B. Mikelanjeloning David haykali boshining bo`laklari qalamtasviri (burun, quloq, lab, ko`z) - Tasviriy san'at - Referatlar

B. Mikelanjeloning David haykali boshining bo`laklari qalamtasviri (burun, quloq, lab, ko`z)

Yuklangan vaqt:

24.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

291 KB

Ko'chirib olish

B. Mikelanjeloning David haykali boshining bo`laklari qalamtasviri (burun, quloq, lab, ko`z) Reja: 1. David boshining bo `laklari, lab bo`lagi qalamtasviri. 2. Portret, plastik anatomiya, perspektiva qonunlariga asoslangan holda burun modelini qurishni o `rganish. 3. Burun modelni o `rganish, qisqa muddatli chizgilarni bajarish, konstruktiv qurilishini topish. 4. Quloq modelini konstruktiv qurilishini topish. 5. B. Mikelanjeloning David haykali boshining bo `laklari qalamtasviri.

Bosh shaklining bo `laklarini chizish yuzning bosh qismlari -burun, ko’z, quloq, lablarni tasvirlashning asosiy qoidalarini puxta bilishni talab etadi. Talabalar, odatda, boshning alohida bo`laklari rasmini chizish muhimligiga e’tibor bermaydilar. Ular buni go`yo bekorga vaqt sarflash, deb o`ylaydilar. Ularning fikricha, gips boshni tasvirlashda bosh bo`laklami chizish yetarli. Lekin talaba bosh rasmini chizish paytida ko`z, quloq, burun va lablarni tasvirlashning barcha nozik jihatlarini chuqur va maxsus o`rganib chiqa olmaydi. Leonardo da Vinchi boshlovchi rassomlarga maslahat tariqasida shunday degan edi: Agar sen narsalar shakli haqidagi bilimga ega bo `lmoqchi bo`Isang, и holda qismlardan boshla. Agar sen uning birinchisini xotirangda tutmagan va yetarli darajada о`zlashtirib olmagan bo`lsang - keyingisiga о`tma. Agar sen о`zga yo’l tutadigan bo`lsang - bekorga vaqtingni sarflaysan yoki, ochig`ini aytganda, ta’lim olish jarayonini juda cho`zib yuborasan. Men senga eslatib qo`ymoqchiman - eng avvalo, qunt qilishni, keyin esa tez ishlashni о`rganib ol. Qadimgi badiiy maktablarda bosh shaklini tasvirlash burun, ko`z, quloq va lab kabi detallar rasmini chizishdan boshlangan. Aka-uka Karachchilardan biri o`z akademiyasi tarbiyalanuvchilari uchun maxsus qo`llanma yaratgan edi. Bu qo`llanma “Butun inson tanasini chizishga o`rgatuvchi ajoyib maktab” deb nomlangan. Qo’lanmada bosh shaklini tasvirlash bo'laklar rasmini chizishdan boshlanishi aytib o`tilgan. Boshqa qo’lanmalarda ham bu masalaga jiddiy e’tibor berilgan. Masalan, I. Preysler o`zining “Rasm chizish bo`yicha qoida va qisqa amaliyot” deb nomlangan qoilanmasida (1734) quloq shaklining qurilish qonuniyatlari bilan bir qatorda tasvir metodikasini ham yoritgan. Qo`llanmada yozilishicha, tasvir rasm chizuvchiga quloq holatini aniqlab olishga yordam beradigan o`q chiziqlarni aniqlashdan boshlanadi. Shundan so`ng quloq suprasining umumiy aylanasi va qismlarining proporsional nisbatlari belgilab olinadi. Undan keyin quloq jingalaklari, qarshi jingalaklari, qayiqsimon chuqurliklarni qanday tasvirlash kerakligi ko`rsatilgan. Bosh qismlarini o`rganishni rasm o`quv dasturlarida ko`zda tutilgan klassik gips namunalar (Dovud boshi) tahlili va tasviridan boshlaymiz. Bosh shakli bo `laklarini ishlash burun tasviridan boshlanadi.

Kuzatishlar shuni ko`rsatadiki, ko'pchilik talabalar portret ishlashda bosh bo'laklarini alohida o`rganishga uncha e’tibor bermaydilar va muvaffaqiyatga erishmaydilar. Yuqorida ta'kidlanganidek, BURUN shakli to `rtta yuzadan iborat bo`ladi - oldingi, ikki yon va pastki yuzalar. Erkak va ayollaming burni har xil bo`lishiga qaramay, burun shakli tuzilishi bir xil. Biz uni o`z sxemamizda ko`rib chiqamiz. Burun prizmasining old yuzasi qosh usti yoylari chizig`idan to burun bukrisigacha trapetsiyasimon shaklda bo`ladi, qanshardan burun bukrisining o`rtasiga qadar yana bitta uzaytirilgan trapetsiya bo'ladi, undan bukri oxirigacha - uchinchi , lekin ag`darilgan ko`rinishdagi trapetsiya va, nihoyat, oxirgi trapetsiya - bodom bor. Induvidual xususiyatlarga ko`ra, burin shakllari qurilish sxemasi ko`rinishi o`zgaradi - puchuq, qirg`iy burun, to`g’ri burun. Lekin ularning qurilish qonuniyati o'zgarmay qolaveradi. Masalan, biz qirg`iy burun kishini chizyapmiz. Burun shakli tuzilishini tahlil qilib, biz ko’rsatib o’tgan sxema ancha cho `zilganini qayd etamiz; bunday kishining qanshari ancha tor bo`lib, prizma burunning yon yuzasi qanshardan ko`z qorachig`igacha chuqur kirib ketadi; burun bukrisining eng do`ng qismi shakliga ko'ra cho`ziq, uchi pastga egilgan, bodom chiziqlari ko`rinmas boladi, ular yagona shaklga qo`shilib ketgandek tuyuladi. Puchuq burunli kishining qanshari keng, burun bukrisi botiqroq va kichik bodomlari keng bo`ladi, burun uchi yaxshi ko`rinib turadi, butun sxema esa ancha siqiq lekin, shuni alohida ta’kidlash kerakki, shakl xarakteri har xil bo`lishiga qaramay, burun sxemasi. Tarkibi o`zgarmas, ya’ni to`rt qismdan iborat bo`lib qolaveradi. Вurun shakli qurilishi qonuniyatlarini o`rganib, Leonardo da Vinchi yozgan ediki, o`rtasida bukri bo`lgan burun qismlari sakkiz usulda o`zgaradi, binobarin: ular birxilda to’g`ri yoki birxilda bukilgan, birxilda bo`rtib chiqqan bo’adi - bu birinchidan; ular bir xilda to`g`ri, bo`rtib chiqqan yoki bukilgan bo`ladi - bu ikkinchidan; ularning yuqori qismlari to`g`ri, pastki qismlari esa bukilgan bo`ladi - bu uchinchidan; yuqorisi to`g`ri, pastkisi bo`rtib chiqqan bo`ladi -bu to’rtinchidan; yuqorgisi bukilgan, pasti esa to`g`ri bo`ladi - bu beshinchidan; yuqorgisi bukilgan, pastkisi bo`rtib chiqqan bo`ladi - bu oltinchidan; yuqoridagisi

bo`rtib chiqqan, pastkisi esa to`g`ri bo`ladi -yettinchidan; yuqorgisi bo`rtib chiqqan, pastkisi esa bukilgan bo`ladi - bu sakkizinchidan. Burun shaklining tashqi ko`rinishi, asosan, burun suyagi va qoshlar o`rtasi peshona qismi suyagining qurilish xususiyatlariga bogiiq bo`ladi. Puchuq burunlilarda peshona qismi oldinga ancha bo`rtib chiqqan, burun suyagi esa ichiga kirib ketgan bo`ladi To’g'ri burunli kishilarda peshona suyagidan burun bukrisiga o`tish bir tekisda bo`ladi. Qirg`iy burun kishilarda peshona suyagi biroz oldinga turtib chiqqan, burun suyaklari esa ancha oldinga chiqib, keskin pastga qaragan bo`ladi Burun kemirchagi va mushaklaming joylanish qonuniyati ham shunday. Buni tirik odamning boshi rasmini chizayotganda hisobga olish kerak. Bu yerda biz burun shakli va uning plastik xarakteristikasi shaklini qurishning umumiy qonuniyatlarini o`zlashtirib olishimiz kerak. Burun shakli qurilishining asosiy qonuniyati Dovud boshi nusxasida yaxshi ifoda etilgan. Shuning uchun barcha badiiy o`quv yurtlarida bosh bo`laklarini o`rganishda Dovud boshining gips nusxasi tavsiya etiladi. Burun rasmini chizishga kirishar ekansiz, tasvirlashning uslubiy izchilligi - oddiydan murakkablikka, umumiylikdan xususiylikka o`tilishiga rioya qiling. Eng avvalo, burunning prizmatik shaklini belgilab olish zarur. Uning holatini va proporsional nisbatlarini kenglikda belgilab olamiz (perspektiva qonuniyatlariga muvofiq). Keyin burun prizmasining joylashishi va yuzalarining (oldingi, pastki va ko`rinib turgan bo`lsa - ikkala yon yuzalari) yo`nalishini belgilab olamiz. Agar burun prizmasi biz tomon frontal turgan bo`lsa, u holda oldingi yuza yaxshi ko`rinadi, qolganlari esa perspektiv qisqarishda bo`ladi; agar biz burun prizmasiga pastdan qaraydigan bo`lsak, burunning pastki yuzasi yoyilgan va yaxshi ko`rinadigan, old va yon yuzalari esa prespektiv qisqarishda bo`ladi. Burun to`rtdan-uch burilishda yoki profilda bo’lsa, burun prizmasining bizga qaratilgan yon yuzasi yaxshi ko`rinadi, uning qolgan yuzalari esa perspektiv qisqarishda bo`ladi. Shuning uchun, eng avvalo, tasvirda prizma - burunning umumiy shaklini to`g`ri belgilab olish, uning holati kenglikda chiziqli perspektiva qonuniyatlariga ko`ra to`g`ri turganligini aniqlab olishimiz va proporsional nisbatlarini tekshirib olishimiz lozim. Shundan so`ng, bizning sxemamizga muvofiq, shakl strukturasini ochishni

boshlaymiz. Eng avvalo, burun old yuzasining asosiy qismlari - qanshar, bukri va bodomlarning joylashishini belgilaymiz. Shundan so `ng qanshardan ko`z Yoshi qopchig`igacha va bodomlardan burun teshiklari uchigacha bo’gan yon yuzalar chuqurligini, shuningdek, burunning pastki maydon xarakterini aniqlaymiz. Burunning old yuzasiga aniqlik kirita borib, bir vaqtning o ’zida o`ng va chap tomonlarni tasvirlang. Masalan, o `ng tomondan qansharni belgilab olib, darhol chap tomonmi ham belgilang; burun bukrisini o`ng tomondan belgilab, shu yerning o`zida chap tomonni ham belgilab oling; bodomlar shakli xarakterini aniqlay turib, o'ng va chap qismini bir vaqtning o’zida tasvirlang. Agar rasm chizuvchida ko`z bilan chamalash malakasi rivojlanmagan bo`lsa, u dastlab yordamchi chiziqlardan foydalanishi kerak. Masalan, burun prizmasini belgilab olib, ko`z yoshi qopchig`i va burun qanotlari uchini to`g`ri chiziqlar bilan tutashtirish; burunning yuqori chetini belgilab, darhol uni boshqa tomondan ham to`g`ri chiziq bilan belgilash va bu to`gbri chiziqni burun asosi chizig`igacha davom ettirish lozim. Burun teshiklarini tasvirlashda teshiklar qalinligini (ayniqsa, soyada qolgan pastki yuzani bo`rttirayotganingizda) belgilashni yodingizdan chiqarmang. Tus berishda bitta shakldan ikkinchi shaklga o ’tishda ehtiyot bo`ling, ularning chegaralarini juda qattiq bo'yab yubormang (ayniqsa, qanshar shaklidan burun bukrisiga, bukridan bodomlarga o’tish joylarini. Burunning pastki yuzasini ocha borib, burun uchi, burun teshiklarining yon chegaralari va burun teshiklarining qalinligiga salgina tus berish zarur. Pastki, yon va oldingi yuzalarga bitta umumiy tus berish noto`g’ri. O`zingizni tekshirib ko`rishingiz uchun quyidagi usuldan foydalanishingiz mumkin: nazaringizda rasmdagi hamma shakllar yaxshi ifodalangan bo ’lsa, rasmni kaftlaringiz yoki bir bo’lak qog`oz bilan bekiting, bunda faqat rasmning kichkina bir 95 fragmenti ochiq qolsin. Endi shaklning uch o`lchamliligi lozim darajada yorqin ifodalanganmi yoki hammasi bo`yalib ketib, ushbu shaki rasmi faqat kontur chizig`ida o`z ifodasini topganmi – shuni tekshiring; agar shunday bo`lgan bo`lsa, shaklni modellashni va har bir yuzaning kenglikdagi yo`nalishini aniqlashni davom ettirish kerak. Tuslash qonunlarini to`g`ri hal etishga alohida e’tibor qaratish kerak.

Chizishni prizma shaklidagi burunga yengilgina tus berishdan boshlaymiz. Burunning oldingi (yoritilgan) va pastki (soyadagi) yuzasini ajratayotganda tus nisbatlari oxirigacha saqlanib qolishi kerakligini unutmang. Ko`pchilik rasm chizuvchilar yarim soyada joylashgan burun teshiklarining yon yuzalarini xuddi burunning oldingi (yoritilgan) uchidagisi kabi yorqin tasvirlaydilar. Shuni edan chiqarmaslik kerakki, burun uchida ba’zan shu’la (refleks) paydo bo`ladi va bu eng kuchli yorug’likdan sustroq bo`ladi. Shundan keyin yorug'likda ham, soyada ham shaklning plastik xarakteristikasini ochishga kirishish kerak. Reflekslarni yon yuzada joylashgan tusni kuchaytirish yordamida tuslang. Ushbu rasmni chizayotganda, o'quv materialini o`zlashtirib olish bilan birga ifodali rasm ishlash, gips materialini qog’ozda aks ettirishga harakat qiling. Shuningdek, qadimgi rassom pedagoglarning mohirona bajargan ishlaridan nusxa ko`chirish ham foydadan xoli emas. Tasvirning prinsip va uslublarini yaxshi o’zlashtirib olish uchun turli holatlardagi haykallarning bir qancha rasmlarini chizish kerak. Bunda, albatta, burun shakli qurilishining alohida xarakterli xususiyatlarini ochishga harakat qiling. LAB. Lablar ham odam boshini tasvirlashda kuzatish va o `iganishning doimiy ob’ekti hisoblanadi. Shuning uchun bo’lajak rassom lablar shaklining qurilish qonuniyatlarini ham, ularni yuzada tasvirlash qoidalarini ham yaxshi bilishi kerak. O’q chizig`i(profil)ga nisbatan yuqori va pastki lablarning hamma qismlari simmetrik joylashgan boladi. Shuning uchun yuqori lab ustidagi maydoncha, yuqori lab bantigi, chuqurchalar, lab burchaklar, pastki labning ikkita yarmi va dahanga tushib turgan pastki lab massasi bir yo`la tasvirlanishi kerak. Tasvirqurishning bu sxemasidan foydalanganda ko’pchilik bu sxemani berilib ketgan, qalamni qog`ozga bosgan holda qalin chiziq bilan chizadilar. Lablar bantigini yengilgina, qalamni qog`ozga ozgina bosib chizish kerak. Chunki naturada ushbu chiziqlar o`rnida yorug`lik joylashgan, binobarin, lablar chetlarining eng shishib turgan qismi hisoblanadi. Boshlovchi rassom buni Dovud lablarining ganch nusxasini chizish amaliyotida tushunib, ilg `ab oladi, bunda shakl plastikasi yaqqol “o`qiladi”. Lablarning shakli va ularning joylashishi tishlarning shakli,

kata-kichikligiga ko`p jihatdan bog`liq. Agar tishlar bir-biriga bir tekis tegib tursa, lablar ham shunday joylashadi, yuqori va pastki lablar kengligi esa deyarli to`g`ri bo`ladi. Agar pastki jag` tishlari oldinga turtib chiqqan bo`lsa, pastki lab ham oldinga chiqibroq turadi, lablar kengligi esa quyidagicha O`zgaradi: yuqori lab pastroq (ingichkaroq), pastki lab esa shishgan va qalin bo'ladi. Agar pastki jag` tishlari yuqorigi jag` tishlari tagiga kirib ketsa, u holda yuqorgi lab oldinga turtib chiqadi, pastki lab esa orqaga tortiladi. Buni Dovud lablarining gips namunasida diqqat bilan tahlil qilish mumkin. Lab shakllariga tus berishda yorugiikdan yarim soyaga va yarim soyadan soyaga sekin-asta o`tishga harakat qiling. Shakl yuzasini buzib yuboradigan qo`pol chizgilar qilmang. Chiziq shakl bo`ylab tushishi kerak. Shakl yuzasi o `ngga burilsa chizgi (shtrix) ham o'ngga buriladi, yuza chapga ketsa, chizg’ ham chapga buriladi. Chunki tomoshabin rasmdagi chizgilar yo`nalishini kuzatadi, ular unga shakl plastikasini “o`qish”ga, uqib olishga yordam beradi. Lablarni chizayotganingizda lab burchaklari oldidagi burin-lab shakli plastikasini diqqat bilan kuzatib boring. Lablarning yuqorigi va pastki yuzalari burchaklariga yaqinlashishiga qarab ichkariga tortiladi , yonoqlarning turtib chiqqan qismi esa ( burun - lab taxlamasi ) xuddi ularga yopishib turgandek bo ` ladi . Ko ` pchilik talabalar , aksincha , lab strelkalarini oldinga chiqarib chizishadi , natijada ular naqshga yoyilib qoladi , shuning uchun yuzning butun pastki qism plastikasi buziladi . Reflckslarni ehtiyotkorlik bilan chizing. Talabalar odatda reflekslarni juda yorqinlashtirib yuboradilar.

Oqibatda shakl parchalanib, yaxlitligi yo'qoladi. Refleks kuchini tekshirib ko'rish uchun quyidagi usuldan foydalaning: naturaga qarab, refleksni ko `rib turib ko`zlaringizni biroz yuming - agar reileks yo`qola borsa, u rasmda ham yo’qolishi kerak. Agar refleks juda yorqin bo`lsa, uni biroz tuslash (pasaytirish) kerak. Rasmda shakl yaxlitligini ko`rish uchun uni o'zingizdan uzoqlashtiring. O`quv materialini o`zlashtira borib, bir yo`la chizayotgan rasmingiz ifodali chiqayotganligini ham kuzating. Ana shu maqsadda klassik qo `llanma namunalaridan nuxsa ko`chiring, u yerda nafaqat shakl, balki materiallik xususiyatlari ham yaxshi berilgan. Nusxa ko `chirish qalamni boshqarish, grafika vositalari ifodaliligini ko`rishga yordam beradi. Shuningdek, ushbu mashqlar tus va shakl ifodasini ochishga ko`maklashadi. Lablar shakli qurilishi qonuniyatlarini yaxshiroq o'zlashtirib olish uchun tirik naturadan bir qancha rasmlar chizish zarur (bunda natura sifatida ko’zgu oldidagi o'z qiyofangiz ham ish beradi). O’zingizni ko'zgu yordamida chizayotganingizda rasmda nafaqat lablarning plastik xarakteristikasini, balki o’zingizning hayajonli (emotsional) holatingizni ham ifodalashga harakat qiling. Lablar juda ifodali bo`ladi, inson o`z lablari bilan ruhiy holatini ham namoyon eta oladi. Kishi yaxshi, sho’x kayfiyatda bo’lsa lab burchaklari ko'tariladi (ya’ni u kuladi); ma’yus yoki yig'layotgan holatda u, aksincha, lab burchaklarini tushirib yuboradi, Siz o`z lablaringizni turli emotsional holatlarda yoritib, yuqori va pastki lablar chetki shakllarining xarakteri qanday o`zgarayotganligini, lablarning tutashish chizig'i holati qanday bo`lishini kuzating. Insonning turli ruhiy holatlarida lablar tasviri turlicha bo’ladi (lablar ko`rinishiga alohida e’tibor bering). Lablar shaklining ifodaliligi va xarakteri, shuningdek, lablarning qalinligiga ham bog`liq. Portret xarakteristikasini ochishda bunga e'tibor berish kerak. Bir kishining lablari ingichka (yupqa), cho'zilgan (cho'chchaygan) bo’ladi. Bunday lablar qat’iy xarakterga (felga) ega kishilarga xosdir; boshqa kishining lablari qalin va yumshoq xarakterga ega bo`ladi. QULOQ. Odamning qulog ’i, garchi uning shakli turli kishilarda turlicha bolsada, doimo bir xil tuzilishda bo'ladi. Har qanday kishida biz tashqi gajamani kokrishimiz mumkin. Ichki gajama quloq suprasining o`rtasida boiadi. Pastki qismi

esa yumshoq joy bilan tugaydi. Quloq suprasining ichki qismini qarshi gajama qoplagan. Quloq suprasini tashqi tomondan bukri qism qoplagan. Quloq tasvirini chizishda quloq suprasining hamma qismlari rassom nazarida bo’ishi kerak. Klassik qo’llanmalarda quloq rasmini chizish qoidalariga jiddiy ahamiyat berilgan. Unda rassomlar quloq shaklining qonuniyatlari va tasvir qurish uslubiyotini ko`rgazmali tarzda ko`rsatishga harakat qilganlar. Dovud qulog`ining ganch namunasi rasm chizuvchi uchun yaxshi qoilanma hisoblanadi. Unda shakl strukturasi va plastik xarakteristika yorqin ifoda etilgan. Shuning uchun ham rasm chizishni o `rganishni shu namunadan boshlash kerak. Rasm chizishni, har galdagidek, umumiy shaklni ochishdan boshlaymiz, shundan so`ng quloqning tarkibiy qismlarini joylashtirish va shakl xarakteriga aniqlik kiritishga o`tamiz. Agar shakl to`g`ri belgilangan bo`lsa, endi unga tus berish mumkin. Quloq rasmini chizayotganda yoritilishiga, shaklning alohida joylarining tus berilish nisbatlariga e’tibor berish lozim. Ko`pchilik, odatda, quloq suprasi ichidagi shakl harakatlarini namoyon etmaydi, gajama va qarshi gajamaning chiziqli rasmiga ko`proq ahamiyat beradi, tus berish vazifasi esa hal qilinmay qoladi. Natijada rasm uzuq-yuluq bo`lib qoladi. Quloq suprasining tuzilish xususiyatlarini yaxshi o`rganib olish uchun quloq rasmini har xil tomonda va vaziyatlarda chizib ko'rish lozim. Quloq suprasining uchdan to`rt burilishidagi holatiga alohida e ’tibor berish kerak. Bu o`rinda, eng avvalo, quloq suprasi tasvirining asosini tashkil etadigan kenglikda ellips ko`rinishdagi yo`nalishini to`g`ri belgilab olish zarur. Shundan so`ng gajama qalinligi va uning suprasi ichiga kirib borishdagi o`zgarishini aniqlash lozim. Quloqning bukri va yumshoq joyini tasvirlash ham xuddi shunday. Ko`pchilik ularni frontal holatda chizadi, shuning uchun ham quloq suprasi buzilgan holda chiqadi. Наr xil odamlaming quloqlari shakli tuzilishining xarakterli xususiyatlarini ilg`ab olish kerak. Buning uchun quyidagilarga e’tibor berish lozim: birinchidan, muntazam ravishda chizgilar va xomaki lavhalar chizish; ikkinchidan, har xil odamlarda quloqlar shakli xarakterini diqqat bilan kuzatish va yumshoq joyi, gajama bukrilarining shakli qandayligiga e’tibor qaratish, umuman, quloq qanday joylashganligiga qiziqish (shalpang quloq, yopishgan quloq va

hokazolar). Bosh detallarining (burun, ko`zlar, quloq va lablar) tasvirlarining xususiyat va qonuniyatlarini o`rganishda tirik namunadan bosh detallari bo’laklari rasmini chizish juda foydali. Tirik naturadan va gips namunadan bosh detallarini chizayotganda rasmda asosiy qonuniyatlar qanday uyg`unlashayotganligini kuzating. Masalan, ko'z rasmini chizar ekanmiz, yuqori qovoqlar ko`z soqqasini qanday qoplaganligiga, qovoq qalinligi ko`zning perspektivadagi holatiga qarab qanday o`zgarayotganligiga e’tibor bering. Lablar rasmini chizayotganingizda labning tashqi cheti, haqiqatan ham biz ganch namunasida ko`rganimizdek, oldinga turtib chiqqanligini kuzating. Та’limning ushbu bosqichida yaxshi namunalardan nusxa ko`chirish foydali, chunki bunda shakl tuzilishi qonuniyatlarini yana bir bor ko`rish, shuningdek, uning materiallik xususiyatlarini ochib berishni o`rganish mumkin. Masalan, A.Skino yuz terisi va sochlar fakturasini yaxshi ochib bergan. Bosh detallarini o`rganishda naturani va qisqa xomaki rasmlar, chizgilarni davomli tahlil qilib borish zarur. Chizgilar shakl qurilishi bilan bog’liq o`quv-tahliliy xarakterida va insonning emotsional holatini ochish xarakterida ham bo`lishi mumkin. Chizgilarning oxirgi ko`rinishini ko`zgu yordamida o`zingizni chizib ham bajarish mumkin. Bu o`rinda bo`laklarni (burun, lablar, dahan, peshona, ko`zlar, lablar) tasvirlash mumkin. Klassik qo`llanmalarda boshning alohida detallarini chizib bo’lgandan so`ng, ularni o`zaro bog`liq (burun, lablar, dahan, quloqni boshning unga tutashgan qismlari bilan) holda chizish taklif etilgan. Bunday chizish detallaming o`zaro bog`lanishini kuzatish, ularning umumiyligini anglashga yordam beradi.

KO ’ Z . Qadimgi qo ’ llanmalarda asosiy e ’ tibor bosh shakli bo ` laklarini chizish qonuniyatlariga qaratilgan . Talabalarga bosh bo`laklarini turli holat va ko’rinishlarda chizdirish ularning tasvirlash malakasini oshiradi. Bosh shakli bo`laklari rasmlarini biz Jyulyen, Skino, Pukirev va Savrasov, Kardovskiy, Barshch, Xitrov, Solovyev va boshqa mashhur rassom va metodist olimlarning qo`llanmalarida ko`rishimiz mumkin. Ularda ko`z tuzilishiga katta e’tibor berilgan. Ularda rasm chizuvchining diqqat-e’tibori tasvir qurish metodik jihatlariga qaratilgan. Oliy o`quv yurtlari uchun tuzilgan hozirgi zamon o`quv dasturlarida Mikelanjelo Buanorrotti haykaltaroshlik ishidan Dovud bosh bo`lagining gips namunasini chizish ko`zda tutilgan. Buning asosiy sababi - bu haykal tasviriy san’atda nisbatlarining aniqligi va mukammal ishlanganligi bilan namuna

hisoblanadi. Quyida ko`z shakli qurilishining asosiy qonuniyatlarini tahlil qilamiz. Avval aytib o`tganimizdek, ko`z sharsimon shaklga ega bo`ladi va ko’z chuqurligidan to'rtdan bir qismi chiqib turadi. Tasviriy san’atda rassom uchun oqsil parda bilan qoplangan ko`z soqqasining tashqi qismi va rangdor parda bilan qoplangan ko`z qorachig’ining bo`rtib chiqqan qismi, ko`z gavhari muhimdir. Ko`z olmasini qoplab turgan yuqori qovoqning bukilishi ko`z qorachig`ining turtib chiqqanligiga bog’liq, ya'ni yuqori qovoqning eng bukilgan joyi qorachiq o `rnashgan joy bo`ladi: rasmda u nigoh yo`nalishini ko`rsatadi. Ko`z qorachig`i va rangdor pardalar turli nuqtalardan aniq ko`rsatilgan. Lekin ko`z shakli plastic xarakteristikasini yoritish talaba uchun ancha qiyin. Ma’lum bo`lishicha, ko`zning kata o’lchamlari, qovoq qalinligining keng yuzalari ko`z soqqasining katta hajmini ko`rish va uni ifodalashga xalaqit beradi. Ustki yuzasi quti qopqog`ining butun yuzasini, pastki yuza esa yarim yuzasini egallaydi. Binobarin, qosh ustki yoylari pastki chetidan asosigacha biroz og`ma holda qo`yilgan. Kuzatilgan tasavvurni perspektiva bo`yicha aniqlab olish kerak. Shundan so`ng qosh ustki yoylari va qansharning turtib chiquvchi qismlarining o`lchamlarini, shuningdek, ko`z soqqasining ichkarida joylashgan qismini, ko`z kesmalarining chizig`ini belgilab olish kerak. Qorachiq va qovoqlar og`ma o`q bo`ylab joylashadi. Qorachiqning yuqori cheti esa oldinga turtib chiqadi, va pastki cheti ichiga kirib ketadi. Buni doimo nazarda tutish kerak (ayniqsa, tirik naturadan chizayotganda). Ko`z qurilishi xususiyatlarini yaxshi eslab qolish uchun uni turli tomondan chizib ko`rish lozim. Aksariyat rasm chizuvchilar ko`z shaklining plastik xarakteristikasini tushunmagani uchun ko`z soqqasida qovoqlarning perspektiv joylashishini ilg`ab ololmaydilar. Shu o`rinda mo’ljal sifatida qovoqlarning perspektivada joylashishi sxemasini taklif etish mumkin. Agar ko`z frontal holatda bo`lsa, u holda qovoqlar romb shaklida joylashadi. Agar ko`z to`rtdan uch burilish holatida yoki profilda bo`lsa, u holda qovoqlar uchburchak shaklda joylashadi. Ko`pchilik boshni to`rtdan uch burilishi holatida, ko`zlarnii esa o`zlariga qaratib chizadi. Qovoqlarning ko`z soqqasida joylashishi perspektiv holatini ко`rsatayotganda yuqori qovoq shaklining ko`zqorachig`ining

joylashish holatiga qarab o `zgarishini hisobga olish zarur: yuqori qovoqning pastki chetini chizayotganda ehtiyot bo ’ling. Pastki qovoqlarni yengilgina chizing, qalamni qog`ozga qattiq bosmang - pastki qovoq doim yoritilgan bo`ladi. Rasm chizuvchi yuqori va pastki qovoqlarni bir xil tusda chizsa hajm va shakl ishonchliligini yo`qotadi. O’quv materialini mustahkamlash uchun, birinchidan, eski qollanmalardan olingan yaxshi namunalardan nusxa ko'chirish yaxshi.

Adabiyotlar: 1. Baymetov B. “Qalamtasvir”. Darslik 1-qism. - Toshkent, 2006. 2. М uratov Х . Х . “Qalamtasvir”, То shkent, Ijod-print, 2020. 3. Xalilov R. Рисунок Toshkent «Navruz» 2013 4. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shxsiy javobgarlik-har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. O‘zbekiston 5. Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag‘ishlangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining nutqi. // Halq so‘zi gazetasi. 2017 yil 16 yanvar, № 11 6. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. Toshkent, “O‘zbekiston”, 2017 yil 7. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-yurt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi.Toshkent, “O‘zbekiston”, 2017 yil 8. B.Boymetov “Portret qalamtasviri” Pedagogika institutlari va universitetlari talabalari uchun o‘quv qo‘llanma. Toshkent, 2001. 9. Tojiev B, Mahkamova S. “Qalamtasvir” (Dastlabki saboqlar). Metodik qo‘llanma. Toshkent, 2013.

O'xshashlar

Aniq xarakterga ega bo`lgan bosh namunasining qalamtasviri (Gatamelatta, Sokrat, Zevz)

Aniq xarakterga ega bo`lgan bosh namunasining qalamtasviri (Аppolon)

Keksa inson boshining murakkab holatidagi portret qalamtasviri

Anatomik bosh namunasining qalamtasviri. Ekorshe (Gudon) gips boshini tasvirlash

Inson bosh suyagini turli rakurslarda tasvirlash