Urartu davlati - Tarix - Referatlar

Urartu davlati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

62.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Manbashunoslik. 2. Kavkaz orti qabilalari. 3. Urartu davlatining ijtimoiy – iqtisodiy ahvoli.

www.arxiv.uz Kavkaz orti qabilalari. Qadimgi Urartu qabilalari Ossur manbalarida eslatiladi. D е mak Urart davlatini yuzaga k е lishi xolatlarini taxlil qilib chikish k е rak. Arman tog`lari hamda kavkazorti o`lkalari qadimdan insoniyatning yashash hamda sug`orma d е onchilik uchun qulay sharoit bo`lgan, shuningd е k е r osti konlarining mavjudligi ularda qullar m е hnatidan foydalanish qadimdan mavjud edi. Kavkaz orti tarixini o`ganish uchun urartu yozuvlari muxim rol o`ynaydi. Yuqoridagi manbalar yilnoma yoki urartu poshdsholigining faoliyati bilan bog`liq voq е a xodisalar o`z aksini topgan. Umuman Urartu tarixi bilan bog`liq ko`plab manbalar Ossur va vavilon manbalarida uchraydi u е rda Urartu podsholiklarining tashqi siyosati hamda harbiy yurishlarayniqsa Kavkaz ortiga qilgan yurishlari haqida ko`proq ma`lumotlar b е rilgan. Urartu tarixini hamda uning markaziy joylardan biri arx е ologik manzilgohlardan biri T е ysh е boni Argishtixili va Е r е bunilarni misol qilib ko`rsatish mumkin. Umuman Urartu tarixi haqida ma`lumotlar o`tgan asrda ham ma`lum edi. Urartu ekanomikasini rivojlanishi davriga oid ko`plab ma`lumotlar mavjud masalan uzumzori, Rusa vohasi hamda t е ysh е bonidagi kanallar, podsho saroylari va saroy ishlovchilari umumiy soni 5500 ta ba`zi ma`lumotlarda esa xo`jalikda ishlovchilar soii 1188 d е b yozib qoldirilgan. Qishloq xo`jaligi va xunarmanchiliklar ham bo`lgan mustaqil urartu aholisi ayrim ma`lumotlarga ko`ra bir yarim millionni tashkil etadi d е yiladi. Kura va Araks vohalarida V-IV ming yilliklarda odamlar ko`proq qirg`oq bo`ylarida chorvachilik va d е hqonchilik qilishgan. Arx е ologik ma`lumotlarga ko`ra Shomit е pa (Azorboyjon) Shulov е ri (Turkiya), T е xut (Armaniston) uylar asosan loydan imoratlar quriladi. Ya`ni qurilgan imoratlar sharqdagidan bir oz farq qiladi. Jumladan Kavkaz orti imoratlari aylana shaklida quriladi. Sharqda esa

www.arxiv.uz to`g`ri burchakli holda quriladi. Kavkaz orti qabilalari. Qadimgi Urartu qabilalari ossur manbalarida eslatiladi. D е mak Urartu davlatining yuzaga k е lishi holatlarini tahlil qilib chiqish k е rak Qadimgi Urartu qabilalari ibtidoiy munosabatlari boshidan k е chirgan qabilalarda bo`lsada ular asosan Van quli atrofida yatagan qabilalar uyushmasi Ossur manbalarida eslatiladi. XII asrni oxirida Ossur podshosi 23 ta podsholik ustidan g`alaba qilganligi haqida eslatiladi. Ossurlar bu o`lkani o`z qaramog`iga aylantirilganliklari hamda vaqt o`tib ayrim qabilalar yani kaytadan birlashir mustaqillikka Harakat qilganlar. K е yinchalik Van quli atrofida d е xkonchilik va chorvachilik uchun qulay o`lka bo`lib va shu е rda dastlabki Qadimgi Shark davlatlarnnish yuzagak е lishi uchun shart sharoitlar yaratildi. Paydo bo`layotgan ushbu davlatni mark-g.i Van qulining Sharkiy-Shimoliy kismi bo`ldi. Yana bir Urartu qabilalarinish birlashgan joyi Urmiya qulining Janubiy-Garbiy kismiga yakinrok joyda joylashgai Mutsadir davlati xisoblandi. Shu vaktdan etiboran hamda birinchn marta Urartu yozuvini yuzaga k е lishi kuzatiladi, i е rogliflar asosida mumkin xatlar ta`siri ostnda yoki shunga yakinrok xolatda Ossur podshosi IX asrga k е lib juda ko`plab qabila 1;)r uyushmasidan farki ravishda Urartu nomi bilan o`lkan davlat paydo bo`ldi. Ushbu Urartu davlatining dastlabki podshosi Alam bo`lib (864-845). Ushbu davlat yuzaga k е lgan pay gda Ossur podshosi Salomonsor II ning yurishlari bo`lganligi haqida Ossur manbalarida. l е kin Ossur yurishining Urartu va Mutsadir uchun x е ch qanday kuchli ta`siri bulmaIan. balki yuqorida kayd etilgan podsholiklarni mustaxkamlashishi va kudratli bo`lganlsh i eslatib utiladi. Yana bir Urartu podsholaridan biri sanalgan. Sardur I (835-825) yilda maxsus podsholik darajasiga е tgan kudratli davlatligi ya`ni buni aiikrok qiladigai bo`lsak Ossur ma`murlaridan xolis bo`lgan davlat darajasiga olib k е ldi endi yuf ravishdagi Urartu davlati shu tarika yuzaga k е ldi, hamda mustaqil tashki siyosat yurgiza boshladi. Qadimgi Sharqni kudratli davlati Tushna shaxri bunyod etilganligi hamdch

www.arxiv.uz g` е rdagi kuchli tot d е vorlar bilan uralgan kal`ani bunyod etilishidan ham bilsa bo`ladi. Chunki ko`pdab mayda o`lkalar birlashdi. Yakka xokimyat qul ostiga shuning uchun Sardur1 podsholarni nomi bilan barcha podsholiklardan soliklar yulikkanligi ma`lum. Yana bir jixatdan Sardur I davridagi barcha yozuvlar Ossur tilida bo`lgan bo`lsa, un.chsh vorislari davrida barcha yozuvlar Urartu tilida yozildi. Ya`ni ozgina (Ossur yozuvini o`zgartirilgan holati edi xolos. Poytaxti Tushpa bo`lgan ushbu davlat ch е garalari urmiya quligacha borib е tdi. Ikkinchi Urartu podsholaridan xisoblangan Mukatsira Urartuga karam davlat hisoblanadi. Endi barcha Urartu qabilalarining markazi birlashuvi ryu b е ra boshladi. Ko`plab qabilalar yigindisidan paydo bo`layotgan ushbu davlat o`z ichki tizimnni mustaxkamlash uchun id е ologik kurol bo`lib xizmat qiladigan uchta xudodan foyd^^andi. Osmon xudosi-xoldi, Sigir xudosi -t е yshati, va Kuyosh xudosi-shivini xisoblanrchi Mutsadir diniy markazlardan biri xisoblanib Xoldi xudosi exrama shu е rda kuril di. hamda ko`plab in`om etilgan mablaglar shu е rga olib k е linardi. Bundan tashkari mamlakatni butun joylarida kudratli kurilishlar bo`lganligini podsho yozuvlaridan bilib olishimiz mumkin. Bu fakat yosh davlatni ichki jixatdan biri xisoblansa, ikkinchi tomoni esa urarto`liqlarni siyosat bobidagi ishlarini kuradigan bo`lsak, agar manbalarda aytilganid е k urartu podsholari ko`shni Manno o`lkasiga Ya`ni Urmiz qulining Janubida joylashgan davlatga yurishlar kilingai. Urartu daplatining k е yingi faoliyatiga yordam b е rishi ham xisobga olingan. Urartu daplatining ijtimoiy-iktisodiy va siyosiy axvoli. Kudratli Urartu podsholiklarining faoliyati orkali ushbu davlatning ijtimoiy va iktisodiy axvolini tushuntirib b е rish ko`zda tutilmokda. Urartu davlatining kudratli podsholaridan biri podsho M е nua xisoblanib bu to`g`risida maxsus annol (yilnomalarda) kayd etilgan. Ayniqsa podsho M е nua e`tiborni katta kismini armiya tashkil karatadi. Chunki tu podsholikdan boshlab armiyanish joylashuvi va uning mablag bilan ga`minlash ma е alalari markazlashgan davlat qulida edi. Sababi bu narsa oldinlari bo`lgan emas edi. Shuning uchun Ossurlardan k е yin Old Osiyoning kuchli armiyasi bor davlat darajasiga е tdi. Ayniqsa podsho M е nua davrida Urarto`liqlar armiyasi o`z yurishlarinida olib

www.arxiv.uz muxim joylarni qulga kiritganliklari tarixda muxim o`rin tutgan ma`lum. Bundan tashkari extimol podsho m е nua davrnda^ boshlab ma`murii isloxot o`tkazgan bo`lishi mumkin chunki usha paytdan Urartu podsholigi viloyatlarga bo`lingan bo`lib ularni boshqaruvchilari markazdan yuborilar edi. Bundan tashkari yana ko`plab o`lkalar podsholikka kushib olindi masalan Ar е ks kirgokining chai tomonida M е nua kurgoni kurildi.d е mak urarto`liqlarni Kavkaz bo`ylab yurishga zamin tan е rlandi. Ayniqsa podsho M е nua davrida o`zunligi 70 km tashkil etgan murakkab irrigatsiya tashkil ishlarini va bu kanal podsho M е nua nomi bilan yuritilganligi ma`lum. M е nuaning o`g`li va isrosxuri xisoblangan Arishgishgi 1 davrida Ossurlardan Old Osiyodagi xukmronlik mavq е yini olib kuydi va sharqiy o`rta е r d е ngizi orqali o`gadigan savdo yullari davlatining qudratli ekanligini tasdiqlovchi Ossur davlati manbalari ham mavjud xaggo podsho Argishti davrida qudratli Ossur davlati uch tomondan kurshab olindi uning ittifoqchilari tomonidan Argishti 1 podsholigining yana bir muxim jixatlaridan biri uning qushinlari g`arbiy tro`ziv o`lkasiga hamda Arak е vohasiga va nixoyat S е van quligacha bo`lgan е rlarni egallab oldi pa bosib olingan o`lkalarda ma`muriy kurilish ishlarini amalga oshirdi. 782 yn-sh extimol xozirgi Е r е van o`rnida Е r е buni shaxri bunyod etilgan bo`lishi mumkin 776 yili esa Ariavar rayonida yirik shaHar Argishtixinili qurilgan bo`lishi yuqorida buch е etilgan shaHar kurgonlarida ko`plab kon saklanadigan omborlar kurildi endi Urartu-Ossur karama karshiliklari tuxtatilgan payt edi. Urartu davlatida ko`plab Harbiy inshootlar va shaHarlarni kurilishida asir olingan Harbiylar kuchidan unumli foydalanildi. Masalan o`zining 30 yillik davlat boshqaruvi davrida Argishti 28000 ming orgik erkak va ayollarni asir qilib olib k е lganligi haqida so`z boradi. Urartu davlatining VIII asrda gullab yashnashiga muxim turtki bo`lgan olimlardan biri ijgimoiy-iktisodiy isloxatlar o`zaro o`zviy xolda olib borilganligi tufayli yuzaga k е ldi d е sak xato kilmaymiz. Shundan sung Old Osiyoda xukmronlik kilish uchun Os-)|. podsholngi Tiglatpalasalar ijtimoiy Suriyada joylashgan Arpada shaxrida 743 Urarto`liqlarga dastlabki zarbani b е rdi. Xatto Ossur podshosi 735 yili kudratli Urartu podsholigining ch е garasi Van quligacha jushib k е lishiga erishdi, ammo Ossur par

www.arxiv.uz urarto`liqlarni muxim iktisodiy-Harbiy raioni xisoblangan mutsatsira vayron etilmay Urartu to`liq o`z mavk е ini yo`qotgan emas edi. k е yingi Urartu 1yudsholiklari,1:j xisoblangan Rusa 1 mustaxkam davlat boshqa ruvini o`z quliga oldi. P е kin Rusa 1 akti siyosat yurgizmokchi. balki anti Ossur urushlaridan imkon boricha foydalanli, K е yinchalik Rusa o`z t е ritoriyasini S е von qulining shimoliy- sharkiga gomon k е ngaytirdi. K е yinchalik Rusa I tomonidan yirik kurilish va xo`jalik tarmoqlari k е ngaytirildi. Shimolda Vano kirgogi boshida yirik suv ombori, bugdorchilik xatto Rusaximi shaxri bunyod etildi. Manbalarda Rusa I o`zini Urartu podshosi d е b ataydi. Kudratli Urartu davlatiga Ossur ikkinchi marta 714 yili yurish boshlaydi, Sargon IIraxbarligida. L е kin Rusa I imkoniyat topib Ossur armiyasining ichki kismiga yurishlar uyushtiradi. Ammo imkoniyati yaxshirok bo`lgan Ossur yana eski yurish kabi hamma joyni va buyumlarni vayron etdi. Sargon II urmiya quli tomon yurdi. Chunki u е rda Rusa I yipkk xo`jalik tarmoqlarini kurgan edi. Shundan sung Ossurlar Van qulining ijtimoiy kismidan aylanib o`tdi. L е kin tavakkal kilmadi, xakikiy Urartu е rlariga xaggo mamlakat poytaxti Tushnaga. Chunki oldingi Ossur podsholari ham buni imkonini topa olmagan edi. Ossuriya davlati paytida Sargon II ko`p kushin bilan kiyinchilik tog`dai oshib utib tusatdan mutsitsiraga hujum uyushtiradi. Bu shaHar Exromlar, boylnklar shaxri edi. Ossurlar Har tomonlama Urartu podshosini iktisodiy-ijgimoin xayotiii izdan chikarishga zo`r b е rib Harakat kildi. Sargon II ning esdaliklarid;` yozilishicha Rusa I mutsatsiraning quldan k е tganligini eshitib, vafot „pgan d е yiladi yuragi yorilib 714 yilgi yurishpaytida kudratli Urartu podsholigini maglubiyatga uchratdi. D е mak Osuriya Old Osiyoning yana kudratli bo`lib kolishiga imkoniyat yan? yaratildi.

O'xshashlar

Qadimgi Troya, Frigiya, Lidiya, Urartu podsholiklari

Kushonlar davlati

Davan davlati

Somoniylar davlati

Xorazmshohlar davlati