BUYUK IPAK YO`LI SHAKLLANISHI RIVOJLANISH BOSQICHLARI VA AHAMIYATI - Tarix - Referatlar

BUYUK IPAK YO`LI SHAKLLANISHI RIVOJLANISH BOSQICHLARI VA AHAMIYATI

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

41 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz BUYUK IPAK YO`LI SHAKLLANISHI RIVOJLANISH BOSQICHLARI VA AHAMIYATI REJA: 1.Buyuk ipak yo`lining paydo bo`lishi va uning rivojlanish bosqichlari. 2.Buyuk ipak yo`lining tarmoqlari. 3.Buyuk ipak yo`lining ahamiyati.

www.arxiv.uz ADABIYOTLAR: 1.I.A.Karimov. Savdo uyidan ipak yo`lini tiklash sari. Asarlar. 2-jild. T., 1990. 2.V.V.Radkevich. Velikiy shelkoviy put. 3.E.V.Rtveladze. Velikiy shelkoviy put. 1999. 4.Makboboyev B. Shamsutdinov R. Mamajonov A. Buyuk ipak yo`lidagi Farg`ona shaharlari. Andijon. 1994 5.Jumayev M. Buyuk ipak yo`li aloqalari. T., 1993. 6.Formirovaniye i razvitiye Velikogo shelkogo puti v Tsentralnoy Azii v drevnosti i srednevekove. S. 1990. Tez. Dok. 7.Ipak yo`li afsonalari. T. Fan. 1993. 8.Buyuk ipak yo`lidagi Markaziy Osiyo shaharlari. /Ma`ruzalar bayoni./ Samarqand. 1994.

www.arxiv.uz Vatanimiz xalqlari tarixida «Buyuk ipak yo`li” katta ahamiyatga egadir. Jamiyat taraqqiyotining bronza davridan ham ilgari davrlarda ham hududlarni bog`lovchi vosita sifatida unga xos ixtisoslashgan yo`llar bo`lganligini va bo`layotganligiga tarix guvoh. Tarixda VI-IV (Miloddan avvalgi v) asrlarda Eron ahamoniylari saltanati davrida uning hududi bo`ylab, «SHoh yo`liga” o`tgna. Undan ham ilgariroq o`rta va Yaqin Sharqda Badaxshon lazuratiga bo`lgan ehtiyoj “lazrut yo`li”ning vujudga kelishiga sabab bo`lgan. Badaxshon lazurutlari Messopotamiya va Misr podsholari saroylarini ibodatxonalarini bezagan, ayollarning turli bezaklarini ishlashga keng qo`llanilgan. Yana takroriy suratda aytish mumkinki, Bronza davridagi (miloddan avvalgi III-II ming yillar) ana shunday yo`llardan biri “Lojuvard yo`li” deb atalib. Uning bir tarmog`i Badaxshon, Baxtriya va Marg`iyona hududlarini Xorazm, So`g`d. Markaziy Qozog`iston va Ural Bilan bog`lagan yana bir tarmog`i esa, Baxtriya va Marg`iyonani Mesopotamiya bilan bog`lagan. Badaxshon lojuvardning hind vodiysi. Mesopotamiya va Misrddan topilishi bu qimmatbaxo vodiysi. Qadimgi Sharqda nihoyatda qadrlanganligidan dalolat beradi. Yuqorida aytilganidek, qadimgi yo`llardan biri, Eron, ahmoniylarning yo`li bo`lib, bu yo`lning bir tarmog`i miloddan avvalgi VI-IV asrlarda Kichik Osiyo shaharlarini hamda O`rta yer dengizi bo`yidagi Efio, Sardi shaharlarini Eronning markazlaridan biri Suza bilan bog`langan bo`lsa, yana bir tarmog`i Eron, Baxtriya, orqali So`g`diyonaga, Toshkent vohasi va Qozig`iston hududlaridan o`tib Oltoygacha borgan. Miloddan avvalgi 138 yilda Xitoy imperatori U-di Chjan Tsyanni O`rta Osiyo yerlariga jo`natadi. Elchi Chjan u-di (Miloddan avvalgi v. 138-126 yillarda) Xitoyning xunlarga qarshi kurashi uchun ittifoqchi yuzlab kelgan edi. miloddan avvalgi v. II-i asrlarga kelib Chjan Tsyan yurgan yo`llarda Xitoyni O`rta va G`arbiy Osiyo bilan bog`laydigan karvon yo`li paydo bo`ladi va nihoyat g`arb bilan Sharqni bir necha yillar davomida bir biri bilan bog`lab kelgan ana shunday qadimgi yo`llardan biri-“Buyuk ipak yo`li”diri. Bu yo`l fanga “Ipak yo`li” nomi bilan faqat X1X asrning 70-yillaridan boshlab nemis olimi Ferdinand fon Rityufen tomonidan kiritildi. Unga qadar bu yo`l “ G” arbiy merednopal yo`l” deb atalar edi. Anna shunday karvon va savdo yo`lining asl mazmunini tashkil etgna ipak qachon va qayerda paydo bo`ldi, degan masalada fanda har xil qarashlar bor. Rivoyatlardan birida miloddan avvalgi 2698 yilda, yana bir rivoyatda esa miloddan avvalgi 2600 yilda Xitoy malikasi Si Ling Chi bog`da tut daraxtlari soyasida choy ichib o`tirgan paytida, uning piyolasiga yuqoridan pila tushib , issiq choyda yumshab, uning tolalari chuvalab bo`lmaguncha choyni ipak ipdan tozalab olmadi. Rivoyatda aytilishicha, pilla tolasini olish ana shu rivoyatdan keyin boshlangan. Xitoy xalqi pila kalavasini topib olishni osmon xudosi Si Ling Chiga bog`laydi. Si bu osmon xudosi nazari tushgan malika, uni ilohiylashtirilgan, unga atab ibodatxonalar qurgan. Hozirgacha Xitoyda unga atab ipak bayramlari o`tkaziladi.

www.arxiv.uz Xitoy yilnomalarida Fi Gi nili hunarmandning miloddan avvalgi 3400 yilda musiqa asbobi yasab, uni Gorlarini ipakdan qilganligi haqida ma`lumot bor. Xullas ipakning vatani Xitoydir. “Ipak yo`li” Xitoydagi ana shu ipak savdosi bilan bog`langan yo`ldir. Bu yo`l Buyuk Ipak yo`li deb atalib, umumiy uzunligi 12000 km.dan iborat bo`lgan. Bundan tashqari So`g`dlar IV-V asrlarda tarkib topgan va Turfondan Shimoliy mo`g`iliston tomon va Sharqiy Turkistondan Jungoriya orqali Xakasiyaga borib yetgan. Xitoyning Dunxuan shahrida III - IV asrlardan ming xo`jalikdan iboart So`g`d qishloqlari qad ko`targan. Shimoliy G`arbiy ipak yo`li faqat iqtisodiy jihatdagina ahamiyatli bo`lib qolmasdan, ayni payda u diniy madaniy meros yutuqlarini tarqatuvchi, mamlakatlararo diplomatik aloqalarni ta`minlovchi yo`l ham edi. Budda dini xuddi shu yil bilan Xitoyga Markaziy Osiyo orqali kirib kelgan. Yozma manbalardagi ma`lumotlarga ko`ra III-VII asrlarda Markaziy Osiyo va O`rta Sharq orqali o`tgan ipak yo`lining nazorati So`g`dlarning qo`lida bo`lgan bo`lsa, VIII asrga kelib «Ipak yo`li”ning G`arbiy qismi arablar nazoratiga o`tdi. X III asrda esa “Ipak yo`li”ning barcha tarmoqlari bo`ylab Chingizxon o`z nazoratiga oldi. So`ng “Ipak yo`li” Temur va Temuriylar nazorati ostiga o`tdi. X VI asrda jahonga mashhur afsonaviy ipak yo`lining ahamiyati keskin tushadi. Buyuk iapk yo`li ahamiyatining pasayib ketishiga ko`plab o m illar sabab bo`ldi. 1453 yilda Shimoliy Turkistonning Anqara yonidagi qattiq mag`lubiyatdan keyin o`zining avvalg qudratini tiklab olib, Konstantinapolni bosib oldilar va yarim asr mobaynida ulkan imperiyalarini barpo qildilar. Ular butun Yaqin Sharqni o`zlariga bo`yso`ndirdilar. Buyuk iapk yo`li bo`ylab olib borilayotgan butun savdo o`tadigan O`rta dengiz portlarini bosib oldilar. Shunday qilib, Xitoy bilan YEvropa o`rtasida asosan O`rta Osiyo orqali olib boriladigan butun savdo munosabatlariga qaqshatqich zarba berildi. Bu esa Yevropaliklarni bosh savdo yo`llarini izlashga majbur qildi. 1499 yilda Portugaliya dengiz sayyohi Vasko Da Gamma yaxshi umid burnini aylanib o`tib, Hindiston va Xitoy yo`lini kashf etdi. 1515 yilda portugallar Ormuzni qo`lga qiritdilar, 1516 yilda esa Xitoyga yetib borganlar. Eron Hindiston va Xitoyga olib boradigan dengiz yo`li karvon yo`liga nisbatan arzon, oson, qulay yo`l bo`lib, Xitoy bilan savdo tez orada butunlay dengiz yo`llariga ko`chirildi. YuNESKO tomonidan «Buyuk ipak yo`li – muloqot yo`li” dasturining ishlab chiqilishi YEvroosiyodagi 30 dan ortiq yetakchi davlatlarning 2000 yilga qadar ilmiy madaniy faoliyati uchun yo`nalish bo`ldi. Respublikamiz hududlarida ham bir qancha ilmiy ekspeditsiyalar tashkil etildi. Buning natijasida ko`pgina tarixiy madaniy obidalar o`rganildi, qadimgi yo`llar va yo`nalishlar aniqlandi, Moddiy va ma`naviy boyligimiz hamda an`analarimiz o`rganildi. Juda ko`pchilik tadqiqotchilar ishtirok etayotgan “Buyuk ipak yo`li- muloqot yo`li” dasturining asosiy vazifasi Sharq va G`arb xalqlari o`rtasida iqtisodiy va madaniy aloqalar o`rnatgan hamda rivojlantirgan, bu yo`lni

www.arxiv.uz xalqlarning birodarlik o`zaro hamkorlik va samimiy muloqot yo`liga aylantirishdan iboratdir. Mustaqillik qo`lga kiritilgach, qo`shni davlatlar va Jahon okeaniga chiqishni ta`minlaydigan eng qisqa ishonchli yo`llarini barpo etish maqsadida transport aloqalarining xalqaro tizimlariga alohida e`tibor berilmoqda. Jahon tajribasi bevosita dengizga chiqa olmaydigan mamlakat tashqi iqtisodiy operatsiyalarda ancha yutqazib qo`yishini kursatmoqda. Bu O`zbekiston misolida yana bir bor tasdiqlanmoqda. “Tasis” dasturi doirasida Yevropa ittifoqining texnikaviy yordamini amalga oshirish orqali “Traseka” loyihasini ro`yobga chiqarish O`zbekistonni komunikatsiya va transport bilan ta`minlaydigan qiyinchiliklardan bartaraf etishda g`oyat istiqbolli ahamiyatga ega. Bu loyiha Markaziy Osiyo mamlakatlari, Ozarbayjon, Gruziya hududi orqali Qora dengiz bandargohlariga olib chiqadigan Transkavkaz magistralini vujudga keltirishni nazarda tutadi. Xullas, “Buyuk ipak yo`li” Markaziy Osiyo xalqlarini siyosiy, iqtisodiy. Madaniy va savdo sohasidagi hayotida katta o`rin tutgan, o`lka xalqlari bu yo`l tuyfayli G`arb va Sharq dunyosi xamda ularning xo`jalik ixtirolarida keng bahramand bo`lganlar. Bir so`z bilan aytganda, “Ipak yo`li” Sharq va G`arb xalqlari hayotida g`oyat muhim va tarixiy o`rin tutgan. U xalqlarni siyosiy, iqtisodiy, madaniy sohalarda bog`labgina qolmasdan balki qadim zamonda bu yo`l dunyo xalqlari o`rtasida, tinchlik, osoyishtalik, totuvlik, qo`shnichilik, do`stlik, qardoshlik birodarlik yo`li ham bo`lgan. Bu yo`l qadimgi avlod – ajdodlarimiz ruhlarini shod etib, “Buyuk ipak yo`li” an`analarini tiklash va unga sayqal berish ozod, hur, erkin va farovon yashashdan manfaatdor bo`lgan barcha sof vijdonli fuqarolarning Miloddan lati irqi diniy e`tiqodilan qat`iy nazar muqaddas burchimizdir.

O'xshashlar

Buyuk Ipak yo`li. Shakllanishi, rivojlanishi, tarmoqlari va ahamiyati

Buyuk Ipak yo'lining shakllanishi va rivojlanish bosqichlari

Antik davr davlatlari. Buyuk Ipak yo'li, shakllanishi, rivojlanish bosqichlari

O’zbek davlatchiligining shakllanishi va dastlabki taraqqiyot bosqichlari

Tarixiy o’lkashunoslikning turlari va rivojlanish bosqichlari