I. A. Karimov asarlarida adolat va xaqiqat g`oyalarining ifodalanishi - Tarix - Referatlar

I. A. Karimov asarlarida adolat va xaqiqat g`oyalarining ifodalanishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

88 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja : 1. Adolat - konun ustuvorligida 2. Q onun va adolat ustuvorligining xayotbaxsh manbai 3. O`zbekiston – demokratiya va ijtimoiy adolat jamiyati 4. Xulosa

Adolat ijtimoiy falsafiy axlokiy va xukukiy tushuncha. Kishilar ijtimoiy siyosiy ongida katta rol o`ynaydi. Muayyan ijtimoiy guruxlar va ayrim shaxslarning o`zida aks ettiradi. Siyosiy xatti xarakatlar xukuk va burch me`yorlari, axlokiy munosabatlar, mexnat takdirlash jinoyat va jazo, xizmat va uni tan olish, kadr kimmatni e`tirof kilish mazkur tushuncha orkali baxo beriladi. Adolat tushunchasi muayyan tarixiy shart sharoitlar va ijtimoiy iktisodiy munsabatlar bilan belgilanadi. Adolatning ijtimoiy falsafiy jixati jamiyat a`zolarining xilma xil munsobatalaridagi o`zaro tenglikni nazarda tutadi. Axlokiy jixati insonlar aro muomalada bir xil munosabatda bo`lishni bir birini izzat nafsiga tegmaslikni axlok odob koidalariga amal kilishni bildirida. Adolatning xukukiy tomoni konunlarga rioya etishni siyosiy tomoni esa davlatni adolat koidalari asosida boshkarishni anglatadi. Rivojlangan jamiyatda adolat kishilarni demokratik konunlar asosida ish yuritishni takazo etadi. Unda xar bir odam o`z mexnati tadbirkorligi akl zakovati tufayli topgan mol- mulki xisobiga yashaydi. Davlat o`z faoliyatida fukarolar tomonidan adolat koidalari va konunlariga amal kilishni nazaroat etadi. Jamiyat a`zolarini mol- mulki daxlsizligi va konun oldida tengligini ta`minlaydi. ADOLAT - KONUN USTUVORLIGIDA O`tgan o`n yillik yakin tariximizni sarxisob kilish, barcha soxalarda erishgan ulkan yutuklarimizni ta`riflash, shu jumladan, kamchiliklarimizni xam xolisona baxolash, bir so`z bilan aytganda, shu davr mobaynida amalga oshirgan ishlarimiz xakida xisobot berish, ularning barchasini bir ma`ruzada aks ettirish juda murakkab va kiyin vazifa ekanini xammamiz yaxshi tushunamiz. Lekin men bugun mana shu yuksak minbardan turib, siz, muxtaram xalk vakillarining ochik chexrangizga karab, siz orkali butun xalkimizga bir xakikatni aytishni istardim. Mamlakatimiz sarxadlarining daxlsizligi va suverenitetini, xalkimizning tinch va osoyishta xayotini ishonchli ximoya kilish maksadida tezkor, zamonaviy, 3

kudratli Kurolli Kuchlarimizni tashkil etganimiz o`z vaktida chukur o`ylab kilingan ishimizning tasdigi bo`ldi, desak xato bo`lmaydi. Milliy kadriyatlar, ezgu an`analar, tilimiz, mukaddas dinimizning xayotdagi o`rni kayta tiklangani xam jamiyatimiz kiyofasini o`zgartirishda, ma`naviyatimizni, odamlarimizning ongu tafakkurini yuksaltirishda o`zining ijobiy samarasini bermokda. Eng muximi, ko`pmillatli Vatanimizda xukm surayotgan tinchlik va barkarorlik, millatlararo totuvlik muxiti - bizning bekiyos boyligimiz ekanini yurtimizda yashayotgan xar bir millat va elat vakili o`zining kundalik xayotida xis etib turibdi. Bugun milliy istiklol goyasini o`zida to`lik mujassam etadigan yurt tinchligi, Vatan tarakkiyoti, xalk farovonligi kabi olijanob maksadlar atrofida siyosiy va ijtimoiy kuchlar jipslashayotgani, elimizning irodasi, saloxiyati va kuch-kudrati safarbar etilayotgani - bularning barchasi xammamizni kuvontiradi va kelajakka bo`lgan ishonchimizni mustaxkamlaydi. Bir so`z bilan aytganda, biz tanlagan tarakkiyot modeli, bozor iktisodiyotiga tayangan ochik demokratik davlat kurish, fukarolik jamiyati asoslarini shakllantiradigan yangi xayot barpo etish xarakatlarimizning, bir tomondan - ko`p asrlik tarix, buyuk madaniyat, yuksak milliy an`analar, mukaddas kadriyatlarga, ikkinchi tomondan esa - jaxon xalklarining eng ilgor yutuklarini o`zida mujassam etgan tajribaga asoslangan yo`limizning to`gri ekanini xayotning o`zi tasdiklamokda. Sud bugungi kunda avvalgidek xukmron kommunistik tizimning katagon va jazolash apparati emas, balki u xar bir inson va fukaroning xukuk xamda erkinliklarini ishonchli tarzda ko`riklash va ximoya kilishga karatilgan chinakam mustakil davlat institutiga aylanmokda. Fukarolarning sudga ishonchi mustaxkamlanib bormokda. Yurtimizda bu soxada bo`layotgan ijobiy o`zgarishlar boskichma-boskich amalga oshirilayotgan isloxotlar natijasidir. 4

Isloxotlarning mana shu boskichida sud ish yuritishining, tom ma`nodagi mustakil va fakat konun oldida javob beruvchi sud tizimining konuniy asoslari yaratildi. "Fukarolarning xukuklari va erkinliklarini buzadigan xatti-xarakatlar va karorlar ustidan sudga shikoyat kilish to`grisida"gi, "Advokatura to`grisida"gi, "Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoiy ximoyasi to`grisida"gi konunlar, fukarolar, yuridik shaxslarning xukuk va manfaatlarini sud orkali ximoya kilishni kuchaytirishga, sud tizimini demokratlashtirishga karatilgan boshka konunlar kabul kilindi. Jaxon tajribasini xisobga olib, birinchi marta mamlakatimizda Konstitutsiyaviy sud ta`sis etildi. Bozor iktisodiyotiga o`tish sharoitidagi xo`jalik munosabatlarida konunchilikni ta`minlashda muxim rol o`ynayotgan xo`jalik sudlari tizimi yaratildi. 2000 yilda yangi taxrirdagi "Sudlar to`grisida"gi Konunning kabul kilinishi sud tizimini islox kilishda muxim boskich bo`ldi. Unda mustakillik yillarida sud- xukuk tizimini islox kilish borasida orttirilgan tajribadan xulosa chikarildi xamda sudlar faoliyatining yanada demokratlashuvi va takomillashuvi uchun sharoit vujudga keltirildi. "Sudlar to`grisida"gi yangi Konunning moxiyati nimadan iborat? Birinchi va eng asosiysi - davlat xokimiyatining bo`linishiga oid konstitutsiyaviy tamoyildan kelib chikib, xokimiyatning to`lakonli mustakil tarmogi bo`lgan sudning mustakilligini ta`minlashning mustaxkam mexanizmi yaratildi. Sud-xukuk soxasidagi asosiy xujjat xisoblangan "Sudlar to`grisida"gi yangi Konunga muvofik, jinoiy-protsessual va fukarolik-protsessual konunchiligiga o`zgartirishlar kiritildi. Ishlarni ko`rib chikishning apellyatsiya tartibi joriy kilindi. Bu sud xatolarini o`z vaktida tuzatish, sud ish yuritishida sansalorlikka yo`l ko`yilmasligining muxim kafolati bo`ldi. Yangi konunga muvofik, apellyatsiya instansiyasi sudi ishni kayta ko`rib chikish uchun sudga yubormasdan, o`zi mazmunan ko`rib chikishga xakli. 5

Xukm, ajrim va karorlarning konuniyligi, asosliligi va adolatliligini yukori sudlardagi kassatsiya instansiyalarida ko`rib chikish tartibi xam islox kilindi. Fukarolar konuniy kuchga kirgan sud karoridan norozi bo`lgan takdirda o`z xukuklarini kassatsiya instansiyasi sudining majlisida ximoya kilish imkoniyatiga ega bo`ldilar. Bunda ximoya bilan ayblov xukukiy jixatdan tenglashtirildi. Fukarolarga sud karorlari ustidan apellyatsiya yoki kassatsiya tartibida shikoyat berish yo`li bilan o`z xukuklarini ximoya kilish usuli, tanlash imkoniyati berildi. Sud tizimi bilan bir katorda jamiyatda konuniylikni va xukuk-tartibotni ta`minlovchi Ichki ishlar vazirligi, Prokuratura, boshka xukukni muxofaza kiluvchi organlar tizimida xam chukur isloxotlar ro`y bermokda. Shubxasiz, xayotimizdagi barcha tarmok va jarayonlarda amalga oshirilayotgan ijobiy o`zgarishlar katorida xukukni muxofaza kilish soxasida xam joriy kilinayotgan isloxotlar o`zining samarasi va natijasini bera boshladi. Eng muximi, bu isloxotlar ijtimoiy xayot va davlat kurilishining demokratik o`zgarishlar yo`lida boskichma-boskich amalga oshirilishini ta`minladi. Lekin, shu bilan birga, shuni ta`kidlashimiz zarurki, ijtimoiy tarakkiyot odimlari, jamiyatimizda ro`y berayotgan, uzokni ko`zlab amalga oshirilayotgan demokratik jarayonlar sud-xukuk tizimiga joriy kilinayotgan isloxotlarni tankidiy baxolab, ularni yanada chukurlashtirishni va kat`iyatlik bilan olib borishni talab etmokda. Shuni ochik-oydin tan olish lozimki, bu soxada erishilgan ijobiy natijalarga karamay, sud-xukuk soxasida xamon sovet tizimining asoratlari sezilmokda. Anikrok aytganda, sud faoliyatiga doir kabul kilingan konun va boshka me`yoriy xujjatlar umume`tirof etilgan xalkaro demokratik me`yorlarga borgan sari moslashtirilayotgan bo`lsa-da, afsuski, sudyalar, prokuratura va tergov organlari xodimlari, bir so`z bilan aytganda, kabul kilingan yangi konunlarni xayotga tatbik etishi lozim bo`lgan kishilarning dunyokarashi va tafakkuri ancha kiyinchilik bilan o`zgaryapti. 6

Buni ochik tan olish kerak. Bizning bosh vazifamiz - o`tmish asoratlaridan imkoni boricha tezrok kutulishdir. Eng avvalo, jazolashning repressiv, ozodlikdan maxrum kilish xollarini kiskartirish xisobiga konunchilikning adolat va insoniylik kabi tamoyillarining kuchayishini va amalda ko`llanishini ta`minlashimiz zarur. Ma`lumki, sovet konunchiligida iktisodiy jinoyatlarda ximoya kilinadigan asosiy subyekt bo`lib davlat subyekti xisoblangan. Shuning uchun xam davlatga zarar yetkazish xollariga o`ta ogir jinoyat sifatida karalgan va bunga yo`l ko`ygan shaxslar o`ta shafkatsizlik bilan jazolanar edi. Xususan, juda katta mikdorda davlat mulkini o`girlagan yoki pora olgan jinoyatchi sho`ro davrida amalda bo`lgan konunchilikka muvofik o`lim jazosiga xukm kilinar edi. Misol uchun, 1986 yilda SSSR Oliy sudi O`zbekistonning sobik paxta tozalash sanoati vaziri Vaxobjon Usmonovni nokonuniy tergov usullarini ko`llab olingan soxta guvoxliklar asosida katta mikdorda pora olganlikda ayblab, o`lim jazosiga xukm kilgan edi. Sud xukmi ijro etilib, oradan 12 yil o`tgach, 1998 yilda V.Usmonov batamom oklandi, jinoiy ish esa uning xatti-xarakatlarida jinoyat tarkibi yo`kligi sababli xarakatdan koldirildi. Bugun bizning xukukiy doktrinamiz mutlako yangicha, demokratik tamoyillarga asoslangan. U, eng avvalo, O`zbekiston Konstitutsiyasi talablariga ko`ra, inson xukuklarining ustuvorligini ta`minlaydi. Inson ximoyaning bosh subyekti bo`lib, uning xayoti va sogligiga suikasd kilish ogir jinoyat xisoblanadi. Lekin shuni afsuslanib tan olishimiz kerakki, xali-beri konunchiligimizda xam, konunni ko`llash faoliyatimizda xam o`tmish zamonning illatlaridan xamon kutila olmayapmiz. Sud-tergov tajribasida ba`zan umuman tokat kilib bo`lmaydigan mantiksizliklarga yo`l ko`yilmokda. Jamiyat uchun unchalik xavfli bo`lmagan konunbuzarlikni sodir etgan shaxs sudlarimiz tomonidan amaldagi konunlarimizga ko`ra, besh yil yoki undan xam ko`p muddatlarga ozodlikdan maxrum etiladi. Bunday xollarda konunni buzgan odamdan uni takrorlamaslik xakida tilxat olish, garov kabi boshka extiyot choralarini, jarima kabi jazolarni ko`llash o`zini 7

oklashini unutmaslik kerak. Afsuski, yukoridagi xar bir xolatda tergov organlari eng ogir extiyot choralarini ko`llagan. Bunday misollarni yana ko`plab keltirish mumkin. Shu yilning iyun oyida mening topshirigim bo`yicha tergov xibsxonalarida o`tkazilgan tekshiruv natijasida ko`plab ana shunday faktlar aniklandi. Jamiyat uchun xavfli bo`lmagan jinoyatlarni sodir etgan, ilgari sudlanmagan va xatto yetkazilgan moddiy zararni to`la koplagan shaxslar kachon sud majlisi bo`lishini kutib, oylab xibsda saklangan. Ko`rilgan chora-tadbirlar natijasida bir oy ichida tergov xibsxonalaridan ikki ming nafardan ziyod ana shunday shaxslar ozod kilindi. Bunday xolatlarning xar biri ortida tirik jon, bizning vatandoshimiz, uning alam-iztiroblarini birga tortayotgan o`gil-kizlari, oilasi, karindosh-uruglari borligini, ming afsuski, unutamiz. Buni kanday izoxlash mumkin? Bu faktlar, avvalo, shundan guvoxlik beradiki, tergov organlari jinoyatlarning sodir etilishiga olib kelgan xakikiy sabab va shart-sharoitlarni, xukukbuzarning shaxsi va uni jinoyatga undagan omillarni xar doim xam puxta o`rganmaydi. Tergovni zo`ravonlik bilan olib borish, ya`ni oldin xibsga olib, jamiyatdan ajratib, keyin uning aybini isbotlashga kirishishdek o`tgan zamondan kolgan yaramas tajribaga xali-xanuz barxam berilmagan. Xukuk-tartibot idoralarining ayrim nopok xodimlari uchun fukarolarning xukuk va manfaatlarini ximoya kilish birinchi navbatdagi vazifa bo`lmay, balki ko`rkitish, o`z vakolati va xukmdorligini ko`rsatib ko`yishga intilish, o`zini go`yo jinoyatchilikka karshi kurashayotgandek kilib ko`rsatish kabi noxush odat xamon yashab kelmokda. Shundaylar xam borki, ular konunchiligimizdagi ayrim nomukammalliklar, odamlarning xato va baxtsizliklari xisobiga o`zlarining garazli, ta`magirlik maksadlariga erishishga urinadi. Bunday xodimlar xalk xakida, davlatning obro`si va farovonligi xakida mutlako o`ylamaydi. 8

Eng xavflisi shundaki, odamlar takdiriga beparvolik, nomakbul ish usullari okibatida biz oddiy, umuman olganda, konunga itoat etuvchi, lekin konundan bir oz chekingan fukarolarni noto`gri jazolab, ulardan xokimiyatga xam, konunga xam ishonmaydigan norozi odamlar toifasini o`z ko`limiz bilan yaratamiz. Sir emas, buning okibatida fukarolarning aynan ana shunday katlamidan, ayniksa, yoshlardan ashaddiy jinoyatchilarning paydo bo`lishiga o`zimiz sababchi bo`lamiz. So`zsiz, o`z nomiga dog tushirayotgan bunday xodimlardan kat`iy voz kechish kerak. Shu bilan birga, ayrim konun normalarini, birinchi navbatda, iktisodiyot soxasidagi jinoyatlarning oldini olishga karatilgan konun normalarini ko`llash xolatlarini tankidiy baxolashimiz lozim. Rivojlangan demokratik mamlakatlarda ko`llanib kelinayotgan tamoyillar va talablarga javob beradigan mezonlar asosida xukukbuzarlik va jazo tizimini kayta ko`rib chikishimiz zarur, deb xisoblayman. Ogir jazo, ayniksa, fukarolarni jamiyatdan ajratish bilan boglik bo`lgan jazolarning jinoyatchilikning oldini olishdagi axamiyatini oshirib ko`rsatish o`rinsiz ekanligini xayotning o`zi isbotlamokda. Jinoyatchilikning oldini olish, unga karshi kurashish samaradorligi jazoning ogirligi va shafkatsizligiga emas, balki birinchi navbatda, konunni buzgan shaxsning jazoning mukarrarligini nechoKli anglashiga boglik. Jazoning mukarrarligi jinoyatchilikning oldini olishda samarali ta`sir ko`rsatuvchi omillardan xisoblanadi. Shu bilan birga, milliy an`analarimiz ruxida tarbiyalangan ko`pgina fukarolarimizga sodir etgan jinoyati uchun so`rok yoki tergov ishlari boshlanishining o`ziyok tegishli xulosa chikarib olish va konunni boshka buzmaslik uchun ko`p xollarda kifoya bo`ladi, deb o`ylayman. Bugun jinoyat uchun jazo tayinlash borasida yukorida keltirilgan yondashuvlarni tubdan kayta ko`rib chikish vakti yetdi. Jinoyat, jinoyat-protsessual konunchiligini o`zgartirish bo`yicha ushbu sessiyaga takdim kilingan takliflarni bu soxadagi dastlabki kadamlar, deb kabul kilish kerak. 9

Tabiiy bir savol tugiladi: ularning moxiyati va axamiyati nimadan iborat? Ularni kabul kilish bilan nima o`zgaradi? Birinchidan, sizlar yaxshi bilasizlar, amaldagi jinoyat konunchiligimizda barcha jinoyatlar, o`z xususiyati va ijtimoiy xavflilik darajasiga karab, to`rt guruxga bo`linadi. Eslatib o`taman: bular ijtimoiy xavfi katta bo`lmagan, uncha ogir bo`lmagan, ogir va o`ta ogir jinoyatlardir. Ijtimoiy xavfi katta bo`lmagan jinoyatlar Jinoyat kodeksidagi jami 460 jinoyat tarkibidan 86 tasini yoki boshkacha aytganda, 18,7 foizini tashkil etadi. Bugun jinoyat konunchiligini erkinlashtirish va insonparvarlik tamoyillariga yanada muvofiklashtirish maksadida yana 110 turdagi uncha ogir bo`lmagan jinoyatlarni ijtimoiy xavfi katta bo`lmagan jinoyatlar toifasiga o`tkazish taklif etilmokda. Shunday kilib, Jinoyat kodeksidagi jinoyatlar tarkibining 42,8 foizi ijtimoiy xavf tugdirmaydigan jinoyatlar xisoblanadi. Ijtimoiy xavfi katta bo`lmagan jinoyatlar toifasining ko`payishi tergov va sud organlarining kamokka olish bilan boglik bo`lmagan xukukiy cheklashlardan foydalanish imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytiradi. Jinoyatning bunday toifasini sodir etgani uchun sudlanib, ozodlikdan maxrum kilinganlar jazoni koloniya joylarida ko`rikchisiz o`taydi, erkin yurish xukukiga, karindosh-uruglari va yakinlari bilan cheklanmagan mikdorda uchrashish va boshka bir kator imtiyozlarga ega bo`ladi. KONUN VA ADOLAT USTUVORLIGINING XAYOTBAXSH MANBAI Konstitutsiyamiz, ya`ni xayotimizning Asosiy Konuni xakida, uning o`rni va axamiyati, ma`no-moxiyati xakida ko`p gapirish mumkin. Xususan: - uning davlatimiz, jamiyatimiz va xar kanday inson sa`y-xarakatlarini, ularning o`zaro xukuk va majburiyatlarini belgilab va chegaralab beruvchi Komus sifatidagi jixatlari xakida; - Konstitutsiyamiz va uning asosida kabul kilingan konun va farmonlarning xukmronligini, Konstitutsiyamiz oldida barchamizning tengligimiz va mas`uliyatimizni ta`minlash masalalari, bir so`z bilan aytganda, 10

Konstitutsiyamizning o`ziga xos va o`ziga mos boshka xususiyatlari va axamiyatlari xakida aloxida ta`rif va targibot kilish zarur, albatta. Lekin, Konstitutsiya kunini nishonlashda va umuman Konstitutsiyamiz xakida gapirganda, uning o`zida mujassamlashtirgan xosiyatlari va xususiyatlari to`grisida emas, balki Konstitutsiya talablarining amaldagi xayotimizda bajarilishi xakida ko`prok gapirsak o`rinli bo`ladi, deb o`ylayman. Kelajagi buyuk davlat kurish, adolatli fukarolik jamiyati barpo etish, xayotimizni tarakkiy topgan davlat va xalklarning xayoti darajasiga ko`tarish kabi ezgu niyatlarimiz anik va ravshan bo`lsa, ko`pchilik xalkimiz va jamoatchiligimiz shu maksadlarga erishish uchun astoydil bel boKlagan bo`lsa, tabiiy bir savol tugiladi: Nima uchun, nega shu maksad - kelajagimizga yetib borish yo`lini ko`rsatib beradigan, ko`pgina maxsus va atroflicha sinovlardan o`tgan Konstitutsiyamiz va uning asosida kabul kilinayotgan konunlarimizni xayotga tatbik etish o`ta kiyinchilik bilan bormokda? Bunga nima sabab? O`ylaymanki, bunday iztirobli savollar mamlakatimizda yashayotgan xar kaysi vijdonli odamni kiynab turgandir. Bunday xolatning sabablari xakida gapirganda, kerak bo`lsa, xisobot berganda, men kuyidagi masalalarga e`tiboringizni jalb kilishni istardim. Avvalo shuni ta`kidlash kerakki, bunday vaziyat, fikrimcha, bizning yakin o`tmishimiz bilan, shu davrda shakllangan tabiatimiz bilan boglik. Kechagi xayotimizda konunga munosabat kanday edi? Konunni o`rganish, konun ustunligi, konunga xammaning birdek itoat kilishi va xukukiy tarbiya xakida umuman gap bormidi o`zi? Oddiy fukarolar Konstitutsiya va konunlarga itoat kilsa-yu, kommunistlar o`z ustaviga amal kilsa, bunday tuzumda konun ustuvorligi va adolat xukmronligi bo`lishi mumkinmidi? Sir emaski, aksariyat ko`pchiligimiz mana shu ijtimoiy vaziyatda, ya`ni konun va konun talablarini kamsitish muxitida tarbiya topganmiz, suyagimiz ana shu sharoitda kotgan. Shuning uchun xam aksariyat kishilarimizning konunning 11

yagona ustuvor kuch ekanini tan olishi xam, konun oldida barchaning teng va barobar ekaniga ko`nikishi xam nixoyatda kiyin kechmokda. Biz eski tuzum asorati deganda ayni shu xolatni nazarda tutamiz. Bu muammoning yana bir kirrasi borki, u xakda gapirmasdan bo`lmaydi. Ming afsuski, Konstitutsiyamizda o`z yechimi va karorini topgan eng muxim talab - inson xukukining davlat xukukidan ustuvorligi tamoyili amaldagi konunchiligimizda, davlat va xukukiy-ma`muriy idoralar faoliyatida o`z tasdiKi va ijrosini to`lik topolmayapti. Lo`nda kilib aytganda, amaliyotda biz ko`prok eski kayfiyatda, ya`ni ko`prok davlat manfaatini ko`zlab, davlat manfaatini ko`riklab ish tutmokdamiz. Inson manfaatlari xukukiy tajribamizda eng yuksak va eng ustun kadriyat bo`lishini barchamizning ongimizga singdirish juda-juda ogir kechmokda. Axir, davlat degan tushuncha nima uchun kerak? Avvalambor, inson manfaatlari va xukuklari, uning tinch-totuv xayoti va kelajagini tashkil etish va ximoyalash kabi ulugvor maksadlarga xizmat kilish uchun emasmi? Agarkim, ijtimoiy va siyosiy, kerak bo`lsa, iktisodiy xayotimiz oldimizga ko`ndalang ko`yayotgan mana shu masalani zamon talablariga, demokratik tamoyillarga karab to`gri xal kilmasak, kundalik faoliyatimizga tatbik etmasak - barcha balandparvoz gaplarning va shiorlarning ma`nosi o`zi yo`koladi. Taassuflar bo`lsinkim, ba`zan konun chikaruvchilarning o`zi, uni ximoya kiluvchilarning o`zi konunlarni nazar-pisand kilmasdan, ularni oyog osti kilsa, bu, albatta, xalkning, oddiy fukarolarning xakli e`tirozlari va kaxr-gazablariga sabab bo`ladi. Yakinda bo`lib o`tgan Samarkand va Navoiy viloyatlari xalk deputatlari kengashlarining navbatdan tashkari sessiyalarida muxokama kilingan masalalarni yana bir bor eslasak, ko`p narsa ayon bo`ladi. Xayotimizda konun talablari buzilishi xolatini vujudga keltiruvchi bosh sabab - shuni yana bir bor aytishga to`gri keladi - ijtimoiy tashkilotlar, nodavlat tashkilotlar - maxalla, ayollar, yoshlar va boshka jamoat birlashmalarining xayotimizdagi ta`siri va o`rni yetarli darajada shakllanmagani bilan izoxlash mumkin. 12

Ko`p yillik xayot tajribasi shuni ko`rsatadiki, konun ustidan konunchi, ma`muriy idoralar ustidan nazoratchi, nazoratchi ustidan yana nazoratchi o`tkazib ko`yish xech kachon samarali natija bermaydi. Ko`pol bo`lsa-da aytmokchiman: bunday tajriba fakatgina zo`ravonlar, poraxo`rlar va ta`magirlar sonini ko`paytiradi, xolos. Bu - xayotning achchik xakikati. Men ko`p bor aytganman, xozir yana bir karra takrorlamokchiman: davlat idoralari, konun chikaruvchi va ijroiya xokimiyati ustidan jamoatchilik nazoratini o`rnatmasdan turib, mavjud salbiy illatlarni yo`k kilib bo`lmaydi. Bunday nazoratni tashkil kilishda, jamoatchilik va ijtimoiy tashkilotlar bilan birga, avvalambor fukarolar va jamoatchilikning erkin fikrini ifoda etuvchi ommaviy axborot vositalari ish olib borishi, xakikat va adolat uchun kurashga kattik bel boglashi lozim. Yana bir muxim va xal kiluvchi muammo xakida ko`p gapiramiz, lekin bu masalada amaliy siljishlar juda sustkashlik bilan bormokda. Odamlarimizda xukukiy ong, xukukiy madaniyatning yetarli darajada emasligi jamiyatda adolat mezonlarining buzilishiga olib kelmokda. Ochigini aytganda, xar birimiz xam Konstitutsiya va konunlarimiz bergan xak- xukuklarimizni yaxshi bilmaymiz va uni ximoya kila olmaymiz. Mana shunday xolatda, avvalo, tarakkiy topgan davlatlar tajribasiga nazar tashlasak - ularda odamlar advokat va advokatura idorasiga ko`prok murojaat kiladi. Yakinda, Oliy Majlisning bo`lgusi sessiyasida, Prezident devoni tashabbusi bilan kiritilgan advokatlarning jamiyatimizdagi o`rni va mavkeini mustaxkamlash xakidagi konun loyixasi ikkinchi o`kishda ko`rib chikiladi. O`ylaymanki, bu xam odamlarning xukukiy saviyasini oshirishda muxim kadam bo`lishi darkor. Toki, odamlar fakatgina sudga ishi tushganda emas, balki kundalik xayotida xam advokatlar xizmatidan, ularning maslaxat va tavsiyalaridan foydalana oladigan bo`lsinlar. 13

Bir so`z bilan aytganda, Konstitutsiyamiz biz uchun nazariy-xukukiy xujjat - burch va majburiyatlarimiz majmuasigina emas. Balki u xayotimizni farovon etish, uni chinakam konuniy asosda kurish, o`z xak-xukuklarimizni ta`minlash, jamiyatda konun va adolat ustuvorligini o`rnatishning xayotbaxsh manbaidir. Bu olijanob maksadlarga erishish uchun barchamiz, avvalo, Konstitutsiyamiz va konunlarimizning tub moxiyatini anglab yetishimiz va ularni xayotga tatbik etish yo`lida birgalikda kat`iyat bilan kurashmogimiz lozim. Yana va yana takroran aytmokchiman: adolat va konun ustuvorligi uchun, uning talablarini xayotimizga joriy etish uchun birgalashib kurashmogimiz, fidoyi bo`lmogimiz kerak. Konun, yana bir bor konun - kattayu kichik, jinsidan, millati, e`tikodi va mansabidan kat`i nazar, - barchamiz uchun ustuvor bo`lmogi darkor! Biz oila xakida gapirar ekanmiz, avvalambor, oila xayotning abadiyligini, avlodlarning davomiyligini ta`minlaydigan, mukaddas urf-odatlarimizni saklaydigan, shu bilan birga, kelajak nasllar kanday inson bo`lib yetishishiga ta`sir ko`rsatadigan tarbiya o`chogi ekanini tan olishimiz zarur. Oila masalasiga jamiyatimizda bu kadar katta axamiyat berilayotganining o`ziga xos sabablari bor, albatta. Biz oilani xo`jako`rsinga ko`tar-ko`tar kilish, uni kandaydir etnografik yodgorlik sifatida ko`z-ko`z kilish niyatidan mutlako yirokmiz. Biz o`z ma`naviy xayotimiz va kelajagimizni kurayotganda bekiyos milliy kadriyatimiz bo`lmish oilani asosiy tayanch deb bilamiz. Chunki o`zligimizga kaytish, milliy urf-odatlarimizni e`zozlash, kattalarga xurmat va kichiklarga gamxo`rlik, odamiylik, xalollik, olijanoblik, mexr-okibat singari asl insoniy fazilatlar aynan oila muxitida shakllanadi. Ishonamanki, bundan buyon xam ota-bobolarimizdan kolgan, millatimizning kon-koniga singib ketgan, bugungi kun talablariga xam javob beradigan ezgu an`analarga sodik bo`lsak, Allox taoloning o`zi bizga in`om etgan milliy o`zligimizni kaytadan tiklasak, bu bilan doimo gururlanib, ayni vaktda shu e`tikodimizga mas`ul bo`lib yashasak, inshoollox, xech kachon kam bo`lmaymiz. 14

Buning uchun esa xar bir inson kalbida nafs balosidan, shayton vasvasasidan yirok bo`lish, iymon va insof, vijdon va adolatparvarlik tuygularini uygotish zarur. Agar odamlar ongida shu insoniy tuygular karor topmas ekan, ana shunday olijanob fazilatlar jamiyatimizda xukmron bo`lmas ekan, davlat tomonidan o`tkaziladigan xar kanday chora-tadbirlar xam, sud-prokuratura idoralarining faoliyati xam kutilgan samarani bermaydi. Fukarolarimiz tafakkurida ana shu oliy tuygularni tarbiyalash, ya`ni boshkacha aytganda, insonga insonligini anglatish - bizning mafkura va ma`naviyat soxasidagi ishlarimizning asosiy mazmuniga aylanishi kerak. Mana shularning barchasini e`tiborga olib, jamiyatimizda oilani mustaxkamlash, xayotimizda oilaning o`rni, ma`no-moxiyati, ta`sirini kuchaytirish uchun davlatimiz tomonidan ko`rsatilayotgan yordamni kelgusida xam ayamaymiz. Yangi yilda bizga eng katta xavf va ziyon yetkazishi mumkin bo`lgan muammo - atrof-ko`shni davlatlarga yetib kelayotgan Rossiyadagi moliyaviy buxron ta`siri va ular o`zlari sababchi bo`lgan iktisodiy inkirozdir. Ko`shni davlatlarda narx-navo o`sib borayotgani xakida ko`pchilik xabardor deb o`ylayman. Bunday xavfning oldini olish, yurtimizni bunday ofatlardan saklash - bugungi va ertangi kunimizning eng muxim va eng dolzarb vazifasi desak xech kanday xato bo`lmaydi. Bu masalalarni yechish uchun kerakli choralarni bugun ko`rishimiz, barchamiz sezgir bo`lishimiz darkor. Olga siljishimizga xalakit berayotgan salbiy illatlar, eski zamon asoratlaridan judo bo`lish, bir so`z bilan aytganda, xayotimizni okilona tashkil etish uchun Yangi yilda xam xar birimizdan zo`r kuch-gayrat, azmu shijoat bilan mexnat kilish talab etiladi. Shu bilan birga biz kelgusi yilda ma`naviy xayotimizni yangilovchi, xalkimizni birlashtiruvchi, kerak bo`lsa, uni ilxomlantirib-ruxlantiruvchi asosiy maksad, asosiy goyamizni xam anik belgilab olishimiz zarur. Ayollarning jamiyatimizdagi, xar birimizning xayotimizdagi o`rni xakida juda ko`p va uzok gapirish mumkin. Men insonni inson kiladigan xam, mayib-majrux, 15

baxtikaro kiladigan xam oiladir, degan fikrni aytib o`tgan edim. Shu muloxazani davom ettirib aytish mumkinki, Xudoning marxamati bilan oilani oila kiladigan zot - bu Ayoldir. Oilani xam, jamiyatimizni xam birlashtirib, unga fayzu barakot kiritadigan, xonadonlarimizni mexr-muxabbat, nafosat, ezgulik nuri bilan munavvar kiladigan zotlar xam aslida mo`tabar onalarimiz, munis opa-singillarimizdir. Chindan xam, ayollarimizning oilada tutgan o`rni bekiyos. Okila, go`zal ayollar o`zlarining gamxo`rligi, mexribonligi, kalbi daryoligi bilan oiladagi, kolaversa, butun jamiyatdagi muvozanatni, poklik, xalollik, samimiyat va adolat muxitini saklab turadilar. Ulug donishmandlar Vatanga eng munosib ta`rif izlaganda, uni Ona siymosiga kiyos etganlarida katta ma`no bor. Dunyoda "mukaddas" degan so`zga eng munosib zot xam - Onadir. Onani e`zozlash - bizning millatimiz, xalkimiz uchun oliy kadriyat darajasiga ko`tarilgan fazilat. Chunki ayollarni kancha uluglasak, xayotimizning chirogi, umrimizning guli deb e`zozlasak, demakki, oilamizni, Vatanimizni e`zozlagan bo`lamiz. Kaxramon shoirimiz Abdullajon Oripov aytganidek: Bu yorug olamda Vatan bittadir, Bittadir dunyoda Ona degan nom . Insoniyat tarixi shundan guvoxlik beradiki, ming yillar davomida xar kaysi jamiyatning madaniy darajasi va ma`naviy barkamolligi ayollarga bo`lgan munosabat bilan belgilanadi. Ayniksa, ayollarga sharkona extirom va e`zoz biz uchun ibratli merosdir. Bejiz emaski, Sharkda Ayolni farishtaga kiyos kilishadi. Chunki farishtalar Allox taolo yaratgan eng pok, eng begunox zotlardir. Xalkimizning buyuk tarixida o`zining jasorat va matonati, akl-zakovati, nafosat va nazokati bilan o`chmas nom koldirgan To`maris, Bibixonim, Gulbadanbegim, Zebunniso, Nodira, Uvaysiy, Anbar otin va boshka yuzlab ayollarimizni xamisha extirom bilan tilga olamiz. 16

Ulug momolarimizga xos bo`lgan olijanob fazilatlar bugun xam muxtaram ayollarimiz siymosida davom etib kelmokda. Ayollarga bo`lgan cheksiz xurmat-extiromimizning yana bir sababi shundaki, ayol - avvalo xar bir insonning beshigini tebratadigan, ok suti bilan uning yuragiga odamiylik fazilatlarini singdiradigan, uni xayot bo`ronlaridan asrab-avaylaydigan fidoyi insondir. Biz bugun yosh avlod tarbiyasiga xar kachongidan xam ko`ra katta axamiyat bermokdamiz. Bizning eng katta ishonchimiz, madad-tayanchimiz - bu, o`sib kelayotgan yosh avlodimizdir. O`ZBEKISTON – DEMOKRATIYA VA IJTIMOIY ADOLAT JAMIYATI Ichki va tashki siyosatning yo`nalishlari, ularning mantiki to`laligicha pirovard maksad - chinakam mustakil O`zbekistonni barpo etish maksadi bilan belgilanadi. Respublikada sobitkadamlik bilan xalkchil adolatli jamiyatni bunyod etish - bosh vazifadir. Mexnatsevar va badavlat, ma`naviy yetuk va madaniyatli oila - shu jamiyatning asosini tashkil etadi. O`zbekiston - kelajagi buyuk davlat. Bu - mustakil, demokratik, xukukiy davlatdir. Bu - insonparvarlik koidalariga asoslangan, millati, dini, ijtimoiy axvoli, siyosiy e`tikodlaridan kat`i nazar fukarolarning xukuklari va erkinliklarini ta`minlab beradigan davlatdir. Xalk davlat xokimiyatining manbaidir. Uning xoxish-irodasi davlat siyosatini belgilab beradi. Bu siyosat inson va jamiyatning farovonligini, O`zbekiston barcha fukarolarining munosib turmushini ta`minlashga karatilgan bo`lishi kerak. Yangilangan jamiyatning siyosiy va davlat tuzilishi insonga uning siyosiy, iktisodiy va ijtimoiy turmush tarzini erkin tanlab olishini kafolatlashi kerak. Siyosiy soxada bu kuyidagilarni bildiradi: - xalkning turmush tajribasiga, respublika axolisining milliy va madaniy an`analariga, barcha ijtimoiy guruxlari va katlamlarining manfaatlariga mos keladigan xakikiy demokratiya prinsiplarini karor toptirish. Xalk xam bevosita, 17

xam o`z vakillari orkali davlat xokimiyatini amalga oshirishda to`lik imkoniyatga ega bo`lishi lozim; - konun chikaruvchi, ijro etuvchi va sud xokimiyati vakolatlarini ajratish asosida milliy davlatchilikni barpo etish. Jamiyatning siyosiy tizimini, davlat idoralarining tuzilmasini tubdan yaxshilash, respublika xokimiyati bilan maxalliy xokimiyatning vakolatlari va vazifalarini anik belgilab ko`yish, adolatli va insonparvar konunchilikni vujudga keltirish lozim bo`ladi. Kuchli ijroiya xokimiyati bo`lmasa, xatto eng demokratik yo`l bilan kabul kilingan karorlar xam bajarilmasligi mumkin. Bu esa konuniy karorlarning ro`yobga chikarilishini, fukarolarning xukuk va erkinliklari ximoya kilinishini, siyosiy va iktisodiy isloxotlar turmushga tatbik etilishini ta`minlaydigan prezidentlik xokimiyatini mustaxkamlash va rivojlantirishni takozo etadi; - barcha fukarolarning konun oldidagi xukukiy tengligini va konunning ustunligini, jamiyat manfaatlari ximoya kilinishi va axolining xavfsizligini kafolatlaydigan xukukiy davlatni barpo etish. Konuniylik va xukuk-tartibot tantana kilmasa, shaxsning xukuklari va erkinliklari, kattik intizom, ichki uyushkoklik va mas`uliyat ustuvor bo`lmasa, konunlar va an`analar xurmat kilinmasa, xukukiy davlatni tasavvur etib bo`lmaydi; - O`zbekistonda tuKilgan, uning zaminida yashayotgan va mexnat kilayotgan xar bir kishi, milliy mansubligidan va e`tikodidan kat`i nazar, Respublikamizning teng xukukli fukarosi bo`lishga munosibdir, degan insonparvarlik va vatanparvarlik koidasini ro`yobga chikarish. Avlod-ajdodlari yoki o`zlari o`tmishdagi fojiali vokealar sababli xorijga ketib kolishga majbur bo`lgan o`zbeklar xam bemalol Respublikaning fukarosi bo`lishlari kerak. O`zbekiston xududi o`zbeklarning milliy davlatchiligi bo`lgan birdan-bir xudud ekanligini e`tiborga olib, Respublika o`zbeklar kayerda yashamasin, ularning xammasi uchun madaniy va ma`naviy markaz bo`lib kolishi lozim; - ozchilikdan iborat millatlarning manfaatlari va xukuklarini ximoya kilish, ularning madaniyati, tili, milliy urf-odatlari va an`analari saklanishi xamda 18

rivojlanishini kafolatli ta`minlash, davlat tuzilmalarining faoliyatida va jamoat turmushida faol katnashish; - bir mafkuraning, bir dunyokarashning yakkaxokimligidan kat`iyan voz kechish, siyosiy tashkilotlar, mafkuralar va fikrlar xilma-xilligini tan olish. Bironta xam mafkura mutlak xakikatni bilishga da`vo kilishi mumkin emas. Ma`naviylik va insonparvarlik, respublika xududida yashayotgan barcha xalklarning an`analari va urf-odatlarini, dini, tili va madaniyatini xurmat kilish koidalariga ustuvorlik berilishi; - chinakam demokratiyaning zarur va konuniy tarkibi sifatida ko`ppartiyaviylikni amalda shakllantirish. Ayni vaktda xokimiyatni zo`ravonlik bilan o`zgartirishni maksad kilib ko`ygan, respublikaning davlat mustakilligiga, xududiy yaxlitligi va xavfsizligiga karshi chikadigan, milliy va diniy adovatni avj oldiradigan, konstitutsiyaviy tuzumga, xalkning demokratik erkinliklari va ma`naviy negizlariga tajovuz kiladigan partiyalar va jamoat xarakatlari konundan tashkari bo`lishi kerak. Iktisodiy soxada: - milliy boylikning ko`payishini, respublikaning mustakilligini, odamlarning munosib turmush va ish sharoitlarini ta`minlaydigan kudratli, barkaror va jo`shkin rivojlanib boruvchi iktisodiyotni barpo etish; - ijtimoiy jixatdan yo`naltirilgan bozor iktisodiyotini boskichma-boskich shakllantirish, tashabbuskorlik va ishbilarmonlikni butun choralar bilan rivojlantirish, tadbirkorlikka erkinlik berish, tajribalar va iktisodiy yangiliklarni ragbatlantirish, iktisodiy omillar vositasini ishga solish, tayyorga ayyorlikni batamom tugatish; - mulk egalari xukuklarining davlat yo`li bilan ximoya kilinishini ta`minlash va barcha mulkchilik shakli - shirkat, davlat, xususiy xamda boshka mulkchilik shakllarining xukukiy tengligini karor toptirish. Shu asosda insonning mulkdan begonalashtirilganiga barxam berish; - iktisodiyotni o`ta markazlashtirmaslik xamda yakkaxokimlikka barxam berish, korxonalar va tashkilotlarning mustakilligini kengaytirish. Davlatning 19

xo`jalik faoliyatiga bevosita aralashuvidan voz kechish. Buyrukbozlik bilan o`z xukmini o`tkazib, tazyik kilish, xamma narsani to`ralarcha belgilab, cheklab ko`yish kabi o`zini oklamagan eski usullarni kat`iyan tugatish. Iktisodiy vositalar ustun mavkeni egallaydi; - mexnat kilish, dam olish, xar yilgi xaki to`lanadigan ta`tilga chikish, ishsiz bo`lib kolgan takdirda ijtimoiy muxofazaga bo`lgan konstitutsiyaviy xukukni amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish. Insonning xayot ta`minoti uchun zarur bo`lgan ish xaki, pensiyalar va nafakalarning kafolatlangan eng kam mikdorini joriy etish; - tabiiy resurslardan ayovsiz foydalanishga, atrof-muxitga ziyon yetkazilishiga va respublikadagi ekologik vaziyatning yomonlashuviga yo`l ko`ymaslik. Boshka davlatlarning ishtirokida Orolni kutkarish, Orol bo`yidagi ekologik sharoitni soglomlashtirish borasida samarali chora-tadbirlarni amalga oshirish, mazkur mintakaning iktisodi va ijtimoiy soxasidagi falokatli okibatlarni bartaraf etish. Ijtimoiy va ma`naviy soxada: - insonparvarlik goyalariga sodiklik. Bu goyalarning oliy maksadi inson, uning xayoti va shaxsiy daxlsizligi, erkinligi, shon-sharafi va kadr-kimmati, yashash joyini tanlash xukuki. O`zbekistonning kundalik xayotida inson xukuklarining Umumiy deklaratsiyasida mustaxkamlangan me`yorlarni izchillik bilan, oKishmay karor toptirish; - ma`naviyat va axlokiylikni kayta tiklash. Xalklarning madaniy merosiga extiyotkorlik bilan munosabatda bo`lish. Noyob tarixiy yodgorliklarni saklash va ta`mirlash, o`zbek xalki yaratgan va milliy boylik bo`lgan san`at asarlarini izlab topish va O`zbekistonga kaytarish; - kadimgi va zamonaviy madaniy boyliklarni, adabiyot va san`atni bilish xamda ko`paytirish. Xalkning milliy madaniyati va o`ziga xosligini ifoda etuvchi vosita bo`lmish o`zbek tilini rivojlantirish, bu tilning davlat makomini izchil va to`lik ro`yobga chikarish, Respublika xududida yashovchi xalklarning milliy madaniyatlari va tillariga o`zaro xurmat bilan munosabatda bo`lish; 20

- xurfikrlilik, vijdon va din erkinligi koidalarini karor toptirish. Bir dunyokarashning yakkaxokimligi yangilangan jamiyatga yotdir. Xar bir inson o`z e`tikodi va dinga amal kilish, o`zining diniy marosimlarini bajo keltirish xukukiga ega. Bugungi kunda din barcha illatlardan, yolgon va riyokorlikdan poklanishga, yuksak axlokiy negizlar va ma`naviy fazilatlarni kayta tiklashga ko`maklashmokda. Islom - ota-bobolarimizning dini - musulmonlarning ongi, turish-turmushining moxiyati, xayotining o`zidir. Davlat xar bir musulmon uchun mukaddas bo`lgan Makkaga xaj kilishda zarur yordam beradi; - ijtimoiy adolat koidalarini ro`yobga chikarish, axolining eng nochor katlamlari - keksalar, nogironlar, yetim-yesirlar, ko`p bolali oilalar, o`kuvchi- yoshlarning davlat tomonidan ijtimoiy muxofazaga bo`lgan kafolatli xukuklarini ta`minlash. Eng tarakkiy etgan mamlakatlarda insonni ijtimoiy muxofaza kilish tizimi keng ko`llaniladi, bunga nixoyatda muxim axamiyat beriladi, bizning sharoitimizda esa bu - fukarolar totuvligini saklab kolish kafolatidir; - xamma uchun ma`kul sifatli tibbiy xizmatni ta`minlash, onalik va bolalikni muxofaza kilish, chakaloklar o`limini kamaytirish, odamlar umrini uzaytirish bo`yicha samarali chora-tadbirlarni amalga oshirish. Axoliga yukori malakali tibbiy yordam olish shakllarini erkin tanlash imkoniyatlarini yaratish; - umumiy ta`lim olish, kasbni va tegishli maxsus tayyorgarlikni o`tishni erkin tanlashda barchaga baravar xukuk berish. Yangi demokratik ta`lim konsepsiyasini ishlab chikish va amalga oshirish lozim bo`ladi. Bunda o`zbek xalkining va respublika xududida yashovchi boshka xalklarning milliy, tarixiy va madaniy an`analari, ma`naviy tajribasi ta`lim va tarbiya tizimimizga uzviy ravishda kiritilishi zarur; - ijodning barcha turlarini rivojlantirish, odamlarning iste`dod va kobiliyatlarini namoyon etish uchun shart-sharoitlarni yaratish, ma`naviy mulkni ximoya kilish. Kishilar shuni anik va ravshan anglab yetishlari kerakki, ma`naviy potensialni ildam rivojlantirmay turib, respublikaning chinakam mustakilligini va ravnak topishini ta`minlab bo`lmaydi. 21

Fukarolar tinchligi va millatlararo totuvlikni ta`minlash, konuniylik va xukuk- tartibotni karor toptirish mana shunday siyosiy, davlat va konstitutsiyaviy tuzumga erishish kalitidir. Oila - jamiyatning negizi. Bizning davlatimizni xam katta bir oila deb tushunish mumkin va lozim. Bunda o`zaro xurmat va kattik tartib bo`lmasa, oilaning barcha a`zolari o`z burchlarini ado etmasa, bir-biriga nisbatan ezgulik bilan mexr-okibat ko`rsatmasa yaxshi va munosib tarzda yashash mumkin emas. Oila turmush va vijdon konunlari asosiga kuriladi, o`zining ko`p asrlik mustaxkam va ma`naviy tayanchlariga ega bo`ladi, oilada demokratik negizlarga asos solinadi, odamlarning talab-extiyojlari va kadriyatlari shakllanadi. O`zbeklarning aksariyati o`zining shaxsiy farovonligi to`grisida emas, balki oilasining, karindosh-uruglari va yakin odamlarining, ko`shnilarining omon-esonligi to`grisida gamxo`rlik kilishni birinchi o`ringa ko`yadi. Bu esa eng oliy darajada ma`naviy kadriyat, inson kalbining gavxaridir. Mustakil o`zbek davlati - xalkimizning tarixiy yutugidir. O`z davlati bilan faxrlanish va fukarolarning vatanparvarligi jaxondagi ko`pgina mamlakatlarning ilgor marralarga chikib olishida yordam bergan. Mamlakatimiz tuprogida yashab turgan va o`zini vatanparvar deb xisoblagan xar bir kishi uning yaxlitligi va birligini asrab-avaylashi shart. XULOSA "Adolat" so`zi ming yillar davomida insonga xamrox bo`lib kelgan. Asrlar davomida kishilar adolat uchun kurashgan, mislsiz kurbonlar bergan. Adolat xakida juda chiroyli gapirish mumkin. Adolat xakida juda uzok gapirish mumkin. Ammo gap chiroyli va uzok gapirishda emas, balki xayotda adolatni o`rnata olishda. Ayniksa, raxbar adolati, elu yurtga yetakchilik kilishdek ogir mas`uliyatni bo`yniga olgan odamning adolati bugungi kunda bekiyos axamiyatga ega. Avvallari xam ko`p bor aytgan bir fikrimni yana takrorlamokchiman: xalk ochlikka, yo`kchilikka, xamma narsaga chidashi mumkin, ammo adolatsizlikka chiday olmaydi. 22

Odil xukmdor, adolatli raxbar goyasi Forobiydan tortib Alisher Navoiygacha va yana boshka ko`p-ko`p mutafakkirlarimizning ulug ma`naviy ideali bo`lib kelgan. Sharkda kadimdan juda mashxur bo`lgan "Siyosatnoma" degan asarda podshox, xokim, amir va beklar, koziyu kuzzotning, zamonaviy til bilan aytganda, raxbarning bosh vazifasi "ko`yu ko`zilarni bo`rilardan muxofaza kilib, xarom ko`llarni kesib, yer yuzini yomonlik kiluvchilardan tozalash, jaxonni adolat va osoyishtalik bilan obod kilishdan iborat", deb ko`rsatilgan. Xar safar shu kabi xikmatli fikrlarni o`kiganimda chukur o`yga tolaman. Kani edi, shu so`zlar xar bir raxbarning, amal kursisida o`tirgan katta-kichik mansabdorlarning iymon-e`tikodiga aylansa, deb orzu kilaman. 23

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati: 1. Karimov I.A. O`zbekiston buyuk kelajak sari. T. “O`zbekiston”. 1998. 2. Karimov I.A. O`zbekiston: milliy istiklol, iktisod, siyosat, mafkura. 1-tom. T. “O`zbekiston”. 1996. 3. Karimov I.A. Xavfsiz va tinchlik uchun kurashmok kerak. 10-tom. T. “O`zbekiston”. 2002. 4. Karimov I.A. Biz kelajagimizni o`z ko`limiz bilan kuramiz. 7-tom. T. “O`zbekiston”. 1999. 5. Karimov I.A O`zbekistonning o`z istiklol va tarakkiyot yo`li. T. “O`zbekiston”. 1992. 6. www.e-tarix.uz 7. www.ziyonet.uz 24

O'xshashlar

Dеmokratik jamiyat qurilishida kuchli ijtimoiy himoya va adolat tamoyillari

Mustaqillik davrida O'zbekistonda muzeylar va muzey ishi

XIX asr ikkinchi yarmi - XX asr boshidagi jaxon iqtisodiy goyalari moxiyati

Ona urug`i kishilari va ularning faoliyati

Ota urug`i davri