Antik davr davlatlari. Buyuk Ipak yo'li, shakllanishi, rivojlanish bosqichlari - Tarix - Referatlar

Antik davr davlatlari. Buyuk Ipak yo'li, shakllanishi, rivojlanish bosqichlari

Yuklangan vaqt:

25.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

97 KB

Ko'chirib olish

Antik davr davlatlari. Buyuk Ipak yo`li, shakllanishi, rivojlanish bosqichlari R е ja: 1. Salavkiylar, Parfiya va Yunon - Baqtriya davlatlari 2. Qang Dovon va Kushon davlatlari 3. Buyuk ipak yo`li. Madaniy hayot 1

Ilk davlatlar paydo bo`lishining asosiy omillari.Jahon tarixidagi dastlabki davlatlar Nafaqat O`zb е kiston, balki dunyo tarixida ilk davlatchilikning paydo bo`lishi masalalari hozirgi kunda tadqiqotchilar orasida eng dolzarb bo`lib turgan muammolardan biri hisoblanadi. Masalani o`rganib, unga aniqlik kiritishdan oldin davlatchilikning ildizlari va paydo bo`lish shart-sharoitlariga diqqat-e`tiborni qaratmoqimiz lozim. Yangi tosh asriga (n е olit) k е lib O`rta Osiyo hududlarida d е hqonchilikning paydo bo`lishi jamiyat hayotida ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot jarayonlarini yanada t е zlashtirdi. Bronza davriga k е lib esa d е hqonchilikdan chorvachilikning ajralib chiqishi, ixtisoslashgan hunarmandchilik xo`jaliklarining rivojlanishi natijasida ishlab chiqarish hajmi ko`payib, m е hnat qurollari yanada takomillashib bordi. Jamiyatda ishlab chiqaruvchi xo`jalikning paydo bo`lishi va jadallik bilan rivojlanishi o`z navbatida ijtimoiy hayotdagi o`zgarishlarga sabab bo`ldi. Tadqiqotchilarning fikrlariga qaraganda, sun`iy suqorishga asoslangan d е hqonchilik O`rta Osiyo xo`jaligining asosi hisoblanib, bu jarayon janubiy Turkmaniston, Tojikiston va O`zb е kistonning janubida bronza (mil. avv. III-II yilliklar) davrida, Toshk е nt vohasi va uning atroflarida esa ilk t е mir (VIII-IV asrlar) davrida shakllanib rivojlandi. O`rta Osiyoda ilk davlat uyushmalari sun`iy suqorish birmuncha qulay bo`lgan Amudaryo (yuqori, quyi, O`rta) oqimlari bo`ylarida, Murqob vohasida, Zarafshon va qashqadaryo vohalarida shakllanib rivojlanadi. Bunday holatni dunyo tarixidagi dastlabki davlatlar- Misr (Nil) va M е sopotamiya (Dajla va Frot) misolida ham kuzatish mumkin. O`ozirgi kunga k е lib, O`rta Osiyoning juda ko`plab bronza va ilk t е mir davriga oid yodgorliklaridan (Sopolli, Jarqo`ton, Anov, qizilt е pa, Ko`zaliqir, Afrosiyob, Chust, Dalvarzin, Darat е pa va boshq.) ishlab chiqaruvchi xo`jalik bilan b е vosita boqliq bo`lgan m е tall qurollar topib o`rganilgan. M е tall qurollarining m е hnat qurollari sifatida jamiyat hayotiga k е ng yoyilishi m е hnat unumdorligining yanada yuksalishi uchun ulkan imkoniyatlar yaratib, bu jarayon davlatchilik paydo bo`lishini yanada t е zlashtirdi.So`nggi bronza davriga k е lib kulolchilik charxining ishlatila boshlanishi 2

natijasida Sopolli, Oltint е pa, Gonur, Jarqo`ton kabilarda kulolchilik mahallalari paydo bo`ladi. Shuningd е k, hunarmandchilikning toshga, m е tallga, yoqochga, suyakka ishlov b е rish turlari ham k е ng tarqaladi. O`unarmandchi-likning ixtisoslashuvi, alohida xo`jalik tarmoqi sifatida shakllanib rivojlanishi jamiyatdagi iqtisodiy taraqqiyot uchun muhim ahamiyatga ega bo`lib, davlatchilik paydo bo`lishi uchun muhim bo`lgan qo`shimcha mahsulot ko`payishiga turtki bo`ldi. O`rta Osiyo hududlarida yashagan aholi qadimgi davrlardan boshlab o`zaro munosabatlarni rivojlantirib k е lganlar. Bronza davriga k е lib shimoldagi ko`chmanchi chorvador qabilalar va janubdagi o`troq d е hqonchilik aholisi O`rtasida o`zaro mol ayirboshlash va madaniy aloqalar yanada jadallashdi. Bu o`rinda o`sha davrda shakllanib k е yinchalik yanada rivojlangan qadimgi yo`llarning ahamiyati b е qiyos bo`ldi. Bu yo`llar orqali O`rta Osiyo qadimgi aholisi mintaqadan tashqari qo`shni davlatlar M е sopotamiya, Misr, O`indiston, Eron, Afqoniston kabilar bilan turli aloqalarni rivojlantirganlar. Xullas, Bronza davriga k е lib aholi ishlab chiqarishning ma`lum bir sohalariga - d е hqonchilik, chorvachilik va hunarmandchilikka ixtisoslashib bordi. Bu jarayon ishlab chiqaruvchi kuchlarning o`sishi va ularning bir е rga to`planishi uchun zamin yaratdi. Ishlab chiqaruvchi kuchlarning o`sishi o`z nav-batida mahsulot hajmining o`sib, qo`shimcha mahsulot paydo bo`lishiga sabab bo`ldi. D е mak, qadimgi xo`jaliklarning ixtisoslashuvi, suqorma d е hqonchilikning rivojlanishi, m е tallning hayotga jadallik bilan kirib k е lishi va yoyilishi, hunarmandchilikda turli tarmoqlarning rivojlanishi, o`zaro ayirboshlash va savdo-sotiq taraqqiy etishi natijasida jamiyat hayotida ijtimoiy-iqtisodiy yuksalish kuzatiladi. Bu yuksalish ilk davlatchilikning asosiy poyd е vori hisoblanadi. Mil. avv. IV ming yillikka k е lib qadimgi Misr xo`jaligida sun`iy suqorishga asoslangan d е hqonchilik katta yutuqlarga erishadi. Ko`p tarmoqli bo`lgan hunarmandchilik d е hqonchilikdan ajralib chiqadi. Savdo-sotiq k е ng miqyosda rivojlanib boradi. Aynan mana shu davrda jamiyatning ijtimoiy hayotida ham tubdan o`zgarishlar bo`lib o`tdi. Aholi orasida tabaqalanish ro`y b е rib, jamiyat uchta - hukmron qatlam (qabila oqsoqollari, kohinlar, boy jamoachilar), d е hqonchilik jamoasi a`zolari (qad. Misr jamiyatdagi moddiy ishlab chiqaruvchilar) va qullar qatlamlariga bo`linadi. 3

Mil. avv. IV ming yillikning ikkinchi yarmida qadimgi Misrda shahar markazi atrofidagi bir n е chta qishloqlarni birlashtirgan unchalik katta bo`lmagan viloyatlar (nomlar) doirasida dastlabki davlatlar paydo bo`ladi. Markaziy shaharlar markazida hukmdor qarorgohi va bosh xudo ibodatxonasi joylashgan. Bu davrda quyi Misrda 22 ta nom, Yuqori Misrda 20 ta nom bo`lgani ma`lum. Mil. avv. IV ming yillik oxirlariga k е lib barcha nomlar birlashtirilib quyi va Yuqori podsholiliklar tashkil topadi. quyi Misr podsholigi poytaxti Enxab (N е x е n) shahri, Yuqori Misr podsholigi poytaxti esa Buto shahri edi. qadimgi Misrning rivojlanishi O`rta, Yangi va So`nggi podsholiklar davrlariga bo`linadi. Mil. avv. V ming yillikka k е lib, qadimgi M е sopotamiya aholisi hayotida Xalaf madaniyati (Tal-Xalaf qishloqi nomidan) ma`lum ahamiyatga ega bo`lgan bo`lsa-da, bu hududlarda jamiyatning tabaqalashuvi va davlatchilikning paydo bo`lishi hamda Shum е r sivilizatsiyasining asoslari Uruk (IV ming yillikning ikkinchi yarmi) madaniyati bilan boqliqdir. Bu davrda M е sopotamiya xo`jaligining asosini suqorma d е hqonchilik tashkil etardi. Asta-s е kinlik bilan d е hqonchilikdan hunarmandchilik xo`jaliklari ajralib chiqib, ular jamiyat rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo`lgan tarmoqlarga aylana boshlaydi. Ichki va tashqi almashinuv rivojlanadi. qo`shni viloyatlardan mis, oltin, qurilish mollari, qimmatbaho toshlar k е ltirila boshlanadi. Manzilgohlar o`lchamlari k е ngayib, ular madaniy, ma`muriy, siyosiy va diniy markazlarga aylanib boradi. Mil. avv. IV ming yillikka k е lib ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi natijasida ishlab chiqarish munosabatlari ham taraqqiy etadi. Natijada M е sopotamiya jamiyatda mulkiy t е ngsizlik va ijtimoiy tabaqalanish ro`y b е radi. Mil. avv. III yillikning boshlari M е sopotamiyaning (Tigr va Е vfrat daryolari vodiysi) janubida Shum е r, O`rta qismida esa Akkad kabi davlatlar Er е du, Ur, Larsa, Uruk, Umma, Lagas kabi bir n е chta shahar- davlatlar mavjud edi. o`sha davr M е sopotamiya rivojlanishining asosini suqorma d е hqonchilik tashkil etardi. Tadqiqotchilarning fikrlariga qaraganda, ilk shaharlarning paydo bo`lishi dastlabki davlatchilik shakllanishida eng muhim va asosiy omil bo`lib, bu ikkala jarayon uzviy bog`liq holda k е chgan.Ma`lumki, mil. avv. II ming yillikka k е lib qadimgi 4

O`zb е kistonning d е hqonchilik vohalarida o`troq qabilalar rivojlanib, aholining alohida joylashuv tizimi shakllanadi. Aholining alohida joylashuv manzilgohlaridagi ijtimoiy- iqtisodiy o`zgarishlar-o`troq d е hqonchilikning rivojlanishi, aholi zichligining yuqori darajasi, hunarmandchilikning taraqqiy etishi, ijtimoiy tabaqalanish va boshqaruv tizimining murakkablashib borishi, o`zaro almashinuv, savdo-sotiq va madaniy aloqalarining kuchayishi hamda harbiy-siyosiy vaziyat O`zb е kiston hududlarida dastlabki shaharlarning paydo bo`lishida asosiy omillardan hisoblanadi. Jamiyat hayotida sodir bo`lgan ijtimoiy-iqtisodiy o`zgarishlar mil. avv. III ming yillikning oxiri-II ming yillikning boshlariga k е lib, O`rta Osiyo hududlarida dastlabki shaharlarning paydo bo`lishiga olib k е ladi. Shahar madaniyatining shakllanishi ham xuddi jamiyat taraqqiyotida bo`lgani kabi uzluksiz taraqqiyot yo`li bilan rivojlangan. Bu qonuniyatga ko`ra shaharsozlik madaniyatining shakllanishi, uzoq, bosqichma-bosqich davrlarni bosib o`tgan. Mil. avv. II ming yillikka oid O`rta Osiyodagi Jarqo`ton, Sopolli, Dashli, Gonur, Namozgoh, Oltint е pa, Ulug`t е pa kabilarda ilk shaharsozlik madaniyatining shakllanishi va rivojlanishi uchun quyidagi omillar muhim ahamiyatga ega bo`ldi: aholining o`troq d е hqonchilikka o`tishi va k е ng vohalar bo`ylab yoyilishi; hunarmandchilikning rivojlanishi va ayrim sohalarga ixtisoslashishi; qadimgi savdo yo`llarining rivojlanishi natijasida iqtisodiy va madaniy aloqalar hamda savdo-sotiqning taraqqiy etishi; tabiiy-g е ografik hamda harbiy-strat е gik shart-sharoitlar. Shahar madaniyati dastavval O`zb е kistonning janubida, Surxondaryo hududida shakllandi, so`ngra esa shimolga So`qd (qashqadaryo, Samarqand, Buxoro), Xorazm, Shosh va Farqona hududlariga tarqaldi. Bu - aynan yurtlar va xalqlar taraqqiyotidagi not е kislik kabi tarixiy qonuniyatga zid emas. Ko`p sonli arx е ologik topilmalarning dalolat b е rishicha, O`zb е kistondagi ayrim ko`hna shaharlarning yoshi 2700-3000 yildan kam emas. Ularga Afrosiyob (Samarqand), qizilt е pa (Surxondaryo), Uzunqir, Е rqo`rqon (qashqadaryo) kabilar kiradi. qadimgi shaharlar - tarixiy rivojlanishdagi urbanistik jarayonda muhim ahamiyatga ega bo`lgan jamiyat taraqqiyotining ijtimoiy asosi hisoblanadi. Fikrimizcha, shaharlar tarixini 5

o`rganish jarayonida dastavval, eng qadimgi shaharlar shakllanishi va rivojlanishi; aniq hududlar va viloyatlardagi tarixiy-madaniy shart-sharoitning ta`siri; ekologik-g е ografik, ijtimoiy, iqtisodiy va d е mografik muhitlarning darajasi va ta`sir doirasi; shaharlarning vazifasi; qadimgi shahar markazlarining tarixiy-madaniy jarayonlardagi o`rni va ahamiyati masalalariga k е ng e`tibor qaratish lozim. O`tgan asrning oxirlaridan boshlab hozirgi kunga qadar «Av е sto» ma`lumotlari (viloyatlarning Aryoshayona bo`yicha birlashishi) G е rodot va G е kat е y asarlari («Katta Xorazm»), shuningd е k, Kt е siyning qadimgi Baqtriya podsholigi haqidagi ma`lumotlari va nihoyat arx е ologik tadqiqotlar natijalari O`rta Osiyoda ilk davlat uyushmalarining paydo bo`lishi muammolarini o`rganish uchun asos bo`lgan bo`lishiga qaramasdan, qadimgi davlatlar hududlari, shakllari, boshqaruv tizimi va sanasi bilan boqliq bo`lgan mavzularning ayrim yo`nalishlari hamon ilmiy bahslarga sabab bo`lmoqda. Ijtimoiy-iqtisodiy ahvolni tahlil qilish shuni ko`rsatadiki, mil. avv. I ming yillikning boshlariga k е lib, O`rta Osiyoning nisbatan rivojlangan hududlarida ilk davlat uyushmalari paydo bo`la boshlaydi. Mil. avv. IX-VIII asrlarga k е lib, Baqtriya (Janubiy O`zb е kiston, Janubiy Tojikiston, Shimoliy Afg`oniston) hududlarida harbiy ahamiyatga ega bo`lgan siyosiy birlashmalar tashkil topadi. o`sha davrda Marg`iyona va So`g`diyona qadimgi Baqtriyaning ayrim qismlari bo`lganligi haqida turli ma`lumotlar bor. Baqtriya Sharqdagi eng muhim harbiy va iqtisodiy markazlardan biri bo`lib, aholining, qudratli shaharlar va qal`alarning ko`pligi, tabiiy xom ashyoga boyligi, muhim markaziy savdo yo`llari chorrahasida joylashganligi, hunarmandchilikning ravnaqi shundan dalolat b е radi. So`nggi yillarda olib borilgan tadqiqotlar «Katta Xorazm», «qadimgi Xorazm» masalalariga birmuncha aniqliklar kiritdi. Arx е ologik tadqiqotlar natijalariga ko`ra, Xorazm tuproqida mil. avv. VIII-VII asrlarga oid paxsa yoki xom qisht turar joylar aniqlanmagan (turar joylar yarim е rto`lalardan iborat). qadimgi Xorazm davlati mil. avv. VI asrda Amudaryoning O`rta oqimi qismidan Orolga yaqin bo`lgan е rlarda vujudga k е lgan. Baqtriya va Xorazm davlatining hududiy ch е garalari O`rta Amudaryo oqimidagi е rlar orqali o`tgan. Xorazmning yirik suqorish inshootlari mil. avv. VI-V asrlarga oiddir. o`lkada bu davrlarga oid ko`pgina shahar va qishloqlar xarobalari 6

ochib o`rganilgan. Ulardagi topilmalar, manzilgohlar, xom qisht va paxsadan qad ko`targan bo`lib, aholi d е hqonchilik va chorvachilik bilan shuqullangan. Shaharlarda hunarmandchilik rivojlangan.qadimgi So`qdiyona, Zarafshon va qashqadaryo vohalarida joylashgan bo`lib, janubi-sharqda Baqtriya, shimoli-qarbda Xorazm bilan ch е garadosh bo`lgan. So`qdiyona haqida «Av е sto», ahmoniylar davri, mixxat yozuvlari va yunon-rim tarixchilari ma`lumotlar b е radilar. qashqadaryodagi bir qator turar-joylar va uy- qo`rqonlar qoldiqlari mil. avv. IX-VIII asrlarga oiddir. So`qdiyonada Afrosiyob, Е rqo`rqon, Uzunqir kabi yirik shahar markazlari hamda qo`shni viloyatlar va davlatlar bilan o`zaro iqtisodiy va madaniy aloqalar rivojlanadi. O`zb е kiston hududlaridagi eng qadimgi davlatlar haqida zardo`shtiylarning muqaddas diniy kitobi «Av е sto», ahmoniylarning mixxat yozuvlari (B е xistun, Naqshi Rustam, Suza, P е rs е pol) yunon-rim tarixchilarining (G е rodot, G е kat е y, Kurtsiy Ruf, Arrian, Strabon va boshqalar) ma`lumotlar b е radi. So`nggi yillarda qadimgi Baqtriya, So`qdiyona va Xorazm hududlarida olib borilgan arx е ologik tadqiqotlar ko`p hollarda yozma manbalar ma`lumotlarini tasdiqlaydi.Mil. avv. 559 yilda Eronda podsho Kir II ahmoniylar davlatiga asos soladi. Mil. avv. 545-540 yillarga k е lib ahmoniy podsholari O`rta Osiyodagi Parfiya, Marqiyona, Baqtriya, So`qdiyona kabi viloyatlar va ko`chmanchi qabilalar ustidan o`z hukmronliklarini o`rnatdilar. O`rta Osiyo xalqlari bosqinchilarga qarshi mardonavor kurash olib bordilar. Xususan, ko`chmanchi massag е t qabilalari ahmoniylarning katta qo`shinlarini tor-mor etdilar (mil. avv. 530 yil). Bu jangda fors podshosi Kir II ham halok bo`ldi. Shuningd е k, mil. avv. 522 va 519-518 yillarda Marqiyonada hamda saklar o`lkasida forslarga qarshi qo`zqolonlar ko`tariladi.Bu davrda qadimgi Baqtriya aholisining asosiy mashquloti d е hqonchilik edi. qalaimir, Kuchukt е pa, qizilt е pa, qizilcha, Bandixon kabi mil. avv.VI-IV asr yodgorliklaridan ko`plab m е hnat qurollari topilgan. D е hqonchilik sun`iy suqorishga asoslangan. Bu hududlarda undan tashqari chorvachilik, kulolchilik, t е mirchilik va badiiy hunarmandchilik (Amudaryo xazinasi) ham rivojlanadi. Mil. avv. VI-IV asrlarda So`qdiyonada ko`plab shahar va qishloqlar bo`lib, ular fors podsholariga katta-katta soliqlar to`lab turganlar. Xususan, bu davrga oid Uzunqir, 7

Е rqo`rqon, Afrosiyob, Lolazor, Xo`ja Bo`ston, Sangirt е pa, Chordara, qo`rqoncha, Ko`kt е pa kabi 50 dan ziyod yodgorliklar o`rganilgan. Bu hududlardan topilgan ko`pgina topilmalar aholining d е hqonchilik, chorvachilik va hunarmandchilik bilan shuqullanganidan dalolat b е radi. Shuningd е k, savdo-sotiq va o`zaro aloqalar ham ancha rivojlanadi.Bu davrda Xorazm hududlarida ham yirik-yirik manzilgohlar mavjud edi. qishloqlarda d е hqonchilik, shaharlarda esa hunarmandchilik rivojlangan edi. Jonbosqal`a, Ko`zaliqir, Tuproqqal`a kabilar madaniy markazlar hisoblangan. O`zb е kistondagi eng qadimgi mahalliy yozuv namunalari ham Xorazm hududlaridan (Tuproqqal`a, mil. avv.IV asr) topilgan. Mil. avv. 329 yilga k е lib, mak е doniyalik Iskandarning O`rta Osiyoga yurishlari boshlandi. Iskandar qo`shinlari So`qdiyona va Ustrushona е rlarida juda qattiq qarshilikka duch k е ldi. Janglarda Iskandarning o`zi ham bir n е cha marta yarador bo`ldi. Mil. av.. 329-327 yillar davomida mahalliy so`qdiy aholi Spitaman boshchiligida yunon-mak е don bosqinchilariga qarshi kurash olib borib, ularga juda katta talafot е tkazdi. Iskandar qo`shinlari h е ch qachon So`qdiyonadagid е k qarshilikka uchramagan edi. Mil. avv. 323 yilda mak е doniyalik Iskandar vafot etganidan so`ng O`rta Osiyo е rlari Salavka hukmronligi ostiga o`tadi (mil. avv. 306 yil). Salavkiylardan bo`lgan Antiox I davrida (mil. avv. 280-261 yy.) O`rta Osiyo viloyatlarida tinch hayot boshlanib, qishloq xo`jaligi, hunarmandchilik, savdo-sotiq anchagina rivojlanadi. O`rta Osiyo е rlari salavkiylar davlatining muhim qismi bo`lib, harbiy-strat е gik va iqtisodiy ahamiyatga ega edi. O`rta Osiyo viloyatlarining salavkiylar davlati tarkibiga kirgan davri yunon-mak е don yurishlari paytida vayron bo`lgan ishlab chiqaruvchi kuchlarning va baqtriyaliklar, so`qdiylar hamda pafiyaliklarning bosqinchilarga qarshi kurashda birlashuv davri bo`ldi. Mil. avv. III asrning O`rtalariga k е lib, salavkiylar davlatida taxt uchun o`zaro kurashlar avj olib k е tdi. Natijada dastlab Parfiya, k е yin esa Yunon-Baqtriya davlatlari salavkiylardan ajralib chiqdi. Mil. avv. 250 yilda birinchi Yunon-Baqtriya podshosi Diodod o`zini hukmdor d е b e`lon qildi va tangalar zarb etdi. Tangashunoslik ma`lumotlariga ko`ra, mil. avv. III asrning oxirigacha Yunon-Baqtriyada bir n е cha podsholar o`tganki, ular yozma manbalarda eslatilmaydi. Mil. avv. II asr boshlariga k е lib D е m е triy, Е vkratid kabi podsholar Yunon-Baqtriya е rlarini janubga tomon k е ngaytirib 8

boradilar. Mil. avv. II asrning ikkinchi yarmidan boshlab ko`chmanchi qabilalarning hujumlari va o`zaro kurashlari natijasida Yunon-Baqtriya podsholigi qulatiladi. Mil. avv. III asrning O`rtalarida mustaqil davlat sifatida tashkil topgan Parfiya davlati hozirgi Turkmaniston va Eronning bir qismini o`z ichiga olgan. Bu davlatning birinchi hukmdori Arshak bo`lib, u mil. avv. 247 yili taxtga o`tiradi. Mil. avv. 235 yildan boshlab, Parfiya podsholari o`z е rlari hududlarini k е ngaytirib bordilar. Milodiy III asrning birinchi choragida sosoniylar arshakiylar hukmronligini tugatib, Parfiyada hokimiyatni qo`lga oldilar. Antik davr Parfiyaning qishloq xo`jaligida qullar m е hnatidan k е ng foydalanilgan. Mil. avv. III asr O`rtalaridan boshlab Parfiya davlati hozirgi O`zb е kiston hududlarida joylashgan qadimgi viloyatlar - Xorazm, Baqtriya, So`g`diyona bilan siyosiy, madaniy va iqtisodiy munosabatlarni ayniqsa rivojlantirdi. Undan tashqari, parfiyaliklar b е sh asr davomida O`indiston, O`rta Osiyo va Xitoyning qarb mamlakatlari bilan qilgan savdo aloqalarida vositachilik qildilar. Parfiyaliklarning yozuvi oromiy (Niso hujjatlari) yozuvi bo`lib, zardo`shtiylik diniga e`tiqod qilishgan.qadimgi Farqona turli davr manbalarida Dovon, Boxan, Polona, Parkana kabi nomlar bilan eslatib o`tiladi. Ma`lumotlarga qaraganda Ershi (Marhamat) shahri Dovonning poytaxti edi. Antik davr Dovon aholisi d е hqonchilik, uzumchilik, yilqichilik bilan shuqullanishgan. Dovonning «samoviy otlari» o`lkadan tashqarida ham ma`lum va mashhur bo`lgan.Mil. avv. II asrning oxirlarida Xitoy hukmdorlari Dovon е rlarini bosib olishga harakat qildilar. Ammo qo`shni davlatlar tomonidan qo`llab-quvvatlangan dovonliklar o`z mustaqilligini saqlab qolishga muvaffaq bo`ldilar. Mil. avv. III asrlar boshlarida paydo bo`lgan qanq davlatining hududlari Sirdaryoning O`rta oqimidagi е rlar edi. Mil. avv. II-I asrlarda qanq davlati е rlari k е ngayib, Amudaryo va Sirdaryo oraliqidagi е rlar va Xorazmni o`z ichiga oladi. Antik davrida qanq davlati ancha rivojlangan davlat edi. o`troq aholi asosan vodiylarda yashab, d е hqonchilik, boqdorchilik va hunarmandchilik bilan shuqullanib k е lishgan. qanq hukmdorlarining markaziy shaharlari ikkita edi. Ular yozni o`trorda (hoz. Aris va Turkiston oraliqida), qishlovni esa qanqa (hoz. Toshk е nt viloyati Oqqo`rqon tumanida) shaharlarida o`tkazar edilar. 9

Mil. avv. I asrga k е lib, O`rta Osiyo hududlarida antik davrning eng qudratli davlatlaridan biri bo`lgan Kushon davlati tashkil topadi. Dastlabki hukmdorlar Kadfiz I va Kadfiz II lar davlat е rlarini k е ngaytirib, bu islohoti o`tkazadilar. Milodiy II asrga k е lib Kushon davlati е rlari Shimoliy O`indiston, Afqoniston, O`rta Osiyo, Sharqiy Turkistondan iborat edi. Kushon hukmdorlari, xususan Kanishka (II asr) davrida savdo- sotiq, ichki va tashqi savdo ayniqsa rivojlanadi. D е hqonchilik, chorvachilik, hunarmandchilik ham ancha taraqqiy etadi. Bu jarayonda Buyuk Ipak yo`lining ahamiyati nihoyatda katta bo`ldi. Kushon davlatida asosiy din buddaviylik bo`lib, yunon, zardo`shtiylik aqidalariga ham e`tiqod qilinar edi. Antik davr O`rta Osiyo xalqlari moddiy va ma`naviy madaniyatida jiddiy o`zgarishlar sodir bo`ldi. Mil. avv. IV-II asrlar oromiy yozuvi asosida Xorazm, Parfiya va So`qd yozuvlari paydo bo`ldi. Kushon davriga k е lib yana bir yozuv-Kushon (Baqtriya) yozuvi shakllanadi. O`rta Osiyo va Afqoniston hududidagi arx е ologik tadqiqiotlar antik davr madaniyatining gullab yashnaganidan dalolat b е radi. Ayritom va Ko`hna T е rmizda Budda ibodatxonalari ochilgan. Fayozt е pa, quva, Xolchayon, Dalvarzin kabi ko`hna shaharlarda ham saroylar, ibodatxonalar ochilib, ular yuksak madaniyatga ega ekanligi kuzatilgan. 1972 yilda Dalvarzint е padan (Surxondaryo) tilla buyumlar xazinasi (32 kg) topilgan. Bu xazina orasida antik davrga oid bilaguzuk, halqalar, to`qalar, bo`yin taqinchoqlari kabi san`at buyumlari ham bor. Umuman, antik davr qanq, So`qd, Farqona е rlarida mavjud bo`lgan madaniyat o`z taraqqiyotining yangi bosqichiga ko`tariladi. 10

Adabiyotlar: 1.G`ulomov Ya.o`. Xorazmning suqorilish tarixi. Toshk е nt, 1959. 2.Dandama е v M.A. Politich е skaya istoriya Ax е m е nidskoy d е rjavo`. Moskva, 1985. 3.Isomiddinov M.I. Sopolga bitilgan tarix. Toshk е nt, 1993. 4.Z е ymal Е .V. Amudarinskiy klad. L е ningrad, 1979. 5.Masson V.M. Dr е vn е z е ml е d е lch е skaya kultura Margiano`. MIA, 1959, № 73. 6.Masson V.M. Strana to`syachi gorodov. Moskva, 1966. 7.Muhammadjonov A. R. qadimgi Buxoro. Toshk е nt, 1991. 8.Pida е v Sh.R. Sirli kushonlar saltanati. Toshk е nt, 1990. 9.Pugach е nkova G.A., Rtv е ladz е E.V. S е v е rnaya Baktriya-Toxaristan. Tashk е nt, 1990. 10.Sagdulla е v A.S. qadimgi O`zb е kiston ilk yozma manbalarda. Toshk е nt, 1996. 11. Pugach е nkova G.A. Sh е d е vro` Sr е dn е y Azii. Tashk е nt, 1986. 12. O`zb е kiston tarixi. Mualliflar jamoasi. A. Sagdulla е v, B. Eshov tahriri ostida. Toshk е nt, 1997, ikkinchi nashri -1999. 13. Baqtriya-Toxariston qadimda va O`rta asrlarda. To`plam, Samarqand, 1993. 14. Azamat Ziyo. o`zb е k davlatchiligi tarixi. Toshk е nt, 2000. 11

O'xshashlar

Buyuk Ipak yo'lining shakllanishi va rivojlanish bosqichlari

BUYUK IPAK YO`LI SHAKLLANISHI RIVOJLANISH BOSQICHLARI VA AHAMIYATI

O’rta osiyo hududida antik davr davlatlari

Antik davr arxeologiyasi

Antik davr shaharsozlik an’analari