Eron va Mesopotamiya epigrafik yodgorliklar

Yuklangan vaqt:

26.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

57 KB

Ko'chirib olish

Eron va Mesopotamiya epigrafik yodgorliklar Reja: 1. Bexustun q oyatosh y ozuvlari 2. Shumer epigrafik yodgorliklari 3. Amoriylar davriga oid epigrafik yodgorliklar

1761 yil Daniya qiroli uzoq Arabiston, Eron va boshqa noma`lum sharqiy mamlakatlarni o`rganish uchun ekspeditsiya uyushtiradi. Ekspeditsiya sostavida ruxoniy o`g`li, arab tilini bilgan K.Nibur ham bor edi. 1765 yil u Arabistonga jo`nab ketadi. U erdan Mesopotamiya so`ngra Eronga o`tadi va nixoyat SHerozning shimoliy sharqiy tomonida,undan 7 mil narida uning ko`p yillik orzusi ro`yobga chiqadi, u qadimgi Persepolning harobalarini topadi. Persepol shaxri A. Makedonskiy tomonidan yondirilgan edi. 1939 yillargacha bu haroba axoli uchun tosh koni bo`lib xizmat qilgan edi. Lekin K.Nibur bu erdan o`ziga kerakli narsani topa oladi. U uch xafta mobaynida: xaykal, q abrtosh, baxaybat toshlarga bitilgan mixxatlardan nusxa k o` chiradi. Axmoniylarning mixxat Yozuvi topildi. Lekin olimlar uni o`qishga muvaffaq bo`la olmadilar. Mixxatni o`qib chiqishni G. Grotefend amalga oshiradi. Xatlarning uch xildagi ko`rinishdagi Yozuvda bitilganini K.Nibur pay q agan edi. Keyinchalik G. Grotefend mil.avv. 540 yilda Kir Bobilni tor mor qilib, Buyuk Eron (Persiya) podsholigini barpo etganligini bilib oladi. Olimlar qadimgi fors tilidagi tekst o`rta ustunda joylashgan imtiyozli mavqe ega degan taxminni ham aytishadi. Tekstda belgilarning bir turkumi ancha tez uchraydi, bu podsholik unvon emasmikan. G.Grotefend qabr toshlarini podsholariga atab yozilganligini aniqlab dastlab “Podsho” (shoxlar shoxi) degan so`zni o`qidi . So`ngra u muxim tafsilotni pay q adi: barcha lavxalarda dastlabki gruppalardagi mixxatlarning faqat ikki xil variantini uchratdi. Demak, K.Nibur nusxa k o` chirgan xaykal, qabr tosh, yodgorliklardagi Yozuvlar ikki shoxga tegishli. YAna bu nomlar aloxida - aloxida yozilganligidan ismdan keyin “shox” so`zini ifodalovchi belgi qo` yilgan, ikkinchi ismdan keyin belgi qo` yilmagan. Bundan kelb chiqadigan sxema: V. SHox B shox o`g` li, B shox, A shoxning o`g` li, demak, birinchi podshoning otasi shox bo`lmagan, masalan, Doroning otasi . U zoq izlanishlardan so`ng G.Gertefend bu Yozuvlarni o`qiy oldi “Kserks ulu g` shox, shoxonshox, Doro, shox o`g` li Aximanid, bu saroyni o`sha q urdirgan”. Bu voqea 1802 yili bo`lgan edi.

Shumer epigrafik yodgorliklarini bizga tarjima qilib bergan olim D. Smitdir. u yoshligida non ga pul topish ilinjida Londonga keldi va gravyurachilikka ishga kiradi. Lekin u keyincha-lik buyuk olim bo`lib etishdi. U dastlab Britaniya muzeyiga assistentlikka ishga kiradi. Bu erda u muzey ert o` lalarida sa q la-nayotgan mashxur Ashurbanipal k u tubxonasiga mansub sopol lavxa-larni o`qishga kirishadi. U sopol lavxalarni chang loydan tozalaydi, sini q larni simlab yopishtirib butun xolatga keltiradi. Bunga bir oy vaqt ketadi. Ana endi Yozuvlarni deshifrovka q ilsa bo`ladi: “ Gilgamesh, Uruk xukmdori, O`z fukarolariga nisbatan shaf q atsiz bo`lgan. O g` ir ishlarda madori q urigan bu mazlumlar zolimning jazosini berishni s o` rab xudolarga iltijo qilganlar. Xudolar mazlumlarning iltimosini q ondirganlar: Gilgamesh o` rmonda hayvonlar orasida yashagan polvon Enkiduni shaydo qilib y o` ldan ozdirish uchun uning x u zuriga chiroyli koxinani maxviy ravishda j o` natadi. Enkidu Urukka kelib Gilgamesh b ila n yakkama-yakka olishadi. Biroq rakiblarning kuchi teng bo`lganligi uchun xech kim g` olib chiqa olmagan. SHundan keyin ular d o` stlashganlar va xalq manfaati yulida birgalikda jasorat ko`rsatganlar. Daxshatli sherlar bilan olishib, ma`buda Ishtarni baxaybat maxlu q lar qo` lidan ozod qiladilar. T o` satdan Enkidu kasal bo`lib, vafot etadi: Gilgamesh sodi q do`st idan judo bo`lganiga qattiq q ay g` urib zor-zor yi g` laydi va abadiy yashashlik (bo q iylik) sirini topishga a h d qiladi. U abadiy xayot, mangulik sirini biladigan kishi - U tnapishtimni izlab ke-tadi. U juda ko`p q iynalib dunyo t o` fonidan omon q olishni pesho-nasiga yozib qo` yilgan mangulik in`om etgan yakka-yu yagona kishini U tnapishtimni izlab topadi. D. Smit ko`zlariga ishonmaydi. Naxotki Bibiliyadagi Nux pay g` ambar qadimgi Shumerlar dostonida tirilgan bo`lsa? U dostonning qolgan qismini ham o`qiydi “Gilgamesh senga maxfiy so`zni aytib beray, Xudolar siridan seni vokif kilay SHuruppak-frot soxilidagi shahar bilasan:

Bu k o` xna shahar unga xudolar yaqin Buyuk tufonni niyat qilibdi xudolar...” SHuruppak shaxri q aerda ekanligi tadqiqotchilarga uzoq vaqtdan beri tinchlik bermayotgan edi. Savolnning javobi mixxat lavxalaridan topildi. U Shumerlar shaxri ekan. Afsonaviy Nux aniqro g` i Bibliyadagi Nuxning timsoli bo`lib qolgan. Xalq uni U tnapishtim deb atagan. Bu kishi shu shaharda yashagan. Afsuski dostonning boshqa qismi yo`q edi. Lekin shu ozgina narsa ham Londonni oyo qq a turgizadi. Xazil gapmi! Qadimgi Shumer dostoni Bibliya ijodkorlari butun dunyo t o` foni haqidagi afsonani Shumerlardan olganliklarini ochiqdan ochiq aytib Bibliyani zarbaga uchratdi. Bu xol ko`pchilikni q izi q tirib qo` ydi, xatto “Dey-li telegraf” gazetasi qolgan lavxalarni topgan kishiga ming funtsterling pul va`da qiladi. Qolgan lavxalarni 1873 yil D. Smit topadi. Olim 380 ta lavxani topib, undan dostonning qolgan qismini q ayta tiklagan. Odamlarning gunoxlariga to q at q ilol- magan badjaxl xudo Enlil` odamzod u ru g` ini q uritishga axd q ildi. Q iyomat mudxish kun tobora yaqinlasha berdi. Naxotki dunyoni suv bosib, er yuzida biron bir mavjudot, jonivor omon q olmasa? Tun. Hamma yo q ni zulmat q opladi. Qadimgi shahar chekkasida q amish va shox shabbadan q urilgan kulba yakka o`zi q a qq ayib turibdi. Bu U tnapishtim degan ta q vodor kishining olachi g` i. Unga shamol yo q imli ovoz bilan shivirlayapti : “ Q ulo q sol! O`zingga kema qurib ol, Mol-mulkingni tashla, Xayotingni saqlab qol! Kemaga bir oz uruq, har xil jonzodlardan jup-jup qilib ol!” Ajabo, bu qanday gap! uyladi U tnapishtim. YAna ilo h iy ovoz eshitildi. Bu osmonning “tubi teshilib”, jala qo`yib er yuzini suv bosganda k u tilib q olish uchun kerak bo`ladigan kemani q urish kerakligini unga t u shuntirayotgan ovoz edi. Utnapishtim kema q urdi, barcha teshik yori q larni eng yaxshi mum bilan mumladi. Kema juda ko`p b q limlarga ajratilgan, bir n e cha q avatli juda katta yashikdan iborat

edi. Uni tomi z o` r xafsala bilan yopilgan bo`lib, eng kuchli yom g` ir ham o`tolmas edi. Utnapishtim ilo h iy topshiri q ni hammasini bajarib bo`lgandan keyin dovul turdi, osmonnni q op-qora bul u tlar q oplab oldi, momo q aldiro q gumburlab, cha q mo q cholid va kuchli jala q uydi. Jala 6 kunu 7 tun davom etdi. Utnapishtim Nitser (Niser) to g` iga etib kelguncha t o` l q inlar uning najot kemasini paraxadek u yo q dan bu yo qqa ir g` ita berdi. Insonlar loyga aylandi. Tevarak atorf bepoyon dengiz. Faqat Ni tse r to g` ining ch o`qq isigina suvdan chiqib turardi. Ermitaj muzeyida Shumer belgilari bitilgan kichkina sopol lavxa saqlanadi. Bu sopolning yoshi m u taxassislarning fikricha 5 ming yildir. Lavxada bor y o`g` i 4 ta belgi. Qo` l va t o` si q . Garchi barcha belgilar sur`atlardan iborat bo`lsalarda ularni piktogramma deb atash mumkin emas. Bu tushunchalarni anglatuvchi o`ziga xos Yozuv, belgilar esa tipik ideogrammalardir. Ideogrammalar piktogrammalardan kelib chiq q an. Mixxatning rivoji rasmlarni soddalashtirish y o` lidan borgan. Shumerda “emo q ” tushunchasi “non” va “to g` ” bilan ifodalangan. Vaqt o`tishi bilan bu ham Shumerlarni q anoatlantirmagan, chunki bu tilning boyligini va ko`p oxangdorligini ifodalay olmagan. Yozuvdagi belgilardan x o` jalik ishlariga doir xisobot t u zishda foydalanganlar. Afsonalarni, tarixiy voqealarani dos-tonlarni qanday qilib yozish mumkin? Shumerlarni Yozuviga fonetik qo` shimchalar kiritishga undagan narsa shu bo`ldi. Shumerlar turlicha talaffuz etiladigan (ko`p oxangli belgilarni bunda ko`p belgi ko`p tovush komplekslarini ifodalagan) va aksincha, bir oxangli belgilarni qo`llay boshlanganlar ( bundan bir bo`g`in bir n e cha belgi orqali ifodalangan). Bo`g`inli belgilar yordamida son, kelishik va boshqa grammatik formalarni aks ettirish mumkin bo`lgan. Shumerlar Yozuvi shu tari q a ideografikdan logografik Yozuvga keyin esa bo`g`inli Yozuvga aylangan. Garchi bu o`zgarish uzoq vaqt davom etgan bo`lsa ham tovushli n u t q ni Shumer Yozuvi bilan ifodalash, bayon qilish imkoniyati tu g` ilgan. Biroq Shumer mixxati harfiy Yozuv darajasiga ko`tarila olmay shu bos q ichda q olavergan. Vaqt o`tishi bilan belgilarning tash q i ko`rinishi ham o`zgargan. Rasmlar tobora shartli tus olgan. Shumerlar madaniyatini meros

qilib olgan bobillar va assiriylar Shumer Yozuvini q abul qilib, uni o`z tillariga moslab soddalashtirganlar va tubdan o`zgartirganlar. Assiriylar mixxat sistemasini soddalashtirganlar. Undagi belgilar sonini kamaytirib o`z qo`shimchalarini qo`shganlar. Mixxatlar o`q ilgach, k o` rimsiz kulrang lavxalarga bo`lgan munosabat o`zgargan. Agar ular ilgari tashlab yuborilgan bo`lsa, keyinchalik ular saralangan, chang loydan yaxshilab tozalanib ilmiy markazlarga yuborilgan. Ko`p mi q dorda sopol lavxalar topila boshlangan. Urukning o`zida bu sopol lavxalari, tol novdasidan to`qilgan savatlarda saqlangan keyin dasta dasta qilib bo g` lab, dastalarga “ishchilarga maktubi”, “bo g` ishlariga doir xujjatlar”, “t o`q imachlik ustaxonasiga tegishli xujjatlar solingan kumush savat” deb yozilgan va yorli q lar osib qo` yilgan. B u lar podsho va ibodatxonalar x o` jaliklarining arxivi bo`lgan. A rxivlarda quyidagi sopol lavxalar mavjud bo`lgan: “kemani t u zatish uchun kerak bo`lgan q amishni tashish va saroyga t o` sinlar keltirish uchun bir kunga 45 nafar q ul yuborildi”. Bu x o` jalik xujjati q uldorlik t u zumi mo h iyatni ochib beradi. Mana onaning o`g` lini sotganligi to`g`risida vasi q a: “Sinnurining Zalilum ismli o`g` li uchun Balmunamxe onasiga 11 shekelya kumush tortib berdi, u kelgusida da`vo q ilmayman deb zargar ibn Ilabrat oldida, kumush t or tuvchi Singamil oldida, Ilimaxi oldida q asam ichdi”. Bundan biz o`z o`g` lini sotishga majbur bo`lgan onaning qanday q ashsho q likda yashaganini bilib olishmiz mumkin. Luvr fondlarida qadimgi Shumerning buxgalteriya xisob-kitob kitoblaridan olingan “Saxifa” saqlanmokda. Nozir q u llarni bo q ish uchun kerak bo`ladigan donni xisoblab chiqish uchun q u llarning ruyxatin t u zgan ayollar va bolalarning ismi ustuncha qilib yozilgan bo`lib, ko`p ismlar yoniga “ u lgan” de belgi qo` yishgan. Ko`p q u llar o` lganidan iste`mol q ilinadigan bu g` doy kamayib boravergan. Shumerlar xizmatga doir bu xujjatlaridan tash q ari bizga matematik q ishlo q x o` jaligi va m e ditsinaga doir va adabiyot asarlari ham qoldirganlar, Pifagor teoremasini M esopotamiya matematiklari o`sha zamonlardayo q isbot qilgan. Shumer olimlari ta q vimlari, haritalar tu z ganlar, tabobatda turli o` simliklardan muvaffaqiyatli foydalanganlar. Sopol lavxalar bizga Shumer xal q ining donoligi,

ijodkorligi, k o` rkamligi to`g`risida xikoya qiladi. Ma q ollarni oling ular Misr ma q ollaridan ham q adimiyrokdir: “Agar mamlakat yaxshi qurollangan bo`lmasa , dushman xech qachon darvoza oldidan ketmaydi” YOvvoyi x o` kizdan q ochib, YOvvoyi sigirga duch keldi . Shumerlarning Mixxatda yozilgan 17 ta lavxasi er bag`rida qariyb 4000 yil yotgan,ularni qazib olib, o`qib ko`rgan arxeologlarning taajubdan og`zi ochilib qoldi. Undan bir parcha otaning o`g` li bilan suxbatini keltiramiz : “ Q aerga bording?” “Xech q aerga bormadim.” n xech q aerga bormagan bo`lsang nega bekor yuribsan? Maktabga j o` na. Ustozing oldida turib tayyorlagan darslaringni unga aytib ber. Sumkangni och, O`z taxtachangga yoz, akang sen uchun yangi taxtacha yozib bera q olsin. Darslaringni tayyorlab b o` lgach, muallimingga ko`rsatgin, so`ng k o` chada san g` ib yurma, oldimga q ayt, nima deganimni tushundingmi? n Tushundim hammasini aytib beraman. n Q ani takrorla n Hozir aytaman n Ayt, axir! Q ani boshla! n Sen mening maktabga borishimni , tayyorlagan dasrlarimni, ustozga gaprib berishimni, sumkamni ochishimni, o`z taxtachamga yozishimni va akam men uchun yangi taxtacha yozib berishini aytding. Darsni tayyorlab b o` lgach, mash g` ulotimni davom ettirishim, keyin hammasini murabbiyga ko`rsatishmi so`ngra sening oldinga q aytib kelishim kerak , sening aytganlaring shu. Bizga ma`lumki Mesopotamiyada mil.avv. 4-3 ming yilliklardayo q shahar davlatlar - “En” lar paydo bo`lgan. keyinchalik Mesopotamiya ya`ni Amoriylar davrida ayni q sa kuchaydi. Samsuilin va uning Vorisi Hammurappi davrida Bobil davlati o`zining yuqori ch o`qq isiga ko`tarildi. Albatta, Mesopotamiyadan shu davrga oid juda ko`plab epigrafik yodgorliklar topildi. SHulardan eng mashxuri

$Hamurappi (mil.avv. 1792-1750yy) tomonidan qora bazalt toshi ustiga yozdirilgan hamurappi q onunlaridir. Bu q onun 247 moddadan iborat bo`lib, toshda yozlishicha “Mamlakatda adolat o` rnatish” uchun qabul qilingan edi. Bu haqida juda ko`plab ma q olalar e`lon qilingan. Endi biz aynan Samsuilin va Hamurappi davrida mash h ur bo`lgan shaxslardan biri SHep-Sin arxiviga oid Yozuvlar bilan tanishamiz. Bu shaxs ismi Samsuilin 6 yil podsholigiga q adar bo`lgan xujjatlarda ham mavjuddir. SHep-Sin faoliyati Rimsin xukmronligi davrida boshlanib, uning o`g` li Kudurmabug, Hamurappi va Samsuilin davrida larsa shaxri bosib olingandan keyingi davrda ko`p uchraydi. Hamurappi davrida SHep-Sin tam q arlar boshli g` i lavozimida ishlaydi. Uning ismi Hamurappining janubiy Mesopotamiya xukmdori Siniddinam nomiga yozgan xatida ham uchraydi. SHu davrga oid SHep-Singa bog`liq hamma xujjatlarda u extiromli kishi sifatida xotirlanadi. SHep-Singa oid barcha xujjatlar: soli q , qimmatli buyumlar, maxsulotlar tar q atish haqida dir. Bu xujjatlar nemis olimi P.Kashaker, keyinchalik V.F. Leyman tomonidan tad qiq qilingan. Albatta, bu davrda Yozuvlar qog`ozga emas, balki sopolga, taxtachaga va toshlarga yozilgandir. Endi biz SHep-Singa oid xujatlarni ba`zilarini k o` rib o`tamiz. Eslatib o`tamizki bu xujjatlarning barchasi Berlinda saqlanadi. Xujjat 9,8, VIII , 34 X.. Bu xujjatlarda Sinim g urning o`g` li Ipku-Irro va ukasi SHep-Sindan 7,5 sikl kumush q arz olganligi va uni 12 kundan keyin q aytarishi ta`kidlangan. “7,5 sikl kumush Hamurappi xukmronligining 33 yilida xisoblanadi. Tam q arlar boshli g` i SHep-Sindan Sinimguran o`g`li Ipku-Irrova ukasi oldilar, bu pulni ular Kislim oyining birinchi kuni q aytarib berishlari kerak . O` z muxrlarini ilova q ildilar. Vara q sanna oyi 18 kun. Xujjat 12.2. II .35 X.. bu xujjatda SHep-Sin Apil SHamashga pul berganligi va bu pulni xosil yi g` ib olgandan keyin q aytarib berishi kerakligini ta`kidlagan. “1 2\3 sikl kumush buni Apil Adat senga olib borid. 2,5 sikl sayoxatdan q olagan kumush hammasi bo`lib, 4 1.6 sikl kumush va 6 sila yo g` Apil SHamash SHep-Sindan q arzdor. Q arz xosil yi g` ib olingandan keyin q aytariladi. Ayyarum oyi 12 kun, 7 yil (Hamurappi xukmronligining 35 yili).$

Xujjat 10, 5, VI . 35. X . Bu xujjatda SHep-Sin Erishtili o`g`li Ubayatulga 6 sikl qarz berganligi, uning muxri olingani haqida . Lekin qarzni kaytarish muddati haqida xech gap yo`q. 6 sikl kumush t o` lik xisobalanadi. SHep- Singa bog`liqlik eri u xujjatni muxri bilan oldi. SHep-Sin Erishtili o`g`li Ubayatumdan bu pulni olishi kerak. U o`zini muxrini ilova q ildi. Umulum oyi 5-kun, yil (Hamurappining 35 – xukmronlik yili) Xujjat 6. XI . 36. X . bu xujjatda Nekiy manum tam q arlar boshli g` i SHep – Sindin 90 gur arpa (taxminan 2300 litr) oddiy foiz bilan kelasi yilning 3-oyida q aytarishi k erak ligi yozilgan. 90 gur foizni u o`zi ko`shadi. Tam q arlar boshli g` i SHep-Sin Manum-Lipid-Ishtar o`g`li egallagan. Simanum oyida arpa va uning foizi q aytariladi. U o`z muxrini ilova qilgan. SHabatum oyi, yil (Hamurappining 36-xukmronlik yili). Bu xujjatlardan ko`rinadi-ki, SHep-Sin uzoq vaqt Amoriylar davlatida tamqarlar boshlig`i vazifasida ishlagan. Xujjatlardan yana biz o`sha paytda muomalada bo`lgan oy nomlari, og`irlik o`lchovlar va savdo munosabatlarini o`rganishimiz mumkin. Bundan tashqari SHep-sin arxivi bizga davlat ixtiyorida tamqarlar rolini qanday bo`lganligi haqida tushuncha beradi. Masalan, “150 gur arpa – 1 mina kumushga sotilgan. 225 gar arpa esa, 1,5 mina kumushga sotilgan. Etelpi Mardu q ismli kishi 144 gur arpaga oid Mesopatamiyadagi yozma yodgorlik, toshga yozib o` yilgan “Karati haqida ” gi poema bilan tanishib chiqamiz. Bu poemada podshoning diniy marosimlarda t u tgan o` rni xa q ida ma`lumotlar mavjud. Doston asosan podsho oilasining keli shib olish uchun Udumli mamlakatiga qilgan yurishi va bu yurishda podsho otasining xalok bo`lishi haqida yozilgan. Bu yurishda k o` ngilli askarlardan tash q ari armiyadan bo`shagan jangchidlar ham q atnashgan. Poemaning davomida Karatini o`g`li Yatsibanning otasiga q arshi isyoni aks ettirilgan. Yatsiban otasining so g` li g` i yomonlashganidan foydalanib otasi podsholigini inkor qiladi. Ana shundan keyin Karati n so g` li g` i yomonlashgani tufayli taxtdan voz kechishga majbur bo`ladi. Xujjatda yana podshoning q aysi oy, q aysi kunda diniy marosimlarda q atnashganligi haqida

ma`lumotlar mavjud. Endi dostondagi ba`zi epizodlarni boshqa xujjatlar bilan solishtiramiz. S. 35 (=K U .1,41) xujjati. Xujjatda Rayishyanu oyining 13-kuni podsho diniy yuvishni amalga oshirishi, 14-ku epigrafika boshini t o`q q izil mato bilan bo g` lashi va ko`rinishidan taxtga pok bo`lib o`tirishi yozilgan. Podshoning yuvinishi, q urbonlik qilishi, taxtga o`tirishi doston bilan bir xil. S, Ar, P. ( RS .18. 56=KT U , 87). Bu xujjatda podshoning 13-kuni poklanish va boshiga q izil mato b og` lashi q aytariladi. SHam oyining 14-kuni poklanish ma q sadga muvofi q dir. Boshqa bir xujjatda esa podshoning Xshtaru oyining 18- kuni poklanish kerak. Demak, bu xujjatlardan ko`rinadiki, podsho har oyning 13 va 14-kunlari tayyorlanadi. Bu poklanish odatda Ierussalimdagi Yaxva ibodatxonasida amalga oshirilgan. Bu ibodatxonada yana bronzadan yasalgan basseyn bo`lib, qo`mondonlar uchun diniy marosimlar amalga oshirilgan. O`sha davr diniy tushunchasiga k o` ra bu diniy yuvinish, poklanish podshoni nafaqat poklash, balki uni yoshartirish va kuchlik qilish uchun xizmat qilgan. YAna bir xujjatda aytilishicha, ibodatdan keyin podsho ko`zi oldida Nikkal X u d osini k o` klarga ko`tarishgan. SHundan keyin shox q urbonliklar vaqtini ochib bergan. Q urbonliklar asosan buzoq bo`lgan. Gano oyning 8-kuni q urbonliklar kuni bo`lib, shu kuni asosan 14 ko`zi, 7ta buzoq s o` yilgan va imkon kadar bali q pishirilgan. SHundan keyin ra q s marosimi bo`lgan. Ra q s asosan bo g` da ijro etilgan. Bu bo g` ning nomi Eden bo`lib, “BIBLIYA” da ham ko`rsatilgan. Bu bo g` madaniyat beshigi bo`lishi bilan birgalikda xushbaxtlik timsoli ham edi. Finikiyaliklardan Adonis sharafiga ba g` ishlab o`tkaziladigan bayram bo g` da bo`lgan. Qadimgi Mesopatamiyada ozi q -ovkat oyining 22 kun bo`lgan. Ovkatlanish uchun aloxida kun bo`lgan. 25 kun podsho poklangan Lilu uchun taxt tayyorlangan. Ozi q -ov q at uchun 9 ta qo` y, x o` kiz va tustovu q s o` yilgan. B u lar Ilu va Aryu xudolariga ba g` ishlangan.

O'xshashlar

Qadimda turkiy epigrafik yodgorliklar

Mesopotamiya sivilizatsiyalari

Qadimgi Lotin epigrafik yodgorliklari

Qadimgi Eron

Yunon-Eron urushlari