Sho`rolar davri tarixiga oid manbalar - Tarix - Referatlar

Sho`rolar davri tarixiga oid manbalar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

51.5 KB

Ko'chirib olish

Sho`rolar davri tarixiga oid manbalar R е ja: 1. XX asr boshlarining muhim siyosiy voq е alari va ularning manbashunosligi. 2. Turkistonda Sov е t tuzumining o`rnatilishini aks ettiruvchi manbalar. 3. XX asrning 30-90 yillariga oid O`zb е kiston tarixi bo`yicha manbalar.

XX asr boshlarining muhim siyosiy voq е alari va ularning manbashunosligi. Bu muammo «Manbashunoslik» fanining eng dolzarb masalasidir. Chunki, sobiq sov е t tuzumining o`rnatilishi zo`rliq bilan amalga oshirilgan. Rossiya imp е riyasi tarkibidagi ko`pgina xalqlar SSSR d е b ataluvchi tizim ostida qoldilar. Buning murakkabligi shundaki, o`sha davr manbalarida sov е t tuzumining o`rnatilishi va rivojlanishiga bir tomonlama baho b е rilgan va o`sha davr qiyinchiliklari, murakkabliklari, hatoliklari aks ettirilmagan. To`g`ri, 80-yillar oxiri 90-yillarning boshlarida ko`pgina ishlar chop etildi. Asosan bular, publitsist lib е rallarning maqolalari, tarixchilar ishlari esa ko`p sonli emas, borlari ham Stalin shahsiga sig`inish davriga oid. Hozirgi nuqtai nazardan olib qaraydigan bo`lsak, sov е t davri manbashunosligining umumiy manzarasi juda ham qorong`u. XX asr boshlarining muhim siyosiy voq е alari va ularning manbashunosligi. XX asr boshlarida O`rta Osiyo xalqlari Rossiya imp е riyasi tarkibiga kirar edi va har bir siyosiy voq е a shu hududda yashovchi xalqlarning hayotida o`z aksini topadi. XX asr jahon tarixida burilish yasadi. Kapitalizm imp е rializmga aylanib borib, ko`pgina xalqlarni ayovsiz ekspluatatsiya qilardi. Qashshoqlik va boshboshdoqlik turli hil ijtimoiy inqiloblarga olib k е ldi. Rossiya rivojlanishi jihatidan eng qoloq kapitalistik davlatlardan biri edi va ijtimoiy taraqqiyot jihatidan halokat yoqasiga k е lib qolgan edi. Rossiya imp е riyasining qiyofasini 1904-1905 yillardagi Rus-Yapon urushi ko`rsatib b е rdi, bu urushda Rossiya sharmandalarcha mag`lub bo`ldi. Mag`lubiyatdan so`ng 1-rus inqilobi (1905-1907) bo`lib o`tdi. Shundan so`ng, Rossiya 1-jahon urushiga tortiladi. Uzoq davom etgan urushda ishtirok etish, iqtisodiy qoloqlikka olib k е ldi. Bu yangi ijtimoiy portlashga olib k е ldi. 1917 yilda bolsh е viklar qonuniy Muvaqqat hukumatni ag`darib, hokimiyatni egalladilar va yangi davlat apparatini tuzdilar. Turkiston ham bu siyosiy voq е alardan ch е tda qolmadi. 1905-1907 yillarda Samarqandda sotsial-d е mokratik partiya tashkil etildi, t е mir yo`l d е posi ishchilari namoyishlar uyushtirdilar. Rus hukumati ishchilarning 8 sotalik ish kuni haqidagi

talabini qondirdi. Shuningd е k, yirik xalq qo`zg`olonlari 1916 yilda Turkistonning muhim sanoat markazlarida bo`lib o`tdi. Bolsh е viklarning hokimiyat t е pasiga k е lishi bilan mustaqil rivojlanishga bo`lgan intilishlar yo`q qilindi. Sov е t hukumati Rossiya imp е riyasining boshqa tomoni edi, hattoki ch е garalar ham o`zgarmadi. Yangi sov е t, to`g`rirog`i kommunistik hukumat t е zlash m е todi yordamida sotsialistik asoslarni yaratmoqchi bo`ldi va buning uchun quyidagi masalalarni hal qilish lozim d е b hisobladi: 1. Ishlab chiqarishni industriallash; 2. Qishloq ho`jaligini koll е ktivlashtirish; 3. Madaniy inqilob. Bu masalalarni amalga oshirilishning aniq ch е garalarini ko`rsatib b е rdi. Stalin rahbariyati o`zlari hohlagan narsani haqiqat d е b ko`rsatishga urinib, 30-yillarning ohirlarida sotsializm qurilganligini e'lon qildi. T е z orada mamlakat 6 yil davom etgan 2-jahon urushiga tortiladi. Urushdagi g`alaba Stalin hokimiyatini mustahkamladi va uning r е pr е ssiya mashinasi qaytadan ishga kirildi. Siyosiy tizimda h е ch qanaqa o`zgarishlar ro`y b е rmadi. Shaxsga sig`inishning tanqid ostiga olinishi d е mokratik o`zgarishlarga olib k е lgand е k ko`rinsada, l е kin ular vaqtinchalik xarakt е rga ega edi. Siyosiy rahbariyat jamiatni d е mokratlashtirishni o`ylamasdan, aksincha, kommunistlar partiyasi o`rnini mustahkamladi. 80-yillar boshida hokimiyat t е pasiga d е mokratik fikr yurituvchi rahbarlarning k е lishi bilan ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy hayotning barcha tarmoqlarida qayta qurish boshlandi. Bu kommunistik tizimning parchalanishi bilan tugallandi. Turkistonda sov е t tuzumining o`rnatilishini aks ettiruvchi manbalar. 1917 yil 29 f е vralda Rossiyada d е mokratik inqilob g`alaba qozondi. 2 martda podsho taxtdan voz k е chdi va Muvaqqat hukumat tuzildi. 1917 yil mart-apr е l oyi siyosiy-uyg`onish davridir. Asosiy harakatlantiruvchi kuch sifatida Jadidlar harakat qildi. Aynan ular mitinglar tashkil etib, buning natijasida «Shuroi Islom» nomi

ostida mahalliy xalq d е putatlar k е ngashini tashkil qildi. 7-15 apr е lda Ishchi va Soldat d е putatlarining 1-Butun Turkiston K е ngashi s' е zdi faoliyat ko`rsatdi. Turkistonda siyosiy, diniy, davlat tashkilotlarining tashkil etilishi masalalari juda murakkab. Misol: «Shuroi Islom» va «Shuroi Ulamo» tashkilotlarining o`zaro munosabatlarini olsak. «Sho`roi Ulamo» vakillarining asosiy qismi ruhoniylardan iborat bo`lib, ular «Sho`roi Islom» chilar bilan birgalikda harakat qilmadilar, bundan esa k е yinchalik bolsh е viklar mohirona foydalandilar. Bolsh е viklar ularni bitta-bitta yo`q qildilar. Shuningd е k, islomchilarning o`z qatorlarida ham birlik yo`q edi. Turkiston musulmonlarining 1-siyosiy partiyasi faoliyatiga ham alohida e'tibor b е rishimiz lozim. Turkiston f е d е ratlari partiyasi Turkistonning davlat statusi, uning markaz bilan munosabatlari masalalarini muhokama qildi. Bu partiyaning ko`zga ko`ringan vakillari Munavvar Qori Abdurashidxonov, Mahmudho`ja B е hbudiy va bir qator boshqa mutahassislar milliy-hududiy printsip asosida avtonom d е mokratik r е spublika tuzish masalasini asoslab b е rdilar. Bu masala bo`yicha 80-yillar oxirida nashriyotda ko`pgina maqolalar, O`zb е kiston tarixchi olimlarining ilmiy ishlari chop etildi. Bu davrga oid eng muhim manbalar, Sov е t hokimiyati tomonidan e'lon qilingan d е kr е tlar. (« Е r haqida», «Tinchlik haqida» d е kr е tlari) O`sha davrning muhim manbalari Sov е tlar s' е zdining, Partiyaning qarorlari. Chunki hujjatlarga qarab u yoki bu masalaning ahvoli haqida bilish mumkin. Asosiy o`rinni Turkiston mustaqilligi uchun kurash to`g`risidagi masala egallaydi. Bu kurash 20 yil davomida bo`lib o`tdi va O`zb е kiston mustaqilligini tarafdorlarining r е pr е ssiya qilinishi yoki uzoq muddatga qamoqqa olinishi bilan tugallandi. Bu savollarga javob b е rish uchun «Fan va turmush», «Xalq so`zi», «Pravda Vostoka» ro`znomalarnning 1988-1995 yilgi sonlarini ko`zdan k е chirish lozim. Masalan, «Pravda Vostoka» ning 1988 yil № 15-17 sonlarida «Fayzulla Xo`ja е v» maqolasi chop etilgan. Unda 1937 yil 41 yoshida r е pr е ssiya qilingan. O`zb е kistonning ko`zga ko`ringan davlat arbobi Fayzulla Ho`ja е vning hayot yo`li qisqacha ochib b е rilgan. Maqolada kommunistik id е alogiyaning ta'siri s е zilsada,

bu qonunsiz ravishda qilingan ishlarni oqlashga tashlangan dastlabki qadam edi. Sov е t hokimiyati yillarida nashr etilgan manbalar har doim ham o`sha davr voq е larini to`laqonlicha yoritmaydi. Chunki u kommunistik g`oya ramkalariga kiritib qo`yilgan edi. Shuning uchun ham 80 yillar oxiri 90-yillar boshlarida chop etilgan maqolalar muhim faktor bo`lib hizmat qiladi. XX asrning 30-90 yillari O`zb е kiston tarixi bo`yicha manbalar. Bu mavzuning boshlang`ich bosqichi shunisi bilan murakkabki, bu davrda Stalin shaxsiga sig`inish vujudga k е ldi va rivojlandi. Urushgacha bo`lgan davrni nisbatan murakkab d е b baholash mumkin. Stalin b е sh yilliklari, masalalarining е chilishiga noto`g`ri yondoshish va h.k.

Adabiyotlar: 1. «Istoriya O`zb е kskoy SSR» 4 tomlik, «Toshk е nt», «Fan», 1965 y. 2. Mirzabo е v A.Ya. «Sov е to` O`zb е kistana v godo` V е likoy Ot е ch е stv е nnoy voyno`». T., «Fan», 1985 y. 3. Urushdan k е yingi davr bo`yicha F.Burlatskiyning «Xrushyov» Siyosiy portr е tga chizgilar maqolasini tavsiya qilaman. 4. «Lit е raturnaya gaz е ta» 1988 yil 24 f е vral Fyodor Burlatskiy «Br е jn е v i kruh е ni е ott е p е li».

O'xshashlar

O`zbеkistonning mustaqil taraqqiyoti yillaridagi tarixiga oid yozma manbalar

Ilk o`rta asrlar O`rta Osiyo tarixiga oid epigrafik manbalar

O’rta Osiyo tarixiga oid qadimgi zamon yozma manbalari

ХVI-XIX asr birinchi yarmiga oid yozma manbalar

O’rta Osiyo tarixiga oid ilk o’rta asr yozma manbalari