Милоддан аввалги IV-III (4-3) асрларда Римнинг давлат тузуми - Tarix - Referatlar

Милоддан аввалги IV-III (4-3) асрларда Римнинг давлат тузуми

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

52 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Римнинг давлат тузуми. 2. Рим томонидан Италияни истило қилиниши. 3. Жанубий Италияни босиб олиниши .

www.arxiv.uz Милоддан аввалги V-III асрларда Римда республика тузумининг шаклланиш жараёни давом этган. Давлат ҳокимияти муассасалари комициялар (халқ мажлиси), магистратуралар ва сенат эди. Олий ҳокимият эгаси туб жой аҳолидан бўлган Рим фуқаролари (populis Romanus) бўлганлар. Расмий жиҳатдан Рим фуқаролари халқ мажлисида иштирок этишга, давлат лавозимларига сайланишга, мулкга эгалик қилишга ва Рим қўшинида хизмат қилишга хақли эдилар. Римда уч хил комиция бор эди. 1. қуръали мажлис комицияси баъзи расмий вазифалар ва оила масалалари билан шуғулланган. 2. Центурия комицияси дастлаб шаҳар лашкарлари йиғинидан иборат бўлган. Кейинчалик патриций ва плебейларнинг мулкий даражаларига қараб чақирилган. Бу олий мансабдорлар мажлиси бўлиб, шаҳар ташқарисидаги Марс майдонида ўтказилган. Унда олий мансаб эгалари бўлган консуллар, претор, цензорлар сайланган. 3. Триба комицияси (трибалар– уруғ-аймоғига қараб аҳолини уч гуруҳи маъносини беради. милоддан аввалги V асрдан бошлаб ҳудудий бирлик бўлган) мажлиси. Милоддан аввалги III асрдан бошлаб қонун чиқарувчилик ҳуқуқига эга бўлган. Ижро қилувчи ҳокимият бир йил муддатда халқ сайлаб қўядиган магистратлар қўлида бўлган. Улар маошсиз ишлаганлар. Бундай ҳолат мансабларга фақат мулкдор кишилар сайланиши мумкинлигини кўрсатади. Магистратлар кўпчилик бўлиб иш кўрганлар, қарорлар бир овоздан қабул қилинган. Норози бўлганлар Veto-таъқиқлаш ҳуқуқидан фойдаланганлар. Улар яна дахлсиз шахс бўлиб, ваколат муддати тугамагунча, жавобгарликка тортилмаган. Магистратлик икки хилга, фавқулотда ва одатийга бўлинган. Фавқулотда ҳолатлар бўлганда магистратларнинг одатдан ташқари, диктатор, триумвир ва децемвирлар сайланган ёки тайинланган. Диктатор тайинлаш тўғрисида фақат сенат қарор чиқариши мумкин бўлган. Диктатор қарорларни якка қабул қилиши мумкин

www.arxiv.uz бўлган мансабдор эди. Уни ўз олий нишони бўлиб, 24 та фахрий соқчи (ликтор) кузатиб юрган. Олий мансабдорлардан консуллар ҳар йили центурия комицияларида сайланганлар. Ҳарбий ва фуқаролик ҳокимияти уларнинг қўлида бўлган. Консуллик коллегиал ҳокимият эди. Преторлар суд ишлари билан шуғулланган, вилоятларни бошқариш, консуллар бўлмаган пайтда уларни ўрнини босган сенат топшириғига кўра легионларга қўмондонлик қилган. Икки цензор одатда собиқ консуллардан бёш йилда бир марта 18 ой муддатга центурия комициялари томонидан сайланган. Улар ҳар бёш йилда бир марта ценз белгилаганлар. Халқ трибуни эса ҳар йили триба йиғилишида сайланган. Эдиллар тартиб сақлаш билан, квесторлар хазиначилик вазифаларидан бажарганлар. Сенат Рим республикасининг Олий давлат муассасаси ҳисобланиб, милоддан аввалги I аср бошларигача 300 кишидан иборат эди. Сенат катта ҳуқуққа эга эди. Консуллар барча масалаларда сенат билан маслаҳатлашиши лозим эди. Уруш ва сулҳ масалаларида ҳам сенат аъзоларининг маслаҳатлари ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлган. Давлатнинг хазинаси сенат ихтиёрида эди. Сенат ҳал қилиниши лозим бўлган масалаларни, олдиндан тайёрлаб қўйилган қарорларни халқ йиғинига ҳавола этган, йиғин эса бу қарорларни ҳамиша қабул қилган. Милоддан аввалги V-III асрларда Рим бутун Апеннин ярим оролини қўлга киритиш учун босқинчилик урушлари олиб борган. Милоддан аввалги IV асрда этрусклар Рим ерларига бостириб кирган бўлсалар, V асрдан бошлаб римликлар этрускларга қарши кураш бошлаганлар. Римликлар лотинлар билан иттифоқ тузиб, Тибр дарёсининг ўнг соҳилидаги этрускларнинг Вейя шаҳри устига қўшин тортганлар. Бу уруш милоддан аввалги 406 йилдан 396 йилгача давом этган. Урушда гоҳ у томон, гоҳ бу томон ғалаба қилган. Ниҳоят, римликлар этруск қўшинларини енгиб, Вейя шаҳрини босиб олганлар. Вейя аҳолиси қул қилиб сотилган, уларнинг ерлари

www.arxiv.uz жамоат даласига айлантирилган. Айни пайтда Рим қўшинлари Лацийга бостириб кириб, тоғларда яшовчи экв ва вольск қабилаларини ҳам тор-мор этганлар. Милоддан аввалги 390 йилда галлар Римга бостириб кирганлар. Рим яқинидаги Аллия дарёси буйидаги аёвсиз жангда галлар римликларни тор- мор қилганлар. Шундан кейин галлар марказий Италияни вайрон қилганлар, ўт қўйиб Римни ёндириб юборганлар. Фақат Капитолий тепалигидаги тош қўрғон омон қолган. Кейинчалик галлар Римга яна бир ҳужум қилганлар. Аммо уларнинг бу ҳужуми натижасиз бўлиб, милоддан аввалги 334 йили римликлар билан сулҳ шартномасини тузганлар. Ўрта Италиянинг марказий ва ғарбий қисмида самнит қабилалари яшаганлар. Улар чорвачилик, айниқса, йилқичилик ва овчилик билан шуғулланиб, тирикчилик қилганлар. темирга ишлов беришни ҳам яхши билганлар. самнит жангчилари ўзларининг жанговарликлари билан атрофдаги қабилалар орасида ном чиқарганлар. Самнит жангчилари талончилик мақсадида бой Кампания шаҳарларига тез-тез ҳужумлар қилиб турганлар. Милоддан аввалги 343 йили самнитлар Кампанияга ҳужум қилиб, унинг бош шаҳри Капуяга тажоввуз қиладилар. Оғир аҳволда қолган Кампания Римга ёрдам сўраб мурожаат қилади. Рим қўшинлари Кампанияга кириб келиб, самнитларга қарши кураш бошлайди. Бу уруш милоддан аввалги 343-341 йилларда бўлиб, у биринчи самнит уруши номини олади. Урушда римликлар ғалаба қозониб, Кампанияни ўзларига бўйсундирганлар. Бунга қарши милоддан аввалги 340-338 йилларда лотин иттифоқига кирган шаҳарлар Римга қарши кураш бошлайдилар. Бу курашда римликларнинг қўли баланд келади. Самнитлар бир қанча италий қабилалари билан Римга қарши иттифоқ тузганлар. Милоддан аввалги 327-304 йиллар орасида иккинчи самнит уруши бўлиб ўтади. Рим қўшинлари самнитлар ерларига бостириб кирганлар. Милоддан аввалги 321 йили самнитлар Кавдий шаҳри яқинидаги тоғ-ўрмон дарасида Рим қўшинларини ўраб олиб, уларни

www.arxiv.uz тор-мор этганлар. Рим қўшинлари самнитлар юртини ташлаб чиқишга мажбур бўлганлар. Аммо самнитлар билан римликлар ўртасидаги уруш милоддан аввалги 304 йилгача давом этган. Шу йили тузилган сулҳга кўра Кампания Римга ўтган. Римликлар билан самнитлар уруши бу билан тугамаган. Милоддан аввалги 298-290 йиллар орасида учинчи самнит уруши бўлиб ўтган. Самнитлар галл ва кўпгина италий қабилалари билан иттифоқ тузиб, Римга қарши ҳаёт-мамот урушини эълон қилганлар. Ўн йиллик уруш жуда оғир ўтган. Урушда самнитлар алоҳида матонат кўрсатганлар. Милоддан аввалги 288 йилда римликлар самнитлар юртини қонга белаб, улардан шафқатсизлик билан ўч олиб вайрон қилганлар. Ниҳоят, бу юртни ўзларига бўйсундирганлар. Милоддан аввалги 341-288 йилларда Рим қўшинлари Шимолий Италияни ҳам ўзларига итоат эттирганлар. Урушлар натижасида По дарёсидан тортиб Лукания чегарасигача бўлган ерлар Рим республикаси ҳукмронлигига ўтган. Шимолий ва Марказий Италияни ўзига итоат эттирган Рим Апеннин ярим ороли жанубидаги ерларга ҳам кўз олайтира бошлаган. Милоддан аввалги III асрнинг 80-йилларида Жанубий Италияда яшовчи луканлар қабиласи Фурей шаҳрига ҳужум қилган. Фурей юнонларнинг Италиядаги колония шаҳарларидан бўлиб, бошқа юнон шаҳарлари билан рақобатда эди. Фурейликлар Римга ёрдам сўраб мурожаат қилганлар. Жанубий Италияни босиб олишни кўзда тутган Рим қўшинлари луканларни тор-мор этиб, Фурей шаҳрига кирганлар. Римликларнинг бу тажовузи юнон шаҳарларини, шунингдек, Тарент аҳолисининг ғазабини келтирган. Тарент қўшинлари шаҳар қўлтиғида турган Рим кемаларига зарба бериб, Фурейга йўл очганлар ва у ердан римликларни ҳайдаб юборганлар. Милоддан аввалги 281 йилда Рим Тарентга қарши уруш эълон қилган. Тарентликлар эса Эпир подшоси Пиррга ёрдам сўраб мурожаат қилганлар. Пирр тарентликларнинг таклифини қабул қилиб, ўзининг сараланган отлиқ

www.arxiv.uz аскарлари ва жанговар филлардан иборат қўшини билан милоддан аввалги 280 йили Италияга кириб келган. Гераклия яқинидаги жангда Пирр қўшинлари римликлар устидан ғалаба қозонганлар. Шундан кейин Пирр самнитлар юрти ва Кампания орқали Рим остоначаларига етиб борган. Пирр Римга ҳужум қлишга ботина олмай сулҳ таклиф этган. Сулҳга кўра юнон шаҳарлари мустақил бўлиб қолиши керак эди. Рим сенати Пирр таклифини рад этган. Милоддан аввалги 279 йилда Пирр қўшинлари Адриатика денгизи соҳилидаги Аускул шаҳри ёнида бўлган жангда Рим қўшинларини тор-мор этган. Аммо бу жангда Пирр ўзининг жуда кўп жангчиларидан айрилган. Шунда у: «Агар биз римликлар устидан яна бир марта шундай ғалаба қилсак, тамомила ҳалок бўламиз»,- деган. Шундан кейин Пирр Сицилияга жўнаб, у ерда карфагенликларга қарши кураш олиб борган. Милоддан аввалги 275 йили Пирр Италияга қайтиб келган. Ўрта Италияда Рим ва Пирр қўшинлари ўртасидаги сўнгги жанг бўлган. Пирр ўзининг жанговар фил минган суворийларини ҳам жангга солган. Рим аскарлари филларининг оёқлари остига ўткир мих қоқилган тахтачалар ташлаб, оловли камон ўқлари ва найзалар билан филларга орқага қочиб, Пирр қўшинлари мағлубиятга учраб, Юнонистонга жўнаб кетган. Милоддан аввалги 272 йили Пирр Македония тахти учун олиб борилган жанглар вақтида ҳалок бўлган. Римликларнинг милоддан аввалги 270-260 йиллардаги жанглари натижасида Жанубий Италия ҳам босиб олинган. Шундай қилиб, бутун Италия итоат этган.

www.arxiv.uz Адабиётлар: 1. История Европў. Т. I. М., 1988. 2. История Древнего Рима. Под.ред. В.И. Кузиҳина.М., 1988. 3. Санчурский Н.В. Римские древности. М., МГУ, 1995. 4. Кадимги дунё тарихи. Тошкент, 1976. 5. Словарь античности. М., 1989. 6. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Милоддан аввалги II-I асрларда Римнинг иктисодий ва ижтимоий тузуми

Милоддан аввалги VIII-III ( 8-3 ) асрларда Рим ва Италия

Милоддан аввалги VIII - III асрларда Рим давлати

Милоддан аввалги II-I асрларда Римнинг ижтимоий иқтисодий ва сиёсий аҳволи

Милоддан аввалги V-IV ( 5-4 ) aсрларда Юнонистоннинг иқтисодий-ижтимоий ривожланиши