Туркистон халклари сиёсий ва инсоний ҳукукдарининг поймол этилиши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

35.1005859375 KB

Ko'chirib olish

Туркистон халклари сиёсий ва инсоний ҳукукдарининг поймол этилиши Россия империяси Туркистон ўлкасини истило қилгани- дан кеиин маҳаллий халкларни мустамлака истибдодига солувчи крнун - «Туркистон ўлкасини бошқариш ҳақидаги Низом»ни жории этди. Низом ўлкада маҳаллий аҳолининг инсоний ва сиесии ҳуқукларининг расман поймол этилишига олиб келди Низомга кўра, кичик мансабдорлар, приставдан тортиб генерал- губернаторгача маҳаллий аҳолига нисбатан чекланмаган жазо чораларини қўллаши мумкин бўлган. Шаҳардаги рус аТолисига бертлган имтиёзлар мусулмонларга тегишли булма-ган. «Мусулмон аҳолини кучайтирмаслик учун уларни имтиезлардан маҳрум этиш ўринлидир», - деиилган эди бир расмии Тур кистон тарихи тадқиқотчиларидан Г. Сафаров ўлкадаги Евоопа аҳолисининг барча қатламини «умумии мустамлакачи-ларГдебТагами бежиз эмас. У мустамлака шароитидаги син-фий ва миллий тенгсизлик қамда рус ишчиларининг имтаа ри ва уларнинг маҳаллий миллатлар ишчиларидан кескин фарқланувчи ҳукмрон мавқеи ҳақида адолатли фикр ЮР™, SSSmr ру^лаштириш сиёсати ва рус келгиндиларига туб Зи аҳоли ерларининг бўлиб берилиши Туркистондаги миллий-озодаик ҳаракатини юзага келтирган асосий сабаб булган-лигини ёзган. «Барча руслар, - деб аитган эди Г. Сафаров - Т УОКИСТОННИНГ туб аҳолиси одамлар эмас, балки урса, таласа, дааса мДин бўлган иш ҳайвонларидир, деган руҳда яшаган " ТориГма^ий халқнинг урф-одатларини, ислом динини хам топташдан тоймади. Замондошларнинг езишича: «Тарихи милодийнинг 1895 йилларида чор Туркистон ўлкасига кўйилғон «миссионер» яъни дин Евчи Остроумовларнинг таклифлари бўйича, Туркистон ўлкасининг хУқини кўр каби истибдод қорон^сида қолдир-моқнинг маслаҳатида «русский- туземнии» мшабларшоВД киришдилар. Мадраса вақфларини бони, вақф қилғувчи вақф-лар авлодларига буюриб бериб, сотиб емоқларига фар-мойиш

$қилиб мусулмонларнинг жума номозларида подшонинг номини^хутбага] қўйиб ўкимоқ, «Куръон»нинг «ва-л-мушри-кинГдегаТжойларидан «мушрик» иборатларини чиқармоқ каби беҳуда ишларни амр қилдилар. Шаҳар ҳокимлари, қози ва амалдЪрлар ҳам мактабдорларни чақириб, оқ подшонинг номинТжамий одамларга биддириб, килдириш, ҳатто мактаблардаги еш болалар уқиидиган Эшон СўфиТсўфи Оллоё Р )нинг «Чаҳрр китоби» деган савоб китоблардаги «азоби қабр кофирларгадир чин - курар гўрнинг азобин баъзи мўмин»дек бўлғон баитларини ва^ко-фир мушрик» деган ибораларини йўқотиб янги босиладирғон китоб ва «Куръон»лардан юқорида айтилган калималарни чи-қа^ишдек ф^рмойишлар қилдилар. Мусулмонларни ниҳоят S қисиб\ ҳатто кўчадан пристуф ўтиб қолса е беихтиер к|рмай Қ Қ олғон Ҳ ва ўрнидан турмаган мусулмонлар булса қаитиб келиб уриб, қамар эдилар. Андижонда бир неча муътабар одамларни кўчада, халқ қошида «манга салом қилмадинг» деб ҳақорат қилиб қамаб қўядиган бўлди'. 1898 йилги Андижон қўзғолонидан кейин мустамлакачилар ўлкани русча ўзлаштириш сиёсатида ҳар қандай ниқобдан воз кечиб очиқчасига зўравонлик йўлига ўтдилар. Мусулмонларни русларга мажбурий равишда сажда қилдириш одатини раем қилдилар. Бунинг исботи, жумладан, андижонликлардан Фо-зилбек Отабек ўғлининг юқорида парча келтирилган китобида мужассамдир. Қатор адабиётлар ва архив материаллари ҳам Россия импе-рияси ҳукмрон доиралари Туркистон халкларининг диний ҳақ-ҳуқуқларини қандай тарзда поймол этганидан яққол далолат беради. Рус генерали М. Г. Черняев 1864 йилда Туркистон шаҳрини истило қилганда, буюк аллома Аҳмад Яссавий мақбарасини, унинг ёнидаги маежид биноси ичидаги муқаддас ашёларни, деворлардаги қуйма олтин шаклларни ўлжа қилиб талагани ет-магандек, мусулмонларнинг бу муқаддас қадамжосида насро-нийча ибодат ҳам қилган. Кўп ўтмай, мустамлакачилар ана ўша мақбара қаршисида қад ростлаб турган Робия Султонбегим 2$