O'lkashunoslikda muzey eksponatlaridan keng foydalanish va ularning ahamiyati - Tarix - Referatlar

O'lkashunoslikda muzey eksponatlaridan keng foydalanish va ularning ahamiyati

Yuklangan vaqt:

26.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

55 KB

Ko'chirib olish

O`lkashunoslikda muzey eksponatlaridan keng foydalanish va ularning ahamiyati Reja: 1.Muzey manbalaridan foydalanish va ulardan o`lkamiz tarixini o`rganishdagi ahamiyati. Fan tizimida muzeyshunoslik. 2.O`zbekiston Respublikasidagi asosiy muzeylar va ularning Ona Vatanimiz tarixini tashviq qilishdagi ahamiyati. 3.Muzeylarning ilmiy ekspozitsion ishlari. Muzeylarning ijtimoiy vazifasi va ma`lumotlar tizimi. 4.Muzeylarning o`quv tarbiyaviy ishlarda tutgan o`rni. Hozirgi davrda g`oyaviy-tarbiyaviy ishlarda muzey va madaniyat yodgorliklarining o`rni.

O`lkashunoslik manbalari orasida xakikiy ilmiy va madaniy okattuv muassasaga aylanib qolgan muzeyning urni va axamiyati benixoya kattadir. ULKA moddiy va ma`naviy madaniy yodgorliklarni arxeologik tomonidan materiallarini yigadi , ularni taxlil kiladi va natijalarini ekspeditsiya jixatidan ommalashtiradi. Yigilgan muzeylarda saqlanayotgan barcha materiallar muzeyni ilmiy bazasini tashkil etadi va ular muzeyni ijodiy faoliyatida asos bulib xizmat kiladi. Mana shu ilmiy xaUzRMDA madaniy okartuv ta`lim tarbiya ishlarini olib boradi. M.T.Oybek nomli O`zbekiston xalqlari tarixi muzeyi Turkistonning mashxur olimlari va ommaviy arboblar xarakati bilan va bevosita raxbarligi va yordamida 1876 yilda tashkil etilgan. O`zbekiston madaniyat va san`at tarixiy muzeyi 1896 yil 21 iyunda Samarqand shaxrida ochilgan. Muzey 1911 yilgacha Samarqand statistika SSO muzeyi , 1918 yilgacha Samarqand shaxar muzeyi, 1930 yilgacha Samarqand viloyat muzeyi, sungra O`zbekiston markaziy davlat muzeyi, 1930-37 yillargacha Samarqand viloyat tarixiy o`lkashunoslik muzeyi, 1937-45 yillarda o`zbek xalqi madaniyati respublika muzeyi deb nom olgan. O`zbekiston madaniyat va san`at tarixi respublika muzeyi (1955 yil) deb nomlangan muzeyga 1968 yilda A.Ikromov nomi berildi. Muzeyda o`zbek xalqini eng boshqa davrdan to xozirgi kungacha bulgan madaniyati haqidaa xikoya kiluvchi nodir eksponatlar bor. O`zbekiston DSM 1988 yil aprelda Urta Osiyoda ilk tashkil etilgan badiiy muzey bulib, toshkentda yashagan knyaz N.K.Romanovning saroydagi shaxsiy kollektsiyasi zaminida vujudga kelgan, dastlab xalq universiteti muzeyi, keyinroq Toshkent markaziy badiiy muzeyi deb nomlangan. Muzey fondining katta qismini O`zbekiston tasviriy san`ati asarlari tashkil kiladi. Shuningdek, muzeyda Rossiya,Italiya, Ispaniya, Germaniya , Niderlandiya, Finlyandiya, Gollandiya, Frantsiya, Angliya rassomlik san`ati asarlari, xaykaltaroshlik, grafika, amaliy san`at namunalari katorida Shark san`ati (Xind, Yapon, Xitoy, Vetnam) namunalari xam bor.

O`zbekiston tabiat muzeyi 1876 yil 12 iyulda oyida ochilgan. 1918 yilga kadar Toshkent muzeyi, 1921 yilgacha Turkiston xalq muzeyi, 1922 yilgacha Urta Osiyo muzeyi, 1935 yilgacha Urta Osiyo tabiat muzeyi deb atalgan. 1935 yil iyundan xozirgi nomi bilan ataladi. Zoologiya, botanika, geologiya va madaniy okartuv bulimlari bor. Muzeyda 400 mingdan ortik eksponat saqlanadi. 1979 yildan muzey o`lkashunoslik va muzeyshunoslik masalalari buyicha ilmy tadqiqot ishlarini olib boradi. Respublikamiz territroiyasida 3 xil tipdagi muzeylar mavjud bulib, birinchi tipdagi muzeylarga ilmiy tadqiqot, madaniy okartuv ishlari olib boradigan muzeylar kiradi. Ular bir vaktning uzida tadqiqot va madaniy okartuv xaUzRMDA ta`lim tarbiyaviy ishlarni olib boradi. Ikkinchi tipdagi muzeylarga faqat bir yoklama buyicha ilmiy tadqiqot olib boradigan, muzey laboratoriyalariga ega bulgan maxsus muzeylar (UzFA koshidagi Baterologiya va mineralogiya instituti) kiradi. Uchinchi tipdagi muzeylarga faqat ukuv tipidagi muzeylar kiradi. Bu muzeyning asosiy maksadi ukuv jarayonini yaxshilashdan iborat. Muzey tiplari ko’p jixatdan unda saqlanayotgan kolletsiya fondlarining xarakteriga va ular faoliyatining yunalishiga boglikdir. SHuningdek, turli fan soxalariga tegish li bulgan muzeylar xam bor. B muzeylar orasidi ko’proq ma`lum bulganlari yoki faqat usha soxa mutaxassislariga ravshan bulgan ma`lum tarmokni aks ettiruvchi muzeylar xam mavjud. 1876 yil 12 iyulda A. P. Felmenko, V. F. Oshanin, L. A. Maev kabi rus olimlari tashabbusi bilan Urta Osiyodagi eng keksa ilmiy va madaniy okartuv muassasalaridan biri M. T. Oybek nomidagi O`zbekiston xalqlari tarixi muzeyi ochildi. Dastlab Turkiston o`lkasi tabiati, zoologiyasi, yer osti boyliklari xaUzRMDA xalqlari etnografiyasiga oid rus va o`zbek kollektsionerlari tuplagan kollektsiyalardan tashkil topgan. 1883 yilda muzey xalq kutubxonasi bilan birlashtirildi. 1918 yil 1 iyuldan boshlab muzey xalq kutuyubxonasiga aylantirildi. 1970 yil muzeyga M. T. Oybek nomi berildi . 15000 dan ortik eksponat, muzey kutubxonasida 16000 dan ortik asar saqlanadi.

Muzey bulimlaridagi eksponatlar 1890 yil Turkiston kishlok xujaligi kurgazmasida, 1900 yili Parij xalqaro kurgazmasida namoyish etilgan. Muzeyning etnografiya kollektsiyasi 1906 yilda Milan xalqaro kurgazmasiga yuborildi. Muzey arxeologiya xarakterdagi 54 mingdan ortik predmetka, 50 ming tanga, medal belgilaridan iborat bulgan numizmatika, etnografiya buyicha 12 ming eksponatdan iborat fondlarga ega. Muzey faqat O`zbekistongagina emas, balki turli davrlarda Turkiston o`lkasi tarkibida bulgan Turkiston, Tojikiston, Kirgizistonga oid materiallar xam saqlanadi. Muzeyda asosan materiallarning asl nusxalari, shuningdek, badiiy va grafik tasvirlar, diagrammalar, rasmlar quyilgan eksponatlar orasida noyob narsalarko’p. Muzey 1967 yilda XIX asrning yodgorliklaridan biri xisoblangan binoga kuchdi. Muzey materiallari o`lkamizdagi qadim zamonlarda yaratilgan eng noyob yodgorliklar va keyingi davrlarda kulga kiritilgan va eng noyob yodgorliklar va keyingi davrlarda kulga kiritilgan muvaffakkiyatlarni namoyish qilish, keng mexnatkash ommani, shu jumladan ukuvchi va talabalarni vatanparvarlik ruxda tarbiyalash ishga xizmat kiladi. Fargona o`lkashunoslik muzeyi 1899 yil 26 mayda ochilgan. Muzey tashkil topishida Fargonadagi birinchi kishlok xujalik va sanoat kurgazmasi 1894 yil eksponatlari aos bulgan. Muzeyda tabiat, tarix bulimi va kutubxona bor. Unda Fargona vodiysi tarixi, Flora va Faunasi, arxeologiya va etnografiyasi, xalqning moddiy va ma`naviy xayotini aks ettiruvchi eksponat saqlanadi. Muzey koshidagi kuchma muzey kishlok axolisiga xizmat kiladi. Xamzaobod kishlogida X. X. Niyoziy, xaUzRMDA Fargona noxiyasinnig Kaptarxona kishlogidagi U. Yusupov memorial muzeylari Fargona o`lkashunoslik muzeyining filialidir. Muzey xodimlari ilmiy tadqiqot ishlari bilan shugullanadi. Yodgorliklar mafkura ishining ta`sirchan vositasidir. Bu yodgorliklar kuz ungimizda, ularni istagan vaktda borib kurish mumkin, binobarin, xar bir yordgorlik to`g`risida xamkorlik qilinishi, unga e`tibor berilishi, u yaxshi xolatda saqlanishi lozim. Bu ishga ko’proq maktablarda o`lkashunoslik ishini olib boruvchi raxbar, tarix, geografiya ukituvchilari jalb qilinmogi zarur.

Maktab muzeyi yoshlar oldiga quydagi eng muhim vazifalarni jamiyat xayoti va xalq turmushidagi eng muhim tarixiy vokealarni, davlat arboblari, siyosiy, xarbiy arboblarining xayoti va faoliyati bilan boglik bulgan binolar, inshoatlar, estalik joylarini uz zimmasiga boglab o`rganishni; shuningdek arxeologiya yodgorliklari: kuxna shaxarlar, kurgonlar, kalalar, qadimiy manzilgoxlar, istexk-omlar, korxonalar, kanallar, yullar, boshqa dafn joylar mozor- larni, tosh xaykallar koyadagi tasvirlarni, qadimiy narsalarni uz ona joyiga boglab o`rganishni: uchinchidan arxetiktura kompleks-lari, tarixiy markazlar, kvartallar, maydonlar, kuchalar, shaxarlar va boshqa axoli yashaydigon punktlarni qadimiy tuzilishi va kuri-lishi: turtinchidan san`at yodgorliklari-monumentlar, tas viriy amaliy dekarativ va boshqa turdagi san`at asarlari: beshinchidan, yodgorlik xujjatlari davlat xokimiyat organlari va davlat boshqaruv organlari aktlari, boshqa yozma va grafik xujjatlar va tovush yozuvlar, shuningdek qadimi va boshqa kul yozmalar xaUzRMDA arxivlar, falklor va musika yozuvlari va shu kabi nodir materiallarini izlab topish, o`rganish va umumlashtirish vazifalarini quyadi. Maktab muzey oldiga juda katta va o`lkan vazifalar quyilgan bulsada, xalq va davlat muzeylaridan uziga xos xususiyatlari bilan fark kiladi. Birinchidan, maktab muzeyi ukuvchilar uchun muljullangan, ikkinchidan, bu muzey maktab pedogogika jamoasi, ukuvchilar tomonidan yigilgan materiallar asosida tashkil etilgan. Uchinchidan, muzeyda faqat yuksaq tarbiyaviy maksaddagina emas, balki ta`lim jarayonida xam unumli foydalanish mumkin. Maktab muzeyi ilmiy kiymatga solingan, barcha materillar tuplanib, namoish qilishga tayyorlangan, tarix va madaniyat yodgorliklarining iloji bori cha asl nusxasini yoki xar-xil vositalar yordamida kuchirma nusxa olib, o`lkashunoslikning manbalari biriga davrlashtirilib quyiladigan, maktab jamoasi, ukuvchilar xaUzRMDA usha territoriyada yashaydigan maxalliy axoliga muljallangan kichik bmir boshlangich ilmiy madaniy muasasa dir. Maktab muzey tashkil etish uchun quydagi tashkiliy ishlarni amalga oshirish lozim: muzey soxasi maktab pedapgogika sovetida muxokama qilinib unga raxbar

tayalanadi: Muzey tashkil qilish masalasi yuqori sinif ukuvchilari yigilishlarida muxokama qilinadi. Kupincha o`lkashunoslik tugaragi a`zolari ishning tashabbus-kori bulib ular tarix va o`lkashunoslik buyicha tashkil qilingan ekskursiya, paxod va ekspedetsiyalardan tuplangan kolektsiyalari, arxeologik, etnografik materiallarni maktab muzeyiga eksponat sifatida topshiradi. Bu materillar muzey fondiga aylandi. Muzey soveti xar yili saylanadi. Uning sostavida 10-13 kishidan iborat faqat a`lo ukiydigan va shu ishga juda kizikadigan jamoatchi a`zosi buladi. Bular urtasida ishlar quydagicha taksim qilinadi. Muzey soveti raisi. U ukituvchilarni bevosita raxbarligida sovetni ish planini tuzadi, planga asosan ishlarni taksim kiladi. Sovetining tashkiliy masalalarini xal kiladigan materiallar tuplash, ekspozitsiya tuzish, muzeydagi navbatchilik grafigshini tuzish bilan bu ishlarni kuzatadi. Muzeyni bosh saqlovchisi. Umuzeydagi barcha materillar va ekponatlarni saqlanishiga urni-urniga quyilishiga javob beradi. Muzey materiallarini xisobga olish daftarini yuritadi va muzey materiallarini asl nusxalariga kartochkalar tuzadi. Muzey sovetining sekretari. U ekskursiya, paxodlar va ekpeditsiya ishlarini yakuniga bagishlab utkaziladigan va muzeydagi barcha ishlar bu yicha utkaziladigan yigilishlar karorlarni muntazam ravishda yozib boradi. Barcha olib borilgan ishlarni uchotga olib boradi. Muzey soveti a`zolari. Ular ekspozitsiya tuzishga, materiallar tuzishga, ekspozitsiyalarni bezash ishlariga javobgar shaxslar tayinlanadi. Bundan tashqari sovet a`zolari muzeyga materillar yigish, ekspeditsiya va paxodlar uyushtirish, muzeyshunoslikka oid bulgan adabiyotlarni ukish o`lkashunoslik xodimlari va kolektionerlari bilan suxbatlar, uchrashuvlar utkazish anik ipshlarni tuzib chikadi. Muzey soveti yaqinroqda joylashgan rayon va oblast o`lkashunoslik muzeyi xodimlaridan ekspozitsiyalarni to`g`ri va ilmiy ravishdja o`rganish va joylashtirish ulardan doimo kansultatsiya olib turishlari kerak. Maktab muzeyi uzining asosiy fondidan bulgan materillar haqidaa o`lkashunoslik muzeylariga quydagi formada ma`lumot berib turish kerak:

1. Muzeydagi topilmalarni tartib nomeri. 2. Eksponatlarni iventar nomeri. 3. Topilmalarni nomi. 4. Topilmalar topilgan joyi. 5. Topilmani kim tomonidan topilib muzeyga kim tomonidan topshirilgani. Muzey sovetini asosiy vazifalaridan yana ibri ukuvchilarni muzey ishiga doimiy aktivligining oshirishdan ya`ni material tuplash, ekspozitsiya tayyorlash, muzey bezash, navbatchilik qilish qabilardan iborat. Maktab muzeyi fondiga quydagilar, ya`ni: taritxiy va madaniy yodgorliklvrni yoki topilmalarni asl nusxalari, moddiy topilmalar, yozma tarixiy manbalar, tasviriy san`at yodgorliklari moddiy va manaviy etnografik va toponimik materiallarni uz ichiga olgan materialllar: rayon va oblast o`lkashunoslik muzeylarida mavjud eksponatlaridan kuchirmalar, nusx`alar, fotosuratlar, xar-xil materiallardan ushanga uxshatib yamash yoki rasmlarini chizib olish va ularni xam muzeyga taritbi bilan joylashtirish kabi ishlar kiradi. Maktab muzeyini doimo materiallar bilan boyitish maksadi-da quydagi ishlar amalga oshiriladi: urganilayotgan soxa buyicha muntazam material yigib borish: uning uchun sistemali ravishda ekskursiya va paxodlar ekspeditsiya uyushtirb borish: muzey materiallarini boyitish maksadida axoli kulidagi mavjud topilmalarni y igib olish va ularni xam bu ishga jalb qilish zarur. Maktab muzeyi fondi bulmimlarga bulib quyilsa maksadga muvo fik buladi. Asosiy bulimlardan oldin maktab muzeyi tarixi haqidaa va uni tashkil qilish to`g`risida quydagi ekponatlarni soni va undan ukuv chilar va ukitvuv chila uz faoliyatlvarida qanday kullanilayotganliklari to`g`rischida kiskacha ta`rif beriladi sung asosiy bulimlarga va ularda joylashtirilgan asosiy materiallarga tarif berish boshlanadi. 1. Bulim: “Ibtidoiy jamoa va kuldorlik jamiyati” deb nomlanadi. 2. Bulim: “Feodalizm davri”, denb nomlanadi va bu bulimga feodalizm davriga yaratilgan tarixiy va madaniy yodgorliklari foto suratlari maket lari quysa xam buladi. Usha davrga doir tanga-chaka pullardan namunalar quyishi mumkin. 3. Bulim: “Ulkamiz chor Rossiyasi davrida”

4. “Mustakil jonajon o`lkam” dpeb nomlanishi mumkin. Xulosa kiladigan bulsaq maktab muzeyi eksponatlari bilan boyitsa , xakiky muzey ga aylanadi va maktabning ta`lim tarbiya ishlariga kushayotgan xissasi yanada oshadi. Ukuv tarbiya ishlarining saviyasini bugungi kunda yuksaq talabalar darajasiga kutarishga o`lkashunoslik tugaragi katta axamiyatga ega. Tarixiy o`lkashunoslik tugaraklari va muzeylarning urta va oliy yurtlari tarix fakultetlari koshida tashkil etilishi va bu ishga maktab ukituvchilari jamoasi, yoshlar va ota- onalar kumitasi xaUzRMDA talabalarning keng jamoatchiligining jalb etilishi uning ishlarini yaxshi yulga quyishga yordam beradi. Maktabda o`lkashunoslik tugaragini tashkil etish ukuvchilarning uz o`lkalarini chuqur o`rganishlariga katta yordam beradi. O`lkashunoslik tugaragini tashkil etishdan oldin ana shu muhim va murakkab ishga raxbarlik kila oladigan, o`lkashunoslik ishini chin kungildan sevadigan va bu soxada yetarli bilim va malakaga ega bulgan mutaxasisdan raxbar tanlash va uni maktab ukituvchilar kengashida tasdiklab olish zarur. O`lkashunoslik tugaragining raxbari eng avvalo o`lkashunoslik va nimalani urganadi, o`lkashunoslikning manbalari, ob`ektlari turlari uning rivojlanish tarixi, ilmiy, nazariy va uslubiy asoslarini juda yaxshi tushunishi va bilishi kerak. Binobarin, ana shularni urganib olmasdan turib biron natijaga erishib bulmaydi. O`lkashunoslik tugaragi ishi uning quydagi asosiy manbalarini o`rganishdan boshlanadi: A) O`lkashunoslik haqidaa kiskacha ma`lumot. V) O`lkashunoslikda arxeologiya, etnografiya va toponimikaning roli va axamiyati. S) O`lkashunoslikning asosiy manbalaridan biri arxivshunoslik, muzey eksponatlari haqidaa batafsil suzlab berish. Xush, bu manbalarning xar biri qandpay masalalar bilan shugullanadi? Demak, ish o`lkashunoslikning birinchi manbai «arxeologiya nima» degan savoldan boshlanadi.

Arxeologiya suzi lotin tilidan olingan bulib «arxayos»-boshqa «logos» fan degani, ya`ni qadimshunoslikni urganadigan fan manosini anglatadi.Dastlab bu atamani miloddan avvalgi IV asrda Aflotun uzining «Gippiy diologida boshqa zamon haqidaagi fan sifatida tilga olgan. Bu fan Yevropada ancha kadiUzRMDAn rivojlanib kelgan, rus arxeologiyasi xam uzining tarixiga ega. Urta Osiyo Rossiya tomonidan bosb olingach, Urta Osiyo shu jumladan O`zbekiston xududida xam Sharkshunos olimlar, xavaskor arxeologlarning olib borgan bu oxadagi ishlari bilan tanishtiriladi. Sung boshqa fanlar katori arxeologiya fani xam keyingi davrda rivojlanganligi, O`zbekiston arxeolgiyasining vujudga kelishida, rivojlanishida rus sharkshunoslarining kursatgan xizmatlri, maxalliy arxeologlarning olib borgan ishlari xozirgi kundagi o`zbek arxeologlariining o`lkan yutuklari to`g`risida tugarak raxbari batafsil gapirib beradi. Arxeologlar urganadigan predmet, oyu`ektlari haqidaa tushuncha beradi. Sung, arxeologiyaga yaqin vauni aniklda yordam beradigan fanlar ustida tuxtaladi. O`lkashunoslikning ikkinchi manbai etnografiya bulib, u utmishda va xozirda xalqimizning milliy xususiyatlari, urf-odatlari, madaniyatiga doir m`lumotlarni, xaUzRMDA millatlarni kelib chikishiga, ularning moddiyva ma`naviy madaniyatini usib borishiga doir materiallarni urganadi. Ulka tarixini o`rganishning yana bir asosiy manbai toponimikadir. Toponimika qanday masalalarni urganadi degan savol tugilishi tabiiy. Toponimika xam lotin tilidan olingan bulib, ikki suzning birikmasidan tashkil topgan. Ya`ni, “topos” joy, “onoma” nom, demak joyning nomi urganiladigan fan degan ma`noni bildiradi. Greklar bu fanni «er tili» xam deb ataydilar. Toponimika kishlok, tuman, shaxarlarning nomlarini iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy xayotdagi uzgarishlar zamirida urganadi .Ukituvchi raxbar toponimika haqidaa gapirayotganda uni bevosita tilshunoslikka oid bulgan va toponimlar deb xisoblangan quydagi terminlari haqidaa xam tuxtalib utish zarur, tushunki ukuvchilar material yigish jarayonida mana shunday terminlarga xam e`tibor beradigan buladilar.Masalan antroponim suzi lotincha suz bulib «antropo» odam, «onoma» nom, kishi ismi, lakabi familiyasi demakdir; Antroponimika kishi

ismlarini urganadigan fan. Gidronim grekcha «gidro» suv «onoma» nom suv ob`ektlarining masalan, kanal, arik, anxor, daryo, soy, bulok, dengiz, kul,sharsharalarning nomlarini urganadi. Diminutiv lotincha suz bulib. Kichraytirilgan shakldan toponim yasalishdir. Uzyuekiston –cha va –ak, ba`zan –ik affikslari diminituv shakldagi toponimlar yasaydi. Bunday toponimlardan otlardan (Xisorak, Xumdonak), sifatlardan (Kukcha, Koracha, Saricha), etnonimlardan (Durmoncha, Namoncha) yasalishi mumkin. Metateza –lotin tilida metatis – joy almashtirish suzdagi tovushlarning urin almashishi (Beshyogoch – Bechogosh, Sayram- Sar-yum). Metafora – yunoncha kuchirish suzinnig kuchma ma`noda ishlatilishi (Tuyatosh-Kattakoya, Mingbulok-Kupbulok), etak- daryoning, togning etagi, soyning yoki odamning etagi. Metonimiya – yunoncha kayta nom quyish. Toponimikada joy nomining kushni ob`ekt nomiga utishi, masalan, daryo nomining shaxar nomiga utishi. (Zarafshon daryosi, Zarafshon shaxri), daryo nomining tog nomiga utishi (Kuksuv daryosi, Kuksuv tizmasi), O`zbekistonda metonimiya xodisasi juda keng tarkalgan. Mikrotoponimiya (yunoncha – «mikro» kichkina, «onoma» - nom)kichik ob`ektlar: buloklar, dalalar, tepalar, kuchalar, va xokazo; mikrotoponimiya va makrotooponimiya orasida muyyon, fark, chegara yuk. Masalan, ayrim olimlar kuchalarni mikrotoponimlar desa, boshqa birovlari makrotoponimlar deydi. Polinimiya (grekcha «polis» - shaxar, «onomo» nom) xutor, ovul, kishlok, shaxarcha, stantsiya, shaxarlarning nomlarini urganuvchi fan. O`lkashunoslik tugragining asosiy manbalaridan biri arxiv xujjatlaridan foydalanish ekanligini tugrak raxbari yana bir bor anik dalillar bilan tushuntiradi. Maktabda o`lkashunoslik ishlarini olib borish quyidagicha buladi: Ulkashnoslikni uzi ikkiga bulinadi: a) maktab o`lkashunos-ligi; b) bolalar turistik stantsiyasiga. Maktab o`lkashunosligi darsda va darsdan tashqarida amalga oshirladi. Bolalar turistik ekskursiya stantsiyasi ekspeditsiya va poxodlar uyushtiradi. Natijada darsdan tashqari olib borilgan xaUzRMDA turistik

ekskurtsiya stantsiyalari tomonidan uyushtirlgan ekspeditsiya va turistik poxodlarda tplangan materiallar maktab o`lkashunoslik tugaragida muxokama qilinadi. Bunda raxbar ukituvchi o`lkashunos-likni barcha manbalari bilan uz a`zolarini batafsil tanishtirishi shart. Tugarakka shu ishga astoydil kizikadigan tarix, geografiya, inson va jamiyat, adabiyot va boshqa fanlardan puxta bilimga ega bulgan, sinchikov, kidiruvchan, izlanuvchan ukuvchilar tanlab olinishi kerak. Tugarak a`zolari bilan obdon maslaxatlashgandan sung t ugarakning ishchi rejasi tuziladi va sbu reja ukituvchilar yigilishida tasdiklanganlan sunggina tugark raxbari uz a`zolarini xar bir soxa buyicha kiilnadigan ishlar xarakteri bilan tanishtirib, ularga yul yuriklar kursatishi kerak. O`lkashunoslik tugaragining ish rejasi taxmnan quyidagicha bulishi mumkin: Jamoa va davlat xujaligi, kishlok, ovul, rayon yoki viloyat tarixini o`rganish; Jamoa va davlat xujaligi, ovul, kishlok va rayon tarixini yoritadigan fotoalbom, fotovitrina, stent va panna tashkil qilish. Tuplangan materiallar asosida jamoa va davlat xujaligi, ovul, kishlok, rayon shaxar tarixini ommalashtiruvchi maxalliy matbuotdan foydalanish. Barcha tuilangan materiallarni umulashtirib, uz o`lkasini tarixini yaratish. Endi birinchi soxamiz jamoa va davlat xujaligi, ovul, kishlok, rayon tarixini quyidagicha guruxlarga bulib o`rganish mumkin: a) Jamoa va davlat xujaligi, ovul, kishlok, rayon xududidagi joy nomlarining ma`nosi, kelib chikishini o`rganish; b) Xuddi shu xududlarda faxriy otaxonlar haqidaa materiallar yigish. v) Yukorida aytilgan xududlardagi shu xudud tarixiga oid tarixiy yodgorliklarni saqlash, topish, o`rganish va ulardan foydalanish. g) Shu xududlarga oid kulyozmalar, yozma xujjatlar topish; Albatta, bu ishlarni bajarish vakt yil davomida buladi. Tugarak a`zolarining xir biri muayyan topshiriklar olishlari kerak. Topshirik berish vaktida tugarak a`zolarini yuqorida kursatib utilgan turt soxa buyicha gruppalarga blish ma`kul. Xar bir gurux uziga berilgan soxa buyicha ish rejasini tuzib chikishi kerak va bu

ulkshunoslik tugaragining maxsus kengashida tasdiklangandan keyin ish boshlashi zarur. Soxalar buyicha ish rejalari quyidagicha tuzilishi mumkin: Biriktirilgan soxaning nomi; Kaysi gruppaga biriktirilgan; Ishni bajarish vakti; Biriktirilgan soxalar: Arxeologiyaga oid materiallar tuplash; Etnografiyaga oid ma`lumo lar yigish; Toponimikaga oid materillar tuplash va ularni umumlashtirish; Maxalliy xujjatlar yoki arxivshunoslik buyicha yozma manbalar tuplash va ularni o`rganish; Viloyat, respublika tarix muzeylari eksponatlaridan kuchirmalar, fotosuratlar yoki maketlar olish. Yukoridagi soxalarning xar biriga bittadan gurux biritiriladi va ular uz soxalari buyicha material yigishtirishga kirishadilar. Xar bir soxa buyicha ish olib bo-ruvchi guruxlar «Tarix va madjaniyat yodgorliklarini muxofaza qilish va ulardan foydalanish to`g`risida» gi konunga asosla-nishlari kerak. «Tarix va madaniyat yodgorliklarini muxofaza qilish va ulardan foydalanish to`g`risida» gi konunni birinchi moddasiga muvofik quyidagilar tarix va madaniyat yodgorliklari jumlasiga kiradi: Tarixiy yodgorliklarga – xalq turmushidagi eng muhim tarixiy vokealar bilan jamiyat va davlatning rivoji, milliy ozodlik xarakati, ikkinchi jaxon urushi, ijtimoiy texnikaviy kurilish bilan xalqlar madaniyati va turmushining rivoji bilan, atoqli, siyosiy, davlat va xarby arboblarining, xalq kaxraonlarining, fan va san`at arboblarining xayoti bilan alokador bulgan imoratlar, inshoatlar, estalik joylar va boshqalar kiradi. Arxeologiyaga oid yodgorlilar kuxna shaxarlar, kal`alar, kurgonlar, qadimiy manzilgoxlar, qadimiy dafn joylar, tosh xaykallar va boshqalar kiradi.

San`at yodgorliklariga – monumental, tasviriy-aialiy-dekorativ va boshqa turdagi san`at asarlari kiradi. Yozma xujjatlarga davlat va davlat bshkaruv organlarining aktlari, yozma xujjatlar, kino, fotoxujjatlar va tovush yozuvlari, shuningdek qadimiy va bshka kulyozmalar xaUzRMDA arxivlar, musika yozuvlari, noidr bosma nashrlar kiradi. Ulkashunosdlik tugaragi ishiga iloji boricha kishlok yoki maktab xududidagi ko’pchilik ommani jalb etish maksadga muvofik. Ayniksa, etnografiya, toponimikaga oid va qadimiy kulyozma kitoblar va xujjatlar tuplashda usha xududda istikomat kiluvchi kariyalar suxbutidan ko’proq foydalanish lozim.Tugarakda muxokama etilgan xar bir masala maktabda ukitilayotgan tarix, inson va jamiyat fanlarining oldiga quygan yuksaq talablarni amalga oshirishda katta xissa kushadi va ukuvchilarning shu fanlardan olayotgan bilimlarini mustaxkamlashga va kengaytirishga yordam beradi.

Foydalaniladigan ro’yxati: 1. Nabiev A. Tarixiy o’lkashunoslik. — T., 1996. 2.Istoricheskoe kraevedenie. - M., 1980. 3.Istoricheskoe kraevedenie: vopros periodizatsii i izucheniya. – Tver, 1992. 1.Alekseev V.P., Askarov A.A., Xodjayov T.K. Istoricheskaya antropologiya. Sredney Azii. - T.: 1990. 2.Belenitskiy A.M., Bentovich I.B., Bolshakov O.G. Srednevekovy gorod Sredney Azii. - L., 1973. 3. Jabborov I. M. O’zbek xalqi etnografiyasi. — T., 1994. 4. Jabborov I. M. Jahon xalqlari etnografiyasi. - T., 1985. 5.Kabirov A., Sagdullaev A.S. O’rta Osiyo arxeologiyasi. - T., 1990. 6. Artsixovskiy A. V. Arxeologik asoslar. — T., 1970. 7. Asanova G., Nabixanov M., Safarov I. O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy jug’rofiyasi. — T., 1994. 8. Nafasov T. O’zbekiston toponimlarining izohli lug’ati. T.,1988. 9.Alimov I., Ergashev F., Butaev A. Arxivshunoslik. - T1997.

O'xshashlar

“Muzey” tushunchasi

Muzey ekspozitsiyasi

Davlat muzey fondi. Muzey ashyolarini o`rganish

Muzey tuplamlarini saklash

Muzey ko`rgazmasi