Garbiy Yevropada Uygonish davri san’ati Italiyada Uygonish davri san’ati Florensiya san`ati - Tasviriy san'at - Referatlar

Garbiy Yevropada Uygonish davri san’ati Italiyada Uygonish davri san’ati Florensiya san`ati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

64.5 KB

Ko'chirib olish

Garbiy Yevropada Uygonish davri san’ati Italiyada Uygonish davri san’ati Florensiya san`ati Reja: 1. Talabalarni uyg’onish davri san’ati bilan va shu davrda yashagan yirik san’atkorlar ijodi va hayoti bilan tanishtirish. 2. XVII - XVIII asrlar Evropa, Italiya, Frantsiya, Ispaniya, Flandriya s а n’ а ti 3. Niderlandiya, Germaniya, Frantsiya va boshqa Garbiy Evropa mamlakatlarida Uygonish davri san’ati.

Uyg’onish davrida g’arbiy Evropa san’ati. Feodalizm jamiyati qo’ynida ilk kapitalistik munosabatlarning tarkib topishi va rivojlanishi Evropa hayotida yangi va muhim o’zgarishlarga olib keldi. Din asta-sekin o’z mavqeini yo’qota bordi. Omma dindan uzoqlasha bordi, shaharlar kengaya bordi. Ularning shiddat bilan o’sib, rivojlanishi mayda hunarmandchilikdan manufakturaga o’tishga sabab bo’ldi. Bu shaharlarda savdosotiq shu darajada rivojlandiki, dengiz orqali dunyoning boshqa burchaklari bilan savdo qilishga talab kuchaydi. Yangi qit’alar kashf qilindi, bu voqealar insonlar tafakkuri va hayotga bo’lgan munosabatlarida tub o’zgarishlar yasadi. Bu davrdagi taraqqiyot jarayoni shiddat bilan o’sdi, uning natijasida yangi san’at va yangi madaniyat dunyoga keldi. Mamlakatlar orasida madaniy hayotdagi yangiliklar tez tug’ildi. Bu taraqqiyot davri Evropa madaniyati tarixida “Uyg’onish davri” deb nom oldi. Bu iborani ilk bor italyan rassomi va san’atshunosi Jorjo Vazare tomonidan, Jotto ijodiga nisbat berib aytilgan eti. O’rta asrlar davridan so’ng san’at va adabiyotdagi markaziy e’tibor insonga uning ijtimoiy hayotida tutgan o’rniga qaratilganligi, uning “uyg’onishligini” belgisi edi. Keyinchalik keng mazmun kasb etgan bu ibora Italiyadan tashqari Evropaning boshqa mamlakatlariga ularning feodalizm davridagi keyingi san’at va madaniyatlarini ta’riflashda boshlandi. Uyg’onish davrida italiya san’ati va madaniyati uzoq davom etgan, o’z harakatlarini to’liq namoyon etib, qator taraqqiyot bosqichlarini boshidan kechirdi. Bu quyidagi bosqichlardan iborat: 1. Uyg’onish davri arafasi - protorensans (XIII-XIV asrlar) 2. Ilk uyg’onish davri - (XV) 3. Yuqori uyg’onish davri - (XV asrning 90 yillari - XVI asrning 20-30 yillari) 4. So’nggi uyg’onish davri - (XVI asrning II yarmi) Albatta bu davr barcha Evropa malakatlarida turlicha kechdi. Masalan, Germaniya so’nggi uyg’onish, Niderlandiya esa yuqori uyg’onish davrini boshlaridan kechirdilar. Uyg’onish davri insoniyat taraqqiyotidagi muhim davr,

muhim bosqich, ya’ni insoniyat o’z boshidan kechirgan o’zgarishlar ichida eng buyuk progressiv o’zgarish edi. Natijada ular chin ma’noda xalqchil asarlar yaratdilar, xalq ommasining orzu-istaklarini, his-tuyg’ularini ifodalab chiqdilar, ilg’or gumanistik g’oyalarni ko’tarib chiqdilar. Shu boisdan ham bu davr gumanizm asri, deb nom oldi. Bu lotinchada insoniylik, insonparvarlik, degan ma’noni bildiradi. Uyg’onish davri madaniyati antik dunyo madaniyatidan ilhomlandi, Antik dunyo yodgorliklarini qunt bilan o’rgandi, ulardan ta’sirlandi. Antik dunyo yodgorliklarining Italiyada ko’plab saqlanib qolganligi bunga juda yaxshi imkon yaratdi. Lekin antik san’atdan farqli ravishda ular qullar sajda qilgan xudolar deb ulardan shu yo’sinda emas, balki o’z fikrlarini, his-tuyg’ularini, tushunchalarini ifodalashda foydalandilar. Go’zallik va garmoniyani real voqelikdan qidirish, real voqelikdan keng foydalanish shu davr taraqqiyotining mezonini belgiladi. O’ayot real hodisa deb tan olindi. San’atkorlar real voqelikni tasvirlashda yangi qonun va qoidalar izladilar. Asarlar ta’sirchanligini oshirish maqsadi ko’p sohalar bilan hamkorlikda ishlashni taqozo etdi. Perspektiva, rangshunoslik, soya va yorug’, odam anatomiyasi va shunga o’xshash sohalarda katta yutuqlar qo’lga kiritildi. Me’morchilik va amaliy san’atda yangi tendentsiyalar rivojlandi. Shu bilan birga qadimgi an’analar o’zlashtirilib, ular yangi mazmun bilan boyitildi. Unda yangi konstruktsiyalar vujudga keldi. Ibodatxonalar bilan bir qatorda ko’p qavatli va shinam binolar qad ko’tara boshladi. Binolarning tashqi va ichki ko’rinishlarini bezash, ular ichidagi fazoni tashkil qilish masalasida ancha yutuqlarga erishildi. Bu qilingan ishlar keyingi Evropa san’atida ko’proq ahamiyatga ega bo’ldi. Uyg’onish davrining o’ziga xos tomonlari protorenesans davrida dastlab italiya rangtasvirida o’zini namoyon qildi. Ijodkorlar diniy mavzuda ishlangan devoriy suratlarda realistik mazmunni ilgari sura boshladilar. Insonlar orasidagi munosabatlar, muhabbat, olijanoblikni, razillik, xudbinlikka qarshi qo’ya boshladilar, voqelikning real tasvirini yaratishga harakat qildilar. Ularning asarlarida uyg’onish davri realizmining o’ziga xos tomoni hayotiy muammolarni ko’pincha diniy niqob ostida, diniy mifologik obrazlar orqali berish hollarini uchratamiz. Uyg’onish davri

san’atkorlari ijodida insonlar hayoti, inson baxt-saodat yaratuvchisi va ozodlik uchun kurashchi ekanligi asosiy mavzu bo’lib qoldi. Insonni o’z asarlarida shunday kuylagan san’atkorlardan biri, ilk uyg’onish davrining yirik vakili Donatello bo’ldi. Uning “David” deb nomlangan haykali uyg’onish davrida birinchi marta libossiz holda tasvirlangan haykal bo’ldi. “Otdagi Gattamellatti” haykali esa jamoatchilikka manzur bo’lgan insonni ulug’lash yo’lidagi birinchi otliq haykal edi. Insonni kuylash, uning qahramonligi, aql-zakovatini ulug’lash uyg’onish davrida portret san’atining qaytadan tug’ilishiga olib keldi. Portret san’atida ifodalanadigan insondagi nozik his-tuyg’ular o’zining butun borlig’i bilan uyg’onish davrining buyuk san’atkorlari Leonardo da Vinchi, Rafael Santi, Mikelanjelo, Titsian, Djordjone ijodida o’z ifodasini topdi. Ona, onalik mehri ulug’landi. Bu o’rinda Leonardo da Vinchining “Madonna»si va mashhur “Mono Liza” portretini, Rafael Santining “Sikstin Madonnasi”, Mikelanjeloning haykallari va devoriy suratlarini, Titsiannnig inson jismoniy go’zalligini tarannum etuvchi polotnolarini eslatmay o’tish mumkin emas. Bu asarlar renessans davri kishilarining ideali o’zining to’liq obrazli talqinini topdi. Uyg’onish davrida me’morlik va dekorativ amaliy san’at borasida ham katta yutuqlarga erishildi. Shu davrning yirik me’morlari F. Brunelleski, Leon Alberti ijodida o’z ifodasini topdi. Ular yaratgan asarlar Evropa me’morligi san’atining rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etdi. Ular me’morlik san’atiga albatta katta hissa qo’shdilar. Shu bilan birga Germaniyada ham bu davrlarda renessans davri san’atining yirik vakillari yashab ijod qilishgan. Bular ichida Albrext Dyurer ijodi alohida o’rin tutadi. U o’z ijodida nemis san’atida erishilgan yutuqlarga tayanib, unig yangi realistik yo’lini boshlab berdi. U ajoyib grafik, gravyura ustasi, manzara, portret va boshqa janrlarda ajoyib asarlar yaratdi. Germaniya san’atida Dyurer bilan bir qatorda Lukas Kranax, Mattis Gryudvand, Gans Golbeyn kabi yirik rassomlar ijod qildi. Gollandiya (Niderland) esa tasviriy san’atning yirik vakillari Rogir van der Veyzen, Guyu van der Gus, Piter Breygel, Isronim Bosx Gollandiya san’atini yanada yuqori pog’onaga ko’tardilar.

Niderlandiya, Germaniya, Frantsiya va boshqa Garbiy Evropa mamlakatlarida Uygonish davri san’ati. Italiyada boshlangan uyg’onish harakati 15 asrdan boshlab, Evropaning bir qancha erlarida ham tarqaldi. Bu harakat shu erdagi mamlakatlarning iqtisodiy jihatdan mustaxkamlanishi, dastlabki kapitalning to’planishi bilan bog’liq xolda amalga oshdi. Evropa mamlakatlarida gumanistik g’oyalarning tarqalishi, milliy birlik mustaqillik uchun kurash, din qurshovidan chiqish va dunyoviy madaniyatga qiziqish bilan birga namoyon bo’la bordi. Bu qiziqishning amalga oshishiga Italiya gumanistik san’ati va uning san’atkorlari katta ta’sir ko’rsatdilar. San’atkorlar italyan gumanistlarini o’z ustozlari deb biladilar. Antik madaniyatni qiziqib o’rgandilar, uning asl namunalarini ko’rish ishtiyoqida Italiyaga sayoxat qildilar. Evropa mamlakatlaridagi uyg’onish davri madaniyati va san’atini boshlanishi hamma erda bir hil va bir vaqtda rivojlandi deb bo’lmaydi. Bu vaqt ba’zi mamlakatlar san’ati va adabiyotida yutuqlar sezilarli bo’lsa, boshqa mamlakatlarda esa tasviriy san’at va me’morlikning gumanistik harakat printsiplari o’zini to’liq ifoda etdi. Ayrim mamlakatlarda Italiya gumanizmining inqiroz davri san’ati an’analari ta’sirida rivojlanishi ham shu mamlakat san’ati taraqqiyotining gumanistik harakatlariga ta’siri sezilarli bo’ldi. Shuningdek ayrim mamlakatlarda feodal munosabatlarining sekinlik bilan chekinishi bu erlarda uyg’onish san’atining gurkirab o’sishiga to’sqinlik qildi. Jumladan, Frantsiyada uyg’onish harakati 15-asr o’rtalaridan boshlanib, uning rivoji bevosita gotika me’rosining realistik tomonlarini rivojlantirish bilan birga asta-sekin Italiya renesansini o’zlashtirish va tadbiq etish bilan birga namoyon bo’ladi. Frantsiyada Uyg’onish harakati 15 asr o’rtalaridan boshlanib, uning rivoji bevosita, gotika me’rosining realistik tomonlarini rivojlantirish bilan birga, astasekin Italiya renesansini o’zlashtirish va tadbiq etish bilan birga namoyon bo’ldi. Frantsiyada Uyg’onish harakatining kuchayishi bu erda ko’plab italyan san’atkorlarining kirib kelishi bilan bog’liqdir. 15 asrda Frantsiyada millat shakllandi. Shu yillarda Renesans san’atining asoslari paydo bo’ldi, ya’ni ilk Renesans davri boshlandi. 15 asr o’rtalarida

Frantsiya erlari yagona davlat bo’lib birlashdi. Bu yagona davlat milliy san’at va madaniyatning shakllanishida muhim o’rinni egalladi. Fan va madaniyat gurkirab rivojlandi. Fransiyaning italiya bilan yaqin aloqada bolishi bu yerda Renessansning kirib kelishini tezlashtirdi. Bu xol me’morchilikda Renesans me’morlik uslubining kirib kelishida, arkalar, yuzaning yaxlit bo’lishiga e’tibor berishda ko’rindi. Lekin gotika san’atining ta’siri hamon sezilarli edi. 15 asrda o’zining eng gullagan davrini boshidan kechirgan miniatyura san’atida davr kishilarining muhitga bo’lgan munosabatlari, bilimga bo’lgan intilishlario’z ifodasini topdi. Aka-uka Limburglar miniatyuralarida realizmga intilish, hayotiy lavxa va detallar, real hayotning tasvirini ishlashga harakat qilish yaqqol seziladi. Bu miniatyuralarda fazoviylik etishmaydi, kompozitsiya yarusli (ustma-ust joylashtirish) echimga ega, rassomning kompozitsiyada hamma komponentlarga deyarli bir xilda qarashi esa fikrni yaqqol ifodalashga halaqit bergan. Lekin shunga qaramay, realistik tendentsiyaning kuchayib borayotganligini ko’rish mumkin. XVII - XVIII asrlar Evropa, Italiya, Frantsiya, Ispaniya, Flandriya s а n’ а ti: Flandriya, Italiya, Ispaniya rassomlarining hayoti va ijodi. Shu davrlarda yangi kirib kelgan oqimlar klassitsizm, barokko, rokoko. XVII-XVIII asr Evropada kapitalistik munosabatlarning avj olishi va feodalizmdan kapitalizmga o’tish jarayonining tugashida so’nggi bosqich bo’ldi. Ijtimoiy hayotdagi bu o’zgarishlar bevosita san’at taraqqiyotiga o’z ta’sirini o’tkazdi. Fan, san’at va madaniyat gurkirab o’sa boshladi. San’atda real hayotni tasvirlash rivojlandi. Ozodlik g’oyalari, shakllanib kelayotgan burjua parokandaligini, feodalizm kirdikorlarini ochib tashlash bu davrda ko’pgina san’atkorlar asarlarining g’oyaviy mazmunini belgiladi. San’at majmuasining kengayishi uning yangi tur va janrlarini maydonga keltirdi. Portret, natyurmort, manzara, maishiy janr ko’p san’atkorlarni o’ziga torta boshladi. Haykaltaroshlikning yangi ifoda vositalarini izlab topdilar, gravyura san’ati shakllandi. Sotsial kuchlarning o’zaro kurashining rivojlanishi esa san’atda turli

g’oyaviy badiiy oqimlarni vujudga keltirdi. Shunday uslublardan biri barokko oqimidir. Barokko uslubida yaratilgan san’at asarlarida hayot mohiyati kurash harakati orqali aks ettiriladi. Unda ekspressiv chiziqlar va yorug’ soyalar o’ta keskin formada olingan bo’lib, ular asar kompozitsiyasining ta’sir kuchini yanada oshiradi. Italiyalik rassom L.Bernini haykallarida, me’mor Borromining binolarida, flandriyalik rassom P.Rubens kartinalarida barokko uslubining o’ziga xos tomoni namoyon bo’lgan. Klassitsizm oqimida esa hamma narsa xotirjam va ulug’vor. Uning namoyandalari uyg’onish davri ijodkorlari singari antik va yuqori uyg’onish davri an’analarini qabul etib, uni rivojlantirishga harakat qiladilar. Lekin shu bilan birga klassitsizm vakillari o’tmish san’ati badiiy shakl va obrazlarini o’zlari yashab turgan davr mazmuni bilan to’ldirishga, boyitishga harakat qildilar. Bu o’rinda Nikola Pussen asarlari, Klod Lorren manzaralari, Jak Sufflo binolari diqqatga sazovordir. Klassitsizm oqimi XVIII asr oxiri XIX asrning birinchi yarmigacha davom etdi va o’zida davr ruhini ifodaladi. XVII-XVIII asr realistik san’atning etakchi o’ringa chiqishi bilan izohlandi. Bu davrda yaratilgan asarlarda inson o’zining butun borlig’i bilan namoyon bo’la boshlaydi. Uning hayoti, histuyg’ulari, hayotga bo’lgan estetik munosabati san’atkorlar ijodida o’zining badiiy ifodasini topa boshlaydi. Ispaniyalik rassom Diego Velaskes, Gollandiya rassomlari - Rembrant va Frants Xals, italiyalik rassom Karavadjo, frantsuz rassomi Sharden va boshqalar ijodida bu o’zgarishlar yaqqol ko’zga tashlanadi. Inson go’zalligi, uning olijanobligi va yuksak ma’naviyligi Rembrant asarlarining mohiyatini tashkil etadi. Uning asarlaridagi chuqur falsafiy mazmun kishi qalbiga quvonch baxsh etadi. Rembrant rangtasvir va ofort sohasida, qanday mavzuda (diniy, hayotiy) ishlashdan qat’iy nazar insonni kuylashga, uning ma’naviy pokizaligini va jismoniy go’zalligini ochishga intiladi. Insonlar orasidagi nozik munosabatlarni tasviriy san’at vositasi orqali keng tomoshabinga etkazishga harakat qiladi. Rembrant umrining so’nggi yillarida yaratgan “Oqpadarning qaytishi” asarida hayot va inson to’g’risidagi tushunchalar o’z hayotiy tajribalariga tayanib, ota oyoqlariga yiqilgan o’g’il obrazi orqali hayotning murakkabligi, uni bilish va unga to’g’ri yo’l topa olish nechog’lik og’ir ekanligini ochib beradi. Boshiga og’ir kun

va tashvishlarni solishiga qaramay o’z o’g’lini bag’riga bosayotgan ota obrazi orqali mehribon, insonlarga faqat yaxshilik istagan mo’’tabar inson qiyofasi gavdalanadi. Bu asrlardan boshlab inson mehnati go’zalligi san’atkorning diqqatini torta boshladi. San’atkorlar mehnat mavzusida yirik asarlar yarata boshladilar. Evropa san’atida Diego Velaskes birinchi bo’lib, mehnat go’zalligini shoirona, ko’tarinki ruhda talqin etdi. Uning “Gilam to’quvchilar” deb nomlangan asari ana shunday asarlaridan dastlabkisidir. Rassom oddiy kundalik hayotda insonlarning xotirjam mehnati orqali ularning baxt haqidagi orzularini ko’ra oldi. Kompozitsiyada kishilarning tabiiy holdagi xotirjam mehnati, ularning jismoniy baquvvat gavdalari ishonarli talqin etgan. Xonani to’ldirib turgan nur esa bu tinch osoyishta hayot go’zalligini yanada bo’rttiradi. XVII-XVIII asrda ijtimoiy hayotda sodir bo’lgan o’zgarishlar me’morchilik oldiga ham qator muammolarni qo’ydi. Bu davrdan boshlab cherkov qurilishi hajmi kamaydi, uning o’rnini fuqaro me’morchiligi egallay boshladi. Shahar loyihalashtirilishiga alohida e’tibor berila boshlandi, shaharda me’morchilik ansambllari paydo bo’ldi. Turmushda go’zal buyumlarga intilish kuchaydi. Tevarak-atrof go’zalligiga e’tibor berish, bog’-park san’atini maydonga keltirdi. U bilan birga dekorativ haykaltaroshligi ham rivoj topdi.

Adabiyotlar: 1. Alpatov M.V. Xudojestvenno’e problemo’ italyanskogo Vozrojdeniya. M.1975g 2. Rotenberg E.I. Isskustvo Italii epoxi Vozrojdeniya. M.1974 g. 3. Libman M.Ya. Iskusstvo Germanii XV i XVI vv. M.1964. 4. Alpatov M.V. Piter Breygel Vozrajdenie Niderlandskogo isskustva M., 1933. 5. Nessilshtraus Ts.G. Istoriya zarubejnogo isskustva M., 1982 g. (161-310)

O'xshashlar

Uygonish davri san’ati

Ellinizm davri san`ati

Ilk xristian Vizantiya san’ati O’rta asrlarda Garbiy Evropa san’ati Qadimgi Rus san’ati

Tasviriy san`at tarixi

Ibtidoiy jamoa davri san’ati. Ibtidoiy jamoa tuzumi taraqqiyoti bosqichlari