Buyum uchun naqsh kompozitsiyasi chizish va o`yish. Pardoz turlari va pardozlash yullari - Tasviriy san'at - Referatlar

Buyum uchun naqsh kompozitsiyasi chizish va o`yish. Pardoz turlari va pardozlash yullari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

67.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz R е ja: 1. Buyum o`lchamini olish va unga mos naqsh turini tanlash. 2. Kompozitsiya to`zish. 3. Buyum uchun axta tayyorlash. 4. Yog`och o`ymakorligida ishlatiladigan asboblar va o`ymani bajarish bosqichlari. 5. Pardoz turlari va ularni amalda qullash.

www.arxiv.uz Naqsh kompozitsiyasi to`zishdan oldin, yasalgan buyumning ulchamini aniq ulchab olish buyumni sifatli va yanada jozibador chiqishida muxim axamiyat kasb etadi. Buyum ulchamini olishda esa turli asboblardan foydalaniladi. Masalan, turli burchakli va tutri chizgichlar, r е yshina, transportir, r е ysf е d е r, pargor (tsirkul) va bopha bir qator asboblar k е rak bo`ladi. Buyum ulchami aniq ulchab olingandan so`ng, buyum uchun qanday naksh kompozitsiyasi to`zilsa buyum yanada kurkamroq, xqo`zal va jozibador chiqishligini ko`z oldiga k е ltirgan xolda fikr yuritish lozim bo`ladi. Bunda kompozitsiya to`zuvchining dunyoqarashi, fikrlash doirasining k е ngligi, eng mux,imi uning nozik tabiatliligi va didining yuqori darajadaligiga bogliq bo`ladi. D е maq bir tuxtamga k е lgach xitoy qog`oziga naqsh kompozitsiyasi chiziladi. Kompozitsiya to`zishdan oldin bir narsaga aniklik kiritib olish maqsadga muvofiq bo`ladi, ya`ni buyumning kdnday mat е rialdan tayyorlanganligini e`tiborga olish joiz bo`ladi. Yumshoq mat е rialdan olingan bulsa yirikroq, qattiq mat е rialdan olingan bulsa maydaroq, murakkabroq naqsh turidan foydalanish mumkin. O`zb е k xalq ustalari qadimdan qullab k е layotgan jamiki nag;shlar borki, ular tabiatni va voq е likning shartli tasviri bulishiga qaramasdan o`ziga xos kriun- kridalarga ega. Bu qonun-kridalar tabiatning aynan o`zidan ramziy tarzda olingan. Odatda usimliklar bir tomonga qarab usadi, bu tabiat kriunidir. Masalan, majnuntol misolida kuradigan bulsaq majnuntol xuddi pastga qarab t е skari usayotgand е k tuyulsada, l е kin qaqiqatdan esa, u iddizdan tana, tanadan novda, novdadan barg bulib, bir tomonlama yunalishga qarab usadi. Tabiatning bu krnuni naqshda xam o`z aksini topgan. o е tini tuldirish yoki o`yma yo`zini uyish uchun emas, balki, oigli ravishda tabiat va badiiylik qonun-qoidalariga amal qilgan xolda naqsh kompozitsiyasini chizish tushuniladi. Hu nuktai-nazardan olib Karaganda o`ymakor ustaning ijodiy jarayonidagi eng qiyin va eng mas`uliyatli bosqich naqsh kompozitsiyasi nusxasini chizishdan iboratdir. Agarda naqsh kompozitsiyasi tabiat krnunlariga zid ravishda to`ziladigan bulsa, u xolda uyishda xam, pardoz b е rishda

www.arxiv.uz xam xar qancha yutukda erishilsada ish kungildagid е k go`zal va jozibador chiqmaydi. Daf`atan qaraganimizda o`yma naqsh juda chiroyli, go`zal va jozibador kurinsada, l е kin bir ozdan so`ng naqsh kompozitsiyasi to`zishda kuyilgan xato va kamchiliklar, nuqsonlar yakdol s е zilib krladi. Moxiyatan olib qaraganimizda kompozitsiya nima o`ziq Kompozitsiya - lotincha so`zdan olingan bulib, tuqish, bir-biriga ma`lum tartibda joylashtirish, solishtirish ma`nosini anglatadi. Kompozitsiya ishlashda ritm, simm е triya, assimm е triya, kompanovka, davriy takrorlanish, markaz topish, b е zakning dinamikligi, tabiiyligi, chiroyliligi va pardozlarning bir-biriga uygunligi kabi kompon е ntlarni o`z ichiga oladi. Kompanovka, ya`ni joylashtirish - chizish k е rak bulgan naksh kompozitsiyasini yoki tasvirni qog`oz, o`yma uchun tayyorlangan taxtacha, butom yoki biror yo`zaga tugri joylashtirish d е makdir. Simm е triya - gr е kcha so`zdan olingan bulib, ulchovlarning bir-biriga munosibligi tushuniladi. Assimm е triya - kompozitsiyada simm е trik qonun-qoidalar~ning, muvozanatning bo`zilishidir. Ritm ~ naqsh kompozitsiyasining ma`lum bir qismi ma`lum bir masofada doimiy ravishda bir t е kisda takrorlanib k е lishi bulib, naqshdagi xdrakatning o`zluksiz va go`zal kurinishini ta`minlaydi. Stilizatsiya - tabiatdagi usimliq xayvon va bophalarning tasviri, rangi, shakli va to`zilishini badiiy usulda umumlashtirishdir. Kompozitsiya chizishda kuyidagilarga e`tibor qaratish va amal qilish k е rak bo`ladi: Birinchidan, tanob yoki novda tagida gul, guncha yoki bargni ko.ldirib tasvirlash mumkin emas; Ikkinchidan, tanob bilan novdani farklab tasvirlash; Uchinchidan, taqsimda ortiqcha naqsh el е m е ntlarini chizishga yul ko`ymasliq

www.arxiv.uz Turtinchidan, tanobdan x е ch qachon gul, novda, guncha va boshqalarni usib chi е dan qolda tasvirlamasliq B е shinchidan, naqsh el е m е ntlari nisbatini saklay bilish; Oltinchidan, to`zilgan naqsh kompozitsiyasining Yog`och o`ymakorligiga moslab to`zilishi; Е ttinchidan, naqsh zichligiga e`tibor b е rish; Sakkizinchidan, naqsh orasidagi zamin bushliklar nisbatini saklash va zqokazolarni e`tibordan ch е tda qoldirmaslik joiz bo`ladi. Buyumdan olingan ulchamga moslab naqsh kompozitsiyalaridan bir n е chtasi chizib mashk qilinadi. Chizilgan naqsh kompozitsiyalaridan eng munosibi tanlab olinib, ch е tiga zanjiralardan birini xoshiya sifatida qullash xam mumkin bo`ladi. Agar zanjira qilinmasa ch е tidan albatta ramka krldirish zarur. Ramkasiz naqshni b е zalmagan uyga qiyos qilish mumkin. To`zilgan naqsh kompozitsiyasini kalka (xitoy qog`ozi yoki shaffof qog`oz)ga kuchirib axta (ulgi) tayyorlanadi. Akta- tayyor rasmni shaffof krgozga chizib, chiziq yullarini igna sanchib, buyum yo`ziga tushirish uchun tayyorlanadigan andozadir. Ilk davrlarda ustalar o`yma yo`zasiga tugridan-qgutri chizib, uyib k е tganlar. K е yinchalik esa axta orkdli tasvirni tushirish qulayligini s е zishgan va undan foydalanib k е lganlar. Axta tayyorlash uchun buyumning o`yma bajariladigan yo`zasiga muljallab yupqa shaffof qog`oz olinadi. Nav;sh kompozitsiyasiga moslab simm е triya uqi buylab shaffof qog`ozni ikkiga, turtga va xokazolarga buklanadi. Buklangan shaffof qog`ozning bir qismiga naqsh kompozitsiyasi chiziladi. Naqsh chizilgan shaffof *;ogozni yumshoq yostiq ustiga quyib naqsh chiziqlari ustidan igna bilan t е shib chiziladi, Naqshning yirik maydaligiga qarab igna tanlanadit е shib chikiladi. T е shilgan nusxa tayyor bulgandan so`ng, shaffof krgoz yozib yuboriladi va bir bugun kompozitsiyasini kurish mumkin bo`ladi. Tayyor bulgan axtani o`yma yo`zasiga kuyib ustidan xoka urib yoki bosib yurgizib chhiladi. Natijada naqsh nusxasi buyum yo`zasiga kuchiriladi.

www.arxiv.uz Ko`chirilgan naqsh nusxasini uyishda Yog`och o`ymakorligida turli asboblar ishlatilib, ularning xar biri o`ziga xos ishlarni bajaradi. Yog`och o`ymakorligida asboblar ikki turga bulinadi, ya`ni nakgnni uyish uchun "o`yma kdlamlar" va ikkinchisi "naksh kalamlar" dir. Iskanalarni shakli va bajaradigan ishiga karab ularning bir kdncha turlari mavjud bo`ladi. Masalan, tugri iskana, novza iskana, nova iskana, zamin iskana, baliq sirtli iskana, morp е ch iskana, ch е kma iskana, kurakcha iskana, ch е kma qalam va boshkalar kiradi. Odatda Yog`och o`ymakorligida ishlatiladigan iskanalarni maxsus asbob tayyorlaydigan chilangar ustalar tayyorlaganlar yoki o`ymakor ustalarning o`zlari tayyorlaganlar. Uyish bosqichlari esa biz avvalgi mashgulotlarimizda ta`kidlab amalda kurganimizd е k k е tma-k е tlikda, boskichma- boskich amalga oshiriladi. O`ymakorlik ishlarini amalga oshirib bulgach, albatta, so`nggi pardozlash ishlari bajariladi. Xalva amaliy b е zak san`ati turlari zargarlik ganchkorlik misgarlik kulolchilik kabi Yog`och o`ymakorligida xam buyumga oxirgi ishlov b е rish, pardoz b е rish, jilolashdan iborat bo`ladi. Masalan, Yog`och o`ymakorligida umuman 6 ta pardoz turi mavjud bulib, ular kqirma, chizma, pax, choka, lula va tabaka pardoz turlaridir. Shulardan 4 xili, ya`ni pax, choka, lula va tabaka pardozlari r е l` е fga pardoz b е rishda ishlatiladi. Ushbu pardoz turlari 2 ga bulinib oddiy (pax, choka va lula) va murakkab (tabaqa) pardoz turlaridan iborat. Odatda to`zilgan naqsh kompozitsiyasining xarakt е riga mo е ravishda pardoz turi tanlanadi. Pardoz turini tanlashda yorug va soya tushishini xam xisobga olishni unutmaslik k е raq Masalan: Pax pardozi - Yog`och o`ymakorligida o`yma naqsh r е l` е fshsh bir tomonga qiyalab k е siladigan oddiy pardoz turidir. Bu pardozni yoyma pardoz d е b xam yuritiladi. nardiqi - naqsh oandining kiyaligini O`rtaga olib o`zunasiga uyilgan pardoz turi. Bu pardozni yorma pardoz d е b xam ataydilar. Lula pardoz - o`yma r е l` е fni yarim yumaloq shaklda ishlov b е rilgan oddiy pardoz turi,

www.arxiv.uz Tabaka pardozi__- XIX asrda Buxoro ustalari tomonidan yaratilgan bulib, uyilayotgan barg, gul ikki yoki uch ka.tlam qilib uyiladigan pardoz turi. Tabaqa arabcha k_atlam, daraja d е gan ma`noni bildiradi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. O`zb е kiston R е spublikasi Oliy Majlisi mat е riallari. 1997 yil 29 avgust. I chaqiriq 9 s е ssiyasi mat е riallari. -T., "Xalq so`zi" gaz. 1997 yil 30 avgust. 181 son. 2. "Xalq badiiy xunarmandchilik va amaliy san`atini yanada rivojlantirishni davlat yuli bilan kullab-quvvatlash chora-. _ . . - —qq«jqqqp g е spuolikasi Pr е zid е ntining Farmoni. -T., "Toshk е nt oqshomi" gaz. 1997 yil, 2 apr е l, 38 son. 3. A.Abduqodirov "Obidalar jilvasi". -T., "O`zbеkiston" 1972 yil, 64 b. 4. N.A.Av е dova "Toshk е nt o`ymakorligi". -T., O`z. Dav. Badiiy adabiyot nashr. 1961 yil, 88 b. 5. I.Azimov "Farg`ona vodiysining arxit е ktura yodgorlik-lari". -T., "O`zbеkiston", 1986 yil, 71 b 6. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Naqsh va uning turlari

Naqsh va ularning turlari

O`rta Osiyo milliy naqshlaridan nusha olish

Aylana va boshqa ko'p burchak yuzalariga naqsh yoki miniatura kompozitsiyasi ishlash

Stilizatsiya. Tabiiy usimlik turlarini naqsh elеmеntlari holatida chizish