O`ZBEK XALQ ERTAKLARIGA TARIXIY YONDASHUV - Tarix - Referatlar

O`ZBEK XALQ ERTAKLARIGA TARIXIY YONDASHUV

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

61.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz URUG`CHILIK JAMOASINING YEMIRILISHI SINFLAR VA DAVLATLARNING PAYDO B O` LISHI REJA : 1.Ibtidoiy jamoa tuzumining yemirilishi. Markaziy Osiyo hududida ilk davlat uyushmalarining paydo bo`lishi. (Katta Xorazm, Qadimgi Baqtriya). 2.”Avesto”-Vatanimiz tarixini o`rganuvchi muhim manba.

www.arxiv.uz ADABIYOTLAR: 1.I.A.Karimov Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. T. 1998. 2.Ya. G` . G` ulomov. Xorazmning su g` orilish tarixi. T. 1959. 3.M.I.Isomiddinov. Sopolga bitilgan tarix. T., 1993. 4. H . H amidov. “S h o h noma”ning shu h rati. T., 1991. 5.U.Jo`rayev,N.Saidjonov. Dunyo dinlari tarixi. T. 1996. 6.A.Sa’dullayev. Qadimgi o`zbek ilk yozma manbalarda. T., 1996. 7.Vatan tuy g` usi. T.. 1996. 8.Abu Rayhon Beruniy. Qadimgi ajdodlardan qolgan yodgorliklar. T.asarlar,1 jild. T., 1968. 9.Abu Nasr Farobiy “Fozil odamlar shahri” T., 1993. 10.I.Jabborov. K o`h na xarobalar siri. T. 1968. 11.O`zbekiston tarixi. Universitet. 1997.

www.arxiv.uz Miloddan avvalgi XII-IX asrlarda O`zbekiston hududida paydo bo`lgan qadimgi davlatlar va ular xalqlarining turmushi haqida biz yozma manbalar, moddiy madaniyat va san’at yodgorliklarini shuningdek til, toponimika, folklor va etnografiya fanlar ma’lumotlariga asoslangan holda fikr yuritamiz. Yozma manbalardan toshga ,sopol taxtachalarga uyib qoldirilgan yozuvlari hamda xuddi shu davrlarga mansub bo`lgan teri yoki vapirus qog`ozga bitilgan qo`lyozmalarning parchalari grek tarixchilari Geradot, Kteziy, Ksenafant, Polibiy, Strabon, Ptolomey yozib qoldirgan qissalar, turli davrlarda to`qilgan gimnlar, duolar asosida o`rganamiz. Bunday topilmalar arxeologik qazish ishlari natijasida ochilgan shahar va qishloq qoldiqlari , qazish ishlari vaqtida hamda tasodifiy topilgan san’at va turmush yodgorliklarini yozma manbalar asosida o`rganamiz. Bundan tashqari lektor m iloddan avvalgi XII - IX asrlarga oid topilgan makonlar, madaniy-moddiy san’at va etnografik materiallarning bir qanchasini ko`rsatish mumkin. Shundan so`ng lektor ibtidoiy jamoa ishlab chiqarish usuli halokatining sabablari haqida qisqacha to`xtalib o`tadi. Ibtidoiy jamoa tuzumining so`nggi bosqichida O`rta Osiyoda sinfiy jamiyatning tug’ilishi uchun shart-sharoit vujudga keldi. Bronza davrida O`rta Osiyo xalqlarining moddiy va ma’naviy madaniyati bir muncha taraqqiy etdi, sun’iy sug`orish inshootlari vujudga keldi. Sun’iy sug`orish inshoatlarining vujudga kelishi dehqonchilikning rivojlanishini taqazo qildi, pirovard natija chorvachilik dehqonchilikdan ajralib chiqdi. Miloddan oldingi XII-IX asrlardan milodiy V asrgacha yoki miloddan burungi IV asrdan milodiy IV asrgacha hattoki miloddan oldingi IV asrdan milodiy III asrgacha bo`lgan davr ko`rsatiladi (bu haqda S.Tolstov o`zining «Qadimgi Xorazm madaniyatini izlab” asarida Toshkent-1964 y, “Narodi Sredney Azii i Kazaxstana” T-1, M., 1962, Materiali nauchnoy sessii, posveshennoy istorii Sredney Azii i Kazaxstana v do oktyabrskiy period”, masala aniq bir fikrga kelinmaganligi tufayli quldorchilik jamiyati miloddan oldingi bir mingichi yillarning o`rtalarida vujudga kelgan deb taxmin etiladi.) Ibtidoiy jamoa tuzumining yemirilishi va quldorlik tuzumining paydo bo`lishi haqidagi masalalar tarix qulliyotida boshqa fanlardan to`liq ma’lumot berilganligini uchun juda keng ma’noda ma’lumot berish shart emas, ammo ma’ruza rejasidagi birinchi masala yuzasidan xulosa qilayotganda, albatta quyidagilarni tahlil qilib bersa maqsadga muvofiq bo`ladi, ya’ni ibtidoiy jamoa ishlab chiqarish usuli halokatining sabablari. 1.Individual mehnat unumdorligi o`sishi va qo`shimcha ma h sulotni vujudga kelishi. 2.Xususiy mulkchilikni paydo b o` lishi. 3.Mulkiy tengsizlikni vujudga kelishi kabi masalalarni ilmiy tahlil qilib berish talab qilinadi. Shundan so`ng lektor quldorlik tuzumi ishlab-chiqarish munosabatlarining asosiy belgilarini quyidagicha tahlil qiladi. 1. Q uldorlarning ishlab-chi q arish vositalari va q ulllarga b o` lgan t o` da mulk egaligi. 2.Jamiyatning ano t omik sinflarga b o` linishi.

www.arxiv.uz 3.Ekspluatatsiyaning eng qo` pol usuli. 4.Antogonostik ziddiyatlarning b o` lishi. 5.Ta q simotning xarakteri va bosh q alar. (Amaliy mashg`ulotda aynan shu savol borligini hisobga olgan holda bu masalalarni tezis holda berdik. Talabalarga qanday holda yetkazish lektorning o`zga qilinadi). Miloddan oldingi I ming yillikda odamlar olovda temir eritishni o`rganib oldilar. Temir o`z navbatida quldorlik jamiyati rivojida asosiy turtki bo`ldi. Urug`- aymoqlari uyushib yashashga ko`nikib qolgan O`rta Osiyo xalqlari dehqonchilikka va chorvachilikka zo`r bera boshladi. Chorva mollarini yovdan saqlab qolishi uchun keng maydonlarni qamragan qal’alar barpo etganlar, miloddan avvalgi VIII-VII asrlarda yaratilgan zardushtiylarning muqaddas kitobi “Avesto”da aytilishicha, bir ot chopishi uzunligida bunyod etilgan qal’alarni «Var” deb ataganlar. Bunday “Var”lar O` rta Osiyoning h amma vodiylarida b o` lgan. Qadimgi yunon va eron manbalarida Parfiya, Marg’iyona, Baqtriya, So`g`diyona shaklarining ahmoniylar davlatiga boj to`lab turganlari aytilgan. Saklar hozirgi Qozog`iston va S harqiy Turkiston yerlarigacha bo`lgan tog`lar, cho`llar va dashtlarda ko`chmanchi holda yashaganlar. O`troqlashmaganlarni So`g’d, Baqtriya, Parkana xalqlari tarkibiga singib ketgan. Miloddan oldingi VII- IV asrlarda toshga o`yib yozilgan Ahamoniy yozuvlarida saklarning uch qabilaviy birlashmalari ko`rsatib o`tiladi. 1.Saka-tigraxouda. Bular So`g`diyonaning sharqiy-shimolida Sirdaryoning o`ng tomonidan-Toshkent viloya ti, Yettisuv va janubiy Qozog’iston yerlarida yashaganlar. Tadqiqotchilarning aytishlaricha, bu nomni «Chuqqayma qalpoq kiygan saklar” deb tarjima qilganlar. 2.Sana-Tiay-tara-drayya” daryo nariyog’idagi saklar”, qadimiy eron tilida “daryo” so`zi dengiz yoki daryo degan ma’noni ham ifodalar edi. Shu sababli saklarning bu qabilalarini “Dengiz nariyog’idagi saklar” degan nom bilan ham ataganlar. Bu q abilalar Sirdaryo va Orol dengizi etaklarining narigi tomonida yashaganlar. 3.Sana-“Xau m arka”. Qadimiy Eron manbalarining ma’lumotlariga qaraganda, bu qabilalar O`rta Osiyoning markaziy va janubiy qismida yashaganlar. So`g`diyona, Baqtriya, Xorazm va boshqa viloyatlarning nomlari bo`lgan xolos, lekin shu viloyatlarda yashagan aholining nomlari hech qayerda tilga olinmadi. Uru g` doshlarning barchasi muayyan bir jamoada istiqomat qilganlar. Bu davrda ayollar xan, erkaklar xan alohida vazifani bajarganlar. Erkaklar ko`proq ov bilan mashg’ul bo`lishgan, qurollar yasashga, va baliq ovlaganlar, tog’lardan mevalar terib kelishgan. Ayollar esa kulbada qolib, keksalar va bolalarga qaraganda, ovqat tayyorlashgan, kulbada tartib saranjomlik o`rnatishgan. Ayni paytda ular hayvon terilarini tozalashgan, kiyim-bosh tayyorlashgan, urug’da yoshi katta ayollarni mavqei erkaklarnikiga nisbatan ancha baland bo`lgan.

www.arxiv.uz Shu davr odamlariga idish tovo q b o` lmagan. Ular idish-tovoq o`rniga toshbaqa pallasi, hayvon va odamlarni kalla kosasidan, yog’och va daraxt qobiqlaridan foydalanganlar. Uru g` jamoasining ilk bos q ichining s o` nggi davriga kelib it qo` lga o` rgatilgan. Qo`y ,echki, cho`chqa, yirik shohli qoramollarni qo`lga o`rgatganlar. Yovvoyilik davrining yuqori bosqichi tugashi sopol idishning vujudga kelishi bilan ham bog’liqdir. Kamon ixtiro qilishdan to kulolchilikkacha bo`lgan davr Miloddan oldingi 13 ming yillikdan ming yillikgacha davrni o`z ichiga oladi va bu davr mezolit deb ataladi. O`rta Osiyoda sun’iy sug’orishning ijtimoiy ahamiyati, xususan Tajan va Marv dashtlari vohasi haqida Geradot bunday deb yozadi: “Osiyoda bir tekislik bor. Uning atrofii tog’lar bilan o`ralgan. Bir vaqtlar bu yerlar xorazmliklarga, parfiyaliklarga va boshqa xalqlar yerining chegarasidir. Bu yerlarni tog’lardan, “Akas” nomli bir daryo oqib chiqadi. Dastlab bu daryo besh tarmoqqa ayrilar edi, har qaysi tarmoq tog’ning alohida bir unguridan oqib chiqar edi. Bu xalqlar (xorazmlilar), forsiylar-ahamoniylar (miloddan avvalgi VI asr) qo’li ostida o`tishi bilan shunday o`zgarish yuz berdi: podsho (ahmoniylar hukmdori) bu tarmoqlar chiqadigan tog’ ungurlarining og’ziga tutgan bino qilishni buyurdi. Natijada suv tashqariga oqib chiqa olmasdan, tog’ ichidagi tekisliklarda damlanib koldi, undan ko`l hosil bo`ldi. Bunda tariq va kunjut ekkan xalqlar suvdan qattiq tanqisliklar tortadilar. Shuning uchun suvsiz qolganlarida bola –chaqalari bilan fors mamlakatlariga borish podsho saroyining darvozasida oh-vox qilib, yig’lab suv surar edlar. Podsho bularning muhtojligini ko`rib turganini ochar edi. Bularning yerlari suvga qongandan keyin boshqalarning yerlariga suv og’dirar edi. Suvni og’dirgani uchun podsho ulardan oddiy soliqdan tashqari, alohida xaq olar edi. Miloddan oldingi VII - IV asrlarga oid mis konlari haqida ma’lumotlarga ega emasmiz. Massagetlarning misdan foydalanilganliklari haqida Gerodotda ham Strabonda ham ma’lumotlar bor. Arxeologik qazilmalar shuni tasdiqlaydiki, Qoraqalpog’istonda Bukantov tog’larinng janubiy qismida, Koragatov tizma tog’lari bo`ylab va Farg’onaning Navkat rayonida qadimgi mis eritilgan konlar borligi aniqlangan. Shunday bir davrda 1960 yil ingliz arxeologi D.Mellart Anatoliya yassi tog’idagi (Turkiya) Chatal-Guyuk qishlog’ida bir necha bigizcha, naycha va munchoqlardan iborat buyumlarni topdi. Bu buyumlar miloddan o avvalgi VII ming yillikning oxiri –IV ming yillikning boshlariga oid madaniy qatlamda qazib olingan bo`lib, bu yer yuzida eng qadimiy metall buyumlar ekanligi aniqlandi, ammo Chatal-Guyuk “birinchilik taraf”ni uzoq vaqt saqlab tura olmadi. Shundan biroz keyinroq yana o`sha Anatoliya yassitog’ligining o`zida tadqiqotchilardan R.Breydvud va T.CHambal Chayontepa degan nayza-metall aralashtirib ishlangan bir qancha buyumlar topildi. U Chatal-Guyukka nisbatan qaryib ming yil ilgari tarixga ega ekanligi isbot qildi. O`rta Osiyoda metall buyumlar ilk bor m iloddan oddan avvalgi V –ming yillikning oxirida paydo bo`ldi. Bu o`lkada dastlab Kopendog tog’lari etaklariga cho`zilgan janubiy Turkmaniston vodiysi vohalarida yashagan qadimgi dehqon qabilalar metaldan foydalanishgan.

www.arxiv.uz Shunday qilib, keyingi arxeologik ma’lumotlarga suyanib, metallurgiyaning ilk vatani Anatoliya deyish mumkin, uning “tug’ilgan yili” esa miloddan oddan oldin VIII va VII ming yililk oralaridir. Endi O`zbekistonda metalsozlikning ilk namunalari qachon paydo bo`lgan degan savolga javob bersa bo`ladi. O`zbekiston Respublikasi F.A.akademiyasi tarix institutining direktorii A.A.Asqarov tomonidan olib borilgan arxeologik qazilmalarda shu narsa ma’lum bo`ldiki, Sopollitepa manzilgohining maydoni 3 ga yetadi. Uning atrofi uch qavat mudofaa devorlari bilan o`ralgan bo`lib, unda yashagan kishilar uch xonali uyda istiqomat qilingan. Shuningdek ular metaldan oybolta, pichoq , x anjar, nayza kabi qurollar yasashga mohir bo`lgan. Shunga ko`ra xulosa qilib tadqiqotchilarning O`zbekistonda qadimgi metalning paydo bo`lishi vaqtini Miloddan oldingi III ming yillikning oxiri II ming yillikning birinchi yarmi bilan belgilashlari uzil kesil emas balki metallurgiya sohasida yana qadimiyroq yodgorliklarning mavjud bo`lganligini ko`rsatish mumkin. Bronza bilan birga miloddan avvalgi VIII-IV asrlarda quldorlik davlatlari hududida aftidan qandaydir “toza, tiniq moyi hamda suyuq yoqilg’i ham topilgan bo`lsa kerak” Bu suyuq yoqilg’i UK /Tajan/ daryosining qayerdadir makedoniyalik Iskandar chodiri yaqinidan buloqdan otilib chiqqan. Keyingi tadqiqotchilar qaysi joyda istiqomat qilgan va ularning moddiy madaniyati qay darajada bo`lgan? Bu savollar hozirgacha muammoligicha qolmoqda. Xek dafinasi ochilgandan 30 yil o`tgan arxeologlar Farg’onaning qadimgi Sharq madaniyatlari bilan aloqalari to`g’risida boshqa bir ma’lumotga ega bo`lindi. 1924 yil Aflotunsoy yaqinida bajarilgan tuproq ishlari vaqtida yana bir xazina topildi, bundan metall bilakuzuk va uzuk, qo`ng’iroqsimon taqinchoqlar, marjon va odam qiyofasi tasvirlangan metall shakllari hamda bir qanda kulol buyumlari chiqdi. Mazkur buyumlarning ba’zilari janubiy Turkmanistonning Miloddan o avvalgi III ming yillikning oxiri-II ming yillikning birinchi yarmiga oid yodgorliklardan topilgan buyumlarga o`xshaydi. Yuqorida bayon qilinganlardan ma’lum bo`ldiki, O`zbekisitonda yashagan qadimgi qabila kiishlarning metalsozlik bilan shug’ullanishi Miloddan avvalgi III ming yillik oxiri II ming yillikning birinchi yarmiga to`g’ri keladi. Shu o`rinda o`sha mahalliy qabilalar ruda qazib chiqarish bilan ham shug’ullanganmi, degan savol tug’uladi.1966 yil Markaziy Qizilqum cho`llarida olib borilgan arxeologik qazilmalar natijasida o`sha qadim zamonlarda mahalliylik qabilalar metalsozlik, ya’ni Osiyoda Eron tillari lahjalari Yunon- Baqtriya davlati, keyinroq, Eron ahmoniylar istilosidan so`ng ham saqlanib qolgan, lekin anna shuni qayd qilish kerakki, Baqtriya shohlari saroyida Yunon tili davlat tili maqomida qo`lalnilgan. Qadimgi O`rta Osiyoda yashagan xalq cho`ziq boshli, cho`ziq yuzli, sersoqol, katta va chuqur ko`zli, novcha odamlar bo`lib. Ular yevropaliklarga o`xshashi Xitoy manbalarini va ko`hna qabristondagi odamlarning suyak qoldiqlari kuzatilganda, miloddan avvalgi VII-IV asrlarda mo`g’ulsimon, kamsoqol, qisiq ko`z xalq O`rta Osiyo mintaqasida yashamagan.

www.arxiv.uz Muarrixlar guvohlik berishicha qisiq ko`zli odamdlar yashashi miloddan avvalgi II asrlarda yuechjilar va xunlarning kirib kelishi bilan boshlanganligini qayd qiladi. Bu talqin ma’lum ma’noda maksakda muvofiq bir va yana shundan boshlab turkiy tillar oilasining mavqei mustahkamlangan. Iskandar istilosidan keyin O`rta Osiyoda Yunon yozuvi keng tarqaldi, natijada bular zaminida Oromiy yozuvi, yunon yozuvi, forsiy lug’at yozuvlari ma’lum davrlarda yozuv sifatida ma’muriy hujjatlarda keng tarqaldi. Miloddan oldingi 1 ming yillik o`rtalarida Oromiy yozuvi negizida Avesto, Xorazm, So`g’d, Kushon, Run (O`rxun-enasey) uyg’ur kabi bir qator mahalliy yozuvlar vujudga keldi. Xorazm yozuvi Oromiy yozuvining qadimiy an’analarini saqlab qolgan yozuv hisoblanadi, bu narsani S.P.Tolstov tomonidan Xorazmda olib borilgan ekspeditsiya yakunlaridan bilishimiz mumkin. Xorazm viloyatining qo`y qirqilgan qal’ada Tolstov tomonidan olib borilgan arxeologik qazishma shuni isbot qildiki, miloddan avavlgi III asrga taalluqli Xorazm yozuvining nishonlari topilgan, bundan tashqari qadimgi madaniyatimiz obidalari tangalar, muhrlar, hujjatlar, san’at asarlari, uy-ro`zg’or buyumlari ko`plab topilgan. Qadim davrdan qolgan katta yodgorliklar Qo’yqirqilganqal’a Tuproqqal’a, Ayritom, Yonbop qal’a, Dalvarzintepa, Varaxsha, Xolchayon va boshqa ajoyib saroylar, qadimiy san’at namunalari: “me’morchilik tasvirini san’at, naqqoshlik, xaykaltaroshlik” namunalari hozirgi ilm-fanimizga ham ma’lum va mashhurdir. Bu yukoridagilardan tashqari, O`rta Osiyo xalqlarining qadimdan mustaqil, o`ziga xos yuqori madaniyatga ega ekanligini yana bir bor isbotlovchi dalil-Kesh hududida kashf etilgan me’morchilik, san’at va yozuv durdonalaridir. “Avesto” kitobining avtori payg’ambar Zardusht deb talqin qilinadi, biroq uning tarixini bo`lgan bo`lmaganligi aniq emas, tasdiqlovchi fakt ham yo`q, rad etuvchi faktlar ham yo`q. Munozarali bo`lishidan qat’iy nazar “Avesto”ning yaratilishi shakllanishi bir kishining nomi bilan bog’lab bo`lmaydi, u uzoq davrlarning maxsuli bo`lib, bu davlarda qayta-qayta shakllandi. “Avesto” 21 bobdan iborat bo`lib, 1324 yilda qurilgan Kopengagenda saqlanadi. A.Makedonskiy va Arablar hukmronligi davrida uning ko`pchiligi yo`qolib ketgan. Shu bilan birga lektor Zardusht haqida ayrim ma’lumotlar berib ketish o`rinli, chunonchi dunyoda yangi din va e’tiqodga asos solgan ulug’ payg’ambarlar ichida eng qadimiylardan hisoblanmish bundan 25 asr muqaddam ko`pgina sharq mamlakatlariga saqlangan zardushtiylikning asoschisidir. Bashariyat, Budda, Muso Muhammad alayhissalom kabi payg’ambarlarning nom-nasabini yaxshi biladi Shunday payg’ambarlar ichida – Zardushtdir. Negaki, u asos solgan din-eng qadimiydir. Zardushtiylik o`tmishda dunyoda eng yirik dinlardan salangan bo`lsa ham, hozir mazkur din juda oz kelgan bo`lib, ularning guruhlari Hindiston va Eronda yashaydilar va o`zlarini forslar deb ataydilar. Payg’ambarlarning nasl-nasabi, hayoti bilan tanishar ekanmiz ular uchun umumiy bo`lgan bir jihat diqqatimizni o`ziga tortib qolmaydi ulug’ dinlarga asos solgan barcha payg’ambarlar Sharqda tug’ilib o`sganlar. Budda Hindistonda tavallud topdi. Muso payg’ambar Mistrda, Iso payg’ambar Quddusi Sharif yaqinidagi Vafleomda dunyoga keldilar. Muhammad alayhissalom Sharqdagi eng

www.arxiv.uz mashhur shaxarlarning biri-Makkada tug’ildi. Zardushtning hayoti ham bu muqaddas qonuniyatdan istisno emas: u ham Sharqda –hozirgi O`zbekiston hududidagi Miloddan latlarning birida dunyoga keldi, qdimiy Xorazm Zardusht tug’ilgan diyordi. Manna shu Zardusht asos solgan Zardushtiylik O`rta Osiyo, Eron, Ozarbajonda asosiy dini e’tiqod sifatida keng tarqalgan. Tarixdan ma’lumki. Zardushtiylik ramzini oldingi VII asrdagi eramizning VII asrigacha qaryib ming yil O`rta Osiyo, Eron, Ozarbayjon va boshqa o`lkalarda dinni e’tiqod sifatida yashaydi. Zardushtlarning ezgulik va yovuzlik (yaxshilik va yomonlik) o`rtasidagi qarama-qarshilikka asoslangan ta’limotning mohiyatini yangi din yaratmoqchi bo`lgan. Moniy, keyinroq Mazdak Islomga qarshi kurashda foydalandilar. Bu ta’limotdan Xristianlik ham bahra oldi. Islomga qarshi kurashga chiqqan Nishopur yaqinidagi Xavof o`lkasida Bexofariz, Movarounnahrda Muqanna, Mazdan ta’limoti orqali Zardushtra e’tiqodini qabul qilgan edi ko`rinadiki, Zardushtra ta’limoti hali hayotidan chuqur o`rin olgan. Zardushtiylikning hozirgi zamonidagi shohi-forsiylik Avestoning qadimimy an’analarini saqlab qoldi. Ayni davrda 220 ming axolidan iborat forsiylar Hindistonda, asosan B o mbay shahrida istiqomat qilmoqda. Forsiylarning kichik guruhi Eronda ham yashaydilar. Ular o`zlarini g’arblar deb atashadi. Hindiston forslari va eron g’arblari hozir ham muqaddas Avestodagi madhiyalar kuylaydilar, bu madhiyalarda so`zsiz o`lmas Zardushtning ulug’ Xorazm farzandining ham nomi va sha’ni tilga olinadi. O`rta Osiyoda quldorlik madaniyati Miloddan oldingi III-I asrlariga ya’ni Kushon podsholigi davrida yuqori davrni boshidan kechirdi. Bu yuksalishning asosi mezoni quyidagicha: Bu davr aholining tabaqalanishi, jamoaning yemirilishi, erkin jamoa a’zolarining haddan ziyod kam yuklanishi va bog’liqlarning kam sonli quldorlar qo`lida to`planishdi. Parfiya podsholigi inqirozga uchragandan keyin III asrning birinchi yarmi O`rta Osiyoning g’arbiy hududlari Sosoniylar qo`liga o`tdi. IV - V asrlarda Ba q triya va So`g’diyonada Eft a litlar davlati paydo bo`ldi. Keyinchalik bu davlatlarning ko`chmanchi turk qabilalari bosib oldi va Turk xoqonligi vujudga keldi. Bu davrda ishlab chiqaruvchi kuchlardan to`laroq foydalanildi, ko`plab shaharlar qurildi madaniyat rivojlandi, yozuv paydo bo`ldi. Ishlab chiqaruvchi kuchlarning o`sishi natijasida quldorlik tuzumi ham o`zini o`rnini yangi tug’ilib kelayotgan ijtimoiy-iqtisodiy bosqich feodalizmga bo`shatib berdi. Ko`hna tarix g’ildiragi osti tomon ildamlandi.

O'xshashlar

BXSR davri o`zbek muhojirligi

Tarixiy progressning spiral o`ramlari

Tarixiy o`lkashunoslikda arxeologik ma`lumotlarning o`rni

Tarixiy o`lkashunoslikda yozma va arxiv manbalarining ahamiyati

Tarixiy o`lkashunoslik fanining predmeti, maqsad va vazifalari