Millatlararo munosabatlardagi barqarorlik. Tinchliksevar mustaqil tashqi siyosat asoslarining ishlab chiqilishi - Tarix - Referatlar

Millatlararo munosabatlardagi barqarorlik. Tinchliksevar mustaqil tashqi siyosat asoslarining ishlab chiqilishi

Yuklangan vaqt:

25.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

94.5 KB

Ko'chirib olish

Millatlararo munosabatlardagi barqarorlik. Tinchliksevar mustaqil tashqi siyosat asoslarining ishlab chiqilishi Reja: 1. O‘zbekiston Respublikasining tinchliksevar tashqi siyosati asoslarining yaratilishi, uning tamoyillari. 2. BMT, YEXHT bilan hamkorlikning yo‘lga qo‘yilishi. 3. Shanxay hamkorlik tashkiloti va O‘zbekiston. 4. O‘zbekiston va MDH .

O‘zbekiston Respublikasining tinchliksevar tashqi siyosati asoslarining yaratilishi, uning tamoyillari . XX asrning 90 yillariga kelib dunyo siyosiy xaritasida katta o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Chunki bir-biriga qarama-qarshi SSSR va AQSH yetakchilik qilganikki ijtimoiy-siyosiy tuzum, ikki harbiy-siyosiy blok barham topdi. Sobiq Ittifoqning parchalanishi natijasida uning tarkibidagi 15 ta mustaqil davlat, jumladan mustaqil O‘zbekiston davlati vujudga keldi. Istiqlol sharofati bilan O‘zbekistonning ijtimoiy-siyosiy qiyofasi tubdan o‘zgardi. Suveren mustaqil davlat sifatida O‘zbekiston o‘zining ichki va tashqi siyosatini erkin belgilash imkoniyatini qo‘lga kiritdi. Respublikada ulkan bunyodkorlik ishlari amalga oshirilib, barcha sohalarida islohotlar amalga oshirildi. Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab, mamlakatimiz tashqi siyosatining ustuvor yo‘nalishlari va asosiy tamoyillari ishlab chiqildi. O‘zbekistonning o‘z taraqqiyot istiqbollari uchun qulay jo‘g‘rofiy-siyosiy imkoniyatlarga ega ekanligi ham mustaqil tashqi siyosat yuritish, jahon hamjamiyatidan munosib o‘rin olish uchun imkon berdi. Xususan, O‘zbekistonning Markaziy Osiyo mintaqasidagi o‘rni, bu hududda istiqomat qiladigan xalqlarning qadimdan hamfikr bo‘lib kelgani Markaziy Osiyo mintaqasida tashqi siyosat yuritishda ijtimoiy zarurat hisoblanib kelinmoqda. Mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab O‘zbekistonda xalqaro tashkilotlarning faoliyatini o‘rganish va ular bilan diplomatik aloqalarni yulga qo‘yish ehtiyoji paydo bo‘ldi. Ammo XX asrning so‘nggi yilaridagi xalqaro vaziyatning o‘zgarishi jahon taraqqiyotining holatini ham tubdan o‘zgartirib yubordi. Endi dunyoning geosiyosiy holati yangi qiyofada namoyon bo‘ldi. Jahonning turli mintaqalari, yaqin va uzoq hududlarida qarama-qarshilik o‘choqlari kuchayib, bir so‘z bilan aytganda, havf-hatar tobora o‘sib borayotganini nazarda tutmoq kerak. Shu bois O‘zbekistonning xalqaro maydonda olib borayotgan tashqi siyosatini, uning mamlakatimizning milliy manfaatlariga javob beradigan strategik ustuvor yo‘nalishlarini aniq belgilab olish nihoyatda dolzarb masalalardan biriga aylandi.

«Xalqaro hamjamiyatning to‘la huquqli a’zosi bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarda mustaqil davlat, xalqaro huquq subyekti sifatida qatnashadi, uning maqsadlari mustahkam tinchlik, qurolsizlanish, o‘z hududini qurol-yarog‘lardan holi qilish, yadroviy qurolni va boshqa ommaviy qirg‘in kurollarini yo‘qotish, suveren davlatlar o‘rtasidagi nizo va ziddiyatlarni hal etishda kuch ishlatish va tazyiqqa yo‘l qo‘ymaslikdan iborat», deyiladi 1991 yil 31 avgustda Oliy Kengashning VI sessiyasida qabul qilingan «Mustaqillik haqidagi bayonot»da o‘z tashqi siyosatining asosiy yulini belgilab olgan O‘zbekiston Respublikasi 1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan Konstitutsiyamizning 17- moddasida bu yo‘lni qonun bilan mustahkamladi. O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy ustuvor tamoyillari quyidagilarni tashkil etadi: • • milliy-davlat manfaatlarini ustun qo‘ygan holda tashqi siyosatda davlatlarning suveren tengligini hisobga olish; • umumbashariy qadriyatlarni ustun qo‘ygan holda nizoli mojarolarni tinch yul bilan hal etish; • tashqi siyosatdagi teng huquqlilik va o‘zaro manfaatdorlikni o‘rnatishda boshqa mamlakatlarning ichki ishlariga aralashmaslik; • barcha tinchliksevar davlatlar bilan tashqi aloqalarni o‘rnatishga intilish; • xalqaro huquq normalarini tan olgan holda jahon hamjamiyatida xalqaro talablarga rioya qilish; • tashqi siyosatda ko‘p tomonlama aloqalarni o‘rnatishda xalqaro tashkilotlar doirasida alokalarni kengaytirish masalalari kiritildi. O‘zbekiston butun jahon jamoatchiligi oldida xalqaro huquqning umumjahon e’tirof etgan normalariga sodiqligini konstitutsiya darajasida ham mustahkamladi. Konstitutsiya xalqaro huquq tamoyillari va normalarining butun bir majmui — BMT Ustaviga, Inson huquqlari umumjahon Deklaratsiyasiga va inson huquqlariga oid boshqa xalqaro huquq bitimlaridan — Xelsinki bitimi, Parij va Madrid xartiyalariga asoslandi. Shuningdek, asosiy qonunga kiritilgan qonunlarni rivojlantirish maqsadida «Diplomatik munosabatlarni o‘rganish tartibi»,

«O‘zbekistonda xalqaro shartnomalarni tuzish, ijro etish va bekor qilish» haqida aktlar ham qabul qilindi. Ularda tashqi siyosatning xar tomonlama asoslangan tamoyillari o‘z aksini topdi. O‘zbekiston Respublikasining xalqaro maydonda olib borayotgan tashqisiyosatini, uning mamlakatimizning milliy manfaatlariga javob beradigan strategik ustuvor yo‘nalishlarini yanada takomillashtirish bugungi kunda eng dolzarb masalalardan biri bo‘lishi tabiiydir. Shu bois 2012 yil sentabr oyida «O‘zbekiston Respublikasining tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi. Unda O‘zbekiston Respublikasining turli harbiy siyosiy bloklarga kirmasligi, o‘zining suvereniteti va hududiy yaxlitligini himoya qilish bo‘yicha qat’iy pozitsiyaga ega bo‘lishi hamda o‘z hududida xorijiy davlatlarning harbiy bazalari joylashtirilishiga yo‘l qo‘ymasligi, ochiq, izchil va faol tashqi siyosat olib borishi kabi tinchlikparvarlik tamoyillariga yo‘g‘rilgan ezgu-maqsadlar mujassamdir. Zero, Prezidentimiz ta’kidlaganidek, qon-qonimizga singib ketgan bizga tinchlik va omonlik kerak, tamoyilini amalga oshirish barchamiz uchun dolzarb vazifadir. Shubhasiz, tinchlik diplomatiyasini targ‘ib qilish va qo‘llab-quvvatlash xalqlar hamda davlatlar o‘rtasidagi do‘stlik, yuksalish va taraqqiyot omilidir. Dunyo yangilanishi jarayonida har bir davlat o‘z taraqqiyot olami jahon hamjamiyatidan munosib o‘rin olish uchun harakat boshladi. Shular qatorida O‘zbekiston ham jahon hamjamiyatidan munosib o‘rin olishi. Shu o‘rinda aytib o‘tmoq lozimki, bu tamoyillar yosh suveren davlatning asosiy tashqi siyosiy doktrinasini ifoda etish bilan birga davlatlararo munosabatlar yo‘nalishlarining rivojlanishi va keng doiradagi tashqi muammolarni himoya qilish imkonini berdi. Mamlakatimizning jahon xalklari tinchligi va xavfsizligini mustahkamlashga qaratilgan tinchliksevar tashqi siyosati uning jahon miqyosida mustaqil davlat sifatida tezda tan olinishini ta’minladi. Toshkentda AQSH, Turkiya, Germaniya, Fransiya, Buyuk Britaniya, Xitoy, Hindiston, Pokiston va boshqa rivojlangan mamlakatlarning elchixonalari ochildi. Shuningdek, O‘zbekistonda 88 ta xorijiy mamlakatlar va xalqaro tashkilotlarning, 24 ta hukumatlararo va 13 ta nohukumat

tashkilotlarning vakolatxonalari faoliyat ko‘rsatmoqda. O‘z navbatida O‘zbekistonning elchilari dunyodagi 20 dan ortiq yirik davlatlarda faoliyat ko‘rsatib turibdi. O‘zbekiston tashqi siyosat hamda diplomatik munosabatlarni amalga oshirishi uchun qulay imkoniyatlarga ega. Bu birinchidan, mamlakatimizning qulay geografik joylashuvi, ikkinchidan, mamlakat hududining mineral va foydali qazilmalarga boyligi, uchinchidan, davlat miqyosida iqtisodiy-ijtimoiy siyosatni amalga oshirish uchun imkoniyat beradigan barqarorlik, baynalmilallik prinsiplarining poydevor ahamiyati mujassamligidandir. Mustaqil O‘zbekiston tashqi siyosatining asosini ochiq-oydinlik, teng huquqlik, demokratik prinsiplarga sodiqlik, umuminsoniy qadriyatlarni ulug‘lash, respublika ijtimoiy hayotidagi demokratik jarayonga ta’sir qilish kabilar tashkil etadi va Respublika tashqi siyosati tinchlik va xavfsizlik uchun umumjahon e’tirof etgan ochiq, yakdillik talablariga asoslanadi. BMT, YEXHT bilan hamkorlikning yo‘lga qo‘yilishi. Xalqaro munosbatlarning hozirgi rivojlanish bosqichida Birlashgan Millatlar Tashkilotining tutgan o‘rni va ahamiyati beqiyosdir. O‘zbekiston ushbu tashkilotga 1992 yil 2 martida teng huquqli a’zo bo‘lib kirdi. BMTning ixtisoslashtirilgan muassasalari tizimi mavjud bo‘lib, O‘zbekiston ularni deyarli barchasining faoliyatida faol ishtirok etmoqda. Bular quyidagilar hisoblanadi: BMTning ta’lim, fan va madaniyat masalallari bo‘yicha tashkiloti (YUNESKO), Xalqaro Mehnat tashkiloti (XMT), Butunjahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) va boshqalar. Bu voqea respublikaning mustaqil davlat sifatida xalqaro hamjamiyatda munosib o‘rin olishida ham katta ahamiyatga ega bo‘ldi. 1993 yil fevral oyiga kelib Toshkentda BMT vakolatxonasi ochildi. Xuddi shu yili Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 48-sessiyasidagi O‘zbekiston Birinchi Prezidenti I.A. Karimov ma’ruza qildi. Birinchi Prezident I.A. Karimov bu ma’ruzasida Markaziy Osiyoda xavfsizlik va hamkorlik masalalari bo‘yicha BMTning doimiy ishlaydigan seminarini chakirish, BMT xavfsizlik kengashida

yuzaga kelayotgan mojarolarni tahlil qilish va istiqbolni belgilash bo‘yicha maxsus guruh tuzish, Markaziy Osiyoni yadrosiz zona, deb e’lon qilish, bu mintaqada kimyoviy modda hamda bakteriologik qurolni taqiqlash bo‘yicha xalqaro nazorat o‘rnatish, Markaziy Osiyoda narkobiznesga qarshi hamkorlikda kurashish uchun BMTning mintaqaviy komissiyasini tuzish, Orol muammosini hal qilish masalasi bo‘yicha BMTning maxsus komissiyasini tuzish kabilarni aytib o‘tdi. 2000 yilning sentabr oyida BMTning Ming yillik Sammiti bo‘lib o‘tdi va unda BMTning Ming yillik Deklaratsiyasi, ya’ni xalqaro hamjamiyatning inson taraqqiyoti va inson xavfsizligini ta’minlash borasidagi harakat dasturi bir ovozdan qabul qilindi. Bu hujjatga binoan Ming yillik rivojlanish maqsadlari, ya’ni 192 davlat va 23 xalqaro tashkilotlar tomonidan 2015 yilga kelib qashshoqlikni bartaraf qilish, odamlarning bilim darajasini ko‘tarish, atrof-muhitni himoya qilish, inson huquq va erkinliklari tengligini ta’minlash, kasalliklarga qarshi kurashish, tinchlik va xavfsizlikni mustahkamlash borasida erishish kerak bo‘lgan vazifalarga oid majburiyatlar belgilandi. MRMga erishish bilan bog‘liq holatlar 8 ta maqsad, 21 ta vazifa va 60 ko‘rsatkichlarga asoslangan holda baholanadi. 2010 yilning sentabr oyida Nyu-Yorkda, a’zo-davlatlar tomonidan o‘z zimmalariga olgan Ming yillik rivojlanish maqsadlarida belgilangan majburiyatlarni bajarilish holatiga bag‘ishlangan BMTning maxsus sammiti bo‘lib o‘tdi. O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimov sammit yalpi majlisidagi o‘z ma’ruzasida ta’kidlaganidek: ―ilgari o‘zining bir tomonlama rivojlangan xom-ashyo yetishtirishga yo‘naltirilgan iqtisodiyoti, halokatli paxta yakkahokimligi avjga chiqqan, qoloq ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmasi, jon boshiga iste’mol darajasi past bo‘lgan mamlakatimiz mustaqil rivojlanish yillarida yangi va ulkan marralarni qo‘lga kiritdi va buning natijasida uning qiyofasi tamomila o‘zgardi, jahon hamjamiyatidan munosib o‘rin egalladi. O‘zbekiston Respublikasining BMT bilan o‘zaro ko‘p tomonlama hamkorligining ustuvor yo‘nalishlari bu-xavfsizlik, tahdidlarga qarshi kurashish, ommaviy qirg‘in qurollarini tarqatmaslik, Afg‘oniston masalasini tinch yo‘l bilan hal etish, bu mamlakatni qayta tiklash, ekologik muammolarni bartaraf etish,

Markaziy Osiyoni yadro qurolidan holi hudud sifatida e’tirof etish, Orol fojeasi oqibatlarini bartaraf etish, ta’lim, fan va madaniyatni rivojlantirish, tarixiy an’analar, tarixiy shaxslar va me’moriy yodgorliklarni asrash, qayta tiklash, ularni umumbashariy obidalar sifatida jahon sivilizatsiyasiga qo‘shgan hissasini e’tirof etish va boshqalardir. Bu borada O‘zbekiston BMT doirasida ko‘plab tashabbuslarni ilgari surdi. O‘zbekiston tashabbusi bilan BMT doirasida 1997 yilda Afg‘oniston muammosi yuzasidan ―6+2 guruhi muloqot guruhini tashkil etildi, Markaziy Osiyo Markaziy Osiyoda yadro qurolidan holi hudud, deb e’lon qilindi, Orol muammosi va mintaqaviy ekologik masalalar yuzasidan bir qator tadbirlar amalga oshirilmoqda. O‘zbekistonda BMTning 2000-2015 yillarga mo‘ljallangan Mingyillik rivojlanish maqsadlari (Millennium Development Goals) amalga oshirildi hamda 2015-2030 yillarga mo‘ljallangan Barqaror rivojlanish maqsadlari (Sustainable Development Goals) global dasturi yuzasidan turli tadbirlar amalga oshirilmoqda. Keyingi yillarda BMT va O‘zbekiston hamkorligi yangi bosqichiga ko‘tarilgan. Xususan, 2017 yil 19 sentabrda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev AQShda bo‘lib, BMTning 72-sessiyasida nutq so‘zladi. Mazkur nutq O‘zbekistonning BMT doirasidagi xalqaro tashabbuslarida yangi tendensiyalarni namoyon qildi. O‘zbekiston Prezidenti o‘z nutqida mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotidagi o‘zgarishlar hamda aniq va asosli manbalarga ega bir nechta tashabbuslarni ilgari surdi. YA’ni globallashuv va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari jadal rivojlanib borayotgan bugungi sharoitda yoshlarga oid siyosatni shakllantirish va amalga oshirishga qaratilgan umumlashtirilgan xalqaro huquqiy hujjat - BMTning Yoshlar huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro konvensiyasini ishlab chiqish, BMT Bosh Assambleyasining ―Ma’rifat va diniy bag‘rikenglik deb nomlangan maxsus rezolyutsiyasini qabul qilish, BMT Xavfsizlik Kengashini bosqichma-bosqich isloh qilish kabi global xarakterdagi takliflari jahon jamoatchiligida katta qiziqish uyg‘otdi.

O‘zbekiston Prezidenti Sh. Mirziyoyevning mazkur nutqi mavjud muammolarga mahalliy, mintaqaviy va global darajada ahamiyat qaratib, ularning yechimiga pragmatik yondashilganligi bilan alohida ahamiyat kasb etdi. Ushbu tashabbuslar xalqaro miqyosda qo‘llab-quvvatlanib, 2018 yil 22 iyun kuni ―Markaziy Osiyo mintaqasida tinchlik, barqarorlik va izchil taraqqiyotni ta’minlash bo‘yicha mintaqaviy va xalqaro hamkorlikni mustahkamlash va 2018 yil 12 dekabr kuni BMT Bosh Assambleyasining yalpi majlisida ―Ma’rifat va diniy bag‘rikenglik deb nomlangan maxsus rezolyutsiyalari qabul qilindi. Shuningdek, 2017 yil noyabr oyida BMT shafeligida Samarqandda ―Markaziy Osiyo: yagona tarix va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va taraqqiyot yo‘lidagi hamkorlik, 2018 yil 27 mart kuni Toshkentda ―Tinchlik jarayoni, xavfsizlik sohasida hamkorlik va mintaqaviy sheriklik mavzusida xalqaro anjumanlar tashkil etildi. O‘zbekiston Respublikasining jahondagi yirik xalqaro tashkilot BMT bilan hamkorligi masalalari va bu boradagi yutuqlar O‘zbekistonning eng yangi tarixi sahifalarida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, uni yanada boyitdi. O‘zbekiston BMTga a’zo bo‘lib kirganmdan so‘ng YEHHTning Pragadagi yigilishida MDX tarkibidagi davlatlarni ushbu tashkilotga a’zo bo‘lib kirishi masalasi kutarildi. 1992 Yil 26 fevralga kelib O‘zbekiston ham bu tashkilot kengashining yakunlovchi xujjatiga imzo chekdi. O‘zbekistonning 1996 yil Lissabon sammitida ishtiroki respublika rahbariyatining xavfsizlik doirasiga kiruvchi karashlarini bayon etishga ham imkon berdi. Unda O‘zbekiston rahbariyati tomonidan «xavfsizlikning, shu jumladan, Yevropa xavfsizligining chegarasi yuk. Shundan kelib chiqqan holda, bizning fikrimizcha, Yevropada xavfsizlik va Hamkorlik tashkilotining roli, ahamiyati, kolaversa, ma’suliyati Yevropa bilangina chegaralanib qolmasligi, undan tashqaridan kelayotgan xavfni ham hisobga olishi kerak bo‘ladi», deb aytilgan so‘zlari alohida ahamiyat kasb etdi. 1996 yil 18-19 noyabr kunlari mazkur tashkilotga a’zo 54 mamlakat rahbarlarining Turkiyaning Istambul shahrida bo‘lib o‘tgan uchrashuvida Yevropada xavfsizlik va hamkorlikni mustahkamlashning asosiy tamoyillari ishlab

chiqildi. Mazkur yig‘ilishda Birinchi Prezident I.A.Karimov global ahamiyatga ega bo‘lgan terrorizmga qarshi markaz tuzish xaqidagi taklifini kiritdi va turli kabih niyatdagilarga yordam berayotgan tashkilotlarni ildizi bilan yo‘qotish orqaligina mamlakatlar xavfsizligini ta’minlash mumkinligini alohida ta’kidladi. XX asr oxiri XXI asr boshlari xalqaro terrorizmga qarshi keskin kurash davri bo‘ldi. Bu kurashga O‘zbekiston o‘zining katta hissasini qo‘shmokda. Buni AQSH senatorlaridan Liberman tasdiklab: «O‘zbekiston siz bizning Afg‘onistondagi aksilterrorchilarga qarshi kurashimiz muvaffaqiyatli bo‘lmas edi», deydi. Bugungi kunda O‘zbekiston YEXHT rahnamoligidagi ko‘plab anjumanlarga mezbonlik qilib kelmoqda. O‘zbekistonning YEXHT bilan hamkorligi mustahkamlanib, o‘sib borayotganligiga 2002-yil 6-7-aprel kunlari YEXHT Bosh kotibi Y. Kubishning mamlakatimizga tashrifi ham yaqqol misol bo‘la oladi. O‘zbekistonning tashqi siyosatida mintaqalararo xavfsizlikni ta’minlashda xalqaro tashkilotlar faoliyatidan, ularning dasturlaridan ham keng foydalanishi istiqbolli natijalarni ko‘rsatdi. Ko‘pgina mintaqaviy tashkilotlar, chunonchi, NATO EKO, Islom konfrensiyasi Qo‘shilmaslik harakati va boshqalar bilan ham samarali hamkorliklar yo‘lga qo‘yildi. 2017 yilning 18-19 oktabr kunlari Toshkentda Yevropada Xavfsizlik va hamkorlik tashkilotining (YEXHT) OAV erkinligi masalalari bo‘yicha vakili ofisi tomonidan tashkil etilgan ―Markaziy Osiyoda ochiq jurnalistika deb nomlangan XIX regional Markaziy Osiyo konferensiyasi bo‘lib o‘tdi. Konferensiya davomida 80 nafar ishtirokchi, shu jumladan, jurnalistlar, hukumatlar, fuqarolik jamiyati tashkilotlari vakillari va ilmiy doiralar vakillari xalqaro ekspertlar bilan Markaziy Osiyoda OAV erkinligining joriy muammolarini muhokama qilib oldilar. Misol uchun, anjumanda OAV tarqatish tendensiyalari masalalari, raqamli muhit hamda adovatni avj oldirish sharoitida OAV erkinligini himoya qilish bilan bog‘liq mummolar ko‘tarildi. Forumda Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston, O‘zbekiston va Mo‘g‘uliston vakillari ishtirok etishdi212.

Ushbu xalqaro tashkilotlar bilan aloqalarni yo‘lga qo‘yishi mamlakatimizning xalqaro maydondagi siyosiy mavqeiga, keng hamkorliklar yo‘lidan ilgarilab borishiga shubhasiz ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Bu xalqaro tashkilotlarning ko‘plab vakillik organlarining poytaxtimiz Toshkentda muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatayotganligi ham shundan dalolat beradi. Shanxay hamkorlik tashkiloti va O‘zbekiston. Shanxay Hamkorlik Tashkiloti-submintaqaviy xalqaroO‘zbekiston vaShanxay tashkilot bo‘lib, uning tarkibiga dastlab asoschilar sifatida 6 ta davlat (Qozog‘iston, Xitoy, Qirg‘iziston, Rossiya, Tojikiston va O‘zbekiston) kirdi. SHHTning rasmiy tili rus va xitoy tili ramzi esa oq bayroq bo‘lib, uning markazida tashkilotning gerbi joylashgan. Tashkilotning shtab-kvartirasi Pekinda joylashgan. Hozirgi vaqtda SHHTda 8 ta a’zo-davlat, 4 ta kuzatuvchi-davlat va 6 ta muloqot uchun hamkor-davlat faoliyat yuritmoqda. Boshqacha aytganda, u Yevroosiyoning beshdan uch qismini va dunyo aholisining qariyb yarmini qamrab olgan. Buni raqamlarda ifoda etadigan bo‘lsak, SHHT tarkibidagi mamlakatlarning umumiy maydoni 34 mln. kvadrat kilometrdan iborat. Bu ulkan makonda 3,2 milliard aholi yashaydi. Shu tariqa ushbu tashkilot jug‘rofiy jihatdan va aholi soni borasida jahonning eng yirik tuzilmalaridan biriga aylandi. O‘tgan davrda SHHTga a’zo davlatlar turli sivilizatsiyalar to‘qnashuvi, ―sovuq urush va boshqa har xil salbiy yondashuvlardan voz kechdi. Tashkilotning barcha a’zolari o‘zaro hurmat, teng huquqlilik, adolat va manfaatli amaliy hamkorlik tarafdoridir. Eng muhimi, mazkur mintaqaviy tashkilot barqaror va sog‘lom ruhda rivojlanmoqda. Bugungi kunda Xitoy bilan SHXTga a’zo boshqa davlatlar o‘rtasidagi savdo aylanmasi 20 barobar ortgan. Bu ko‘rsatkich 2018 yil yakunlari bo‘yicha 12 milliard AQSH dollaridan 255 milliard dollarga yetdi. Jahon yalpi ichki mahsulotining 20 foizdan ziyodi SHHTga a’zo davlatlar hissasiga to‘g‘ri kelmoqda. 1996 yil Shanxayda Xitoy, Rosssiya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Tojikiston davlat rahbarlarining sammiti bo‘lib o‘tdi. Sammitda chegara hududlari bo‘yicha harbiy sohada o‘zaro ishonchni mustahkamlash bilan bog‘liq shartnomani

imzolanishi natijasida Shanxay Hamkorlik Tashkiloti vujudga keldi. 1997 yil Moskvada yuqorida nomlari ko‘rsatilgan besh davlat rahbarlarining ishtirokida sammit bo‘lib o‘tgan. Sammitda chegara hududlarida qurolli kuchlarni qisqartirish to‘g‘risida Bitim (1997-yil 24-aprel) imzolanadi. Almati (1998), Bishkek (1999) da bolib o‘tgan sammitlarda «Shanxay beshligi» ning holati yanada mustahkamlanib, o‘zaro ishonch va hamkorlik munosabatlari yangi bocqichga ko‘tarildi. 2000-yil 5- iyun Dushanbeda «Shanxay beshligi» davlatlari boshliqlarining uchrashuvi boTgan. Uchrashuvda O‘zbekiston Respublikasi birinchi marta kuzatuvehi sifatida ishtirok etgan. Shuni aytish lozimki, «Shanxay beshligi» Dushanbeda «Shanxay forumi» ga aylantiriladi. yil 14-15-iyun kunlari Xitoyda navbatdagi Shanxay sammiti bo‘lib o‘tadi. Ushbu sammitda O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov ishtirok etdi hamda Shanxay forumiga to‘la huquqli a’zo bo‘lib kirdi. Natijada Shanxay forumi «Shanxay Hamkorlik Tashkiloti - SHHT», deb o‘zgartirildi. Sammitda «SHHT ni tuzish to‘g‘risida» gi Deklaratsiya hamda «Terrorchilik, ayirmachilik va ekstremizmga qarshi kurash to‘g‘risida ―Shanxay konvensiyasi imzolandi. yilning 6-7-iyunida SHHTga a’zo mamlakatlar rahbarlarining navbatdagi Sankt-Peterburg sammiti bo‘lib o‘tdi. Maxkur sammitda SHHTga a’zo davlatlar rahbarlarining Deklaratsiyasi, SHHTXartiyasi, SHHTga a’zo davlatlar o‘rtasida Mintaqaviy antiterror tuzilmasi (MATT) haqidagi Bitim imzolash masallari hal qilindi. Huquq-tartibot idoralari va maxsus xizmatlarning terrorizmga qarshi kurashdagi faoliyatini muvofiqlashtirishni nazarda tutgan mintaqaviy antiterror tuzilmasi tuzildi. SHHHT ning 2005-yil 5-iyul SHHTning Ostona sammitida Eron, Pokiston, Hindiston va Mo‘g‘iliston kuzatuvchi maqomga ega bo‘lib tashkilot tarkibiga kirdi. Oliy darajadagi bu uchrashuvda mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlash masalalari, jumladan, Afg‘onistondagi vaziyatni barqarorlashtirish, uning iqtisodiy infratuzilmasini birgalikda tiklash yuzasidan fikr almashilgan. Shanxay Hamkorlik Tashkilotining asosiy maqsad va vazifalari:

a’zo davlatlar o‘rtasida o‘zaro ishonch, do‘stlik va yaqin qo‘shnichilik aloqalarini mustahkamlash; mintaqada tinchlik, xavfsizlik va barqarorlikni saqlash hamda mustahkamlash, yangi demokratik, adolatli va oqilona siyosiy hamda iqtisodiy xalqaro tartibni shakllantirishga ko‘maklashish maqsadida turli yo‘nalishlarda hamkorlikni rivojlantirish; terrorizm, separatizm va ekstremizmning barcha ko‘rinishlariga qarshi birgalikda kurash olib borish, giyohvand moddalar va qurol-yarog‘ning noqonuniy savdosi hamda transmilliy jinoiy faoliyatning boshqa turlari, jumladan, noqonuniy migratsiyaga qarshi kurashish: siyosiy, savdo-iqtisodiy, mudofaa, huquq-tartibotni saqlash, tabiatni muhofaza etish, madaniy, ilmiy-texnikaviy ta’lim, energetik, transport, moliya-kredit va boshqa sohalarda samarali mintaqaviy hamkorlikni qo‘llab-quvvatlash; a’zo davlatlar xalqlari turmush darajasi va sharoitlarini uzluksiz yaxshilash maqsadida teng sherikchilik asosida mintaqada har tomonlama va barqaror iqtisodiy o‘sish, ijtimoiy hamda madaniy taraqqiyotga ko‘maklashish; -jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuvda yondashuvlarni muvofiqlashtirish; -a’zo davlatlarning xalqaro majburiyatlari hamda milliy qonunchiligiga mos ravishda insonning huquq va erkinliklarini ta’minlashga ko‘maklashish; - boshqa davlatlar va xalqaro tashkilotlar bilan munosabatlarni yo‘lga qo‘yish va rivojlantirish; xalqaro nizolarning oldini olish hamda ularni tinch yo‘l bilan hal etilishida o‘zaro aloqalarni mustahkamlash; XXI asrda vujudga keladigan muammolarning yechimini birgalikda izlab topish. Hozirda tinchlik, barqarorlik va mintaqaviy hamda milliy xavfsizlikni ta’minlashda Shanxay Hamkorlik Tashkiloti roli va ahamiyati yildan yilga oshmoqda. Bevosita bu tashkilotga a’zo bo‘lgan davlatlarning soni ham oshdi. Ularning soni 10 taga yetdi. O‘zbekiston Respublikasi ushbu tashkilot doirasida mustaqil harakat qilib, SHHTning faoliyatida faol qatnashib kelmoqda.

2013-yil 12—13-sentabr Bishkekda SHHT Davlat rahbarlari kengashining navbatdagi majlisi bo‘lib o‘tdi. Mazkur anjumanda O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov o‘z ma’ruzasida Suriya va Afg‘onistonda ro‘y berayotgan voqealarga to‘xtalib, Afg‘oniston muammosini harbiy yo‘l bilan bartaraf etib bo‘lmasligi, uning siyosiy yechimini topish, BMT shafeligida muzokaralar o‘tkazish va qarama-qarshi kuchlarning murosaga kelishiga erishish birdan bir to‘g‘ri yo‘l ekanini uqtirib o‘tdi. Muzokaralar chog‘ida O‘zbekiston va Qirg‘iziston o‘rtasidagi ikki tomonlama va ko‘p tomonlama hamkorlikka doir masalalarga ham alohida e’tibor qaratildi. Shanxay hamkorlik tashkilotining navbatdagi sammiti 2016 yil 23-24 iyun kunlari bo‘lib o‘tdi. Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyev raisligida o‘tgan yig‘ilishda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev, Xitoy Xalq Respublikasi raisi Xi Jinping, Qirg‘iziston Prezidenti Almazbek Atambayev, Rossiya Prezidenti Vladimir Putin, Tojikiston Prezidenti Yemomali Rahmon, kuzatuvchi maqomidagi mamlakatlar delegatsiyalari rahbarlari — Afg‘oniston Islom Respublikasi Prezidenti Ashraf G‘ani, Belarus Respublikasi prezidenti Aleksandr Lukashenko, Hindiston Bosh vaziri Narendra Modi, Mo‘g‘uliston Respublikasi prezidenti Tsakhiagin Elbegdorj, Pokiston Islom Respublikasi bosh vaziri Navoz Sharif, Eron Islom Respublikasi tashqi ishlar vaziri o‘rinbosari Ibrohim Rahipur ishtirok etdi. Majlisda SHHT Bosh kotibi Rashid Alimov, SHHT Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi ijroiya qo‘mitasi direktori Yevgeniy Sisoyev qatnashdi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibi Antonio Guterres, Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi Ijroiya qo‘mitasi raisi — Ijrochi kotibi Sergey Lebedev, Kollektiv xavfsizlik shartnomasi tashkiloti Bosh kotibi o‘rinbosari Amanjol Janquliyev, ASEAN Bosh kotibi Le Liong Min ishtirok etdi. Tashkilotning 2016 yilgi Toshkent sammitida Hindiston Respublikasi va Pokiston Islom Respublikasining SHHTga a’zo davlat maqomini olish yo‘lidagi majburiyatlari to‘g‘risidagi memorandumlar imzolangan edi.

Sammitda Hindiston va Pokiston tashkilotga a’zo sifatida qabul qilindi. Hindiston va Pokistonning SHHT a’zosi maqomiga ega bo‘lishi tashkilot imkoniyatlarini kengaytirib, xalqaro maydonda dolzarb muammolarni hal etish, mintaqa va dunyoda xavfsizlik va barqaror taraqqiyotni ta’minlashda ko‘p tomonlama mexanizm sifatida tashkilot rolini yanada oshirishga xizmat qiladi. Sammit ishtirokchilari SHHT ishbilarmonlar kengashi va banklararo birlashmasi faoliyatiga oid axborotlarni tinglab, ularning faoliyatini ijobiy baholadi. Ushbu tuzilmalarga Tashkilot doirasida barqaror ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni ta’minlash borasida, xususan, makroiqtisodiy va moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, iqtisodiyotning yuqori texnologik tarmoqlarini jadal rivojlantirish, sanoat infratuzilmalarini modernizatsiyalash, sarmoyaviy loyihalarni moliyalashtirish mexanizmlarini takomillashtirish, ishbilarmon doiralar va moliyaviy tuzilmalar o‘rtasida bevosita aloqalarni rivojlantirish orqali amaliy ko‘mak berishga yo‘naltirilgan faoliyatni kengaytirish bo‘yicha o‘zaro aloqalarni faollashtirishni tavsiya etdi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev o‘z nutqida sammit ishtirokchilari e’tiborini Afg‘onistondagi vaziyatni yaxshilash zarurligiga qaratib, u yerda sodir etilayotgan davomli teraktlar dunyoning barcha mamlakatlari uchun xavf solayotganini alohida ta’kidladi. Ushbu tahdidlarga hamkorlikda, jahon hamjamiyati harakatlarini birlashtirgan holda qarshi kurashish zarurligini qayd etdi. Yoshlarni turli yot g‘oyalardan asrash, ularning zamonaviy ta’lim-tarbiya olishi, komil inson bo‘lib voyaga yetishida davlatlararo hamkorlikning ahamiyati katta. Samarqand shahrida Islom hamkorlik tashkiloti Imom Buxoriy xalqaro ilmiy- tadqiqot markazining tashkil etilishi millatlararo, madaniyatlararo munosabatlarni mustahkamlashda muhim qadam bo‘ladi, -dedi Mirziyoyev. O‘zbekiston SHHTga a’zo davlatlar o‘rtasida savdo-iqtisodiy aloqalarni yanada mustahkamlash, bir makon-bir yo‘l loyihasi doirasida transport- kommunikatsiya sohasini jadal rivojlantirish tarafdori ekanini qayd etdi. Xitoy-

Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘lining qurilishi mamlakatimizning jahon bozoriga chiqishida alohida ahamiyatga ega. Shavkat Mirziyoyev SHHT davlatlari temir yo‘l sohasi rahbarlarining uchrashuvlarini tashkil qilish zarurligini ta’kidladi. SHHTning doimiy faoliyat yurituvchi xalq diplomatiyasi markazini tashkil etish g‘oyasini ilgari surdi. Davlat rahbarlari kengashi majlisi yakunlari bo‘yicha qabul qilingan Ostona deklaratsiyasida amaliy hamkorlikni yanada rivojlantirishga oid asosiy yondashuvlar, ko‘p tomonlama hamkorlikni kengaytirish va chuqurlashtirish uchun barcha sa’y-harakatlarni yo‘naltirishga qaratilgan mushtarak intilishlar o‘z ifodasini topgan219. SHHHT ning keyingi uchrashuvi 2018 yil9-10 iyun kunlari Xitoyning Sindao shahrida bo‘lib o‘tdi. Unda Hindiston Respublikasi Bosh vaziri N. Modi, Qozog‘iston Respublikasi Prezidenti N. Nazarboyev, Xitoy Xalq Respublikasi Raisi Si Szinpin, Qirg‘iziston Respublikasi Prezidenti S. Jeenbekov, Pokiston Islom Respublikasi Prezidenti M. Husayn, Rossiya Federatsiyasi Prezidenti V. Putin, Tojikiston Respublikasi Prezidenti I. Rahmon va O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyev ishtirok etdilar. Majlisga Xitoy Xalq Respublikasi Raisi Si Szinpin raislik qildi. A’zo davlatlar rahbarlari 2017 yilgi Ostona sammiti yakunlarining ijrosini hamda jahon siyosati va iqtisodiyotida kechayotgan jarayonlar asnosida SHHTni yanada rivojlantirishga doir birinchi galdagi vazifalarni ko‘rib chiqdilar. Tomonlarning o‘zaro kelishilgan pozitsiyasi qabul qilingan Sindao deklaratsiyasida o‘z ifodasini topdi. A’zo davlatlar SHHT Xartiyasining maqsad va prinsiplariga rioya etgan hamda ―Shanxay ruhiga tayangan holda SHHTni 2025 yilgacha mo‘ljallangan rivojlantirish strategiyasida belgilangan vazifalarni izchil amalga oshirayotganlari qayd etildi. Bugungi kunda SHHT noyob, nufuzli va obro‘li mintaqaviy birlashma sifatida qaror topgani, Tashkilotga Hindiston va Pokiston a’zo bo‘lgandan so‘ng uning salohiyati sezilarli darajada oshgani ta’kidlandi. Siyosat, xavfsizlik, savdo va iqtisodiyot, jumladan, moliya, investitsiya, transport, energetika, qishloq xo‘jaligi sohalaridagi amaliy hamkorlikni, shuningdek,

madaniy-gumanitar aloqalarni mustahkamlashni davom ettirish borasidagi istak- xohishlar mushtarak ekani bildirildi. SHHTga a’zo davlatlar o‘rtasida Uzoq muddatli yaxshi qo‘shnichilik, do‘stlik va hamkorlik to‘g‘risidagi shartnoma qoidalarini amalga oshirish bo‘yicha 2018 — 2022 yillarga mo‘ljallangan Harakatlar rejasi ma’qullandi. A’zo davlatlar xalqaro huquqning umume’tirof etilgan norma va prinsiplari doirasida Afg‘oniston, Suriya, Yaqin Sharq, Koreya yarimorolidagi va boshqa mintaqaviy nizolarga barham berishning qat’iy tarafdoridir. Eron yadro dasturi atrofidagi vaziyatni tartibga solish bo‘yicha Qo‘shma yalpi harakatlar dasturining izchil ijrosini ta’minlash muhim ahamiyatga ega ekani qayd etildi. ―SHHT roli va mavqeini yanada mustahkamlash bizning ―Shanxay ruhi hamda tashkilot tamoyil va qadriyatlariga nechog‘li amal qilishimizga bog‘liq bo‘ladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2019 yilning 13- 14 iyun kunlari Qirg‘izistonning Bishkek shahrida bo‘lib o‘tgan Shanxay hamkorlik tashkiloti Davlat rahbarlari kengashining o‘n to‘qqizinchi majlisida so‘zlagan nutqida shunday deb ta’kidladi. Ushbu muhim mintaqaviy tadbir doirasida Shanxay hamkorlik tashkiloti tashkil topganining 18 yilligi nishonlandi. O‘z navbatida, Bishkek sammiti - SHHT doirasidagi hamkorlik jarayonlarida yana bir muhim marrani zabt etish nuqtasi sifatida e’tirof etildi. Bunday amaliy muloqotlar, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev qayd etganidek, ―mintaqamizda zamonaviy taraqqiyotning eng muhim masalalari bo‘yicha yondashuvlarni moslashtirishga xizmat qiladi. Davlatimiz rahbari o‘z nutqida, shuningdek, bugungi kunda SHHTga a’zo davlatlar uchun, bir tomondan, xavfsizlikni ta’minlashda kelishilgan siyosatni yuritish, ikkinchi tomondan, davlatlarimiz barqaror taraqqiyoti va ravnaqi uchun qulay sharoitlarni shakllantirish muhim ekaniga to‘xtaldi. Sammit yakunlari bo‘yicha SHHTga a’zo mamlakatlar o‘rtasida turli sohalardagi sheriklikni rivojlantirishga doir 22 ta hujjat imzolangani juda muhim.

Jumladan, O‘zbekiston Prezidentining taklifi asosida Hududlararo hamkorlikni rivojlantirish dasturi qabul qilindi. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, bugun SHHT o‘z taraqqiyotining yangi bosqichiga qadam qo‘ydi. Ilk bosqichda asosiy e’tibor chegara muammolarini hal qilishga qaratilgan bo‘lsa, endilikda o‘zaro hamkorlikning ko‘lamlari va miqyoslari tubdan kengaydi. O‘zbekiston Prezidenti ―SHHTni rivojlantirish konsepsiyasini ishlab chiqish g‘oyasini ilgari surdi. Bunda, beshta ustuvor mezonga tayangan holda, SHHT doirasidagi o‘zaro manfaatli hamkorlikning asosiy yo‘nalishlarini belgilab olish maqsadga muvofiq ekaniga e’tibor qaratildi. SHHT doirasidagi o‘zaro manfaatli hamkorlikning birinchi mezoni - iqtisodiyot. O‘zaro aloqalar, samarali iqtisodiy va transport yo‘laklarini rivojlantirish bo‘yicha SHHT Hamkorlik strategiyasini ishlab chiqish zarurligi alohida ta’kidlandi. Prezidentimizning fikricha, Xitoy -Qirg‘iziston - O‘zbekiston temir yo‘li qurilishi o‘zaro savdoni rivojlantirish va SHHT doirasidagi hamkor mamlakatlarga investitsiyalar oqimini oshirishga kuchli turtki beradi. Davlatimiz rahbarining Bishkek sammitidagi ushbu tashabbusi nafaqat yurtimiz, balki mintaqa va dunyo jamoatchiligi tomonidan ham katta qiziqish bilan kutib olindi. SHHT doirasidagi barcha tadbirlarda faol ishtirok etib kelayotgan O‘zbekistonning yangi tashabbuslariga bunday keng qiziqish va katta e’tibor zamirida, albatta, muayyan omillar o‘z mujassamini topgan. Birinchidan, mamlakatimiz rahbarining ko‘p tomonlama hamkorlikni rivojlantirish bo‘yicha takliflari, xususan, SHHTning 2017 yili Ostonada va 2018 yili Sindaoda bo‘lib o‘tgan sammitlarida ilgari surgan tashabbuslari to‘la qo‘llab- quvvatlandi hamda izchil amalga oshirilmoqda. Ikkinchidan, SHHT doirasida tashkil etiladigan turli maqomdagi uchrashuvlarga, asosli ravishda, o‘z strategik maqsadlarini ro‘yobga chiqarish uchun qulay maydon sifatida yondashadigan O‘zbekiston uchun SHHT mintaqasidagi transport kommunikatsiyalari mamlakatimizning jahon bozoriga chiqishida muhim omil hisoblanadi.

Uchinchidan, Bishkek anjumani kun tartibidagi dolzarb ahamiyatga molik mavzular qatorida transport-kommunikatsiya sohasidagi hamkorlikni faollashtirish, xususan, SHHT makonidagi mavjud transport yo‘laklaridan foydalanishning samaradorligini oshirish va yangi transport yo‘laklarini barpo etish istiqbollari ham atroflicha muhokama qilindi. SHHT doirasidagi o‘zaro manfaatli hamkorlikning uchinchi mezoni - axborot sohasi. Davlatimiz rahbari SHHT makonidagi barcha mamlakatlarning axborot texnologiyalari rivojlanishiga mas’ul idoralari rahbarlarining muntazam uchrashuvlari mexanizmini joriy etish taklifi bilan chiqdi. Kiber xavfsizlik masalalari bo‘yicha o‘zaro hamkorlik dasturini ishlab chiqish g‘oyasi ham diqqatga loyiqdir. Shu nuqtai nazardan, O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi asosida SHHTga a’zo mamlakatlarning Raqamlashtirish va axborot- kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi hamkorligi konsepsiyasi qabul qilinganini alohida ta’kidlash lozim. SHHT doirasidagi o‘zaro manfaatli hamkorlikning to‘rtinchi mezoni - gumanitar hamkorlik. Sayyohlik va madaniyat sohalarida rang-barang va serqamrov dasturlarni amalga oshirish, ―xalq diplomatiyasi imkoniyatlaridan yanada keng foydalanish ham shu jumlaga kiradi. SHHT doirasidagi o‘zaro manfaatli hamkorlikning beshinchi mezoni - xavfsizlik. Mintaqamiz, umuman, SHHT makonidagi barqarorlik ko‘p jihatdan Afg‘onistondagi vaziyat bilan uzviy bog‘liqdir. Hozirgi vaqtda SHHTga a’zo davlatlar Afg‘oniston bilan asosan ikki tomonlama bitimlar negizida hamkorlik qilmoqda. Bir qancha loyihalar bo‘yicha ushbu mamlakatning energetika va infratuzilmalar tizimlarini tiklash hamda rivojlantirishga ko‘maklashilmoqda. Kelgusida Afg‘oniston bilan hamkorlik aloqalarini kengaytirishda ko‘p tomonlama shartnomalarga tayanish muhim samaralar berishi tayin. Shu nuqtai nazardan, Bishkek sammiti yakunida qabul qilingan ―SHHT - Afg‘oniston Muloqot guruhining harakatlariga doir ―Yo‘l xaritasi alohida diqqatni tortadi. Ushbu mamlakat bilan yaqin hamkorlikda ustuvor infratuzilma

loyihalarini ilgari surish orqali Afg‘onistonni mintaqaviy hamkorlikka jalb qilish rejasi ham muhim ahamiyatga ega. Davlatimiz rahbari ta’kidlaganidek, ―O‘zbekiston afg‘on muammosini tinch yo‘l bilan hal etish jarayonini to‘liq qo‘llab-quvvatlaydi. O‘zbekiston va MDH. Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi (MDH) 1991-yil 8-dekabrdagi MDH tuzish to‘g‘risida bitim va 1991-yil 21-dekabrdagi mazkur Bitim Protokoli asosida tashkil qilingan. Ozarbayjon Respublikasi, Armaniston Respublikasi, Belarus Respublikasi, Qozog‘iston Respublikasi, Qirg‘iz Respublikasi, Moldova Respublikasi, Rossiya Federatsiyasi, Tojikiston Respublikasi, Turkmaniston, O‘zbekiston Respublikasi va Ukraina MDH ishtirokchi davlatlari hisoblanadi. Ular bu bitimda davlatlarining hududiy butunligini tan olish, amaldagi chegaralar, ularning ochiqligi, fuqarolarning harakati erkinligiga, xalqaro tinchlik va xavfsizlikni ta’minlash, harbiy xarakat va kurol-yarog‘ tarqatishning oldini olishda birgalikda xarakat qilishga kelishib oldilar. MDH davlatlarining birgalikdagi faoliyatidan tashqi siyosiy faoliyatlarni muvofiqlashtirish, mudofaa siyosati va tashqi chegarani muhofaza qilish, Umumevropa, Yevroosiyo bozorini shakllantirish, bojxona siyosatini birga olib borish, transport, aloqa, energetika tizimlarini rivojlantirish, ekologik, atrof-muhit xavfsizligini ta’minlash hamda uyushgan jinoyatchilikka karshi kurashish maqsadlarni nazarda tutmoqda. Hamdo‘stlik ishtirokchi davlatlarning barqaror ruvojlanishi va xavfsizligiga to‘sqinlik qiluvchi har qanday tahdid va xavf-xatarlarga o‘z vaqtida munosib javob qaytarish borasida o‘zaro maqbul yondoshuvlar va kelishilgan amaliy chora- tadbirlarni ishlab chiqish, muammo va kelishmovchiliklarni hal qilish, MDH hududidagi fuqarolarning o‘zaro muloqot yuritishlari uchun keng imkoniyat yaratdi. O‘zbekistonda MDHga ko‘p rejali munosabatlarni muvofiqlashtiruvchi mexanizm va bevosita muloqotlar olib borish, davlatlararo muzokaralarni tashkil

qilish, jumladan MDH formatida davlat rahbarlari va tegishli idoralar boshliqlari darajasida ikki tomonlama uchrashuvlar o‘tkazish maydoni, shuningdek, ko‘p tomonlama hamkorlik shart-sharoitlarini yaratishda manfaatdor bo‘lgan suveren davlatlarning birlashmasi sifatida qarashadi. O‘zbekiston Respublikasi MDHning asosiy nizomiy va tarmoq organlari faoliyatida ishtirok etadi. O‘zbekiston Hamdo‘stlik tashkil etilgandan boshlab uning doirasida iqtisodiy integratsiyani chuqurlashtirish va yangicha asosda xo‘jalik aloqalarini jarayonlarga siyosiy tus bermagan holda amalga oshirish tarafdori bo‘lgan davlatlar qatoriga kirgan. O‘zbekiston MDH doirasida amaldagi o‘zaro savdo tartibini yomonlashtirmaydigan tamoyillarga asoslangan, to‘laqonli erkin savdo hududini tashkil etish tarafdoridir. Bu MDH hududida barqaror ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashda muhim omil bo‘lmoqda. O‘zbekiston tomoni jahondagi jadal o‘zgarishlar sharoitida MDHni davlatlararo hamkorlik tizimi sifatida doimiy muzokaralar, oliy darajada siyosiy muloqotlar, vujudga kelayotgan yangi tahdid va xavf-xatarlarga qarshi kelishilgan yondoshuvlar ishlab chiqish, xalqaro xavfsizlikka oid ko‘plab dolzarb masalalarni hal etishning muhim mexanizmi deb hisoblaydi. 1991-2020 yillarda MDX davlatlari rahbarlarining 40 ga yaqin kengashlari bo‘lib o‘tdi va muhim hujjatlar imzolandi. Ular orasida xavfsizlik masalalari, tinchlikni saqlash, iqtisodiy hamkorlikni yo‘lga kuyib olish uchun davlatlararo iqtisodiy qo‘mita tuzish, iqtisodiy integratsiyani tulatsonli amalga oshirish, bojxona va ittifok to‘lovi masalalarini izga solib olish kabilar muhim o‘rin egalladi. O‘zbekiston MDX doirasida siyosiy, iqtisodiy, madaniy sohalar bo‘yicha shartnoma hamda kelishuvlarni Rossiya, Ukraina, Belorussiya, Moldaviya va boshqa mamlakatlar bilan imzolab, o‘zaro manfaatli hamdo‘stlik aloqalari uchun mustahkam asos yaratdi. Bugungi kunda MDHning tarkibi 10 ta a’zo davlatlar: Rossiya, Ukraina, Belorussiya, Qozog‘iston, O‘zbekiston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Ozarbayjon, Armaniston, Moldaviya va bitta kuzatuvchi Turkmaniston kiradi.

Shunday bo‘lsa-da, Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi hozirgi kunda ham ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q. MDH yon-atrofdagi voqealarga munosabat bildirishda yakdillik ko‘rsatish, xususan, terror, narkobiznes, uyushgan jinoyatchilik, ekstremizm kabi balolarga qarshi turishda hamjihatlikni mustahkamlash, bahamjihat harakat qilishda muhim o‘ringa ega. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2017 yil 10-11 oktabr kunlari Rossiya Federatsiyasining Sochi shahrida bo‘lib o‘tgan Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi Davlat rahbarlari kengashi majlisida ishtirok etdi. Dastlab MDH davlat rahbarlari tor doirada uchrashuv o‘tkazdi. Unda Hamdo‘stlik doirasidagi hamkorlikni yanada mustahkamlash, ushbu xalqaro tuzilma faoliyatini takomillashtirish masalalari muhokama qilindi, mintaqaviy va xalqaro masalalar yuzasidan fikr almashildi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev O‘zbekiston Hamdo‘stlik mamlakatlari bilan savdo-iqtisodiyot, investitsiya, transport, turizm, ilm-fan, ta’lim va xavfsizlik sohalaridagi hamkorlikni rivojlantirishdan manfaatdorligini ta’kidladi. Yil boshidan buyon mamlakatimiz bilan MDH davlatlari o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 20 foiz o‘sgan. O‘zbekiston tuzilmadagi ishtirokini yanada faollashtiradi. Shu yil 3 noyabr kuni poytaxtimizda MDH Hukumat rahbarlari kengashi yig‘ilishi o‘tkaziladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti a’zo mamlakatlar o‘rtasida o‘zaro ishonch va hamkorlikni mustahkamlash, Hamdo‘stlik doirasida yangi, aniq loyihalarni ishlab chiqish va amalga oshirish zarurligini qayd etdi. Transport va kommunikatsiyalar hamkorlikning strategik muhim yo‘nalishi hisoblanadi. O‘zaro integratsiyalashgan transport tizimlarini rivojlantirish, Hamdo‘stlik mintaqasining ulkan tranzit salohiyatidan to‘la foydalanish barcha uchun manfaatli. Ma’muriy jarayonlarni takomillashtirish va o‘zaro imtiyozlar berish bu borada muhim ahamiyat kasb etadi. Turizm sohasidagi imkoniyatlar ham to‘la ishga solinmagani, bu imkoniyatlarni tahlil qilish va aniq chora-tadbirlar ishlab chiqish zarurligi ta’kidlandi.

Afg‘onistondagi vaziyatga ham e’tibor qaratildi. Jinoiy daromadlarni legallashtirish, korrupsiya, terrorizm, narkobiznes kabi xavf-xatarlarga qarshi birgalikda kurashish masalalari muhokama qilindi. Majlisda Hamdo‘stlik mamlakatlarining Parlamentlararo assambleyasi faoliyatini takomillashtirish, Tashqi ishlar vazirlari kengashi va Iqtisodiy kengashini rivojlantirish, kelgusi yillarda MDHning madaniy poytaxtlarini belgilash kabi masalalar muhokama qilindi. MDHga a’zo mamlakatlar davlat rahbarlarining Oila instituti va an’anaviy oilaviy qadriyatlarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha bayonoti, Hamdo‘stlikda 2019 yilni Kitob yili, 2020 yilni 1941-1945 yillardagi ulug‘ Vatan urushida qozonilgan g‘alabaning 75 yilligi yili, deb e’lon qilish haqida qaror qabul qilindi. Hamdo‘stlik mamlakatlarining jinoiy daromadlarni legallashtirish, terrorizm va qirg‘in qurollarini tarqatishni moliyalashtirish, korrupsiyaga qarshi kurashish sohalaridagi hamkorligiga doir konsepsiyalar ma’qullandi. Shuningdek, MDH mamlakatlari o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlashga qaratilgan yana qator hujjatlar qabul qilindi. O‘zbekiston bilan Rossiya o‘rtasidagi hamkorlik 2004 yil 16 iyunda imzolangan Strategik sheriklik to‘g‘risidagi shartnoma, 2005 yil 14 noyabrda imzolangan Ittifoqchilik munosabatlari to‘g‘risidagi shartnoma asosida izchil rivojlanib bormoqda. Mamlakatlarimiz BMT, SHHT, MDH kabi xalqaro tuzilmalar doirasida ham samarali hamkorlik qilib kelmoqda. O‘zbekiston Prezidentining Rossiyaga davlat tashrifidan so‘ng o‘tgan qisqa davrda o‘zaro aloqalar sezilarli faollashdi. Hamkorlik doirasiga yangi sohalar qo‘shildi. Keyingi oylarda hukumatlararo va hududlararo darajada bir qancha tashriflar amalga oshirildi. Rossiya O‘zbekistonning muhim savdo-iqtisodiy sheriklaridan. Mamlakatimizda Rossiyaning yetakchi kompaniya va banklari ishtirokida yirik investitsiya loyihalari amalga oshirilmoqda. Eksport va importning barcha ko‘rsatkichlari bo‘yicha o‘sish kuzatilmoqda. Yil boshidan buyon o‘zaro tovar ayirboshlash hajmi 3 milliard dollardan oshgan.

2017 yilda Toshkentda bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston - Rossiya biznes-forumida ikki mamlakat ishbilarmonlari ko‘plab istiqbolli kelishuvlarga erishdi. Sanoat va qishloq xo‘jaligi tarmoqlari o‘rtasida kooperatsiya kuchayayotgani, biznes vakillari hamkorligi kengayayotgani, xalqlarimiz o‘rtasidagi madaniy-gumanitar aloqalar mustahkamlanib borayotgani ta’kidlandi. Moskva va Butun Rus Patriarxi Kirillning O‘zbekistonga tashrifi ham xalqlarimiz o‘rtasida do‘stlik va o‘zaro anglashuvni mustahkamlashga xizmat qilgani qayd etildi. Uchrashuvda ikki tomonlama hamkorlikni yanada rivojlantirish masalalari muhokama qilindi. Tomonlarni qiziqtirgan mintaqaviy va xalqaro masalalar yuzasidan fikr almashildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev bilan Belarus Respublikasi Prezidenti Aleksandr Lukashenkoning uchrashuvi bo‘lib o‘tdi. Shavkat Mirziyoyev davlat rahbarlarining 2016 yil Samarqandda o‘tgan uchrashuvidan keyin O‘zbekiston va Belarus munosabatlari faollashgani, o‘zaro savdo aylanmasi sezilarli oshganini ta’kidladi. Ikki mamlakat iqtisodiyoti bir-birini to‘ldirishi, qishloq xo‘jaligi, to‘qimachilik, mashinasozlik, oziq-ovqat sanoati va boshqa sohalarda foydalanilmagan katta imkoniyatlar mavjudligi qayd etildi. Aleksandr Lukashenko Belarus O‘zbekiston bilan hamkorlikni har tomonlama rivojlantirishdan manfaatdor ekanini ta’kidladi. Belarus O‘zbekistonga Markaziy Osiyodagi muhim iqtisodiy sherik sifatida qaraydi. Mamlakatlarimiz o‘rtasidagi munosabatlar do‘stlik va o‘zaro manfaatdorlik tamoyillari asosida rivojlanib bormoqda. Qo‘shma korxonalar tashkil etish, savdo uylarini kengaytirish, xomashyoni chuqur qayta ishlash bo‘yicha hamkorlik qilish masalalari muhokama qilindi. Shu asosda 2019 yil 7 noyabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi xavfsizlik organlari va maxsus xizmatlari rahbarlari kengashining Toshkentdagi yig‘ilishida ishtirok etadigan delegatsiyalar boshliqlarini qabul qildi. Ushbu tadbirda Prezidentimiz O‘zbekistonda MDH doirasidagi ko‘p qirrali munosabatlarni, jumladan, zamonaviy tahdid va xatarlarga qarshi kurash borasidagi hamkorlikni kengaytirishga muhim ahamiyat qaratilayotganini ta’kidladi.

Xavfsizlikni ta’minlash sohasidagi amaliy hamkorlikni yanada mustahkamlash mamlakatimizning Hamdo‘stlikda 2020 yilgi raisligining ustuvor yo‘nalishlaridan biri ekani qayd etildi. Tashkilotga a’zo davlatlar maxsus xizmatlari o‘rtasidagi yaqin hamkorlikni davom ettirish, shu jumladan tezkor axborot almashish hamda terrorizm, ekstremizm, narkotrafik va uyushgan jinoyatchilikni bartaraf etish bo‘yicha qo‘shma tadbirlar o‘tkazish zarurligiga alohida e’tibor qaratildi. Kiberjinoyatchilikka qarshi kurashda, internet va boshqa axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan zo‘ravonlik va radikal qarashlarni targ‘ib qilish maqsadida foydalanishga chek qo‘yish borasida sa’y-harakatlarni birlashtirish muhimligi ta’kidlandi. Hamdo‘stlikning yana bir ahamiyatli tomoni shundaki, globalizatsiya jarayonlari jadallashib borayotgan hozirgi sharoitda dunyoda yuz berayotgan iqtisodiy va siyosiy o‘zgarishlarga tayyor turish, turli inqirozlarni yengishda barcha a’zo davlatlar uchun kerakli va foydali tashkilotdir.

Adabiyotlar: 1. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиѐт йўли // Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиѐсат, мафкура. 1-жилд. Тошкент: Ўзбекистон, 1996. 2. Каримов И.А. Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон ҳаѐт пировард мақсадимиз. Тошкент: Ўзбекистон, 1998. 3. Ислом Каримовнинг референдум куни сайлов участкасида берган интервьюсидан. 2002 йил 27 январь. Ўзбекистон Республикаси Президенти Матбуот хизмати жорий архиви, 2002 йил учун хужжатлар тўплами. 4. И.А. Каримов. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. - Тошкент: «Ўзбекистон», 2011. 5. Мирзиѐев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. -Тошкент: Ўзбекистон, 2016. 6. Мирзиѐев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик –ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. - Тошкент: Ўзбекистон, 2017. 7. Mирзиѐев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараққиѐти ва халқ фаровонлигининг гарови. - Тошкент: Ўзбекистон, 2017.

O'xshashlar

Sinfiy jamiyat asoslarining paydo bolishi

O’zbekistonning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvi

O'zbekistonda davlat mustaqilligining huquqiy asoslarining yaratilishi

Millatlararo totuvlikni ta'minlash choralarining amalga oshirilishi

O`zbеkistonning jahon hamjamiyati bilan hamkorligida dеmokratik tamoyillarga asoslanish