq bilamizki, xatolar о`z asaringdan ко`ra begona kishilar asarida tezroq ко`zga tashlanadi va ко`pincha sen о`zgalarning kichkinagina xatosini ко `rasanu, о`zingning katta xatongni ко`rmaysan. Shuni ta’kidlaymanki, rasm chizayotganingda senda kata ко`zgu bo`lishi kerak va sen unda о`z asaringni tez- tez ко'rib turishing lozim. Tayyor, ко`zga tashlanib turgan narsa esa, aksincha, boshqa usta qo`li bilan bajarilgandek tuyulaveradi senga. Shunda sen dastlabki holatga qaraganda о`z xatolaring ustida yaxshiroq mulohaza yurita boshlaysan. Shuningdek, о'rindan turib, biror-bir boshqa ish bilan mashg`ul bo'lib qaytish ham yaxshi. Chunki asaring tepasiga yana qaytganingda, и haqda yaxshiroq mulohaza yuritasan, agar sen doimo uning qarshisida о`tirsang, qattiq aldanib qolasan. Shuningdek, undan uzoqlashish ham yaxshi, chunki shunday qilinganda asar kichikroq ко`rinadi, bir nazar bilan butun asar hajmini osonroq ко`rasan.

Akademik mashg ` ulotlarda kasbiy bilim va malaka egallar ekan , oliy va o ’ rta badiiy bilim yurti talabasi o ` z ijodiy faoliyatini doimiy ravishda faollashtirib , badiiy didini rivojlantirib borishi kerak . Bunga obrazli ko`rish, obrazli fikrlash, muntazam shug`ullanish va buyuk ustalar asarlarini o`rganish orqali erishish mumkin. Bosh rasmini chizishda uning old qismi rassomni ko`proq jalb qiladi. Ko`zlar, burun, lablar va quloqlar shaklini diqqat bilan ishlash talab etiladi. Lekin bu shakllarni detallashtirish, batafsillashtirish jarayoni shakl tuzishning ma’lum qonuniyatlariga bo`ysunishi kerak. Yuqorida bayon etilgan fikrlardan kelib chiqib, shuni ta’kidlash kerakki, oliy ta’lim talabalari tasviriy faoliyat bilan ko`proq mustaqil ravishda shug`ullanishlari lozim. Buyuk rassomlaming ishlarini ko`rib tahlil etish, shuningdek, ulardan ko`plab nusxalar olish ko`zlangan maqsadga erishishda kata ahamiyat kasb etadi.

Adabiyotlar: 1. Baymetov B. “Qalamtasvir”. Darslik 1-qism. - Toshkent, 2006. 2. М uratov Х . Х . “Qalamtasvir”, То shkent, Ijod-print, 2020. 3. Xalilov R. Рисунок Toshkent «Navruz» 2013 4. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shxsiy javobgarlik-har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. O‘zbekiston 5. Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag‘ishlangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining nutqi. // Halq so‘zi gazetasi. 2017 yil 16 yanvar, № 11 6. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. Toshkent, “O‘zbekiston”, 2017 yil 7. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-yurt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi.Toshkent, “O‘zbekiston”, 2017 yil 8. B.Boymetov “Portret qalamtasviri” Pedagogika institutlari va universitetlari talabalari uchun o‘quv qo‘llanma. Toshkent, 2001. 9. Tojiev B, Mahkamova S. “Qalamtasvir” (Dastlabki saboqlar). Metodik qo‘llanma. Toshkent, 2013.

O'xshashlar

Inson qo’llari va oyoqlarini turli rakurslarda (anotomik tahlillari) bilan tasvirlash

Intеryеrda inson qomatining turli holatlardagi qalamchizgilari. Turli tasvirlash sositalari orqali talabalarga qalamchizgilar bajarishni o`rgatish

O‘tirgan holatdagi inson qomati kompozitsiyani tasvirlash

Inson qiyofasini qo’llari bilan beligacha tasvirlash

Inson boshini elka kamari bilan tasvirlash