Xalqaro diplomatiya tarixi faniga kirish - Tarix - Referatlar

Xalqaro diplomatiya tarixi faniga kirish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

62 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Kursning maqsad va vazifalari. 1. Xalqaro munosabatlar va xalqaro siyosat. 2. Diplomatiya tarixi fan sifatida.

www.arxiv.uz Xalqaro munosabatlar tushunchasi . Xalqaro munosabatlar xalqaro siyosat munosabatlarda o ` ziga xos o ` ringa ega . U ikki yoki undan ortiq mamlakatlar , turli xil siyosiy va nodavlat tashkilotlar bilan bo ` lgan aloqalarni ifoda etadi . Uning faoliyati xalqning talab va ehtiyojlari , davlat manfaatlari , xalqaro normalar va qadriyatlar bilan bog ` liq bo ` ladi . Xalqaro munosabatlar raqobat yoki o ` zaro hamkorlik asosida qurilishi mumkin . Xalqaro munosabatlarda jahon hamjamiyatidagi davlatlar o ` rtasidagi siyosat olib borishda o ` zaro manfaatlarni hisobga olish zarurligini anglab etish va uni hisobga olgan holda yondashish zarur . Bu xalqaro munosabatlarda siyosat tamoyilining ayrim davlatlar darajasidan chiqqanligini , umuminsoniy qadriyatlar xalqaro munosabatlarni belgilab beruvchi asosiy mezoni bo ` lib borayotganligini ko ` rsatadi . Buning o ` ziga xos sabablari bor , albatta . Birinchidan : siyosat tarixi , uning o ` ziga xos oqibatlari turli davlatlar , siyosiy va nosiyosiy tashkilot o ` rtasidagi munosabatlarni tartibga solish , ularning manfaatlariga mos tushadigan tamoyillarga asoslanish zarurligini taqazo etadi . Ikkinchidan : bugungi kungacha jahon sivilizatsiyasiga katta xavf solib turgan qurollar ( yadro quroli , kimyoviy qurollar ) to ` planib qolganligini va uni sivilizatsiyasiga bo ` lgan harakatining mavjudligini va uning oldini olish bilan bog ` liq . Uchinchidan : xalqaro munosabatlarda ayrim davlat rahbarlari , siyosiy prtiyalar va shaxslarning bir tomonlama qarashlarining hamon saqlanib qolayotganligi , yangi qurollarning sivilizatsiyaga bo ` lgan intilishlari , davlatlarga nisbatan munosabatda “ zo ` ravonlik ”, “ kuchga harakatlari ” va undan manfaatdor kuchlarning mavjudligi , xalqaro siyosatda o ` zaro manfaatli hamkorlik yo ` lida , ixtiloflar paydo bo ` lganda uni siyosiy yo ` llar bilan hal etish ma ` rifiy yo ` l ekanligini tan olish zaruriyati bilan bog ` liq . Xalqaro munosabatlarda o ` zaro ishlab chiqilgan normalarga amal qilish , yangi jahon urushini oldini olish va uning oqibatlarini hamma uchun bir xilda ekanligini , yer yuzida hayotni saqlab qolish , insoniyat taqdiri bilan bog ` liqmuammo ekanligini xalqaro siyosatda hisobga olgan holda munosabatda

www.arxiv.uz bo ` lish zarurligi davlatlar , siyosiy partiyalar , tashkilotlar o ` rtasida xalqaro munosabatlar doirasida o ` zaro kuchlar nisbatan muvofiqlashtirgan holda siyosat yurgizishni taqozo etadi . Davlatlar o ` rtasidagi munosabatlarni “ kuchga tayangan holda ” hal etish insoniyat boshiga og ` ir musibatlarni keltirib chiqarish aniq . Bunga insoniyat tarixida bo ` lib o ` tgan qonli urushlar misol bo ` lib , buni har bir siyosatdon esdan chiqarmasligi zarur . Tarix shundan guvohlik beradiki , yer yuzida keyingi 5,5 ming yilning atigi 300 yilgina tinch va osoyishta o ` tgan . Bu urushlar birgina Yevropada XVII asrda 5 mlndan ko ` proq , XIX asrda 6 mln , XX asrda 70 mingdan ko ` proq kishining hayotiga zomin bo ` lgan . XXI asr bo ` sag ` asida jahon hamjamiyatida muhim o ` zgarishlar sodir bo ` lmoqda . Xalqaro munosabatlarning harakteri va mazmunida katta o ` zgarishlar sodir bo ` lmoqda . Xalqaro munosabatlar tamoyillari qayta qurib chiqilishini yangicha idrok etilishini taqoza etmoqda . Jahon sivilizatsiyasining ertangi taqdiri , xalqaro munosabatlar muammosining hal etilishi , insonparvarlik muammosini yangicha tushunish va talqin etish uni anglash amalda tadbiq etish xalqaro siyosatning asosiy buguniga aylandi . Hozirgi davrda dunyoning turli burchaklarida turli xil ixtiloflar mavjud . Tojikiston , Afg ` oniston , Falastin va Isroil o ` rtasidagi munosabatlarda , sobiq Yugaslaviyadagi voqealar va boshqa ayrim davlatlarda bo ` layotgan o ` zaro kelishmovchiliklar , ixtiloflarda ko ` rish mumkin . Ularning ko ` lami xilma – xil bo ` lib , millatlararo , davlatlararo , mamlakatlarning o ` z ichida sodir bo ` lmoqda . Insoniyatning yashab qolishini ta ` minlash , barcha tinchlik sevar kuchlar oldida turgan asosiy vazifalari shuni chuqur xis etgan holda , keng jamoatchilik , siyosatdonlar , shaxslar vodorod bombasidan foydalanish , osmondagi urushning nima ekanligini aniq tasavvur etishi muhim . Bu u yoki bu shaharlarni shunchki bombardimon etish emas . Agar atombombasi Xirosimani vayron etgan bo ` lsa , birgina vadarod bombasi esa undan katta bo ` lgan shaharlarni vayron etadigan kuchga egadir . Bugun Xirosimada portlatilgan bombaga nisbatan 25000 marta

www.arxiv.uz kuchli bo ` lgan bombani yaratish imkoniyati mavjudligini hisobga olsak , u insoniyat boshiga aql bovar eta olmaydigan darajada mudhish oqibatlarni solishi mumkin . Shuning uchun ham xalqaro munosabatlarda buni hisobga olish hamda o ` zaro manfaatli munosabatlar olib borishi , kelishmovchiliklarni harbiy yo ` llar bilan emas , tinch yo ` llar bilan hal etish insoniyat oldidagi mas ` uliyatli vazifalardan birdir . Xalqaro munosabatlarda umuminsoniy qadriyatlarga asoslangan holda munosabatda bo ` lish kelajakka ishonch demakdir . Bu yer yuzida tinchlikni saqlab qolish uchun xalqaro munosabatlari o ` zaro ishonchga vat eng manfaatlar asosida qushilishiga olib keladi . Xalqaro munosabatlar va xalqaro siyosat. XX asr xalqaro munosabatlarda sodir bo`lgan muhim o`zgarishlar bilan harakterlanadi. Bugungi xalqaro munosabatlar nazariyasida “tashqi siyosat” tushunchasi bilan birga xalqaro siyosat tushunchasi ham keng ishlatila boshlandi. Tashqi siyosat - bu davlatlarning mamlakat tashqarisida davlatlararo munosabatlarda o`zining milliy va umumbashariy maqsadlari, xavfsizlikni ta`minlashga yo`naltirilgan faoliyatdan iborat. Xalqaro siyosat - bu xalqaro munosabatlarda ishtirok etadigan turli davlatlar, sub`ektlar, siyosiy partiyalar va harakatlar, siyosiy va nosiyosiy tashkilotlar, ijtimoiy guruhlar va shaxslarning xalqaro meyorlar, normalar, qadriyatlar asosida o`zaro munosabatlarni saqlab turishga qaratilgan faoliyatdir. Xalqaro siyosat alohida shaxslar yoki davlatlar o`rtasidagi ijtimoiy munosabatlarnigina emas, balki muayyan guruh yoki davlat manfaatlarining amalga oshirishi bo`yicha aloqalarni, faoliyatlari sohalarini ham o`z ichiga oladi. Masalan, Yevropa Ittifoqi (YEI)da unga a`zo bo`lgan davlatlar ekologik siyosiy manfaatlar va ma`naviy qadriyatlar tizimi bilan bog`liq bo`lgan muhim muammolarni hal etish, xalqaro huquq normalariga rioya etishni qullab quvvatlashda muhim rol o`ynaydi. Yevropa mamlakatlarining xalqaro siyosati va YEI nafaqat shu hududda, balki dunyoviy muammolarni hal etishda ham faol ishtirok etadi. Xalqaro munosabatlar xalqaro siyosat, iqtisodiy – ijtimoiy

www.arxiv.uz munosabatlar bilan bog`liq bo`ladi va davlatning ichki va tashqi siyosatida muhim o`rin tutadi. Har bir davlatning rivojlanishi tashqi omillar bilan bog`liq bo`lib, bu bog`liqlikning ta`siri toboro oshib bormoqda. Bu o`z navbatida, bugungi umumbashariy muammolar bilan bog`liq . Chunonchi, tinchlik uchun kurash , urush xavfini oldini olish, ekologiya, aholini oziq-ovqat bilan ta`minlash bilan bog`liq muammolar jahon jamoatchiligining dunyo oldidagi mas`uliyatini oshirmoqda. Bu muammolar har bir davlatning ichki siyosati bilan bog`liq bo`lganligi uchun ham ularni bir-birini tushungan holda siyosat olib borishga undamoqda va bunday siyosat tarafdorlari ko`paymoqda. Xalqaro siyosatda qo`llangan xalqaro normalar, tamoyillarga amal qilish , o`zaro munosabatlarda “bir tomonlama” manfaatdorlikni nazarda tutgan holda siyosat olib borish yoki munosabatda bo`lishi faqat davlatlarning rivojiga salbiy ta`sir etib qolmasdan , umuman dunyoda siyosiy barqarorlikni buzulishiga sabab bo`ladi. Xalqaro siyosatda bulayotgan o`zgarishlarni atroflicha o`rganish, siyosiy jarayonlarga va uning rivoji yo`nalishlariga xolisona yondoshish va baho berishni taqazo etadi. Xalqaro siyosatning o`ziga xos xususiyatlari. XX asrning oxiri va yangi asr bo`sag`asida dunyo xalqaro siyosati o`ziga xos yutuqlar va muammolar va xususiyatlar bilan xarekterlanadi.Zero, xalqaro siyosat har bir davr xarakteriga , mavjud kuchlar nisbatiga, davlatlarning ijtimoiy-siyosiy,iqtisodiy rivojlanish tamoyillariga , uning dunyo xamjamiyati rivoji tamoyillariga mos tushishi yoki tushmasligiga, maqsad va vazifalariga ko`ra turli xil bo`lib kelgan.XX asrning ikkinchi yarmida siyosatda bo`lgan o`zgarishlarning markazida ikki ijtimoiy-siyosiy tizimning kelib o`z o`rniga ega bo`lib, xalqaro munosabatni, uning rivojlanishini “belgilab” bergan bo`lsa, bugungi kunda ana shu tizim birining tanazuliga uchrashi, Sobiq SSSRning tarqab ketishi, Sharqiy Yevropa mamlakatlarida bo`lgan o`zgarishlar xalqaro siyosatning

www.arxiv.uz borishiga, uning maqsadi hamda davlatlar o`rtasidagi munosabatlarning o`rnatilishiga katta ta`sir ko`rsatadi. Bugun jahon taraqqiyotiga ikki qutbli kurash o`rnida ko`p qutbli yondashuvlar paydo bo`ldi.Bugun xalqaro siyosatda davlatlarning bir tomonlama “kuchga tayanib” siyosat olib borish, “zo`ravonlik”ka asoslanish, keyingi bir davlatning o`z kuch-qudratini mustaxkamlash “o`zaro teng manfaatlari” asosida munosabatda bo`lish tendensiyasi kuzatilmoqda. XX asr o`rtalarida dunyo xavfsizlik tizimi ikki tizimning o`zaro munosabatiga va o`zaro muxoliflik muvozanatiga asoslangan bo`lsa, endi yosh suviren davlatlar bilan rivojlangan mamlakatlar o`rtasida yangi xalqaro ijtimoiy , siyosiy, ma`naviy-mafkuraviy asoslarda o`zaro munosabatlar qaror topa boshladi. Ma`lumki xalqaro siyosatda davlatlar o`rtasidagi munosabatlarda amal qiladigan qonuniyatlar va tamoyillar davr o`zgarishi bilan o`zgarib turadi. Masalan xalqaro siyosatda XX asrning o`rtalaridan 80-yillargacha “kuchga tayanish” asosida munosabatlar bilan ichki siyosatda “harbiy kuch-qudrati” mustaxkamlash bilan bog`liq faoliyatlar ko`zga tashlanadi.Xalqaro munosabatlarda davlatlarga nisbatan “dushmanlik” yoki ishonchsizlik bilan yondoshish ular o`rtasidagi munosabatlarning asosiga kuchdi. XX asrning oxirida dunyo siyosiy xaritasida o`zgarishlar sodir bo`ldi, jahon hamjamiyati shakllandi. Diplomatiya - fransuzcha “diplomate” so`zidan olingan bo`lib, chet mamlakatlar bilan aloqa qilish yoki muzokara olib boorish uchun xukumat tomonidan vakolat berilgan kishi. Diplomatiya - davlat tomoni funksiyasini tinch yo`l bilan amalgam oshirish vositasi, xukumat ishlarining majmui, ya`ni muayyan davlatning xukmron sinflari manfaatlariga mos keladigan maqsad va vazifalarni amalga oshirishni ko`zda tutadigan xalqaro munosabatlardagi faoliyat. Adabiyotlarda diplomatiyani ba`zan “tashqi munosabat haqidagi” fan yoki “muzokaralar olib boorish san`ati” ham deb ta`riflanadi. Diplomatiyaning tashqi munosabatlar sohasidagi faoliyatni ifodalovchi so`zsifatida dastlab G`arbiy Yevropada XVIII asr oxirida ishlatilgan . Diplomatik

www.arxiv.uz faoliyat davlat boshlig`i, xukumat, tashqi ishlar vazirligi va mazkur vazirlikning markaziy apparati tomonidan amalga oshiriladi. Chet ellarda diplomatik faoliyatni elchixonalar va elchi boshchiligidagi missiyalar yoki diplomayik ishlar ishonib topshirilgan shaxslar olib boradi.Qayd qilingan organ yoki shaxslar umumetrof etgan hudud va diplomatik imtiyozlardan foydalanadi.Xalqaro huquq, diplomatik vakillarning o`zlari turgan davlatning ichki ishlariga aralashuviga yo`l qo`ymaydi. Diplomatik muzokaralar, yozishmalar olib borish , bitim va shartnomalar tuzish, konferensiyalar o`tkazish, xalqaro tashkilotlar ishida qatnashish diplomatik faoliyatning asosiy ko`rinishlaridir. Diplomatiya juda uzoq tarixga ega. Urug`chilik tuzumi davrida qabilalar o`tasida ham tashqi munosabatlarning soda shakllari mavjud bo`lgan. Biroq tom ma`noda davlat diplomatiya bilan birga shakllanadi. Shu bilan birga diplomatik tashkilotlari va metodlari o`zgarib, takomillashib bordi. XV asr o`rtalarida chet ellarda doimiy vakolatxonalar mavjud bo`lib, diplomatik immunitet darajalar va unvonlar joriy etiladi. XVII asrdan boshlab xalqaro diplomatik konferinsiyalar va kongresslar chaqirila boshlagan. XX asrda Millatlar Ittifoqi BMT tashkil topdi. Diplomatik agent – davlatlar, vakolatxonalarning boshlig`I, elchi, elchixona va diplomatik missiya xizmatchisi. 1815 yildan Vena konvensiyasiga ko`ra faqat vakolatxona boshliqlarigina diplomatik agent hisoblanar edi. Diplomatiyaning rivojlanishi bilan bu tushuncha yo`nalishi yanada kengaysi. Keyingi yillarda elchixona, missiya xizmatchilari, hamma konferinsiyalarga yuborilgan rasmiy vakillar, shuningdek bir mamlakatning ikkinchi bir mamlakatga yuborgan delegatsiyasi boshliqlari va a`zosi diplomatik agent sanaladi. Diplomatik akt – davlatlar o`rtasida olib borilgan diplomatik muzokaralar yoki maxsus konferinsiyalar qarori diplomatik akt, shartnoma, bitim, fakt, konfrensiya, protocol, deklaratsiya, ustav, status kabi turli nomlar bilan atalishiga qaramay yagona yuridik ahamiyatga ega. Diplomatik aktning keng tarqalgan shakli sulh, o`zaro yordan va savdo to`g`risidagi xalqaro shartnomalardir. Bayonet memorandum ham diplomatik akt hisoblanadi.

www.arxiv.uz Diplomatik aloqalarning o`zlishi – davlatlarning o`zaro diplomatik munosabatlarni to`xtatishni, diplomatik vakilni chaqirib olishi. Ikki davlat o`rtasidagi urush xavfi to`g`ilganda yoki munosabatlar keskinlashganda bu hol yuz beradi. Diplomatik aloqalarning o`zlishi – tinchlikni buzib turgan davlatni nisbatan BMT ustavini 41 – moddasiga binoan xavfsizlik Kengashi tomonidan qo`llaniladigan sanksiyaga aylandi. Diplimatik vakillik – davlatlar o`rtaidagi o`zaro munosabatlarni boshqaradigan elchixona yoki missiya. Elchi boshqaradigan davlat vakillari elchixonasi vakil yoki doimiy vakili bajaradigan diplomatik vakillik missiyasi deyiladi. Diplomatik vakillik Yevropa XVI – XVIII asrlarda vakilllik Diplomatik vakillik elchi ayirboshlagan hayoti va bundagi vakalotxona (elchixona, missiya)lar haqida qonun yo`l qo`ygan doirada ma`lumotlar to`planadi, har ikkila davlat o`ratasidagi siyosiy, iqtisodiy, madaniy – texnikaviy munosabatlarning rivojiga yordamlashadi, o`z davlati va fuqarolarining huquq va manfaatlarini muxofaza qiladi. Diplomatik vakillik faoliyatiga rahbarlik qiladigan elchi diplomatik imtiyoz va immunitetga egadir. Diplomatik viza – diplomatik vakillar favqulotda diplomatik missiya vakillari xalqaro konferensiya delegatlari, xukumat a`zolari va tashqi ishlar muassasalarining ma`sul shaxslari, diplomatik kurerlarning pasportlariga qo`yiladigan maxsus belgi. Diplomatik vizaning chet mamlakatlariga kirish, undan o`tishga ruxsat etadigan va tranzit turlari mavjud. Diplomatik korpus – biror mamlakatdagi chet el diplomatik vakolatxonalari boshliqlarining yig`indisi. Diplomatik korpusga diplomatik pasporti va kartoshkasi bo`lgan elchixonadagi barcha xizmatchilar kiradi. Vazifasi tantanali ,arosimlarda kollektiv ravishda qatnashish, tabriklash, tashakkur vataziya ishlari, shuningdek, korpus a`zolari o`ratsidagi baxs, nizolarni xal qilish va boshqalar. Diplomatik korpus siyosiy birlashma va tashkilot hisoblanadi, yuridik shaxs huquqiga esa ega emas. Diplomatik immunitet – chet el diplomatlari (elchi, elchixona sekratorlari va boshqalar) ning va ular egallagan binoning daxlsizligi, mahalliy sud tomonidan

www.arxiv.uz sud qilinmasligi, o`z xukumati bilan yashirin aloqa qilish huquqi va hakozolardan iborat huquq va imtiyozlar yig`indisi. Diplomatik vakilni ma`muriy va sud yo`li bilan qamashga, shu mamlakat fuqarolari tomonidan haqoratlanishiga, unga nisbatan kuch ishlatilishiga yo`l qo`yilmaydi. Vakolatxona binosi, undagi ashyolar, vakillar turar joyi, mulki daxlsiz bo`lib, ular joylahgan davlatning muhofazasiga olinadi. Diplomatik sud hukumatiga ham egadir. Diplomatik vakil g`ayri qonuniy harakati uchun javobgarlikka tortilmasdan, xalqaro diplomatik tartib aosida vakil qilib yuborgan davlat tomonidan chaqirib olinadi. Diplomatik kur`er – Tashqi Ishlar Vazirligidagi mansabdor maxsus shaxs, diplomatiya vakolatxonalariga yetkazib beradigan pochtasi daxlsizdir. Diplomatik kur`er ishi tintuv qilinishi, ushlanishi va qamalishi mumkin emas. U chet el hududidan o`tib bprayotganda shu mamlakat hukumati uning daxlsizligini ta`minlashga majburdir. Diplomatik pochta – Diplomatik kur`er tomonidan tashlanadigan diplomatik chimodan va xatlar bo`lib, ular vakolatli organ tomonidan muhrlanadi, kur`er varaqasi tashishni maxsus formada to`ldiriladi. Diplomatik pochtada va kur`er varaqasida xat, hujjat va yuklar olib borilayotgan manzil va “Expedition oficelle” deb yozilgan belgi, albatta bo`lishi kerak. Diplomatik pochta mutlaqo daxlsizdir. Diplomatik unvonlar – davlat vakolatxonasi xodimlariga beriladigan rasmiy daraja. Diplomatik unvonlar 1815 yilda Vena kongresida qabul qilingan. 1818 yilda Axey kongresida qo`shimchalar kuiritilgan. Bu kongresslar protokoliga ko`ra Diplomatik unvonlar 4 darajaga bo`linadi. 1. Faqulodda va muxtor elchi 1. Favqulodda va muxtor vakil Davlat boshlig`i tasdiqlaydi 2. Ministr resident 3. Ishonchli vakil TIV tasdiqlaydi Hamma darajada diplomatik korpus vakillari bir xil huquqqa ega. Hozirgi davrda quyidagi diplomatik unvonlar mavjud:

www.arxiv.uz 1. Favqulotda va muxtor elchi 1. 1,2 toifa faqulotda va muxtor vakil Davlat rahbari tomonidan beriladi. 2. 1,2 toifa maslahatchi 3. 1,2 toifa 1 – kotib 4. 1,2 toifa 2 – kotib Tashqi Ishlar Vazirligi buyrug`i bilan beriladi. 5. uchunchi kotib 6. otteshe

www.arxiv.uz Asosiy adabiyotlar: 1. Авдиев В.И. История Древнего Восток a . - М., 1948. 2. История дипломатии. - М., 1959. Т. I , Т. II . (1963), Т. III (1965), Т. IV-V (1974). 3. Междугосударственые отношения и дипломатия на древнем Востоке. - М., 1984. 4. Бокщанин А.Г. История международных отношений и дипломатия в древнем мире. - М.,1948. 5. Ковалёв С.И. История Рима. - Л.,1986. 6. Медведев И.П. Очерки византийской дипломатии. - Л., 1988. 7. Сказкин С.Д. История международных отношений и дипломатия в среднее века. - М.,1948. 8. Бартольд В.В. Мусульманский мир. - П., 1922. 9. Международные связи стран Центеральной, Восточной и Юго- Восточной Европы и славяно-германские отношения. - М., 1956. 10. Иванин Ю.Е. У истоков Европейской дипломатии нового времени. - Минск, 1984. 11. Гроций Г.О. О праве войны и мира . - М., 1 956. 12. Норочницкий А.Л. Международные отношиния накануне и во время Французской буржуазной революции XVIII в. (1763- 1794). - М., 1946. 13. Александров П.А. Северная система. - М., 1914. 14. Кафенгауз Б.Б. Внешняя политика России при Петре I . - М., 1942.

O'xshashlar

Arxeologiya asoslari faniga kirish

Markaziy Osiyo etnologiyasi faniga kirish

O‘rta asrlarda xalqaro munosabatlar va diplomatiya

Qadimgi Yunonistonda xalqaro munosabatlar va diplomatiya

Qadimgi sharqda xalqaro munosabatlar va diplomatiya