Ilk o'rta asrlar Turon tangalari - Tarix - Referatlar

Ilk o'rta asrlar Turon tangalari

Yuklangan vaqt:

25.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

33 KB

Ko'chirib olish

Ilk o`rta asrlar Turon tangalari Reja: 1.O`rta Osiyoda iqtisodiy savdo munosabatlarining kengayishi. 2. Tangalar zarb qilinishining yanada kengayishi. 1

Ilk O`rta asrlarda jaxon taraqqiyoti yanada tarakkiy topdi. chunki jaxonning rivojlangan mintaqalarida, quldorlik tuzumi inqirozga yuz tutib. feodalizm davri boshlandi. Natijada jaxon mamlakatlari bilan keng ko`lamdagi savdo va madaniy aloqalar yanada faollashdi. Xitoy bilan aloqalarning kuchayishi natijasida O`rta Osiyoning ayrim viloyatlarida xitoy namunasidagi tangalar zarb etila boshlandi. Ko`p asrlar mobaynida Xitoyda mis (yoki bronzadan) ishlangan. O`rtasida kvadrat tarzidagi o`yiqli tangalar yagona pul xizmatini o`tagan. Ular zarb etilmay balki quyilgan. SHunday xitoy tangalari taxlitidagi (xitoy ierogliflarisiz) O`rtasi o`yiq quyma tangalar Samarqand, So`g`dda. Buxoro voxasida, Farg`onada, Ettisuvda va Amularyo bo`yi viloyatlarida chiqarilgan. Bundan tashqari Turkistonga Vizantiya tangalari xam kirib kelib. CHag`oniyon. So`g`d. CHoch va Farg`onada tanga chiqarishga o`z ta`sirini o`tkazdi. By ta`sir xususan juft tasvirlarning paydo bo`lishida o`z aksini topadi. So`g`d. CHoch va Xo`jand oralig`ida joylashgan Ustrushon tangalari Xam diqqatga sazovordir. Ularning ayrimlarida chamasi Xindiston bilan aloqalarga shama qiluvchi fil tasviri keltirilgan. Umuman olganda ilk O`rta asrlar tanga nusxalarining nixoyatda xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Garchi O`rta Osiyo VI asrda Sariq dengizdan Qora dengizga qadar cho`zilgan ulkan turk xokonligi tarkibiga kiradi. Turkiston erlarida amalda xukmronlikni o`nlab O`rta va mayda mulklarning xokimlari amalga oshirib, ulardan deyarli xar biri o`z tangasini chiqarishga intilgan. SHunisi diqqatga sazovorki. Turkistonning deyarli barcha viloyatlari iqtisodiy rivojlanishning shunday darajasiga erishdiki. natijada o`z tangasini chiqarish zarurati tug`ildi. Natijada bu davrga kelib barcha Turkiston viloyatlari numizmatika saxnasiga chikdi. CHochda tanga zarb etish to`rtinchi asrdan oldinroq ilk O`rta asrlarda nusxalarning nixoyatda xilma-xilligi bilan ajralib turuvchi tanga zarb etadigan bir kancha markazlar tarkib topdi. Farg`onada ilk bor uz tangasi, chamasi oltinchi asrda paydo bo`lgan. Sakkizinchi asrda esa, bir kancha erlarda chiqarilgan. Ustrushonda tanga 2

zarb etish ettinchi asrda vujudga kelgan. Keshda o`z puli zarb qilina boshlanganligi aniqlangani yo`q. Naxshabda tanga zarb etish turtinchi asrdan boshlanib. sakkizinchi asrda xam davom etgan. Bu vaqtga kelib tangalar xamma erda chiqarilgan bo`lsada, Turkistonning barcha viloyatlari iqtisodiy jixatdan bir xil rivojlangan emas. Bu borada Samarqand. So`g`d etakchilik qilgan, ze ro bu erda mis tangalar juda ko`p chiqarilar edi. Umuman olganda bu davrda O`rta Osiyo ko`plab kichik va mayda egaliklarga parchalanib ketgan edi. By parchalanish xar bir viloyatning o`z tangasini bo`lishiga olib keldi. Mas,: Nahshabda (Qashqadaryo voxasining qadimgi shaxri ) 3-5 asrlarda bir tomonda podsho kallasi. ikkinchi tomonda podshoning sher bilan kurashini aks ettirgan mis tangalar zarb qilingan . Buxoro viloyatida O`rta Osiyoga ko`plab kirib kelgan Sosoniy kumush tangasi ta`siri rol` o`ynagan. Tanganing bir tomonida xukmdorning kallasi, ikkinchi tomonida koxinlar bilan mexrob olovi tasvirlangan. IV-V asrlargacha Sug`dda yoychi tasvirlangan mayda kumush tangalar chiqaril gan. YAqinda qadimiy Samarqand (Afrosiyob) territoriyasida ana shun day tangalar xazinasi topilgan. Ettinchi asrning ikkinchi choragidan e`tiboran Samarqand pod shoxlari to`rtburchak shaklidagi teshikka ega bo`lgan, So`g`d yozuvi bitilgan mis tangalarni zarb qilganlar. Mazkur tangalarda kichik xokimlar uz unvon va ismlarini.shuningdek tanga zarb etilgan joyni ko`rsatib o`tganlar.Mas.: Panch (Panjikent) yoki Seyiston va xokazo. SHunisi diqqatga sazovorki Samarqand xukmdorlarining zarb qildirgan mis tangalari xozirgi kunda yuzlab.ayrim xollarda katta xazinalar tarzida topilmokda . Bunday tangalar biriichi navbatda ichki mayda savdoga xizmat qilgan. Bu tangalar boshqa viloyatlar Naxshab CHoch, Xorazm, Toxariston va eronda xam topilgan. YUqorida nomlari keltirilgan viloyatlar siyosiy jixatdan bir-biri bilan ajralib ketgan bo`lsa xam ularning O`rtasidagi savdo aloqalari yaxii yo`lga qo`yilganligidan dalolat beradi. Samarqand xokimlarining chiqargan tangasidan qo`shni Ustrushona ( Jizzax va O`ratepada ) viloyatida VI-VIII asrlarda zarb qilingan tangalar tubdan farq qilgan. Ularda to`rtburchak shaklidagi teshiklar bo`lmay, balki xukmdorning rasmi va So`g`d yozuvida xukmdorlarning nomi va unvoni xamda tamg`asi ifodalangan. 3

SHu davrlarda CHochda. ya`ni VI-VII asrlarda bir necha xilda ko`plab tangalar zarb qilingan. Ularda So`g`d yozuvlari, tamg`alari, podshoning boshi yoki rafiqalarining rasmi ifodalanar edi. Tan ga pullar xilining ko`pligi CHochda pul savdosini juda xam rivojlanganligini ko`rsatadi. YAqinda Samarqand muzey kollektsiyasidan V-VI asrlarga oid Farg`onaning tangasini topishga muvaffak bo`lindi. Qadimiy yozuvi bo`lgan bu yodgorlik o`sha davr xalklarining tilini o`rganishimizda yakkayu yagona yodgorlik xisoblanadi. Keyinchalik VII-VIII asrlarda Farg`onada to`rtburchak shaklidagi teshikka ega bo`lgan So`g`d yozuvi tushirilgan tangalar chiqarilgan. SHu davrlarda zarb qilingan tangalar , O`rta Osiyo xalklarini yuksak madaniyatga ega ekanligini birinchi navbatda tovar pul munosabatlarini gullab-yashnaganligidan dalolat beradi. 4

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Karimov.I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. "Muloqot" 5-son. 1998. 2. Avamat Ziyo. O`zbek davlatchiligi tarixi. T.2000. 3.Kognev.B. O`zbekiston pullari. 4. Ayupova.F. Qadimiy tangalar. 5. Numizmatika Uzbekistana. T. 1990. 5

O'xshashlar

Ilk o'rta asrlar davri arxeologiyasi

Rivojlangan o'rta asrlar davri arxeologiyasi

Ilk o‘rta asrlar davlatchiligi tarixi V-VIII asrlar

So'nggi o'rta asrlar davri arxeologik yodgorliklari

Qadimgi va ilk o’rta asrlarda O’zbekiston tangalari