Qadimgi odam taraqqiyotining ilk bosqichlari - Tarix - Referatlar

Qadimgi odam taraqqiyotining ilk bosqichlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

59 KB

Ko'chirib olish

Qadimgi odam taraqqiyotining ilk bosqichlari Reja: 1. Odam taraqqiyotining ilk bosqichlari 2. Urug’chilik jamiyati 3. Eneolit va bronza asri ziroatchilari 4. Ilk sivilizatsiyalarning vujudga kelish davri

Yer yuzidagi dastlabki odamlar qaddi-qomatini tik tutib yuradigan, mehnat qurollarini yasash va ishlatishni biladigan kishilar bo’lib, ana shu xususiyatlari ularga hayvonot olamidan farqlanib turishga imkon bergan. O’ta oddiy tosh mehnat qurollari yasashni biladigan eng qadimgi odam suyaklari qoldiqlarini olimlar Janubiy Afrikadan ( avstralopitek ), Sharqiy Afrikadagi Zinj vodiysidan, Olduvay darasidan ( zinjantrop ), Yava orolidan (Indoneziya; pitekantrop ), Xitoy hududidan ( sinantrop ) va Farg’ona vodiysidagi Selungur manzilgohidan, Germaniyadan ( neandertal ) va Fransiyadan hozirgi qiyofadagi odam ( kromanyon ) topishgan. Yer yuzida iqlim iliq bo’lgan kezlarda inson manzilgohlari kkilkina daryolar yoki soylar yaqinidagi tepaliklarda joylashgan edi. Ilk paleolitning so’nggi davrlarida Buyuk muzlash boshlandi, bu hol odamlarni yangicha turmush sharoitiga moslashishga undadi. Germaniyadagi Neandertal vodiysidan topilgan mashaqqatli sinovlarni boshdan kechirgan qadimgi odamni neandertal deymiz. Qadimgi odam manzilgohlari Afrika, Osiyo va Yevropaning ko’pgina mamlakatlaridan topilgani ma’lum. O’rta Osiyada toshdan yasalgan qadimiy mehnat qurollari Farg’ona vodiysidagi Selungur manzilgohidan va Toshkent vohasida Ko’lbuloq mavzeyidan ham topilgan. Bunday qo’pol tosh qurollarining uchi bir tomonga qaratib o’tkirlangan edi. Arxeologiya fanida bu tosh qurollar chopperlar deb nomlangan. Mehnat qurollari odamlarga yegulik topish uchun zarur bo’lgan. Dasta vv al mehnat qurollari ancha oddiy edi. Uchi o’tkirlangan tosh va tayoq bilan qurollangan odam hayvonlarni ovlagan, uchi o’tkir tayoq yordamida o’simliklarning iste’molga yaroqli ildizlari va ildezmevalarini kovlab olgan. Shunday qilib, tabiat insonga nimani in’om etsa, odam shuni olgan, topgan yeguligi bilan qanoatlangan, shuning uchun ham kishilarning eng qadimiy mashg’uloti bo’lgan termachilik va ovchilik o’zlashtiruvchi xo’jalik deb ataladi.

Teshiktosh g’ori eng qadimgi tosh asri madaniyatining jahonga mashhur bir yodgorligidir. Teshiktosh g’oridan l938-yilda 3000 mingdan ziyod tosh qurollar, arxar, kiyik, yowoyi ot, qoplon, quyon, mayda kemiruvchilar, shuningdek, qushlarning suyaklari ancha katta miqdori topilgan. Teshiktosh g’orida qazib olingan, aslida 8-9 yashar bolakayniki bo’lgan tosh asriga mansub odam suyaklari qoldiqlari eng mashhur topilmadir. Marhumning boshchanog’i bilan pastki jag’i saqlanib qolgan. Bu arxeologlar kamdan-kam hollarda topadigan neandertal odam boshchanoqlaridan ayni mahalda qadimgi tosh asrining dastlabki qoidasi bilan ko’milgan mayyitlaridan diniy e’tibor namunalaridan biridir. Mehnat faoliyati, tevarak olam haqida to’plangan bilimlar asta-sekin insonning fikrlash qobiliyati va tafakkurini o’zgartirib bordi. Odamlar o’zlariga tushunarsiz bo’lgan hodisalar haqida o’ylay boshladi: kun bilan tun, yil fasllari almashishi, vulqonlar otilishi, yer qimirlashi va boshqa tabiat hodisalari odam fikrini o’ziga tortgan. Ana shu hodisalarni tushuntirib berish qo’lidan kelmagan inson momaqaldiroq, yashin, shamol, yomg’ir kabi tabiat kuchlariga sig’ina boshladi. Bora-bora eng qadimgi odamlarda inson vafot etganidan keyin yashashni davom ettiradigan o’zga bir olamga ketadi degan aqidaga ishonch paydo bo’ldi.Tanada mujassamlashgan yoki mustaqil harakatlanuvchi g’ayrioddiy mavjudotga (ruhga) e’tiqod fanda animizm nomini olgan. Yil fasllari almashinuvi, momaqaldiroq, bo’ronni qadimgi odamlar ruh mujassamlashgan tabiat kuchlari harakati tariqasida tushuntirganlar. Diniy e’tiqodlar kurtaklari va marhumlar ko’milgan eng qadimgi qabrlar o’rta paleolitda vujudga kelgan. Animizm – odamni qurshagan muhitda jon va ruhlarning mavjudligiga e’tiqod. Eng qadimgi odamlar u yoki bu buyumlar omad keltirishiga yoxud balo- qazoni bartaraf etishiga ham e’tiqod qilganlar. Bu din fetishizm nomini olgan.

So’nggi paleolitga oid bo’lgan qoya rasmlarining topilishi eng qadimgi odamlarda diniy e’tiqodlar bo’lgani xususidagi isbotlardan biridir. Qoya rasmlaridan eng qadimiylari Ispaniyadagi Altamir g’oridan, Boshqirdistondagi Kapovaya mag’orasidan topilgan. Odamlar rasmlar bo’lajak ovda o’zlariga yordam beradi deya ishonishgan. Rasmlar qarshisida hayvonlar harakatlariga taqlid qilib raqsga tushishgan, ov manzaralarini tasavvurga keltirishgan, nayza uloqtirishni mashq qilishgan. Qoyatosh rasmlaridan eng qadimiylari Ispaniyadagi Altamir g’oridan, Fransiyadagi Lasko, Boshqirdistondagi Kapovaya , Surxondaryodagi Zarautsoy mag’oralaridan topilgan. Qadimgi rasmlar qimmatli tarixiy hujjatlardir. Ular inson nimalar haqida o’ylagani, tevarak dunyoni qay yo’sinda tasavvur etgani, qaysi hayvonlarni ovlagani, qanday mehnat qurollari va qurol-yarog’dan foydalanganini tushunishga yordam beradi. Odamning o’zini qurshab turgan tevarak dunyoni tushunishga intilishi eng qadimgi tasviriy san’at rivojlanishi uchun asos bo’lib xizmat qildi. Urug’chilik jamiyati So’nggi paleolit davrida ( miloddan 40- 1 2 ming yil avval) ancha-muncha voqealar ro’y berdi. Bu davrda toshga ishlov berish texnikasi va mehnat qurollari yasash usullari o’zgardi. Odamning o’zi ham, tashqi qiyofasi ham o’zgarib bordi. Bu davrda hozirgi qiyofadagi odam – kromanyon odami yashagan. So’nggi paleolit davri odami manzilgohlari Samarqand shahri hududidan, Toshkent viloyati Ohangaron daryosi vodiysidagi Ko’lbuloq mavzesining yuqori madaniy qatlamlaridan, shuningdek, Farg’ona vodiysidan topilgan. Taxminan 25-30 ming yil muqaddam odamlar ancha takomillashgan kesuvchi, arralovchi va parmalovchi mehnat qurollari yasaydigan bo’lishgan. Inson endilikda taqinchoqlar – munchoqlar, tumorlar va uzuklar ham yasay boshladi.

Shunday qilib, so’nggi paleolitda insoniyat o’z rivojida tag’in bir pog’onaga yuksaldi. Odamlar qarindoshlardan tarkib topgan ixcham guruhlarga – urug’ jamoalariga ajralib chiqishdi. Urug’ga oqsoqol sardorlik qilgan, urug’ a’zolari bitta manzilgohda yashagan. Bir joyda yashab turgan bir qancha urug’lar qabilani tasilkil etgan. Turar joylar qurilishi so’nggi paleolit davri odamlarining muhim ixtirosi bo’ldi. Kiyim-kechak tayyorlashda hayvonlar terisi ishlatilardi. Inson bu davrda olov yoqishni ham o’rganib oldi. Mezolit davri (o’rta tosh asri) taxminan miloddan avvalgi 1 2-7 mingyilliklarda davom etgan. Mezolit davri boshlanishi bilan Muzlik davri poyoniga yetdi, bu narsa iqlim ancha ilishiga va odamlar turmushida o’zgarishlar bo’lishiga oilb keldi. Mezolit davrida inson o’qli kamon yasashni o’rganib oldi. Yoy va o’q kashf etilishi bilan insonda chopqir hayvonlar va qushlarni ovlash imkoniyati paydo bo’ldi. Mezolit davri oxirida inson hayvonlarni qo’lga o’rgata boshladi. Ovchilar itni qo’lga o’rgatishdi, itlar bilan birga ov qilinganda o’lja oldingisiga qaraganda dehqonchilikka o’tish imkoniyatini vujudga keltirdi. O’roqlikka o’tilishi har xil buyumlar tayyo к lash sohasi bo’lgan hunarmandchilik rivojiga zamin yaratdi. Ishlab chiqaruvchi xo’jalik – ancha vaqt urug’ni o’simlik va hayvon yegulik mahsulotlari bilan ta’minlab kelgan ziroatchilik va chorvachilikdir. Ziroatchilik termachilikdan boshlangan, chorvachilik esa ov va hayvonlarni qo’lga o’rgatishdan kelib chiqqan. Pishirilgan loydan idishlar yasaydigan soha – kulolchilik , tolalar va jundan kiyim-kechak tayyorlash tarmog’i – to’quvchilik neolit davrining muhim kashfiyot va ixtirolaridir. O’rta Osiyoning janubiy viloyatlarida aholi miloddan avvalgi 6-5 mingyilliklar boshlarida ziroatchilikka o’tgan bo’lsa, markaziy va shimoliy o’lkalarda ovchilik va baliqchilikni davom ettiraverdi. Eneolit va bronza asri ziroatchilari

Neolit davri oxirida odamlar ixtiro va kashfiyotlar orasida eng buyuklaridan birini yaratishga muyassar bo’ldilar, ya’ni misdan foydalanish, bu metalldan mehnat qurollari va qurol-yaroq yasashga o’tildi. Misdan yasalgan qurollar toshdan yasalganlari bilan barobar tarqalishi davriga eneolit – mis asri deb nom berishgan. Bu miloddan avvalgi 4 - 3 mingyilliklarda ro’y bergan edi. Toshga nisbatan afzalliklariga qaramasdan, mis unchalik keng tarqalmadi. Metall faqat odamlar misni qalayi, qo’rg’oshin yoki rux bilan birga qo’shib eritib, bronza hosil bo’lganidan so’ngra toshni bir chetga surib chiqara boshladi. Metallurgiya rivoji kishilarning moddiy va ma’naviy madaniyatiga katta ta’sir ko’rsatdi. Miloddan avvalgi IV mingyillikda Qadimgi Sharqda ilk shaharlar va davlatlar vujudga kela boshladi. O’rta Osiyo janubida sug’orma dehqonchilik (irrigatsiya asosida) vujudga keldi, xom g’ishtdan qurilgan ko’p xonali uylar qurila boshlandi, buyumlarni pishirish uchun kulolchilik xumdonlaridan foydalanishga kirishildi. Sopol buyumlar hayvonlar, qushlar va o’simliksimon naqshlar (yaproqlar, gullar) bilan bezatiladigan bo’ldi. Bronza misga qaraganda ancha qattiqligi tufayli miloddan avvalgi III mingyillik o’rtalari dan boshlab asta-sekin mehnat qurollari, qurol-yaroq va zeb- ziynatlar tayyorlashda ishlatiluvchi asosiy materialga aylanib qoldi. Bronza mehnat qurollariga ega bo’lgan odamlar endi dalalarga ancha durust ishlov berish va ekin maydonlarini kengaytirish imkonini qo’lga kiritdi, natijada ular ixtiyorida ortiqcha qishloq xo’jalik mashg’ulotlari vujudga keldi. Chorvachilik asta-sekin dehqonchilikdan ajralib chiqa boshladi. Janubda dehqonchilik, shimolda esa chorvachilik rivojlandi. Odamlar termachilik va ovchilikdan dehqonchilik va chorvachilikka o’tdilar. Urug’ni ayol oziq-ovqat bilan ta’minlashda yetakchilik qilar ekan, matriarxat davom etib keldi. Yer haydab ziroatchilik qilish, chorvachilik, hunarmandchilikning vujudga kelishi bilan urug’ni yetarli mahsulotlar bilan ta’minlash erkaklar qo’liga o’tdi. Ayollar uy xo’jaligi xususida g’amxo’rlik qila

boshladilar. Endi urug’chilik oilasida erkaklar muhim o’rin tuta boshladi. Oila qurishda ayol er kishi oilasi urug’i ixtiyoriga o’tadi. Qarindoshchilik erkak nomi bilan belgilanadigan bo’ladi. Miloddan avvalgi III mingyillikka kelib, patriarxat davri boshlandi. Ota urug’iga o’tilishi patriarxal oila shakllanishi bilan barobar kechdi. Bunday oila ota tomonidan yaqin qarindoshlarning bir necha avlodlaridan tasilkil topgan edi. Patriarxal oila – ota tomonidan yaqin qarindoshlarning bir necha avlodlaridan tasilkil topgan oiladir. Dehqonlarning qadimgi manzilgohlaridan biri Zarafshon daryosi havzasidagi Zamonbobo ko’li yaqinidan topilgan. Shuningdek, Turkmaniston ( Oltintepa , Namozgoh ) va Tojikiston ( Sarazm ) hududlarida eneolit va bronza asriga oid uy- joylar va turli buyumlar topilgan va o’rganilgan. Zamonbobo - Buxoro viloyati Qorako’l tumanidagi Zamonbobo ko’li bo’ylarida miloddan avvalgi II mingyillikda yashagan chorvadorlar va dehqonlarning qadimiy madaniyati. Surxondaryo vodiysida, Sherobod yaqinidan arxeologlar qadimgi ziroatchilar manzilgohlaridan biri bo’lgan Sopollitepa ni topishdi. Qazishmalar davomida bu yerdan uy-joy, maishiy va xo’jalikbop xonalardan tarkib topgan paxsa imorat, sopol buyumlar, bronzadan mehnat qurollari va zeb-ziynatlar yasalgan ustaxona qoldiqlari, shuningdek, yirik-yirik xumlarda saqlangan bug’doy va arpa doni topilgan. Bundan uch yarim ming yil muqaddam Surxon vohasida hozirgi Sheroboddan uncha uzoq bo’lmagan joyda Jarqo’ton manzilgohi vujudga kelgan edi. Sopollitepa – O’zbekiston janubidagi bronza asri dehqonlari manzilgohidir (miloddan avvalgi II mingyillik). Jarqo’ton manzilgohi rejasida shaharning ilk alomatlari ko’zga tashlanadi. Jarqo’ton ikki qismga ajratilgan edi: qasr (hukmdor qarorgohi) va jamoa a’zolari,

hunarmandlar va savdogarlarning arkni qurshab turgan uylari. Ark ichida ibodatxona ( ilk ibodatxona ) bo’lgan. Bu davrga oid manzilgohlar Xorazm vohasida topilgan va o’rganilgan. Bronza davri manzilgohlari aholisi har xil hunarmandchiliklar, to’quvchilik, kulolchilikni rivoj toptirishda, zeb-ziynat buyumlari yasash, qurilish sohasida katta yutuqlarga erishgan edi. Bronza davrida odamlar kulolchilik charxi va g’ildirakni kashf etdilar. Shu tariqa harakatlanish vositalari ham vujudga keldi. Temir asriga o’tish davrida O’rta Osiyoning rivojlanishi Odamlar mis va bronzadan mehnat qurollari yasashni o’rgangan kezlardan beri oradan ko’p asrlar o’tdi. Faqat miloddan avvalgi I mingyillik boshlarida gina temirdan mehnat qurollari yasash imkoniyati paydo bo’ldi. Bu jarayon ancha sermehnat bo’lgan, negaki temir misga qaraganda ancha yuqori haroratda eriydi (l500°C). Ammo temir mis va bronza nisbatan olganda ulkan afzalliklarga egadir: yangi material har ikkalasidan ham qattiqroq edi. Temirdan birinchi bo’lib Kichik Osiyoda xettlar ( miloddan avvalgi XIV-XII asrlar ), so’ngra qo’shni mamlakatlar (Mesopotamiya, Eron, Kavkazorti) xalqlari foydalana boshladi. Temir buyumlarning tarqalishi sekinlik bilan borgan. Zero, temir nodir va qimmatbaho metall bo’lmasada, undan dastlab zeb-ziynat buyumlari sifatida foydalanishgan. Shunday bezaklar Misr fir’avni Tutanxamon maqbarasidan va Kavkazdagi Maykop qo’rg’oni yodgorligidan topilgan. Mehnat qurollari yasash uchun temirdan foydalanilishi, eng avvalo, dehqonchilik texnikasi rivojiga ta’sir o’tkazdi. Temir uchli omochlar, temir boltalar va so’qalar paydo bo’ldi. Bu mehnat qurollari katta-katta maydonlarda ziroatchilikni rivojlantirishga imkon yaratib berdi. O’rta Osiyodan topilgan eng qadimgi temirdan yasalgan buyumlar miloddan avvalgi IX-VIII asrlar ga oid bo’lsa-da, ulardan ko’pi miloddan avvalgi VII-VI asrlar bilan sanalashtirilgan. Yevropadan farqli o’laroq Sharqda ijtimoiy tuzum dehqonchilik asosan sun’iy sug’orish zaminida rivojlandi. Gulga burkangan bog’lar va serhosil dalalar Sharqda

anhorlar va ariqlar keng tarmog’i yordamiga dalaga oqizilgan suv tufayli mavjud bo’lishi mumkin edi. Temir qurollarning keng tarqalishi mehnat unumdorligini oshirdi. Bu narsa yanada rivoj topgan ishlab chiqarish usuliga o’tilishiga zamin hozirladi. Urug’ jamoasi o’rnini hududiy qo’shnichilik jamoasi egallay boshladi. Miloddan avvalgi I mingyillik boshlari da O’rta Osiyoda aholi to’rt guruhga ajratilgan: kohinlar, jangchilar, dehqonlar, hunarmandlar . Qabila-urug’ boshliqlarining nufuzi asta-se k in orta bordi. Harbiy sarkardalarning nufuzi ayniqsa ortib, hokimiyat otadan o’g’ilga o’tadigan bo’ldi. Ijtimoiy tuzum taraqqiyoti: urug’ – urug’ jamoasi – hududiy qo’shnichilik jamoasi – qabila – qabilalar ittifoqi – davlat. Doimiy harbiy to’qnashuvlar sharoitida qabila sardorlarining ahamiyati va nufuzi orta bordi, jamiyat esa harbiy demokratiya qoidalariga asosan yashay boshladi. Harbiy demokratiya – ilk davlatchilikka o’tish davrida qabilaga harbiy sardorlar boshchilik qilgan bir boshqaruv shaklidir. «Avesto»dan O’rta Osiyoda jamiyatning negizi «nmana» deb ataluvchi katta pattriarxal oila bo’lganini bilib olamiz. Bir necha «nmana» l ar urug’ jamoasi – « v is» ni tasilkil etgan. Hududiy qo’shnichilik jamoasi esa «varzana» deb nomlangan. Bunday jamoalar qabilaga – «zantu» ga birlashgan. O’z hududini himoya qilish uchun bir qancha qabilalar ittifoqqa – «dah’ya» ga uyushishgan. «Avesto»ga ko’ra, jamiyatni idora qilishning quyidagi tizimi mavjud bo’lgan: oqsoqollar kengashi – xalq yig’ilishi – alohida tumanlar – viloyatlar hukmdorlari . Aholi urug’ va qabila bo’yicha emas, balki hududiy taomilga ko’ra guruhlarga ajratilishi vujudga kelayotgan davlatchilikning muhim alomati edi. Ilk sivilizatsiyalarning vujudga kelish davri

Odamning Yer yuzidagi ilk qadam laridan boshlab ko’p asrlar va mingyilliklar davomida kishilar hayotidagi o’zgarishlar rosa sekinlik bilan kechgan. Xo’jalikning ishlab chiqaruvchi shakllari - dehqonchilik va chorvachilik odamlarning buyuk kashfiyotlaridir. Dehqonchilik va chorvachilik bundan 10-11 ming yil muqaddam Old Osiyoning ayrim o’lkalarida vujudga kelganini bilamiz. Falastin hududida joylashgan Iyerixon dehqonchilik manzilgohi eng qadimiylaridan biri hisoblanadi. Old Osiyoning o’troq aholisi tez sur’atda ko’payib bordi. Qurg’oqchilik mahalida ziroatchilar muqim yashaydigan yerlarini tark etib, boshqa hududlarga ketishar edi. Shu taxlit, yangi suv manbalari va serhosil yerlarni izlash zarurati Sharqning turli o’lkalarida - Kichik Osiyo, Misr, Bobil, Kavkazorti, Eron va O’rta Osiyoda dehqonchilik tarqalishiga maydon hozirladi. Dehqonlar aholi qo’rg’onchalari barpo etishgan. Ixcham aholi qo’rg’on chalarida odatda qarindoshlar jamoasi a’zolari yashashgan. Har bir oila o’z uyiga, qishloq xo’jalik mahsulotlari zaxiralari va chorva tuyog’i saqlanadigan alohida omborlarga ega bo’lgan. Dalalarda birga mehnat qilishgan. Yer so’qa bilan ishlov beriladigan, keyinchalik so’qa yoki omoch bilan shudgor qilinadigan bo’ldi. Hosil tosh va suyakdan yasalgan o’roqlar bilan yig’ishtirilgan. Barcha qabilalar ham yetarlicha yegulik zaxirasiga ega bo’lmagan. Ba’zilarining yerlari unchalik unumdor bo’lmasa, boshqalari faqat chorvachilik va ovchilik bilan shug’ullanishni afzal ko’rishar edi. Bunday qabilalar bir chekkaga chiqib alohida yashashga ham qarshi bo’lishmagan. Cho’ponlar va dehqonlar O’rtasida suv manbalari va yaxshi yerlar ustida tez-tez janjallar bo’lib turar edi. Qabilalar bir-birlariga hujum qila boshladilar. Manzilgohlar mudofaa devorlari bilan o’rab olindi. Dehqon, chorvador va ovchilar o’z sardorlari rahnamoligida jangchilarga aylanishardi. Dushmanlardan himoyalanish zarurati har xil tumanlar aholisini ittifoqlarga uyushishga majbur qildi. O’zgalar hududini egallab olish uchun ham avvalgisiga qaraganda ko’proq kuch talab etilar edi. Bu aholi aralashib, qorishib ketishiga olib

keldi. Ko’plab odamlar qandaydir urug’ yoki qabilaga mansubligidan qafiy nazar anhorlar va boshqa sug’orish inshootlari qurilishiga jalb etilar edi. Endi odamlar bitta urug’ yoki qabilaga mansub bo’lmay qoldilar. Tug’ishganlik munosabatlari ularning hayotida belgilovchi omil bo’lmay qoldi. Ishlab chiqaruvchi xo’jalik shakllari, qurilish va hunarmandchilik rivojlanishi, Kichik urushlar boshlanishi va har xil tumanlar aholisi birlashishi boshlanishi odamlar hayotini sezilarli o’zgartirdi. Jamiyatda harbiy sarkardalar - sardorlar va jamoachilar xo’jalik hayotiga rahbarlik qiluvchi oqsoqollar ajralib chiqishdi. Diniy marosimlar kohinlar tomonidan ado etilardi. Ayrim dehqornchilik tumanlarida dastlabki davlatlar tasilkil topdi. Shu tariqa, tarixda dastlabki sivilizatsiyalar rivojlanishi davri boshlandi. Sivilizataiya – odamlar belgilangan qonunlarga rioya qilib yashagan shaharlar va davlatlar rivojlangan davrda moddiy va ma’naviy madaniyatning ancha yuksak darajasidir. Ilk sivilizatsiyalarga hunarmandchilik, qurilish va arxitektura, ayirboshlash va savdo-sotiqning yuqori darajasi xosdir. Ko’pgina o’lkalarda sivilizatsiya yozuv, nazariy bilimlar, adabiyot va san’at mavjud bo’lganligiga ham bog’liqdir. Sivilizatsiyalar ko’p miqdorda sug’orish inshootlari – Kanallar va suvayirg’ichlar qurish zarur bo’lgan joylarda vujudga keldi. Bunday imkoniyat esa Misrda Nil, Mesopotamiyada Dajla va Frot, O’rta Osiyoda Sirdaryo va Amudaryo mavjudligi tufayli yuzaga kelgan edi. Bu hududlarda sug’orishni talab qiluvchi unumdor va hosildor tuproq bo’lgan. Harbiy sardorlar va zodagonlar sug’orish tizimlarini barpo etish ishlariga rahbarlik qildilar. Pirovardida aynan ular bunday davlatlarning hukmdorlariga aylanishdi. Ilk sivilizatsiyalar Qadimgi Sharqda vujudga keldi. Tarixning turli davrlarida sivilizatsiyalar Yer yuzidagi barcha qit’alarda rivoj topdi.

Qadim o’tgan zamonlardan beri O’zbekiston O’rta Osiyo deya mushtarak nom bilan ataladigan hududlar tarkibida bo’lib keldi.Old Osiyo va Yevropa shaharlariga boruvchi olamshumul Buyuk Ipak yo’li ham salmoqli ahamiyat kasb etgan. Daryolar oqadigan vodiylardan ham muhim savdo va karvon yo’llari o’tgan edi. Bundan 4-5 ming yil muqaddam o’lkamiz aholisi Qadimgi Sharqning turli o’lkalari bilan yaqin aloqalarda bo’lgan. Qadimgi manzilgohlarda qazishma ishlari o’tkazayotganda arxeologlar Hindiston, Eron va Mesopotamiya (Bobil) hunarmandlari yasagan sopol buyumlar, metallardan yasalgan asbob-uskunalar va zargarlar yasagan taqinchoqlarni ham topishadi. Sharqda qadimgi dunyoning yirik davlatlari gullab-yashnagan kezlarda, ya’ni miloddan avvalgi I mingyillikda o’zaro madaniy ta’sir va ayirboshlash ayniqsa kuchaydi. Turli yozma va arxeologik manbalarda qadimgi xalqlar hunarmandchiligi, binosozligi, me’morchiligi va xo’jaligida namoyon bo’lgan bir- birini madaniy boyitishga oid misollarni ko’plab ilg’ash mumkin.

Foydalanilgan a dabiyotlar . 1. Arxeologlar hikoya qiladi. To’plam. Toshkent, 1974. 2. Arsixovskiy A. Arxeologiya asoslari. Toshkent, 1970. 3. Askarov A, Alьbaum L.Poseleniye Kuchuktepa. Tashkent, 1970. 4. Borisovskiy A.I. Drevneysheye proshloye chelovechestva. Moskva. Nauka, 1980. 5. Kabirov J, Sagdullayev A.O’rta Osiyo arxeologiyasi. Toshkent, 1990. 6. Muhammadjonov A. Qadimgi Buxoro. Toshkent, 1991. 7. Okladnikov A.P. Paleolit i mezolit Sredney Azii. Vkn. Srednyaya Aziya v epoxu kamnya i bronzi. M. - L., 1966. 8. Tolstov S.P. Qadimgi Xorazm madaniyatini izlab. Toshkent, 1964. 9. Taylor E.B. Pervobыtnaya kul’tura. Per. s angl. D. A. Koropchevskogo.M., 1989. 10. Cheboksarov N.N., Cheboksarova I.A. Narodы, rasы, kulьturiы. M.: Nauka, 1985. 11.O’zbekiston tarixi. Sagdullayev A., Eshov B. tahriri ostida. Toshkent.Universitet, 1997, 2-nashri, 1999.

O'xshashlar

O'zbеkiston insoniyat taraqqiyotining qadimgi o'choqlaridan biri

Qadimgi Misrda ilk davlatlarning tashkil topishi

Qadimgi va ilk o’rta asrlarda O’zbekiston tangalari

Ilk urug’ jamoasi

Ilk Rim respublikasi