Muzeyshunoslik va arxivshunosli uchun 150 ta atamalar - Tarix - Referatlar

Muzeyshunoslik va arxivshunosli uchun 150 ta atamalar

Yuklangan vaqt:

29.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45.9755859375 KB

Ko'chirib olish

OLIY TA’LIM,FAN BA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI Mustaqil ish Mavzu: Muzeyshunoslik va arxivshunosli uchun 150 ta atamalar Bajardi: Tekshirdi: . Toshkent

Muzeyshunoslik-Arxivshunoslik 1. Qushbegi arxividagi iqtisodiyot masalalariga doir hujjatlar - soliqlar, zakot, boshqa tushumlar, ijaraga berish, ijaraga olish, davlat xazinasining ahvoli, davlat xarajatlari, vaqflar, savdo masalalari, savdo aloqalari, bozorlardagi narx-navo, soliqlardan ba’zi bir shaxslarni ozod qilish yoki ularga ayrim imtiyozlar berish, kirim-chiqim daftarlari, zaxiralar, saroy xarajatlari haqidagihujjatlar ushbu turkumning asosiy mohiyatini ko’rsatadi. 2. Qushbegi arxividagi madaniy-maishiy holat haqidagi hujjatlar- amaldorlarning amirga qilgan tortiqlari, yoki aksincha, biror bayram, xursandchilik munosabati bilan amirning amaldorlarga qilgan tortiqlari rasmiylashtirib qo’yilgan hujjatlar; saroy a’yonlarining to’y-hashamlari va bayramlardagi voqealarni o’zida aks ettiruvchi nomalar amirlikdagi madaniy- maishiy holat haqida ma’lumotlar. 3. Qo’lyozma - keng ma’noda - qo’lda yozilgan yoki yozuv mashinkasida, kompyuterda ko’chirilgan matn. Taniqli shoir va yozuvchilarning o’tmishda o’zlari ko’chirib yozgan asarlari dastxati (avtografi) 4. Harbiy ishlar hujjatlari - o’rta asrlarda: amirlik, xonlik qo’shini, undagi harbiy unvonlari, tuzilmasi, qorovul, patrul xizmatlari faoliyatiga doir ma’lumotlar, yozuvlar. Harbiy hisobotlar, harbiylarning sog’lig’i kazarmalarning sanitariya ahvoli haqidagi ariza (hisobotlari, sarbozlarning sog’lig’i haqidagi ariza (hisobotlari), o’z komandirlari ustidan yozgan shikoyat hujjatlari va h.k. 5. Hujjat -bugungi kunda keng ma’noda ma’lumotlar qayd etilgan moddiy buyumlar (qog’oz, kinoplyonka, fotoplyonka, magnitofon lentasi, perfokarta va b.). Hujjat matn, tasvir, tovushdan iborat bo’lishi mumkin. 6. Hujjatlar saqlanishini ta’minlash - hujjatlarning yo’qolib ketmasligi va ularning talab etilgan jismoniy holatda boʻlishi uchun hujjatlar saqlanishiga maqbul shart-sharoitlar yaratish, me’yorlarga rioya etish va hujjatlar saqlanishini ta’minlash kabi tadbirlar majmuasi

7. Ekspert komissiyasi (EK) - korxonalar, muassasalar vatashkilotlar hujjatlarining, shu jumladan boshqaruv (ish yuritish), ilmiy-texnika va boshqa maxsus hujjatlarning qimmatliligi ekspertizasini tashkil etish va ularni arxivda saqlash uchun topshirishga tayyorlash bo’yicha ishlarni amalga oshirish uchun tuziladign doimiy faoliyat yurituvchi komissiya. 8. Ekspert-tekshiruv komissiyasi (ETK) - davlat arxivlari, hududiy arxiv ishi boshqarmalarida boshqaruv (ish yuritish), ilmiy-texnika va boshqa maxsus hujjatlar qimmatliligi ekspertizasini tashkil etish va hujjatlarni arxivlarga saqlash uchun topshirishga tayyorlash bo’yicha uslubiy va amaliy ishlarni o’tkazish hamda davlat arxivlarining jamlash manbai bo’lgan tashkilot. muassasa, korxonalarning Markaziy ekspert komissiyalari (MEK) va ekspert komissiyalari (EK) faoliyatiga rahbarlik qilish n va uni muvofiqlashtirish uchun tuziladigan doimiy faoliyat yurituvchi komissiya. 9. Elektron hujjat - bu elektron raqamli imzo bilan tasdiqlangan va uni identifikatsiya qilishda foydalaniladigan elektron hujjatning boshqa rekvizitlariga ega bo’lgan elektron shaklda qayd qilingan axborot. Elektron hujjat texnik vositalar hamda axborot tizimi xizmatidan foydalangan holda yaratiladi, qayta ishlanadi va saqlanadi; elektron hujjat aylanishi qatnashchilari tomonidan birdek qabul qlinish imkoniyatiga ega boʻlishi zarur. 10. Elektron raqamli imzo - axborotini elektron raqamli imzoning yopiq kalitidan foydalangan holda maxsus o’zgartirish natijasida hosil qilingan hamda elektron raqamli imzoning ochiq kaliti yordamida elektron hujjatdagi axborotda xatolik yo’qligini aniqlash va elektron raqamli imzo yopiq kalitining egasini identifikatsiya qilish imkoniyatini beradigan imzo. 11. Elektron hujjat aylanishi - elektron hujjatlarning ma’lumotlar tizimi orqali yuborilish va olinish jarayonlari majmuidan iborat. Elektron hujjat aylanishi kelishuvlarning (shuningdek,bitimlarning tuzili), hisob kitoblarning, rasmiy va norasmiy yozishmalarning amalga oshirilishida va boshqa ma’lumotlarning yetkazilishida foydalanilishi mumkin.

12. Elektron arxiv - arxiv maqomiga ega bo’lgan, tashkilot elektron hujjatlarini jamlovchi, hisobga oluvchi, saqlovchi va foydalanishni oshiruvchi tashkilotning tarkibiy boʻlimi. 13. Elektron muhit - fizik qonunlarga asoslangan hamda axborot texnologiyalarida ma’lumotlarni qayta ishlash, saqlash va uzatishda foydalaniluvchi texnik jihozlar . 14. Fond katalogi - fondlar varaqalaridan iborat bo’lgan hamda arxiv hujjatlari MAF tarkibiga kiritilgan arxiv fondlarining hajmi va tarkibi to’g’risidagi ma’lumotlarning markazlashtirilgan hisobini yuritish uchun moʻljallangan katalog. 15. Foydalanuvchi - arxiv hujjatlaridan zarur ma’lumotlarni olish va ulardan foydalanish uchun arxivga murojaat etuvchi yuridik yoki jismoniy shaxs. 16. Shaxsiy tarkib bo’yicha hujjatlar- xodimning ish beruvchi bilan mehnatga oid munosabatlarini aks ettiruvchi arxiv hujjatlari. 17. Shtat jadvali -muassasa, tashkilot, korxona xodimlari va ularning vazifalari, lavozimlari hamda maoshlarini ko’rsatuvchi rasmiy hujjat. 18. Sharhlar - arxiv hujjatlarining alohida komplekslari tarkibi va mazmuni to’g’risidagi tizimlashtirilgan ma’lumotlardan ibo-rat boʻlgan, ularning manbashunoslik tahlili bilan to’ldirilgan arxiv ma’lumotnomalari. 20. Evakuatsiya - favqulodda holat yuz berganda o’z faoliyatini vaqtinchalik to’xtatgan iqtisodiyot xodimlarining va aholini xavfsiz joyga kompleks tarzda ko’chirishbilan bogʻliq jarayon. Favqulodda holat yuz berganida yoki arxivbinosi ko’chirilayotgan vaqtda barcha kerakli hujjatlar va asbobuskunalarni ko’chirish. 22. Elektron hujjat - bu elektron raqamli imzo bilan tasdiqlangan va uni identifikatsiya qilishda foydalaniladigan elektron hujjatning boshqa rekvizitlariga ega bo’lgan elektron shaklda qayd qilingan axborot. EH texnik vositalar hamda axborot tizimi xizmatidan foydalangan holda yaratiladi, qayta ishlanadi va saqlanadi.

22. Ergasteriya katta ustaxonalar, qadimgi Yunonistonda; bunday ustaxonalarda ishlovchi qullarning soni oddiy hunarmand ustaxonasida ishlaydigan ishchilardan ancha ziyod bo’lgani bois, ishlab chiqariladigan mahsulotining tannarhi ham arzonroq boʻlgan. Ergasteriya faoliyatiga tegishli hujjatlar va ular qatorida sohaga oid texnik chizmalar ularning o’zida saqlangan va ustaxonaning egasiga tegishli bo’lgan. 23. Elektron raqamli imzo - axborotini elektron raqamli imzoning yopiq kalitidan foydalangan holda maxsus o’zgartirish natijasida hosil qilingan hamda elektron raqamli imzoning ochiq kaliti yordamida elektron hujjatdagi axborotda xatolik yo’qligini aniqlash va elektron raqamli imzo yopiq kalitining egasini identifikatsiya qilish imkoniyatini beradigan imzo. 24. Elektron hujjat aylanishi - elektron hujjatlarning ma’lumotlar tizimi orqali yuborilish va olinish jarayonlari majmuidan iborat. Elektron hujjat aylanishi kelishuvlarning (shuningdek,bitimlarning tuzili), hisob kitoblarning, rasmiy va norasmiy yozishmalarning amalga oshirilishida va boshqa ma’lumotlarning yetkazilishida foydalanilishi mumkin. 25. Elektron arxiv - arxiv maqomiga ega bo’lgan, tashkilot elektron hujjatlarini jamlovchi, hisobga oluvchi, saqlovchi va foydalanishni oshiruvchi tashkilotning bo’limi. 19. YaDAF - Yagona davlat arxiv fondi, mamlakatdagi barcha arxiv hujjatlari, jamg’armalarini o’z ichiga qamrab olgan umumiy, davlatga tegishli fond. 26. O’zbekiston Respublikasining Milliy arxiv fondi (O’zRMAF)– O’zbekiston xalqining moddiy va ma’naviy hayotini aks ettirgan, tarixiy, ilmiy, ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va madaniy ahamiyatga ega bo’lgan arxiv hujjatlarining tarixan tarkib topgan va doimo boyitib boriladigan majmui.

27. O’rnini bosuvchi nusxalar arxivda asl nusxa hisobida turadigan, arxiv hujjatining asl bo’lmagan taqdirda foydalaniladigan arxiv hujjatining dublikati. 28. Qushbegi arxividagi iqtisodiyot masalalariga doir hujjatlar - soliqlar, zakot, boshqa tushumlar, ijaraga berish, ijaraga olish, davlat xazinasining ahvoli, davlat xarajatlari, vaqflar, savdo masalalari, savdo aloqalari, bozorlardagi narx-navo, soliqlardan ba’zi bir shaxslarni ozod qilish yoki ularga ayrim imtiyozlar berish, kirim-chiqim daftarlari, zaxiralar, saroy xarajatlari haqidaginhujjatlar ushbu turkumning asosiy mohiyatini ko’rsatadi. 29. Qushbegi arxividagi madaniy-maishiy holat haqidagi hujjatlar- amaldorlarning amirga qilgan tortiqlari, yoki aksincha, biror bayram, xursandchilik munosabati bilan amirning amaldorlarga qilgan tortiqlari rasmiylashtirib qo’yilgan hujjatlar ; saroy a’yonlarining to’y-hashamlari va bayramlardagi voqealarni o’zida aks ettiruvchi nomalar amirlikdagi madaniy- maishiy holat haqida ma’lumotlar. 30. Qo’lyozma - 1) keng ma’noda qo’lda yozilgan yoki yozuvmashinkasida, kompyuterda ko’chirilgan matn. Taniqli shoirva vozuvchilarning o’tmishda o’zlari ko’chirib yozgan asarlari dimlarining va aholini xavfsiz joyga kompleks tarzda ko’chirish bilan bogʻliq jarayon. Favqulodda holat yuz berganida yoki arxivbinosi ko’chirilayotgan vaqtda barcha kerakli hujjatlar va asbob uskunalarni ko’chirish. 31. Noyob hujjat - o’zida mavjud bo’lgan axborot va (yoki) tash-qi belgilari bo’yicha o’xshashi yo’q, yo’qotilgan taqdirda o’ziningahamiyati va (yoki) asl qo’lyozmaligi nuqtai nazaridan o’rnini to’ldirib bo’lmaydigan alohida .

32. Prekariy - Rim imperiyasida yerga shartli ravishda egalik qilish shakli; kasotga uchrab, yersiz qolgan dehqonlar soliq toʻlash sharti bilan zodagonlardan yer olganlar. Prekariy maxsus guvohnoma-hujjat, yorliq, tilxatlar bilan rasmiylashtirilgan va bunday hujjatlar odatda oila arxivida saqlangan. 33. Ovozli hujjat - har qanday ovoz yozish tizimi: mexanik,optik, magnit vositasida qayd qilingan ovozli axborot og’zaki matn, musiqa, shovqinlar)ni o’z ichiga olgan hujjatdir. 34. Restauratsiya - turli tarixiy jarayonlar natijasida shikastlangan, ayrim qisimlari yo’qolgan yoki yirtilgan va to’liq ma’lumot berish qobiliyatini yo’qotgan hujjatlarni tiklash va ta’mirlash. 35. Siyosiy mavzudagi hujjatlar - o’rta asrlarda: amirlikning ichki va tashqi siyosatidan aniq xabarlar, voqealar va hodisalarga guvohlik beruvchi manbalar. 36. Sud materiallari - o’rta asrlarda: amirlik yoki xonlikning qozixonalari faoliyati, fuqarolik ishlari, ulardan tushgan ariza va shikoyatlar, da’vo xatlari. iqror xatlari, tug’ilganlik haqidagi guvohnomalar, nikoh xatlari, taloq xatlari, merosni bo’lish haqidagi taraka xatlari ushbu bo’lim hujjatlari jumlasidandir. 37. Suratliteka - arxiv hujjatlarida keltirilgan suratlarning ular haqidagi ma’lumotlar arxiv shifrini ko’rsatgan holda alifboli,tizimli, davriy yoki boshqa biron bir belgisiga ko’ra tuzilgan arxiv ma’lumotnomasi 38. Suratli hujjat - predmetlarni alohida tasvirlar sifatida suratga olish texnikasi bilan qayd etilgan tasviriy hujjatdir. 39. Sug’urta nusxa alohida qimmatli yoki noyob hujjatning boshqa moddiy manbadagi, asl nusxada mavjud bo’lgan axborotni o’qish yoki ko’rish (eshitish) imkonini beruvchi ko’chirma nusxasi 40. Texnologiya- ishlab chiqarishning biror sohasida xomachyo material varimfabrikat va shk larga ishlov berish. 41. Tartibga keltirish -arxiv ro’yxatlarini tuzish, yig’majildlarni shakllantirish va rasmiylashtirish, hujjatlarning qimmatliligini aniqlash ekspertizasini

oʻtkazishni o’z ichiga olgan hujjatlarni ilmiy-texnikaviy ishlash va arxivlarda saqlash uchun tayyorlash, shuningdek arxiv ro’yxatlarini tuzish bo’yicha ishlar majmui. 44. Topografik ko’rsatkichlar - arxiv saqlovxonasida hujjatli materiallarning joylashtirilishi toʻgʻrisidagi ma’lumotlar ro’yxati; 45. Usul -asosiy qoidalar, qonunlar, qabul qilingan tartibs 1) biror narsani yuzaga chiqarish, amalga oirish yo’li, harakkat tarzi, xili, tartibi; 2) biror ish, mashg’ulot kabilarga xos bo’lgan, unda qoʻllanuvchi asosiy xatti-harakat, yoʻl. 46. Filum - qadimda arxiv hujjatlari tizilgan ip; qadimgi Rimda viloyat va muassasa arxivlarida hujjatlarni maxsus iplar - "filum"larga tizib qo’yishgan. Inglizchada "filum" "tikib qo’yilgan hujjat" ma’nosini anglatgan. 47. Fondlashtirish - arxiv hujjatlarining fondlarga tegishliligini va arxiv fondlarining davriy chegaralarini aniqlash bo’yicha ishlar majmui. 48. Fond varaqasi -arxiv hujjatlarining soni, tarkibi, saqlanish joyi haqidagi maʼlumotlardan iborat ishi bo’yicha hududiy boshqarmalardagi fondlarni va saqlov birliklarining umumiy sonini hisobga olish uchun moʻljallanganvaraqa. 49 .Fond katalogi - fondlar varaqalaridan iborat bo’lgan hamda arxiv hujjatlari MAF tarkibiga kiritilgan arxiv fondlarining hajmi va tarkibi to’g’risidagi ma’lumotlarning markazlashtirilgan hisobini yuritish uchun mo’ljallangan katalog. 50. Foydalanuvchi arxiv - hujjatlaridan zarur ma’lumotlarni olish va ulardan foydalanish uchun arxivga murojaat etuvchi yuridik yoki jismoniy shaxs 51. Shaxsiy tarkib bo’yicha hujjatlar - xodimning ish beruvchi bilan mehnatga oid munosabatlarini aks ettiruvchi arxiv hujjatlari. 52. Shtat jadvali -muassasa, tashkilot, korxona xodimlari va ularning vazifalari, lavozimlari hamda maoshlarini ko’rsatuvchi rasmiy hujjat. 53. Ma’muriy hujjatlar - o’rta asrlarda: amirlarning mansablarga tayinlash to’g’risidagi yorliqlari, yoki aksincha, mansabdan bo’shatish haqidagi farmonlari yoxud mansabdor shaxslarning lavozimlarini oshirish, sadoqat bilan

xizmat qilib, boshqalardan ajralib turadigan shaxslarni mukofotlash haqidagi muborak- nomalar, Buxoro amirligining ma’muriy-hududiy bo’linishiga oid hujjatlar, farmonlar, har xil mavzudagi vasiqalar ham shu turkumga kiradi. 54. Maxsus tarix fanlari - tarix fanini ma’lum turdagi manbalarga asoslangan ma’lumotlar bilan to’ldiruvchi, tarixiy jarayonlarning muhim tomonlarini o’ziga xos uslublarda yorituvchi alohida tarixiy fanlar. 55. Menejment - inglizcha so’z boʻlib, oʻzbek tilida "boshqarish, tashkil etish" ma’nosini ifodalaydi, ya’ni maxsus boshqarish faoliyati, boshqarish to’g’risidagi fan. 56. Milliy arxiv fondi - O’zbekiston xalqining moddiy va ma’naviy hayotini aks ettirgan, tarixiy, ilmiy, ijtimoiy, syosiy va madaniy ahamiyatga ega bo’lgan arxiv hujjatlarining tarixan tarkib topgan va doimo boyitib boriladigan majmui. 57. Milliy arxiv fondining Davlat katalogi arxiv hhujjatlari – O’z- bekiston Respublikasi Milliy arxiv fondi tarkibiga kiritilgan arxiv fondlarining hajmi va tarkibi to’g’risidagi asosiy ma’lumotlardan iborat boʻlgan hisobga olish hujjati. 58. MIK -Markaziy ijroiya komiteti, sho’rolar davlati hukumatining ijro etuvchi organi. 59. Nizom - davlat boshqaruvi siyosiy, ijtimoiy, madaniy yoki xoʻjalik hayotining muayyan tarmog’ini tartibga soluvchi qoidalar majmuasi. 60. Noyob hujjat - o’zida mavjud boʻlgan axborot va (yoki) tashqi belgilari bo’yicha o’xshashi yo’q, yo’qotilgan taqdirda o’zining ahamiyati va (yoki) asl qo’lyozmaligi nuqtai nazaridan o’rnini to’ldirib bo’lmaydigan alohida qimmatli hujjat. 62. Numus, mensariy – xususiy ayirboshlash shohobchalari (kontorlar), qadimgi Rimda davlat banklari bilan bir qatorda numus va mensariylar keng faoliyat olib borgan. Ular "numus" ("tanga" so’zidan) va "mensariy" ("stol" so’zidan) deb atalgan. 63. Prekariy - Rim imperiyasida yerga shartli ravishda egalik qilish shakli; kasotga uchrab, yersiz qolgan dehqonlar soliq to’lash sharti bilan zodagonlardan

yer olganlar. Prekariy maxsus guvohnoma-hujjat, yorliq, tilxatlar bilan rasmiylashtirilgan va bunday hujjatlar odatda oila arxivida saqlangan., alifboli, tizimli yoki boshqa biron-bir belgisiga ko’ra tuzilgan arxiv ma’lumotnomalari. 64. Makulatura - o’zining foydalilik qiymatini yoki saqlanish muddatini tugatgan qog’oz hujjatlar. 65. Matn - 1) yozilgan yoki bosilgan asar, nutq (shuningdek, ularning biror parchasi); 2) kitob, gazeta, jurnallarda rasm, jadval kabi bezaklardan tashqari qismi; rasmiy hujjatning ulardagi turli ko’rsatkich (sharh, izoh)lardan ajralib turgan qismi; 3) musiqa asarlari (opera, romans va b.)ga yozilgan so’zlardir. 66. Matnshunoslik (tekstologiya) - yordamchi tarixiy-filologik fan sohasi, unda adabiyot va folklorga oid qo’lyozma asarlarni,tarixiy hujjatlarni, ularning aniq matnlarini aniqlash va tanqidiy o’rganish, sharhlab e’lon qilish maqsadida ular ustida tadqiqotlar olib boriladi. 67. Marketing - jamiyat talabini o’rganish va ushbu talablarni qondirish bo’yicha tadbirlar ishlab chiqish va amalga oshirish tizimi. 68. Markaziy ekspert komissiyasi (MEK) vazirlik, davlat qo’mitasi, idora, yuridik shaxslar birlashmalarida hujjatlarni, shu jumladan boshqaruv (ish yuritish), ilmiy-texnikaviy, kino, sur’at, ovozli va boshqa maxsus hujjatlarning qimmatini ekspertiza qilish va hujjatlarni arxiv saqloviga topshirishga tayyorlash bo’yicha uslubiy va amaliy ishlarni olib borish, shuningdek tashkilotlarning tarkibiy boʻlinmalari va unga idoraviy mansub korxona va tashkilotlarning ekspert komissiyalari (EK) faoliyatini boshqarish va muvofiqlashtirishni amalga oshirishi uchun tuziladigan komissiya. 69. Ma’muriy hujjatlar - o’rta asrlarda: amirlarning mansablarga tayinlash to’g’risidagi yorliqlari, yoki aksincha, mansabdan bo’shatish haqidagi farmonlari yoxud mansabdor shaxslarning lavozimlarini oshirish, sadoqat bilan xizmat qilib, boshqalardan ajralib turadigan shaxslarni mukofotlash haqidagi muborak- nomalar, Buxoro amirligining ma’muriy-hududiy bo’linishiga oid hujjatlar, farmonlar, har xil mavzudagi vasiqalar ham shu turkumga kiradi.

70. Maxsus tarix fanlari - tarix fanini ma’lum turdagi manbalarga asoslangan ma’lumotlar bilan to’ldiruvchi, tarixiy jarayonlarning muhim tomonlarini o’ziga xos uslublarda yorituvchi alohida tarixiy fanlar. 71. Menejment - inglizcha so’z bo’lib, o’zbek tilida "boshqarish, tashkil etish" ma’nosini ifodalaydi, ya’ni maxsus boshqarish faoliyati, boshqarish to’g’risidagi fan. 72. Milliy arxiv fondi - O’zbekiston xalqining moddiy va ma’naviy hayotini aks ettirgan, tarixiy, ilmiy, ijtimoiy, siyosiy va madaniy ahamiyatga ega bo’lgan arxiv hujjatlarining tarixan tarkib topgan va doimo bovitib boriladigan maimui. jjat va boshqalarning nusxasini fotografiya yoki poligrafiya ulida ko’chirish, ko’paytirish. 73. Saqlash - muzeyning muzey ashyosi va muzey kolleksiyasi but saqlanishini ta’minlash uchun moddiy hamda huquqiy sharoitlar yaratilishini nazarda tutuvchi faoliyat turi. 73. Ta’mirlash -san’at asarlarini uchgan, singan, buzilgan qismini tiklab, asl holiga keltirish, 74. Tematik kolleksiya - ma’lum bir mavzuni yoritishda turli xildagi muzey ashyolaridan tashkil topgan kolleksiya. Uy-muzey madaniyat, davlat yoki jamoat arbobi, tarixiy shaxs hayoti va faoliyatini yorituvchi, shu shaxs yashagan uyasosida tashkil etilgan memorial muzey. 75. Xalqaro Muzeylar Kengashi (ing. International Council of Museums- ICOM)- 1946-yili Parijda tashkil etilgan nodavlat professional xalqaro tashkilat. IKOM - muzeylar va sohamutaxassislarining xalqaro tashkiloti bo’lib, moddiy hamda nomoddiy, tabiiy va madaniy merosni saqlashni rivojlantirish hamda muzeylar o’rtasida hamkorlikni amalga oshirishga xizmat qiladi. 76. Xalqaro muzeylar kuni -1977-yil 18-maydan buyon har yili Xalqaro muzeylar kuni nishonlanib, shu kuni butun jahonda muzey va galereyalarga kirish bepul bo’ladi.

77. Harorat va namlik o’lchash asboblari - psixrometr, gigrometr, termometr yoki o’ziyozar termograf va gigrograflar. 78. Ekskursiya - ekskursovod boshchiligida jamoa bo’lib muzey, koʻrgazma, diqqatga sazovor joylarni tanishtiruv, ilmiy va ta’limiy-tarbiyaviy maqsadlarda ma’lum bir yo’nalish bo’yicha tomosha qilish. 79. Eksplikatsiya (lat. explication - sharhlash, tushuntirish) ko’rgazma, ekspozitsiya haqida ma’lumot. Muzey fandrayzingi - notijorat loyihalarini amalga oshirish uchun moliyaviy mablag’larni jalb etish ishlarining majmuyidir. 80. Muzey fondi -muzey tomonidan doimiy saqlash uchun qabul qilingan barcha ilmiy tashkillashtirilgan bilan birga, ular nafaqat fondlarda, balki ekspozitsiyada, ta’mir-lashda yoki tashkilotlarga berilgan bo’lishi mumkin. 81. Muzey ekspozitsiyasi (ko’rgazmasi) muzey eksponatlari orqali ma’lum bir davr yoki mavzu taqdim qilinishi va namoyish etilishi. 82. Muzey etikasi -muzeylarda uzoq asrlardan buyon saqlanib kelayotgan osori atiqalarga bo’lgan munosabat, muzeylarga tashrif buyurish odobi. 83. Muzeydagi tun-dastlab "Muzeylarning uzun tuni" aksiyasi nomi ostida 2000-yilda Germaniya muzeylarida o’tkazilgan va shu yilning o’zidayoq Shveysariya, Fransiya muzeylarida ham tashkil etilgan tadbir, ma’lum bir belgilangan sanada muzeylar tuni bilan ishlashi hamda ularda ma’naviy- ma’rifiy tadbirlar o’tkazilishidir. So’nggi yillarda, "Muzeydagi tun" madaniy aksiyasida xalqaro loyiha sifatida Yevropa va MDH davlatlarining yuzlab muzeylari qamrab olinmoqda. Xususan, so’nggi yillarda, Xalqaro muzeylar kuni 18-mayda O’zbekistonning bir qator muzeylari ham bu aksiyani o’tkazmoqda. 84. Muzey-madrasa - ayrim diniy yodgorliklarni muzeylashtirish asosida tashkil etilgan badiiy-me’moriy muzey. 85. Muzey-saroy shahar yoki shahar tashqarisida yaratilgan saroy ansambli asosida tashkil etilgan tarixiy-badiiy muzey. Bunda, me’moriy-badiiy va dekorativ ansamblni butunligicha saqlash, qayta tiklash muhim o’rin egallaydi.

86. Muzeyshunoslik (muzeologiya)-muzeylarning tarixi va ijtimoiy vazifalari, muzey ishining nazariyasi hamda uslubiyati. 87. Maketlar asosan ishlab chiqarish va maishiy interyerlar, ma’lum bino hamda inshootlarning, landshaft va relyef joylarning ko’rinishlari. Ular ma’lum bir masshtabda ishlanib,namoyish etilishida ba’zi shartliliklarga yo’l qo’yiladi. 88. Marketing - bozorni o’rganish, uni oldindan baholash orqali tovarlarni ishlab chiqarish va sotishni tashkil etish hamda shu yo’l orqali eng yuqori foyda olishni ta’minlash. 89. Metsenat san’at homiysi. Qadimgi Rim davlatida, imperator Avgust davrida yashagan Metsenat ismli badavlat kishi nomidan olingan. Bu atama hozirda san’atga homiylik qiladigan shaxsga nisbatan qoʻllaniladi. 90. Model - original nusxaning konstruktiv prinsiplari va fakturasi saqlangan holda yaratilishi. Model asosan ashyoning masshtabi, ekspozitsiyaga sig’maganligi uchun o’zgartirilishi kerak bo’lganda, uni ishlatilish jarayonini koʻrsatishda va boshqa hollarda qoʻllaniladi. 91. Muassasa muzeylari turli vazirliklar va muassasalar tarkibida faoliyat yurituvchi muzeylar guruhi. Muayyan tarmoq muassasasi - ta’lim, aloqa, sog’liqni saqlash, harbiy muassasalar (mudofaa, ichki ishlar), shuningdek, ilmiy (masalan, Fanlar akademiyasi) va jamoatchilik tashkilotlariga (kasaba uyushmalari, partiyalar, jamiyatlar) ko’ra turkumlanadi. 92. Muzey -muzey ashyolari va muzey kolleksiyalarini saqlash, o’rganish hamda ommaga koʻrsatish uchun tashkil etilgan doimiy faoliyat yurituvchi madaniyat muassasasi. 93. Muzey arxitekturasi -muzeylarning qurilishi, ularning me’moriy-badiiy yechimi. 94. Muzey auditoriyasi -muzey ta’siri yo’naltirilgan kishilar jamoasi. Ular ijtimoiy va demografik parametrlarga (jinsi, yoshi,ma’lumoti, yashash joyi) ko’ra tavsiflanadi. Muzey auditoriyasi muzey sotsiologiyasi va psixologiyasining o’rganish obyektidir.

95. Muzey ashyosi sifati alohida belgilari jamiyat manfaatlari uchun saqlash, o’rganish va ommaga namoyish etish zaruratini taqozo etuvchi madaniy yodgorlik. 95. Muzey kolleksiyasi -o’z kelib chiqish xususiyati yoki shaklan yaqinligi tufayli yoxud boshqa belgilari bo’yicha birlashtirilgandagina muzey ashyosi xususiyatiga ega boʻladigan madaniy boyliklar majmuyi. 95. Muzey kommunikatsiyasi - muzey va jamiyat o’rtasidagi axborot almashinuv jarayoni. Ushbu atama 1868-yilda kanadalik muzeyshunos D.F. Kameron tomonidan ilmiy muomalaga . kiritilgan. 96. Muzey-qo’riqxona - tarixiy-madaniy va tabiiy muhitdagi jonli tarix sahifasini oʻzida aks ettiruvchi ochiq osmon muzeyi. 97. Muzey menejmenti - muzey muassasalarini rivojlantirish, ular oldida turgan vazifalarni bajarish, yangi loyihalar va rejalarni ham tashkiliy, ham moliyaviy jihatdan ta’minlanishi uchun zamonaviy tadbir, chora hamda uslublarni qoʻllash amaliyoti. 98. Muzey pedagogi - muzeyda ma’rifiy va ma’naviy ish . yurituvchi mutaxassis. Tashrif buyuruvchilar va muzey yodgorliklari o’rtasida muloqotda pedagogik jarayonni tashkil etadi. 99. Muzey arxitekturasi -muzeylarning qurilishi, ularning me’moriy-badiiy yechimi. 100. Muzey auditoriyasi -muzey ta’siri yo’naltirilgan kishilar jamoasi. Ular ijtimoiy va demografik parametrlarga (jinsi, yoshi, ma’lumoti, yashash joyi) ko’ra tavsiflanadi. Muzey auditoriyasi muzey sotsiologiyasi va psixologiyasining o’rganish obyektidir. 101. Muzey kolleksiyasi -o’z kelib chiqish xususiyati yoki shaklan yaqinligi tufayli yoxud boshqa belgilari bo’yicha birlashtirilgandagina muzey ashyosi xususiyatiga ega boʻladigan madaniy boyliklar majmuyi.

102. Muzey kommunikatsiyasi - muzey va jamiyat o’rtasidagi axborot almashinuv jarayoni. Ushbu atama 1868-yilda kanadalik muzeyshunos D.F. Kameron tomonidan ilmiy muomalaga kiritilgan. 103. Muzey-qo’riqxona - tarixiy-madaniy va tabiiy muhitdagi jonli tarix sahifasini oʻzida aks ettiruvchi ochiq osmon muzeyi. 104. Muzey menejmenti - muzey muassasalarini rivojlantirish, ular oldida turgan vazifalarni bajarish, yangi loyihalar va rejalarni ham tashkiliy, ham moliyaviy jihatdan ta’minlanishi uchun zamonaviy tadbir, chora hamda uslublarni qoʻllash amaliyoti. 105. Muzey pedagogi - muzeyda ma’rifiy va ma’naviy ish yurituvchi mutaxassis. Tashrif buyuruvchilar va muzey yodgorliklari o’rtasida muloqotda pedagogik jarayonni tashkil etadi. 106. Kompleks komplektlash muzey ahamiyatiga ega boʻlgan ashyolarni sistemali va tematik jihatdan tartib berish. 107. Konvensiya - biror maxsus masala yuzasidan davlatlar o’rtasida tuziladigan xalqaro shartnoma, bitim, kelishuv shakli bo’lib, uni imzolagan tomonlar muayyan huquq va majburiyatlarni o’z zimmalariga oladi. 108. Konservatsiya san’at asarlari, arxeologik materiallar, arxiv hujjatlari va boshqa narsalarni uzoq vaqt yaxshi saqlash tadbiri. Buning uchun harorat, havoning namligi doimo bir xil,yorug’lik hamda ventilyatsiya bir me’yorda bo’lishi, chang va hashoratlar kirishiga yo’l qo’yilmasligi kerak. Konservatsiya muzeydagi ta’mirlash ishlari bilan uzviy bog’liqdir. 109. Ko’rgazma - muzey kolleksiyalaridan foydalanish samaradorligini oshiradigan, boshqa muzeylar va shaxsiy jamlanmalarni jamoatchilikka namoyish etadigan tadbir. Koʻrgazmalar o’tkazilish joyi (ichki muzey, muzeydan tashqari, muzeylararo, ko’chma), mazmuniga (mavzuviy, muammoli, jamg’arma, hisobot, shaxsiy, yubiley) koʻra farqlanadi. Shuningdek, muzeyning asosiy ekspozitsiyasi o’rnini bosadigan doimiy koʻrgazmalar turi ham mavjud. Ko’rgazmalar muzeyning ijodiy laboratoriyasiga aylanishi mumkin.

110. Majmua - tarixan tarkib topgan hududda aniq ko’zga tashlanadigan, atrof manzarasi bilan umumiyligi yoki aloqadorligi tarixiy, arxeologik, me’moriy, estetik yoki ijtimoiy-madaniy qimmatga ega boʻlgan, ijtimoiy, ma’muriy, diniy, ilmiy,o’quv-ta’lim, istehkom, saroy, turar joy, savdo, ishlab chiqarish va boshqa ahamiyatga molik hamda rassomlik, haykaltaroshlik,amaliy bezak san’ati, meʼmorlik asarlari bilan bog’liqlikda alohida yoki o’zaro birgalikda turgan yodgorliklar 112. Inventarizatsiya (kodifikatsiya) - qaysidir muzey ashyosini tezlik bilan topish uchun belgilangan tartib raqami. 113. Informativlik -muzey ashyosining mazmun jihati. Ashyodan tarixiy voqealar, madaniy, ijtimoiy va tabiiy jarayonlar haqida ma’lumot bera oladigan manba sifatida foydalanish mumkin. Ilmiy tahlil etilgan hujjatlarda ashyo haqidagi ma’lumotlar yig’indisi ashyoning informatsion potensialini tashkil etadi. Bunday ma’lumotlar ikkita shartli guruhga boʻlinadi: ichki informatsion maydon va tashqi informatsion maydon. 114. Kartoteka - har bir bo’limga tegishli bo’lgan eksponat haqida ma’lumotlar yozilgan va tartib berilgan kartochkalar yig’indisi. Bu kartotekalar muzeyning kundalik ishida muhim o’rin tutadi. Ular o’ziga xos ma’lumotnomachi vazifasini o’taydi. Muzeyda saqlanadigan ashyolarni hisobga olish va oʻrganish ishini osonlashtirishga yordam beradi. 115. Katalog - muzeydagi asarlar va mualliflar toʻgʻrisida qisqacha ma’lumot berilgan kitob. 116. Keramika - kulolchilik san’ati; tabiiy loydan ishlangan buyumlar. 117. Kirim kitobi ( KII)-muzeyning hisobga olish bo’yicha bosh kitobi. Muzeyga keltirilgan har bir eksponat qabul qilish topshirish dalolatnomalari asosida dastlabki kirim kitobiga qayd qilinadi. 118. Kolleksiya -san’at asarlari, ilmiy, badiiy, tarixiy yoki boshqa ahamiyatga ega bo’lgan va ma’lum tartibda saqlanadigan birxil buyumlar majmuyi.

119. Kompleks komplektlash muzey ahamiyatiga ega bo’lg ashyolarni sistemali va tematik jihatdan tartib berish. 120. Konvensiya -biror maxsus masala yuzasidan davlatlar o’rtasida tuziladigan:xalqaro shartnoma,bitim, kelishuv Respublikasi Madaniyat vazirligi hamda boshqa vazirliklar ixyoridagi muassasa. O’zbekistonda muzeylarning asosiy qismi avlat muzeyi hisoblanadi. 121. Diaksatsiya - muzey ahamiyatiga ega boʻlmagan yoki muzey yoʻnalishiga javob bermaydigan eksponatlarni sotish. 122. Diqqatga sazovor joylar -inson va tabiat ijodining mushtarak mahsuli, shuningdek, tarixiy, arxeologik, shaharsozlik, estetik, etnologik yoki antropologik qimmatga ega boʻlgan hududlar, shu jumladan, xalq hunarmandchiligi maskanlari, tarixiy manzilgohlar yoki shaharsozlik tarixiy markazlari va tarixiy (shu jumladan, harbiy) voqealar yodgorliklari, atoqli tarixiy shaxslarning hayoti bilan bog’liq bo’lgan imoratlar, tabiiy landshaftlar, shuningdek, koʻhna shaharlar, shahristonlar,manzilgohlar, qarorgohlar imoratlarining madaniy qatlamlari,qoldiqlari, marosimlar bajo etiladigan joylar. 123. Dublikat - hujjat yoki badiiy asarning asli bilan teng huquqli nusxasi. 124. Yodgorliklar - tarixiy, ilmiy, badiiy yoki oʻzgacha madaniy qimmatga ega boʻlgan ayrim imoratlar, binolar va inshootlar, ular bilan bog’liq boʻlgan rassomlik, haykaltaroshlik, amaliy bezak san’ati asarlari hamda shu imoratlar, binolar va inshootlarning tarixan tarkib topgan hududlari. 125. Imij – firma yoki shaxsning jamiyatda yoki alohida shaxsda shakllangan obro’si, nufuzi. 126. Imitatsiya - nimagadir taqlid qilish. Muzey ishida esa muzey muhitida tabiiy va madaniy tasavvurlarni aks ettirish. Muzey ekspozitsiyasida kompleks ravishda hayvonlar va qushlar, tabiiy hodisalar (dengiz to’lqini shovqini, momaqaldiroq ovozi), shuningdek, madaniy an’analar, urf-odatlar, hunarmandchilik faoliyati, nomoddiy madaniy merosni namoyish qilish.

127. Inventar kitob (ilmiy ro’yxatdan o’tkazish kitobi) – olingan manbalarni ashyolar va kolleksiyalarning xillari hamda san’at asarlariga qarab turkumlashtirib, kengaytirilgan va aniq tavsiflar 128. Arxeologiya ashyosi - arxeologiya qidiruvlari, qazishmlari va arxeologiya nazoratini amalga oshirishda yoki xoʻjalik hamda boshqa faoliyat jarayonida aniqlangan, shuningdek, tasodifan topilgan (xazina) va identifikatsiyalashdan o’tkazilgan moddiy qoldiq. 129. Arxiv hujjatlar saqlanadigan muassasa. Har bir muzey-ning shaxsiy arxivi boʻlib, ular ilmiy yordamchi bo’lim hisoblanadi. U yerda muzey hujjatlari, hisobotlar, ilmiy-uslubiy kengashning qarorlari, taklif va mulohazalar kitoblari, hujjatlar.saqlanadi. 130. Asl nusxa - asl, haqiqiy buyum; tabiat va jamiyat haqidagi bilimlarning birlamchi manbayi, muzey jamg’armalari asosi. Muzeyishida asllik muzey ashyolarining turli guruhlariga nisbatan turlicha belgilanadi. 131. Attraktivlik -ashyoning tashqi koʻrinishi, uning oʻziga jalb qila oladigan xususiyatlari (ya’ni rangi, shakli, hajmi). 132. Audio effekt - sun’iy yaratilgan yoki kuchaytirilgan ovoz yordamida ta’sir etish. 133. Audiomateriallar - fonoyozuvlar, fonosharhlar (qo’shiqchi, shoir, yozuvchi, tarixiy shaxslarning musiqali va hujjatli ovozli yozuvlari, qushlar va hayvonlarning tovushlari, tabiiy shovqinlar). 134. Ashyoviy manbalar - muzey ashyolari turi. Maishiy maqsadlarga yo’naltirilgan ashyolardan iborat. 135. Badiiy muzey - tasviriy va amaliy san’at hamda me’moriy yodgorliklarni to’plash, saqlash, ko’rgazma o’tkazish hamda.ommalashtirish bilan shug’ullanuvchi ilmiy tadqiqot, ma’rifiy muassasa. 136. Bioguruh - o’simlik yoki hayvonlar obyektidan iborat ekspozitsion (kompleks) majmua.

137. Brif - ekspozitsiya ochilishigacha bo’lgan jarayonni tashkillashtiruvchi, yo’naltiruvchi ilmiy loyiha-reja. 138. Vitrina -san’at asarlari qo’yilgan oynavand javon, quti. 139. Galereyalar - ixtisoslashtirilgan badiiy kolleksiyalar, ular mavzuyi, vaqti, turi va janriga ko’ra farqlanadi. Galereyalar badiiy muzeyning bir ko’rinishi yoki muzeyning bir bo’limi boʻlishi mumkin. Muzey ishi tarixida galereya, odatda, badiiy muzeylar bunyod etilishidan oldin amalga oshirilgan. XX asrda "galereya" tushunchasi kengaydi: moddiy madaniyatning jamoatchilik ko’rishi mumkin boʻlgan turli yodgorliklar, kolleksiyalar, koʻrgazmalar va san’at asarlari savdolari o’tkaziladigan badiiy salonlar ham galereya deb atala boshlandi. 140. Davlat katalogi -milliy muzey fondi tarkibidagi har bir muzey ashyosi va muzey kolleksiyasi to’g’risidagi asosiy ma’lumotlar kiritilgan hisobga olish hujjatidir. 141. Davlat muzeylari - davlat mulki bo’lgan va O’zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi hamda boshqa vazirliklar ixtiyoridagi muassasa. O’zbekistonda muzeylarning asosiy qismi davlat muzeyi hisoblanadi. 142. Diaksatsiya - muzey ahamiyatiga ega bo’lmagan yoki muzey yoʻnalishiga javob bermaydigan eksponatlarni sotish. 143. Yo’riqnoma - tashkilotlar faoliyatidagi iqtisodiy, texnologik, ilmiy-texnik, tashkiliy va boshqa tomonlarni tartibga soladigan qoidalarni o’rnatish maqsadida beriladigan huquqiy statusga ega boʻlgan hujjat. 144. Kadrlarni hisobga olish bo’yicha shaxsiy varaga -muassasa, tashkilot, korxona xodimlari haqidagi asosiy ma’lumotlarni qamrab olgan hujjat. 145. Kataloglar - arxiv fondlari, saqlov birligi, hisob birligi, arxiv hujjatlari (yoki ularning qismlari) mazmuni to’g’risidagi ma’lumotlar mazmuni yoki soha bo’yicha belgilangan tasniflash sxemasi asosida joylashtirilgan arxivning fondlararo arxiv ma’lumotnomasi.

146. Kinohujjat - ovozsiz kinoda kinematografiya usuli bilan tasvirlarni ketma- ketlikda, ovozli kinoda esa, shuningdek musiqa, matnlar, shovqinlar ko’rinishidagi axborotni qayd etgan tasviriy yoki audioviziual hujjatdir. 147. Kino-foto-fonohujjatlar biror tarixiy, siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy xarakterga ega bo’lgan kino, fotosuratlar va ovozli yozuv shaklidagi hujjatlar. 146. Koordinatsiya - ishlarni bir-biriga bog’lash turiga qarab vazifalar belgilash, bajaruvchilarni, ish hajmini va muddatini tay-inlash jarayoni. 147. Jamlash - arxivni arxiv hujjatlari bilan muntazam to’ldirib borish maqsadida amalga oshiriluvchi arxiv fondi doirasida arxiv hujjatlarini fondlashtirish hamda tashkil etish va jamlash manbalaridan ularni qabul qilib olish maqsadida yo’nalishi va darajasi bo’yicha zaruriy arxiv hujjatlari bilan to’ldirib borishga doir ishlar majmui. 148. Jamg’arma tavsifi - quyidagi qismlarni o’z ichiga oladi.jamg’arma nomi, ma’lumotlar, jamg’armaning tashkil etilganligi tarixi haqida ma’lumot, annotatsiya, bibliografiya, hujjatdan foy dalanish haqidagi ma’lumot. 149. Idoraviy arxiv - yuridik shaxsning hujjatlashtirish va rasmiy hujjatlar bilan ishlashni tashkil etish bo’yicha faoliyatini ta’minlab beruvchi jarayon. 150. Ingenus - bank ishlari bilan shug’ullanuvchi shaxs; qadimgi Rimda bank ishlari bilan mil.avv. II asrda erkin kishilar - "ingenus"lar shug’ullanishgan ma’lum. Ingenuslarlarga maosh toʻlanmagan, biroq ularga aslzoda va sentorlar tomonidan imtiyozlar berilgan. Mazkur xodimlar rastalarda (banklarda) ma’lum jadval asosida ishlab, davlat vazifalarini bajarganlar.

O'xshashlar

Muzeyshunoslik - ilmiy fan

Muzeyshunoslik fanning predmeti, maqsadi va vazifalari

O'lka tarixini o'rganishda toponimik atamalar asosiy manbalardan biri sifatida

Muzeylarning ilmiy-tadkikotchilik faoliyati

Ijtimoiy madaniy institut sifatida muzeyning umumiy tavsifi