Юнон-Эрон урушлари - Tarix - Referatlar

Юнон-Эрон урушлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

62.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Юнон-Эрон урушларининг сабаблари. 2. Эронликларнинг биринчи ва иккинчи юришлари. Марафон жанги. 3. Учинчи юриш. Фермопол ва Саламин жанглари. 4. Юнонларнинг ғалабаси. Делос иттифоқи.

www.arxiv.uz Милоддан аввалги VI асрнинг иккинчи ярмида Эрон шарқнинг энг қудратли давлатига айланади . У қисқа вақт ичида қора денгиздан Ҳинд океанигача, Ўрта ер денгизининг шарқий соҳилларидан Ҳиндистонгача бўлган ерларни босиб олади. Энди эронликлар Юнонистонга хам кўз олайтира бошлайдилар. Эрон қўшинлари Юнонистоннинг қора, Мармар ва Эгей денгизлари соҳилларидаги мустамлакаларини, улар орасидаги йўлларни ва ундаги бўғозларни ҳам эгаллаганлар. Бу билан эронликлар Юнонистоннинг қора денгиз соҳилларидаги халқлар билан алоқасини узиб қўйганлар. Эрон қўшинлари илгарироқ Мисрни ҳам забт этган эди. Натижада қора денгиз ва Миср томондан Юнонистонга келиб турадиган ғалла ва бошқа маҳсулотлар келмай қўйган. Эрон қўшинлари Эгей денгизидаги оролларнинг кўпчилигини, шунингдек унинг шимолидаги ерларни ҳам истило қилганлар. Юнонистон шарқ ва шимоли-шарқ томондан душман босқини хавфи остида қолган. Бу вақтда Юнонистон полислари ўртасида бирлик йўқ бўлиб, кўпгина полислар Эрон хукмронлигини тан олишга тарафдор эди. Аммо икки полис - Афина ва Спарта Эронга итоат этишни хоҳламаган. Юнонистондаги бу вазият Эрон шоҳи учун муҳим аҳамиятга эга эди. Милоддан аввалги 492 йилда Эрон шоҳи Доро I ўз куёви Мардоний қўмондонлиги остида ҳам қуруқликда, ҳам денгизда Юнонистонга катта қўшин юборган. қуруқликдаги қўшин Геллеспонт бўғозидан ўтиб, йўл- йўлакай шаҳар ва қишлоқларни вайрон қилиб, Эгей денгизининг Фракия соҳили бўйлаб ҳаракат қилган. Эронликларнинг ҳарбий денгиз кучлари соҳил бўйлаб сузиб, Фасос оролини босиб олганлар. Фракиялик жанговар қабилалар ўзларини мудофаа қилиб, Халкидика ярим оролига яқинлашиб қолган душман қўшинларини бир мунча кучсизлантирган. Бунинг устига денгизда даҳшатли бўрон кўтарилиб, Эрон ҳарбий кемаларининг кўп қисми яксон бўлган. Эрон қўшинлари Юнонистонга етолмай, денгиз фалокатидан омон қолган кучлари билан орқага чекинишга мажбур бўлган. Эрон қўшинлари орқага чекингач, Доро I

www.arxiv.uz Юнонистон полисларига элчи юбориб, уларнинг Эронга тобе бўлишларини талаб қилган. Кўпчилик юнон шаҳар-давлатлари Эрон шоҳининг талабига рози эканликларини билдирганлар. Фессалия ва Беотиядаги айрим полислардаги хоин аслзодалар ўз ҳукмронликларини сақлаб қолиш учун Эрон ёрдамига умид боғлаганлар. Аммо Афина ва Спарта Доро I нинг таклифини рад этган. Афинада Эрон элчилари қоядан улоқтирилган. Спартада эса элчиларни ерни ҳам, сувни ҳам шу ердан олсинлар, деб қудуққа ташлаганлар. Шу тариқа Доро I нинг бутун Юнонистонни ўзига тобе этиш йўлидаги биринчи уриниши натижасиз тугаган. Эрон шоҳи Доро I катта тайёргарликдан сўнг милоддан аввалги 490 йилда Юнонистонга қарши иккинчи юришини бошлаган. Эроннинг ҳарбий денгиз флоти Киликия қирғоқларидан сузиб, Эгей денгизини кесиб ўтган. Эрон ҳарбий денгиз флотига тажрибали қўмондон Датис ва шоҳнинг жияни Артаферилар бошчилик қилган. Эронликлар Эвбия оролига қўшин тушириб, тезда Эретрияни босиб олганлар. Датис ўз қўшинларини Аттиканинг шимоли-шарқидаги Марафон қишлоғи яқинига туширган. Марафон Афинадан 42 км масофада жойлашган манзил эди. Эрон қўшинларининг Марафонга тушганликлари ҳақидаги хабар Юнонистон бўйлаб тез тарқалади. Юнонистоннинг кўпгина полисларидаги аслзодалар душманга қарши ҳеч қандай чора кўрмайдилар. Аммо Афина демосининг кўпчилик қисми ватан учун ҳаёт-мамот курашига отланганлар. Аттикада сафарбарлик эълон қилинган. Оғир қуролланган жангчи-гоплитлар лашкари ва енгил қуролланган барча ёрдамчи қўшинлар жанговар ҳолатга келтирилган. Халқ йиғини эронликларнинг Афинага хужум қилишини кутиб турмасдан жанг бошлашга қарор қилган. қўшни Бестиядаги кичкина Платея шаҳрининг мингта жангчидан иборат аскарлари ҳам Афина қўшинларига келиб қўшиладилар. Афина қўшинига 10 саркарда ва бир архонтполемарк навбат билан қўмондонлик қилган. Афина ёрдам сўраб, Спартага чопар юборган. Аммо спарталиклар тўлин ой чиқмасдан туриб, ёрдамга кела олмасликларини билдирганлар. Афинанинг жанговар қўшинига Мильтиад

www.arxiv.uz қўмондонлик қилган кун у бутун лашкарни жанговар тартибда сафлаган ва эронликларга қарши ҳужумга ўтган. Марафон ёнида ҳаёт-мамот жанги бўлган. Юнон қўшинлари Эрон қўшинларига қараганда кам бўлишларига қарамай, бу жангда ғолиб чиққанлар. Юнонлар Эрон қўшинларини Эгей денгизининг саёзлигида батамом яксон этганлар. Юнон қўшинлари эронликларнинг етти кемасини қўлга туширганлар, бошқа кемалар қочиб қолган. Марафон ёнида ғалабани Афинага етказиш учун бир чопар 42 км масофани чопиб ўтган. Чопар Афина остоналарига югуриб келиб, "қувонинг, биз енгдик!", деб шу заҳоти юраги ёрилиб, жон берган. Ривоятларга кўра, марафонча югуриш ана шундан қолган экан. Марафон мағлубиятидан кейин эронликлар Афинага яна ҳужум қилишга ҳаракат қилган бўлсада, Афиналикларнинг кучли мудофаасини кўриб бунга журъат қилмаганлар. Милоддан аввалги 486 йили Эрон шоҳи Доро 1 вафот этади. Шундан кейин Эрон тахтига унинг ўғли Ксеркс ўтиради. Ксеркс мамлакатдаги қўзғолонларни бостириб, Юнонистонни босиб олишга тайёргарлик кўра бошлайди. Бу даврда Юнонистондаги полислар ва сиёсий гуруҳлар орасида парокандалик давом этарди. Лекин Афина урушга тайёргарлик кўриб, қуруқликдаги қўшинни ва денгиз флотини жанговар ҳолатга келтириб қўйган эди. Эрон билан уруш хавфи яқинлашгач, юнон полислари ўзаро жанжалларни йиғиштириб, бирлашишга аҳд қилганлар. Милоддан аввалги 481 йилда Афина билан Спарта ўртасида иттифоқ тузилиб, унга бошқа полислар ҳам қўшиладилар. Милоддан аввалги 480 йилнинг кўкламида эронликларнинг Юнонистонга қарши учинчи юриши бошланади. қўшинга Ксеркснинг ўзи бошчилик қилади. Унинг қўшини эронликлардан ташқари, туронликлар, оссурияликлар, бобилликлар, мисрликлар, Кичик Осиё юнонлари ва бошқа халқлардан олинган жангчилардан иборат эди. Финикияликлар эса эронликларга ҳарбий кемалар ясаб берганлар.

www.arxiv.uz Милоддан аввалги 480 йилда Эрон қўшини ва флоти ҳам қуруқликдан, ҳам денгиздан Юнонистон устига бостириб киради. Ксеркс қўшини жанг қилмай Шимолий Юнонистонни ишғол қилади. Чунки Фессалия билан Македония Ксерксга жангсиз итоат этади. Юнонлар билан Эрон қўшинлари Фермопол ёнида бир-бирларига тўқнаш келадилар, Фермопол мудофаасига Спарта подшоси Леонид бошчилик қилади ва эронликларнинг Ўрта Юнонистонга ўтадиган йўлини тўсиб туради. Эрон қўшинлари Шимолий Юнонистондан ўтиб, Шимолий ва Ўрта Юнонистонни боғлаб турувчи Фармопол йўлагига етиб келади. Леонид ўз қўшинлари билан икки кун давомида эронликларнинг сон жиҳатдан ортиқ бўлган қўшинининг ҳужумларини қаҳрамонона қайтариб турган. Лекин катта бойликка сотилган фессалиялик бир хоин эронликларни айланма тоғ сўқмоқлари орқали юнон қўшинларининг орқа томонига бошлаб борган. Леонид душманларнинг орқа томондан ўраб олаётганини сезиб, 300 спарталикдан бошқа ҳамма юнон жангчиларига чекинишни буюрган. У 300 спарталик ва серғайрат юнон жангчилари билан бирга эронликларга қарши беомон жангга отланган. Жанг икки кечаю икки кундуз тўхтовсиз давом этган. Аёвсиз жангда Леонид ва у билан қолган аскарлар қаҳрамонларча ҳалок бўлганлар. Шундан кейин эронликлар Ўрта Юнонистонга бостириб кирганлар ва Афинани ишғол қилганлар. Шаҳарга ўт қўйилиб, вайрон қилинган. Афиналиклар шаҳарни ташлаб кетишга мажбур бўлганлар. Афиналиклардан жанг қилишга қурби етадиган эркаклар қўшин ва ҳарбий кемаларга борадилар. Аёллар, қариялар, болалар ва қулларни афиналиклар флот ҳимоясида Пелопоннесга ва Саламин оролига ўтказиб қўядилар. Афиналиклар Ксеркс буйруғи билан ўт қўйилган жонажон шаҳарлари аланга ичида қандай ёнаётганлигини кемалардан ва оролдан кузатиб турадилар. Юнонлар олдида эронликларга зарба беришдек улуғ вазифа турарди. Улар Аттика билан Саламин ороли оралиғидаги бўғозга 200 дан ортиқ ҳарбий кемаларини жойлаштирганлар. Юнонлар худди шу Саламин бўғозида душманга зарба бериш режасини тузганлар. Бу жанг милоддан аввалги 480

www.arxiv.uz йилнинг кўкламида бошланиб, жангга ҳар икки томондан жуда кўп қўшин қатнашган. Бўғозда турган юнон ҳарбий кемаларининг ҳар бир томонида уч қатордан эшкаклар бўлган, шунинг учун улар триералар деб аталган. Уларнинг ҳар бирида 180 тадан эшкакчи ва 20-30 тадан жангчи бўлган. Эронликларнинг очиқ денгизда юришга мослашган каттакон, оғир кемаларига қараганда, триералар бўғозда анча тез ҳаракат қила оларди. Юнон денгизчилари тор Саламин бўғозининг қаери саёз, қаерида қоя тошлар борлигини яхши билишарди. Ўзининг кўп сонли флотининг ғалаба қилишига ишонган Ксеркс унга бўғозга кириб, юнонлар билан жанг қилишни буюради. Ксеркс ўз аъёнлари билан Аттиканинг баланд қирғоғидан ўз кемалари юнонлар кемаларига яқинлашиб бораётганини кузатиб туради. Оролдан эса афиналик қариялар ва аёллар жангнинг боришини кузатиб турардилар. Афиналиклар ва бошқа полислардан келган юнонлар ё ғалаба, ёки қаҳрамонларча ҳалок бўлишни шиори остида жангга кирганлар. Чунки улар учун чекинадиган жойнинг ўзи йўқ эди, чекинсалар оилалари қулликка тушарди. Эрон флоти бўғозга кириши билан юнон эшкакчилари эшкакларини ишга солиб, кемаларини шитоб билан душман устига ҳайдаб борадилар. Юнонларнинг триералари душман кемаларининг эшкакларини синдириб, бурни билан уриб кемаларнинг ёнларини теша бошлайдилар. Натижада Эрон кемаларининг сафлари бузилади. Айни пайтда Эрон кемалари қўлтиқнинг саёз жойларида ўтириб қумлаб қолади. Баъзилари сув ости тошларига, баъзилари бир-бирларига урилиб, тилка-пора бўлади. Жангда юнон флоти ғолиб чиқиб, эронликларнинг 200 дан ортиқ кемаси сувга ғарқ бўлади. Мағлубиятдан омон қолган эронликлар флотининг қолган қисми чекинишга мажбур бўлган. Эрон флотининг Саламиндаги мағлубияти Ксерксни ўз қўшинининг бир қисми билан Юнонистонни шоша-пиша ташлаб қочишга мажбур қилган. Милоддан аввалги 479 йилда Мардоний қўмондонлигидаги Эрон қўшинилари Аттикага бостириб кириб, Афинани вақтинча ишғол қилганлар.

www.arxiv.uz Спарта, Афина, Мегара, Платея ва бошқа полисларнинг бирлашган кучлари эронликларга қарши курашга отланган. Мардоний қўшинлари Беотияга чекинган. Шу йили Платея ёнида юнонлар ғалаба қозонган. Эрон қўшини қўмондони Мардоний ҳам жангда ҳалок бўлган. Форслар Юнонистонни ташлаб чиқишга мажбур бўлганлар. Шу тариқа юнонлар қаҳрамонона курашиб ўз ватанларини душмандан тозалаганлар. Милоддан аввалги 478 йилда Афина эронликлар устидан узил-кесил ғалаба қилиш учун эронликларга қарши курашда иштирок этган барча полислар, Кичик Осиёдаги юнон шаҳарлари ва Эгей денгизи ороллари билан ҳарбий иттифоқ тузган. Бу Делос ёки 1-Афина денгиз иттифоқи деб ном олган. Бу иттифоқда Афина раҳбарлик қилган. Унинг Делос иттифоқи деб аталишининг сабаби шунда эдики, иттифоқ хазинаси юнонлар муқаддас деб билган Делос оролида сақланган. Иттифоқчилар қўшинни ҳарбий кемалар, аскарлар ва пул маблағи билан таъминлаб туришлари керак эди. 1-Афина иттифоқи юнон қўшинларини ҳарбий жиҳатдан кучайтирган. Шундан кейин Эрон шоҳи қўл остида қолган юнонларни озод қилиш учун олиб борилган уруш яна 43 йил давом этган. Кичик Осиёнинг ғарбий соҳилида жойлашган юнон шаҳар-давлатлари ҳам ўзаро иттифоқ тузганлар. Иттифоқчилардан энг кучлиси Афина эди. Афиналиклар бошчилигида юнонлар эронликларнинг флотини бир неча бор мағлубиятга учратиб, Кичик Осиё соҳилларига бир қанча ҳужумлар қилганлар. Кичик Осиёдаги ва Эгей денгизи соҳилидаги аҳоли эронликлар зулмидан озод қилинган. Форслар билан уруш милоддан аввалги 449 йилга қадар давом этган. Ўша йили юнонлар билан сулҳ тузганлар. Бу сулҳ юнонлар томонининг вакили афиналик Каллий номи билан "Каллий сулҳи" деб аталади. Сулҳ аҳдларига кўра, эронликлар Кичик Осиёдаги юнон шаҳарлари ва Эгей денгизидаги барча ороллар мустақиллигини тан олган. Эрон ҳарбий флотига Эгей денгизида сузиш тақиқланган. 1-Афина денгиз иттифоқидан фойдаланиб, Афина юнон дунёсида энг қудратли давлат бўлиб қолади. Юнонистон-Эрон урушлари ўз ватанининг

www.arxiv.uz мустақиллигини ва озодлигини Эрон асоратидан сақлаб қолган юнонларнинг ғалабаси билан якунланган. Бу уруш улар учун адолатли, озодлик уруши эди.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Геродот. "История". М-л, 1972. 2. Античная Греция. Под. ред. Е. С. Голубцовой. М, 1983. 3. История древней Греции. Под. ред. В. И. Кузиҳина. М., 1986. 4. Бойназаров Ф. Антик дунё. Тошкент, 1989. 5. қадимги дунё тарихи. II қисм. Ю. С. Крушкол таҳрири остида. Тошкент, 1975. 6. www.ziyonet.uz 7. www.pedagog.uz

O'xshashlar

Юнон Эрон урушлари

Пуни урушлари

Юнон адабиётининг шаркка таъсири

Классик даврдаги юнон маданияти

III-VII асрларда Эрон