VI —XI асрлдрда жанубий Славянлар - Tarix - Referatlar

VI —XI асрлдрда жанубий Славянлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

240.5 KB

Ko'chirib olish

VI — XI асрлдрда жанубий Славянлар Болгария давлатининг вужудга келиши. VII аерда Болқон ярим оролининг шимоли-шарқида вужудга келган Болгария давлати ўз тараққиётида икки босқични босиб ўтди. Дастлаб, яъни VII асрнинг биринчи яримда Дунайнинг жанубида яшовчи Дунай бўйи славянлари ( Danubii ) деб аталган еттита ела-., вян қабиласининг ' хийла катта бир иттифоқи вужудга келди; j афтидан, яна бир славян қабиласи— Дунайнинг шимолида* Трансильвания чегараларйда яшаган шимолликлар (северянлар) қабиласи ҳам булар билан боғланган бўлса керак. Славянлар-нинг Дунай иттифоқи Болқон ярим оролининг нариги чети би лан бериги четидаги душманларга — шимолда аварларга ва жа-нубда Византияга қарши қаттиқ кураш олиб борди. Тахминан худди шу вақтларда, яъни VII асрнинг биринчи ярмида Дунайга Азов бўйидан янги қабила — болгарлар кел ди;. булар славянлар бўлмай, тилига қараганда қандайдир бир илк турк ёки прототурк қабилаларига мансуб эди 2 . Болгарлар-нинг Дунай бўйига, сўнгра эса бевосита Болқон ярим ороли территориясига келиб жойлашуви Дунай бўйи славянлари итти-фоқининг бундан кейинги ривожида катта аҳамиятга эга бўлди. Болгар хони Аспарух Дунай иттифоқининг кпязлари билан махсус шартномалар ( pactoi ) тузиб, (бу шартномага муво-фиқ болгарлар билан славянларга тегишли территориялар аж-ратиб бериладиган бўлган эди), ўз дружинаси ва фуқарола-рининг бир қисми билан бирликда 679 йилда (ёки яна бошқа бир тахмиига қарагапда 681 йилда) Болқоп ярим оролининг Дунайдаи жанубдаги территориясига кўчиб келиб жойлашди. Уша вақтда юз берган вазиятга қарагапда, болгарлар бу ерга истилочи сифатида эмас, балки умумий душман—аварлар ва ви-зантияликларга қарши курашда Дунай славячларига иттифрқчи бўлиб келдилар. Аммо бу иттифоқда келгинди

болгар қабилала-ри славянлардан устун бўлиб олганлиги учун мамлакат Ҳам болгарлар номи билан аталадиган бўлди. Аспарух Византия императори Константин IV билан болгар лар ва славянлар учун фойдали шартнома тузишга муваффақ, бўлди, бу шартномага мувофиқ, Византия империяси Болқопдан каттагина бир қисм ерни бирлашган «варварлар» га берадиган бўлди. Аспарух янги болгар-славян давлатининг бош князи бўл ди, унга бу ерда қолган маҳаллий славян кпязлари бўйсупарди-лар. Славян аҳолиси Аспарух ва унинг уруғи Дуло фойдасига хирож тўлаши 'лозим эди. Янги давлатнинг пойтахти^ аввалига Плиска шаҳари, кейинчалик эса Преслава шаҳари бўлди.

VIII асрда Аспарухнипг вориси даврида болгарлар энди Ви-зантиянинг ички ишларига аралашадиган бўлиб қолди. Болқон тоғ тизмаларининг жанубидан янги ерлар олди. VIII ва IX аср-лар давомида славянлар билан болгарлар жуда тез яқинлашиб кетдилар, болгарлар славянлардан деҳқончиликни, ҳунарманд-чиликни, славян дини ,ва урф-одатларини, ҳаттоки тилини хам ўзлаштириб олдилар. Феодал муносабатлар таркиб топа борган сари ерли славян ва кслтинди болгар зодагонлари битта ҳукм-рон синф бўлиб қўшилиб кстди. IX асрда Болгариянинг юксалиши. IX асрнинг бошларидаёқ Болгария жуда катта бир давлатга айланди. Қудратли хон Крум ҳукмронлик қилгаи

вақтда (802—815) Болгария подшолиги сос-тавига ҳозирги Болгариядан ташқари, яна ҳозирги Руминия ҳамда Венгрияиинг катта бир цисми (Тиса, дарёсининг жануби-даги қисми) кирган эди. Крум замонида Болгариянинг ерлари ғарбда Сава ва Тиса дарёлари^бўйлаб бевосита Карл Буюк им- серияси билан чегарадош эди.) Болгария IX асрнинг иккинчи ярмида князь Борис (852—888) замонида ҳам кенгайиб борди. Борис замонида болгарлар (шарқдан келганлариинг авлодлари хам, маҳаллий славян аҳолиси ҳам) Византияд'ан христианлик-ни к.абул цилди. IX асрда дастлаб бир-бирига ёт бўлган икки этник элемент — болгарлар ва славянлар бир-бири билан шу қадар яқинлашиб кетдики, «болгарин» деган ном византиялик-лар билан руслар назарида ҳақиқий славян деган маънога эга бўлиб қолди. Сон жиҳатидан бирмунча озчиликни ташкил этган -келгинди болгарлар маҳаллий аҳолига аралашиб кетиб, славян тилини тўла ўзлаштириб олди. Христианликнипг қабул қилини-ши иккала қабила элементининг бу қўшилиш процессини худди идеологии жиҳатдан тугаллади. Подшо Симеон замонида Болгария. Болгария подшолиги под шо Симеон Буюк (883—927) даврида жуда қудратли подшолик-ка айланди. Унинг даврида Болгариянинг Болқон ярим ороли-даги ерлари шу қадар кенгайиб кетдики, у бамисоли умумболқон давлати бўлиб қолган эди. Византиянинг қўлида ярим орол-нииг фақат жанубий ҳисмларигина, Эгей денгизи қирғоқлари, Македониянинг бир қисми (Солунь шаҳари билан) ва Фракия- пинг бир қисмигина қолди. Лекин Симеон бу областларга ҳам таҳдид солиб, Болқон ярим оролининг ҳаммасини, шу жумладан Византия пойтахти Константинопрлнинг ўзини ҳам босиб олмок-чи бўлди-. Симеон «Царьград»га-' бир неча марта юриш қилди ва уни босиб олишга уринди. Лекии у ўзинипг бу мақсадини амалга оширолмади, чупки Константинополь яхшилаб мустаҳ-камланган ва стратегия жиҳатидан жуда қулай ўринда жой- лашган эди, Симеонда эса зарур денгиз флоти- йўқ эди. Бун-дан ташқари болгарлар ярим оролнинг нариги ёғида византия-ликларнинг иттифоқчиси венгрлар билан уруш олиб бораётган эди.

Царьградни эгаллай олмаса ҳам, 919 йилда Симеон «барча болгарлар ва грекларнинг подшоси ва мустабид ҳокими» деган дабдабали унвон олди ва, шундай қилиб, у ўзини Византия им-ператори билан баравар деб хисоблади. Шу нарса диққатга са-зоворки, Византия саройидагилар ҳам Болгария подшоси билан ҳисоблашишга мажбур эдилар. Константинополь саройида бў-ладиган қабул маросимларида болгария элчилари бошқа элчи-лар орасида, жумладан, Муқаддас Рим империясининг элчила ри орасида ҳам биринчи ўринда турарди. Симеоннинг ўғли, бўлғуси подшо Пётр Византия маликасига, Византия императори-нинг неварасига уйланди. Преславлга грек маликаси билан бирга жуда кўп греклар кўчиб келди. Преславлда Византия чертёж-лари асосида визаитиялик. ва болгарлик усталар ёрдамида са-

ройлар, ибодатхоналар; ғиштин шаҳар деворлари қурила бош-лади. Болгар сарой аҳли ҳар бир жиҳатдан дабдабали Византия саройига ўхшашга ҳаракат қиларди. Ешлигида Византия саройида тарбия олган ва ўша замон-нинг жуда ҳам ўқимишли кишиси бўлган Симеон ўзининг Прес-лавдагИ) саройида славян адабий марказини ташкил қилди. Унинг ўзи ҳам бир нечт'а адабий асар езди. Унинг буйруғи би-лан Византияда чиқцан диний-фалсафий ва адабий- тарихий те-малардаги ҳар турли тўпламлардан жуда купи («Измарагд», «Златоструй» ва бошқалар) славян тилига тарижима қилинди. Илк болгар ёзувчилари X асрда ўзларининг оригинал асарлари-ни яратдилар. Булардан энг кўп тарқалгани Иоанн Экзарх-н и н г «Шестоднев» деган китоби (турмушга оид материаллар ёзадиган авторга жуда кўп замоиавий материаллар беради), шунингдек, монах Храбри и нг «Славян тили тўғрисидаги му-лоҳазалар» («Рассуждение о славянском языке») деган китоби-дир. Храбр славян тилининг ер юзида кенг тарқалганлиги ва бу тил орқали грек ва латин тили сингари ҳамма нарсани ифода этиш мумкинлигини исботлайди. Симеон замонида хат-савод халқ оммаси ўртасида кенг тарқалди. X асрга оид манбалардз кўрсатилишича, китобхонлик Болгарпянинг шаҳарларидагина эмас, балки қишлоқларида ҳам севимли машғулот бўлиб -қол-ган. Кейинча, XI — XII асрларда болгар-славян адабиёти Русь-га ҳам кенг тарқалиб, қадимги рус адабиётининг хийла тарақ-қий этишига ёрдам берди. Подшо Симеондан кейин Болгария. Симеон ўлгандан кейии Болгария тушкунликка юз.тутди. Симеон истило қилиб олган ер-ларнинг катта бир қисми" Болгария қўлидан кетиб, қўшнилари қўлига ўтди. Болгария ҳисобига айниқса Византия кучайди. Шу билан бир вақтда Болгариянинг қолган территорияси ҳам ма-ҳаллий болгар феодаллари—боярлари ҳокимиятининг кучайиши натижасида сиёсий бирлигини йўқотиб борди. Болгария ғирт тарқоқ феодал давлатга айланиб борди; подшо ҳокимияти ҳам тобора заифлашди. Шу билан бир вақтда Болгариядаги деҳқон халқ оммасининг

аҳволи ҳам ж уд а оғирлашиб борди. Симеон замонидаёқ болгар деҳқонлари оғир давлат солиқлари ва узлук-сиз урушлар натижасида хонавайрон бўлган эди. Иқтисодий жиҳатдан заифлашган бу деҳқонлар тез орада дунёвий ва чер-ков ер эгалари асоратига тушиб, крепостнойлашиб борди. Кў-пинча давлат солиқлари шу қадар оғир бўлдики, эркин болгар деҳқонлари давлатга камроқ солиқ тўлаш учун ўз ерларини ташлаб, феодаллар ерига ўта бошладилар. Бироқ бу билан улар мана шу феодалларнипг крепостпойига айланардилар. Визан-тиядаги крепостной деҳқонлар сипгари Болгарняда ҳам уларни нариклар деб аташарди. Богомиллик. Бояр—феодаллар эксплуатациясидан эзилган деҳқонлар оммасининг порозилиги кенг суратда анж олган ере-тиклик ҳаракатида — богомил л и к да ўзипинг ёрқип ифода-сини топди. Богомиллик дасглаб подшо Симеон замонидаёқ пай-до бўлган эдиг Богомиллик X асрнинг ўрталарида айниқса кенг тарқалганди. Богомиллар деган ном, баъзи талқинларга кўра, богомилларнинг дастлабки жамоаси тепасида турган Богомил ёки Богумил деган попнипг отидан келиб чиққап; яна бошқа бир талқиига кўра, бу сўз худога хуш келадиган («угодные богу») деган маънони англатади, бу ном мазҳаб томонидан қабул қи-лингап бўлиб, бу билан богомиллар ўзларини худога яқин экан-ликлариии ва богомилларнинг фикрича, яхши ишларга хизмат қилмасдан ёмоп — гуноҳ ишларга хизмат қиладиган расмий дав лат православ черкови тарафдорларига қарама-қарши ўлароқ ўзларини одил қилиб кўрсатмоқчи бўлганлар. Византиядаги пав- ликанлар сипгари, богомиллар дунёга дуалистик нуқтаи назар-дан қараганлар. Уларнинг фикрича, оламда бир-бирига қара ма-қарши иккита асос: яхшилик — худо ва ёмонлик — шайтон ҳ'амма вақт курашиб келган ва курашиб келмоқда экан. Бого миллар: давлат черкови оғизда худога хизмат қилгандек бўлиб, амалда эса шайтонга хизмат қилади, дердилар. Ижтимоий со-циал зулм тўғрисидаги, авж олиб келаётган иқтисодий тенгсизлик ва эксплуатация тўғрисидаги тасаввурларини богомиллар ўзларича ана шу хилда тушунтирар эдилар.

Богомиллар давлат православ черковини инкор этдилар ға чсрков ер эгалигига _ қарши чиқдилар. Улар крепостнойлик ҳу-ь,уқи муқаддас китобга ҳам тўғри келмайди, деб тарғиб қилди-лар. Богомиллар ҳарбий хизмат ўташни гуноҳ деб ҳисобладилар ва подшо солиқларини тўлашдан бош тортдилар. Улар ўзини-ўзи идора қиладиган ва жамоа мулкига биргалашиб эгалик қи-.ладиган патриархал маҳаллий жамоаларни феодал давлатга қарши қўйдилар. Уларнинг ўзларинииг махсус демократия чер-ков ташкилоти бўлиб, уларга сайлаб қўйиладиган халқ оқсоқол-лари бошчилик қилар эди. Богомилларнинг ўз адабиёти — та-қиқланган китоблар деб аталадиган китоблари ҳам бор эди, бу китобларда улар расмий православ черковини қаттиқ қоралар-дилар. Богомиллар ҳукумат томонидан жуда қаттиқ таъқиб қили-нардилар. Уз ватанида қувғин қилинган богомиллик Болқон ярим оролидаги бошқа мамлзкатларга — Сербия, Босния, Далмация-га, Византиянинг Болқондаги областларига кенг тарқалди. Кейин ча бориб богомиллик Ғарбий Европадагина эмас, балки Шар-қий Европадаги ҳар хил еретик ҳаракатларнинг (ғарбда катар-лар ва альбигойлар, Псков ва Новгородда — стригольниклар ва ҳ. к. авж олишга таъсир кўрсатди. Биринчи Болгария подшолигининг тугаши. Византия Болга-риядаги социал зиддиятларнинг кучайишидан фойдаланиб, X асрнинг ўрталаридан қатъий ҳужумга ўтди. Бир вақтлар Визан тия Киев князи Святославни ёрдамга чақирган эди. Святослав Болгарияга икки марта (968—969 ва 969—971 «йилларда) юриш қилди, бу юришлар натижасида Дунайда ўз ҳокимиятини ўрнат-ди. Святослав болгар феодалларини тор-мор келтириб, Филиппо-поль устнга юриш қилиб, қуролипи Византиянинг ўзига қарши қаратгапда (шуни айтшп ксракки, унипг қўшипида болгарлар ҳам бор эди) Иоанн Цимисхип катта қўшип билан унга қарши чиқди ҳамда рус ва болгарларни орқага, шимолга сиқиб чиқарди;' кейинчалик у Святославци Болгариянинг ўзидан ҳам сиқиб чи-қаришга муваффақ бўлди. Святослав чиқиб кетгандан кейин Цимисхий Болгария подшолигининг катта қисмини — шарқий Болгария деб

аталадиган қисмини Преславлдаги пойтахти билан бирга ишғол қилиб, уни Византияга қўшиб олди. Истило қилин-май қолган Ғарбий Болгарияни маркази Охрид шаҳари билан Василий II Болгаробойца (Болгаркесар) ўзига бўйсундирди. (Болгаробойца—болгарча «болгарлар котили» дегандир); Ва - силий II бу лақабни болгарларга қилган шафқатсизлиги учун олган эди. У 1014 йилда ўзи учун муваффақиятли тугаган жанг-дан кейин асир олинган 15 мипг болгарнингкўзини ўйишга буй- руқ берди. Болгар подшолиги 1018 йилда батамом тугади.) Шу вақтдан бошлаб Болгария узоқ вақтгача — деярли XII асрнинг охиригача Византия асоратига тушиб қолди. Болқон ярим оролидаги серб қабилалари. VI — XI асрлард» Болқон ярим оролининг шимоли-ғарбий қисмида турли серб қа билалари ўрнашган бўлиб, булар сербларга, хорватларга в» словенларга бўлинар эди. Серб қабилаларининг азалдан яшаб келган ерлари Адриатика д^нгизи, Истрия, дарёлардан: Драва,, Дунай ва Морава ҳамда Шар-Планина тоғ массиви ўртасидаги кенг территориядан иборат эди. Тоғ тизмалари билан бўлинган серб аҳолиси узоқ вақтгача кичик-кичик территориал бирлашмалар шаклида яшар эди, бу бирлашмалар жупа деб аталар эди. Территориал- бирлашмалар уруғчилик иттифоқлари билан чатишиб кетгап эди. Уруғларга бўлинишнинг асосий формаси қабила бўлиб, у кичик-кичик қа-риндошликларга бўлинарди. Булар эса ўз навбатида патриархал оилаларга бўлинар эди. Шерқий серб қабилаларида хонадон жамоаси, яъни бўлинмасдан умумий бир хўжалик олиб борувчи катта оила айниқса кенг тарқалган эди. Бу хонадон қабиласи» «туда», «буюк туда» (ёки «задруга») деб аталар эди. Бундай қабиланинг бўлганлигики хали XIX асрнинг иккинчи ярмида ўз кўзи билан кўрганларнинг бу ҳақдаги ёзувлари тасдиқлайди. Бора-бора серб жамиятида анчагина социал табақаланиш юз берди. Манбаларда VIII — X асрлардаёқ сербларда қуллар бўлганлиги тилга олинади. Халқ мажлисларига («сборлари» ёки «соборлари»га) тўпланиб турадиган эркин жамоалар тепа-сида жупанлар, жупа бошлиқлари турарди, булар князь

(кнез) деб ҳам аталарди. Жупанлар орасидан секин-секин буюк жу панлар пайдо бўлди ва улар қўшни қабилавий группаларни бир-лаштириб, давлат тузишга уриниб, бирмунча муваффақият қо-зондилар. Қўшни давлатлар — Византия, Венгрия ва Болгария серб қабилаларини ўзларига бўйсундириб олишга ҳаракат қил-ди, серб қабилалари бу давлатларга қаршй кураш олиб борди, бу кураш сербларда давлатнинг ташкил топишини тезлатди. Сербия ва Хорватия давлатларининг ташкил топиши. Серб қабилаларида давлат бир эмас, бир неча марказда ташкил топ-ди. Серб қабилаларининг биринчи энг катта бирлашмасини шарқий серблар князи Властимир (836—843) тузди. Властимир қўл остидаги ерлар составига шарқий сербларнинг асосий территорияси бўлган Рашкадан ташқари, Борниянинг Рашка дарёси ғарбидаги катта бир қисми ҳам кирдщВластимирнинг авлодларидан бири Чеслав Қлонимирович (9#2—960) дастлаб -Болгария подшоси Симеоннинг одами бўлиб идора қилди. Би-роқ кейинчалик, Симеон ўлгандан кейин у, болгарлар ҳокими-ятидан қутулиб, мустақил князь бўлиб олишга ва ўз қўл остида ги ерларни Ғарб билан Шарқда анчаГина (то Дунайгача) кен-гайтиришга муваффақ бўлди. Властимир билан бир вақтда Бела деган князь ҳам ғарбий сербларни бирлаштиришга ҳаракат қилди; у кейин Властимир билан сиёсий иттифоқ тузди. IX асрнинг ўрталарида хорватлар франклардан қутулиб; улар ҳам ўз мустақил давлатини тузди; будавлатни уларнинг ўз жупанлари идора қилди (бу жупанлардан энг,машҳури Трпи-мир бўлиб, у 839—864 йилларда идора қилди)*Х асрнинг бош-ларида (чамаси 925 йилларда) буюк жупан Томислав (910— 930) замонида Хорватия князлиги королликка айланди. Бу ко-роллик составига Хорватиянинг ўз ерлари ва далмация кирди. Бироқ денгиз бўйидаги Далмация шаҳарларини XI асрнинг ик кинчи ярмида Венеция босиб олди. XII асрнинг бошларида (1102 йилдан бошлаб) Хорватия Венгрияга қўшиб олинди, у бир неча юз йилгача ( XV асргача) Венгрия составида қолиб келди:

Сербия давлатининг ўзида IX асрда гегемонлик бирмунча вақтгача ғарбий серб (диоклея) князлари қўлига ўтди. Булар ичида энг катта князлар Михаил (1051—1081) ва Бодин (1081— 1101) эди. Бодин қўл остидаги ерлар составига Зета (ҳозирги Черногория), Босния, Герцоговина ҳамда Шарқий Сербиянинг бир қисми кирар эди. Бироқ XII асрда яна Шарқий Сербия княз - лари кучая бошлади. Улардан бири, Византияга вассал қарам-ликда бўлган буюк жупан Стефан Неманя (1165—1195) XII асрнинг 60- ва 70- йилларида шарқий серб қабилаларини ҳам, ғарбий. серб қабилаларини ҳам ўзига бўйсундирди. 1190 йилда Стефан Неманя Византия ҳокимиятидан бутунлай қутулишга муваффақ бўлди. Шундан кейин тез орада Сербия короллик деб эълон қилинди. XIII — XIV асрларда Сербия короллиги Болқон ярим оролидаги энг йирик давлатлардан бири бўлиб қолди.

Адабиётлар: 1. Каримов И.А. «Тарихий хотирасиз келажак йук» Т., 1998 й. 2.Гуломов Я.Г. «Хоразмнинг сугорилиш тарихи» Т., 1959 й. 3 История Узбекистана в источниках. Тузувчи Б. В. Лунин. Т., 1984 й. 4.Жабборов И.М. «Узбек халки этнографияси». Т., 1994 й. 5 Саъдуллаев А.С. «Культура юга Средней Азии 7-4 вв. до н.э.» Т., 1987 й. 6.Кабиров Ж., Саъдуллаев А. «Урта Осиё археологияси» Т., 1990 й. 7.Узбекистон тарихи. Муаллифлар жамоаси. 1997 й.

O'xshashlar

VI-XI асрларда жанубий Славянлар

VI-XI асрларда Араблар

VI—XI асрларда Араблар

VI-XI asrlarda Arablar

VI-XI асрларда Византия империяси