logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Suv xo'jaligi
  4. Тўғонлар

Тўғонлар

Yuklangan vaqt:

08.11.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

291.5 KB
Ko'chirib olish
Тўғонлар Режа: 1. Тўғонлар тўғрисида умумий маълумотлар 2. Грунтли ва бошқа маҳаллий материаллардан барпо этиладиган тўғонлар 3. Грунтли материаллардан барпо этиладиган тўғонларнинг умумий таснифи 4. Грунтли кўтарма тўғонлар уларнинг таснифи Тўғонлар тўғрисида умумий маълумотлар Тўғон сув оқимини (дарё, жилға, жарлик) тўсиб уни сатхини кўтарувчи ва босим ҳосил қилувчи иншоот хисобланади. Сув сатҳини бундай кўтарилишидан мақсад ҳар хил бўлиб сувни тўплаб сув омбори ҳосил қилиш электр энергияси ишлаб чиқариш учун керакли босимни яратиш, ва сув транспорти учун етарли чуқурликни оширишдан иборат. Сув оқимини тўғондан юқори қисми, юқори бьеф, пастки қисми пастки бьеф дейилади.Сув сатҳларини фарқи эса босим дейилади. Тўғон ёрдамида юқори бьефда сув димланиши натижасида сув омбори ҳосил бўлади(1.1- расм). Тўғон ёрдамида ҳосил қилинган сув омборида қуйидаги сатҳлар мавжуд: Нормал димланган сатҳ (НДС) – сув омборидан нормал фойдаланилгандаги энг юқори сув сатҳи; Максимал димланган сатҳ (МДС) – сув омборида тошқин сувларни ўтказиб юборишда вақтинчалик йўл қўйиладиган сув сатҳи; Фойдасиз сув сатҳи (ФСС) – омборни бўшатганда йўл қўйиладиган энг паст сув сатҳи; Сув омборини характерли ҳа ж млари қуйидагилар: Тўла хажми – НДС билан сув омбори туби ораси; Фойдали хажми – НДС ва ФСС ораси сув хўжалиги ҳисоблари бўйича белгиланади;ФСС пастда жойлашгани – фойдаланилмайдиган ҳажм деб аталади (1.1-расм). 2.1-расм. Грунтли материаллардан барпо этиладиган тўғонли сув омбори гидроузели схемаси: 1 ва 2-юқори ва пастки бьефлар; 3-тўғон; 4 ва 5-сув омборидаги фойдали ва фойдаланилмайдиган ҳажмлар H -сув чуқурлиги; T H -тўғон баландлиги. Фойдаланилмайдиган хажми – сув омбори туби билан сув бўшатувчи иншоот остонасигача бўлган оралиқ – сув омборида минимал сув сатҳини сақлаб туриш учун керакли ҳажм. Бу ҳажм захира ҳисобланиб сув омбори аста секин лойқа чўкиндилар билан тўлиши ҳамда балиқлар қишлаши, нормал санитария ҳолатини таъминлаш, ёнғинни ўчириш ва бошқа мақсадларда фойдаланилади. Фойдаланилмайдиган хажмга кўра ФСС белгиланади. Фойдали хажми- бу сув омборини сувни суғориш мақсадларида узатиш,сув кам даврларда пастки бьефдаги сув сарфи ва сатхини ошириш каби хар хил мақсадларда фойдаланиладиган хажми хисобланади. Тошқин даврларида нормал сатҳдан юқорида бўладиган сатҳга максимал сатҳ деб аталади. Сатҳни максималлиги гидроузел таркибидаги ростланмайдиган (автоматик) сув ташлаш мавжуд бўлган ҳолатлар учун зарур бўлади; у сув омборидаги тошқин гидрографини трансформация қилиш (шакллантириш) йўли орқали сув ташлаш иншоотларини асосий ва текшириш ҳисобларини камайтириш имконини беради. Энг катта максимал сув сатҳи белгиси одатда (берилган тўғон синфи учун энг катта бўлган) текширувчи тошқин сув оқимини ўтказиш шарти бўйича, сув омбори атрофидаги ҳудудни вақтинчалик сув босишидан келадиган зарарни ҳисобга олган ҳолда, қабул қилинади. И шлатиладиган қурилиш материалини турига кўра тўғонлар: Грунтли, тош – гурунтли, тошли, темир ва темир бетон , турли хил материал дан бўлади. Ҳосил бўладиган босимни миқдорига кўра: босим миқдори 25м гача бўлса паст босимли; 25м – 75м гача ўрта босимли; 75м дан катта бўлса юқори босимли бўлади. Тўғон устидаги сувни ўтказишига кўра: 1) устидан сувни ўтказмайдиган ; 2) устидан сувни ўтказувчи тўғонлар ; Грунтли ва бошқа маҳаллий материаллардан барпо этиладиган тўғонлар Грунтли тўғонлар. Қурилиш жойида қазиб олинадиган ва режали ташишни талаб қилмайдиган материаллар маҳаллий деб айтилади. Материалларнинг бу турига қурилиш материаллари сифатида иншоот қуриладиган (грунтли иншоотлар) ёки замин сифатида фойдаланиладиган грунтлар ҳам киради. Грунт ер қобиғининг устки қисмида жойлашган ва тоғ жинсларининг кимёвий ҳамда физикавий таъсири остида емирилиш натижасида ҳосил бўлади. Грунтлар майдаланиш (дисперслик) хоссаси билан тавсифланади, уларнинг алоҳида зарралари мустаҳкам бирикмаган, агар бириккан бўлса, бу боғланишнинг мустаҳкамлиги зарраларнинг ўзини мустаҳкамлигидан бир неча бор кичик ҳисобланади. Бундай грунтлардан қурилган тўғонлар грунтли тўғонлар деб аталади. Ушбу тўғонларнинг эскича номи тупроқ тўғонлар деб юритилар эди. Бироқ, бундай ном улар бунёд этилган материалга мос келмайди. Чунки, тупроқ деганда қурилиш материали сифатида фойдаланилмайдиган ер юзасининг устки, тупроқли қатлами тушунилади. Гидротехника қурилиши амалиётида сунъий майдалаш йўли билан олинадиган маҳаллий қурилиш материали - тош ҳам тўғон барпо этишда қўлланилмоқда. Тошдан барпо этилган тўғонлар “ тошли тўғонлар ” деб номланади ва бу атамадан кейинги вақтларда кенг фойдаланилмоқда. Механик таркиби бўйича бир жинсли ёки ҳар хил жинсли грунтлардан барпо этиладиган сув димловчи иншоотларга грунтли тўғонлар деб аталади. Грунтли материаллардан барпо этилган тўғонлар бизнинг эрамизгача ҳам мавжуд бўлган. Аммо, уларни лойиҳалашнинг назарий асослари янги фан соҳалари-грунтлар механикаси, фильтрация назарияси, қояли жинслар механикаси ва бошқалар базаси асосида ишлаб чиқилди. Транспорт воситаларининг ривожланиши ва тўғон қурилишда грунт ишларини механизациялаш грунтдан қурилаётган тўғонларнинг кенг тарқалишига сабаб бўлди. Бу иншоотларнинг ўлчамлари ҳам йириклашди: агар ўтган асрнинг бошида баландлиги 20...30 м гача бўлган тўғонлар қурилган бўлса, ҳозир эса улар 300 м ва ундан юқори қилиб қурилмоқда. Тўғонларни барпо этишда сунъий грунт қоришмасини ишлатиш имконияти мавжуд (грунтнинг донодорлик таркиби баъзи бир фракциялар билан бойитилади), бу ўз навбатида грунтли материаллардан қурилаётган тўғонлар сифатини анча яхшилаш имконини беради. Грунтли тўғонлар сув димловчи иншоотларнинг энг кўп тарқалган турларидан биридир. Улар сув олувчи, энергетик, сув транспорти, сув омбори ва комплекс гидроузеллар таркибига киради. Грунтли тўғонлар турли вазифаларни бажариш учун қурилади. Тўғонлар катта ёки кичик ҳажмли сув омборларини ташкил этиб, уларда маълум миқдордаги сув ҳажми йиғилади ва сув танқис бўлган пайтларда халқ хўжалигининг турли тармоқларида ишлатилади. Шунингдек, грунтли тўғонлар тоғ олди зоналарида, сел келиш эҳтимоли бор жойларда қурилиб, улар аҳоли яшайдиган жойларни, қишлоқ хўжалик экин майдонларини ва халқ хўжалик объектлари ва бошқаларни сел талофатидан сақлайди. Грунтли тўғонлар дарёдан сув оладиган иншоотлар таркибига киради, ҳамда дарё ўзанининг ортиқча қисмини беркитиш учун хизмат қилади. Баъзан дарё оқимини маълум томонга йўналтириш мақсадида ҳам шундай тўғонлар қурилади. Грунтли тўғонларнинг асосий ва муҳим афзаллиги шундан иборатки, уларни барпо этишда маҳаллий қурилиш материали грунт ишлатилади. Бу материални қазиб чиқариш учун карьерлар юзаларини очиш ишларига маблағлар сарфланади ва бу маблағлар иншоот умумий баҳосининг бир қисминигина ташкил этади. Қуйидаги афзалликлар бўйича грунтли тўғонлар кенг тарқалган: 1) ҳар қандай географик худудларда қуриш мумкинлиги; 2) сейсмик худудларда мустаҳкамлик ва турғунликни таъминлаш имконияти борлиги; 3) қурилиш худудида мавжуд бўлган ҳар қандай грунтни ишлатиш имконияти мавжудлиги; 4) грунтни қайта кўмиш, кўчириш, ётқизиш ва зичлаштириш ишларини механизациялаштириш мумкинлиги; 5) вақт мобайнида грунт танасидаги грунтларнинг илгари хоссаларини йўқотмаслиги; 6) бошқа тўғонларга кўра арзонлиги; 7) ҳар қандай баландликдаги тўғонни барпо этиш мумкинлиги. Шу билан бир қаторда грунтли тўғонлар қуйидаги камчиликларга эга; 1) тўғон устидан тошқин сувларини ўтказиб бўлмаслиги; 2) тўғон танаси орқали фильтрация сувларининг ўтиши, унинг танасини деформацияланишга шароит яратиб бериши; 3) баъзи бир грунтлар учун катта миқдордаги фильтрация сувларининг йўқолиши фильтрацияга қарши махсус қурилмаларни қуришни тақозо этади. Грунтли тўғонларнинг лойиҳасини тузишда ва уларни қуришда қуйидаги асосий талабларни инобатга олишимиз керак: 1) тўғоннинг турли хил ишлаш шароитларида унинг ён қияликлари сирпаниб кетмаслиги, ҳамда унинг заминини мустаҳкам бўлишни назарда тутиб, унга тегишли кўндаланг кесим ўлчамлари берилиши; 2) тўғон танаси ва унинг қирғоқ билан туташган жойидан сизиб ўтадиган фильтрация сувлари дренаж қурилмаларига тутиб қолиниб, пастки бьефга тушириб юборишни таъминлаш; 3) тошқин сувлари тўғон устидан ошиб ўтмаслиги учун сув ташловчи иншоотлар максимал тошқин сувларини ўтказиб юборишни таъминлаш; 4) шамол таъсирида ҳосил бўладиган тўлқин ва атмосфера таъсирида тўғон қияликларини бузилишдан сақлаш мақсадида улар қопламлар билан мустаҳкамланиб қўйилиши зарур; Грунтли материаллардан қуриладиган тўғонлар доимо устидан сув ўтказмайдиган бўлади: уларнинг устидан сув ўтказиш фақат баландлиги паст бўлган тўғонлар учун йўл қўйилади (мувофиқ чоралар кўрилганда). 2.2-расм. Грунтли тўғон узунлиги бўйича характерли участкалар: а ва б-дарё водийсининг қайирли ва қайирсиз участкаси створларида; 1,2 ва 3-мос равишда тўғоннинг ўзанли, қайирли ва қирғоқли участкалари; 4-тўғон тепаси Тўғонни лойиҳалашда дарё водийси шакли ҳисобга олинади, унда иккита характерли участка кузатилади (2.2, а -расм): ўзанли-асосий сув оқимлари ўзани чегарасида ёз чилласидаги сарф оқади; қайирли - тошқин пайтларида қайирнинг сув босиб кўмиладиган участкаси. Тоғ дарёлари, кичик ва вақтинчалик сув оқимлари ўзанларида қайирлар бўлмайди. Бундай ҳолда тўғон ўзан ва қирғоқ участкаларидан ташкил топади (2.2, б -расм). Бундай участкаларнинг ҳар бирида фильтрация оқими характери ҳар хил бўлади, шунинг учун тўғон танаси ва заминида фильтрацияга қарши ва дренаж қурилмаларни лойиҳалашда индивидуал ёндошиш лозим. Грунтли материаллардан барпо этиладиган тўғонларнинг умумий таснифи Грунтли материаллардан барпо этиладиган тўғонлар иншоот танаси барпо этиладиган материалга, баландлигига, қуриш усулига ва иншоот синфига кўра таснифга бўлинади. Материаллар бўйича учта асосий тўғон турига бўлинади: грунтли - асосан қумли ва гилли грунтлардан; тош-грунтли , кўндаланг кесимнинг бир қисми йирик бўлакли, бошқа бир қисми – майда қумлардан ёки гилли грунтлардан бажарилади; тош - тўкма - фильтрацияга қарши қурилмалар грунтли материалдан бўлмаган йирик бўлакли грунтдан барпо этилади. Баландлиги бўйича грунтли тўғонлар тўғон олдида сув сатҳи 15 м гача бўлса паст босимли , 15...50 м га ўрта босимли 50 м дан ортиқ юқори босимли ; тош - грунтли ва тош - тўкма тўғонларда эса - 20 м гача бўлса паст босимли , 20...70 м гача ўрта босимли , 70...150 м гача юқори босимли турларга бўлинади. Қуриш усули бўйича грунтли тўғонлар асосий учта гуруҳга бўлинади: 1) кўтарма (грунт қуруқ ҳолда тўкилиб механизмлар билан зичланади ёки сувга тўкилади); ювма (гидромеханизация воситалари билан); тўкма (баланддан йирик тошларни тўкиш ёки йўналтирилган портлатиш ёрдами билан). Грунтли тўғонлар синфи баландлик ва заминдаги грунтга кўра аниқланади ва 2.1-жадвалдан қабул қилинади. 2.1-жадвал. Грунт материалли тўғон синфлари. Тўғон заминдаги грунтлар Иншоот синфлари I II III IV тўғон бандлиги, м Қояли Қумли, йирик бўл-акли, қаттиқ ва ярим қаттиқ ҳолат-даги гилли Гилли, сувга тўйин - ган пластик ҳолатда 100 дан ортиқ 50 дан ортиқ 50 дан юқори 70 дан 100 гача 35 дан 75 гача 25 дан 50 гача 25 дан 70 гача 15 дан 35 гача 15 дан 25 гача 25 дан кичик 15 дан кичик 15 дан кичик Агар тўғон аварияси катострафик характердаги оқибатларни келтириб чиқарса, у ҳолда оқибатлар масштабига мувофиқ, тегишли асослашдан сўнг тўғон синфини оширишга йўл қўйилади. Грунтли кўтарма тўғонлар уларнинг таснифи Умумий таснифдан ташқари грунтли кўтарма тўғонлар кўндаланг кесими конструкцияси, заминдаги фильтрацияга қарши қурилмалар ва тўғон танасига грунтни ётқизиш усули бўйича таснифга бўлинади. Кўндаланг кесими конструкцияси бўйича грунтли кўтарма тўғонлар олти хил турга ажратилади: 1) бир жинсли – тўғон танаси бир хил жисндан ташкил топади (2.3, а-расм); 2) ҳар хил жинсли – тўғон танаси турли грунтдан ташкил топади; бунда грунтлар шундай жойлаштириладики, тўғоннинг сув ўтказувчанлиги юқори бьефдан пастки бьеф томонга ошиб боради (2.3,б - расм), баъзан сув ўтказмайдиган грунтни тўғон кесимининг марказий қисимига жойлаштирилади; 3) грунтмас материалли экран билан - асфальто- бетон, полимер плёнкалар ва бошқалардан (2.3, в -расм); 4) грунтли экран билан - тўғон танаси катта сув ўтказувчанликка эга бўлса, юқори қиялик бўйича жойлаштирилади (2.3, г -расм); 5) грунтли ядро билан - кўндаланг кесимини ўрта қисмига ёки юқори бьеф томонга силжитиб жойлаштирилади (2.3, д -расм); 6) грунтмас материалли диафрагма билан - бетон, полиэтилен плёнка, асфальтобетон, темир - бетон шу кабилардан бажарилади (2.3, е -расм). 2.3-расм. Грунтли кўтарма тўғон турлари: а - бир жинсли грунтдан; б-ҳар хил жинсли грунтдан; в-грунтмас материалли экран билан; д-грунтли ядро билан; е-диафрагма билан; 1-юқори қиялик; 2-қиялик қопламаси; 3-тўғон тепаси; 4-пастки қиялик; 5-тўғон танаси; 6- дренаж банкети; 7-товон; 8-ўтиш зоналари; 9-марказий призма; 10-ҳимоя қатлами; 11-экран; 12-юқори призма; 13-ядро; 14-пастки призма; 15-диафрагма; Тb - тўғон тепаси кенглиги; ТВ -тўғон пастки қисми кенглиги; TH - тўғон баландлиги; ;1 1  ctg m  2 2  ctg m  . 2.4-расм. Грунтли тўғонлар заминларидаги фильтрацияга қарши қурилмалар: а-тиш; б-қулф; в-диафрагма (шпунтли девор); г-бирга қўшилган диафрагма ва тиш; д-сув ўтказмайдиган қатламгача етказилган инъекцияли тўсиқ парда; е-осилиб турувчи инъекцияли тўсиқ парда; ж- понур экран билан. Заминдаги фильтрацияга қарши қурилмалар бўйича (2.4-расм) грунтли тўғонларнинг қуйидагилари мавжуд: 1) тишли - чиқиб турадиган грунтли, сув ўтказмайдиган қатламгача етмайди; 2) қулфли - чиқиб турадиган грунтли, заминдаги сув ўтказувчи грунт қатламини кесиб ўтади ва сув ўтказмайдиган қатламга ўйиб киргизилади; 3) диафрагмали - деворли, заминдаги сув ўтказмайдиган грунт қатламини кесиб ўтади; 4) бирга қўшилган тишли ва диафрагмали , бунда заминдаги чуқур бўлган сув ўтказадиган қатламлар кесиб ўтилади; 5) инъекцияли тўсиқ пардали - фильтрацияга қарши деворли, заминдаги грунтга цемент ва бошқа боғловчи материални юбориш натижасида ҳосил бўлади; 6) осилиб турувчи инъекцияли тўсиқ пардали - сув ўтказмайдиган қатламгача етмаган тўсиқ парда; 7) понурли - кам сув ўтказадиган горизонтал тўшак, одатда экран бирга қўлланилади. Грунтни ётқизиш усули бўйича грунтли тўғонлар қуйидагиларга бўлинади: 1) қуруқ ҳолда тўкилган грунтни қатламларга бўлиб механизмлар билан зичланади; 2) пионер усули билан барпо этиладиган - механизмлар билан зичланмаган грунт сувга тўкилади. Тош - тўкма (тош) тўғонлар Ишлаб чиқариш усулига кўра ва тўғон конструкциясининг кўндаланг кесими профили бўйича қуйидаги турларга бўлинади: тош - тўкма; ярим тўкма; уларда тўғон танасининг бир қисми, пастки қиялик томонидан тўкилган тошдан, юқори қиялик томонидан эса-қоришмасиз ва қоришмали терилган тошдан бажарилади. Охирги иккита усул грунт материалли тўғон қурилишида кенг қўлланилади. Фильтрацияга қарши қурилмаларни жойлашувига кўра тош-тўкма тўғонларнинг иккита тури мавжуд-экранли ва диафрагмали тўғонлар (2.5- расм). Экранли тўғонлар. Уларнинг хилма-хил конструкциялари мавжуд бўлиб, призма кўринишдаги тўкилган тошни ифодалайди. Уларнинг юқори қияликлари сув ўтказмайдиган бетон, темир - бетон, асфальтбетон, полимер материаллар, баъзида пўлат ёки ёғочдан бажарилган экран билан қопланади. Экран махсус тўшама қатлами экран остидаги тўшама устига ётқизилади. Экран остидаги тўшама қоришмасиз терилган тош, бетон ёки яхши зичланган майда тош ва шебендан бажарилади. Тўшама қалинлиги экран материалига, тўшама материалининг йириклигига, тўғон баландлигига ва ишлаб чиқариш шароитларига боғлиқ. У ўзгарувчан қалинликда бўлади, тўғон тепасида 1 м дан кам бўлмаслик шарти асосида қабул қилинади, асоси эса 0,005...0,08 тўғон баландлигига тенг белгиланади. Бикр экранларда бетон бевосита экран остидаги терилган тошга ётқизилади. Улар баландлиги унча катта бўлмаган қояли заминлардаги тўғонларда қўлланилади. Бикр экранлар ҳарорат чоклари билан 10...12 м ли панелларга бўлинган темир - бетон плитадан иборат. Плиталарга якка ёки жуфт арматуралар ўрнатилади. Арматураларнинг миқдори 0,5 дан 1 % гача етади. Экран остидаги таянчдан ажралиб қолмаслиги учун арматурани ҳар 1,2...1,5 м масофада ўрнатилган анкерга боғлаб қўйилади. Плиталар экран ости танячига ўрнатилган блокларга ўрнатилади. 2.5-расм. Тош-тўкма тўғон турлари: а-грунтмас материалли экранли; б-днафрагмали; 1-тўғон танаси; 2- цементли тўсиқ парда; 3-бетонли тиш; 4-темир-бетонли экран; 5-экран остига терилган тош; 6-юқори призма; 7-диафрагма; 8-ўтиш қатламлари (зоналари); 9-пастки призма Металл ва ёғоч экранлар нисбатан кам қўлланилади. Улар бошқа экранларга нисбатан қатор афзалликларга эга - тўкилган тош чўкиши билан бирга осон дефорацияланади, сув ўтказмайди, тез барпо этилади. Экранни экран остига терилган тошга ўрнатилган анкерга бириктирилади. Асфальтбетон экран чоксиз бажарилади. Улар бир ёки бир нечта қатламли асфальтбитумли монолит қоплама кўринишида бўлади, уларнинг қалинлиги 8...10 дан 30 см гача ўзгаради. Полимер материалли экранлар кичик ва ўрта баландликдаги тўғонларда қўлланилади. Уларни қуриш учун полимер плёнкалар, алоҳида ҳолларда листли материаллар ишлатилади. Плёнкали экран рулонли ёки листли полимер материалларни пайвандлаш ёки елимлаш билан ҳосил бўладиган яхлит мато кўринишида бўлади. Экранни полимер элементи қуёш нуридан тўлқин ва музларнинг механик таъсиларидан ҳимоя қилиш лозим. Бунинг учун экран плёнкасини ёки листли материални грунтли ҳимоя қатлам билан қопланади ёки уни монолит ёки йиғма-бетон плиталари орасига тўшалади. Дифрагмали тўғонлар. Диафрагмалар асфальтбетон, полиэтилен плёнкалар ва баъзида темир - бетон ва бошқалардан қурилади (2.6-расм). Асфальтбетон ва плёнкали диафрагмалар кенг қўлланилади. Асфальтбетон диафрагмалар конструкциялари ва улар билан бирлаштириш грунтли тўғонлардаги қурилмалар билан бир хил. 2.6-расм. Асфальтбетон диафрагмали тўғон: а-тўғон конструкцияси; б- диафрагмани тўғон замини билан бирлаштириш; 1-тўкилган тош; 2-асфальт диафрагма; 3-ўтувчи қатлам (фильтр); 4-гравийли призма; 5-цементли тўсиқ парда; 6-бетонли тиш; 7- гил; 8-қоя; 9-аллювий; 10-юқори қурилиш перемичкаси; 11-гравий-қумли фильтр; 12-иссиқ асфальтли мастика қатлами Плёнкали диафрагмалар вертикал тўғри ёки эгри-бугри чизиқли (зигзаг) қилиб бажарилади. Уларни қояли заминлардаги тиш билан махсус сиқадиган металл қурилмалар ёрдамида туташтирилади. Тош - грунтли тўғонлар Таснифи. Ишлаб чиқариш усулига кўра тош грунтли тўғонлар кўтарма, ташлама ва йўналтирилган портлатиш билан барпо этладиганларга бўлинади. Конструкцияси ва кўндаланг кесимида жойлашган ўрнига кўра тош грунтли тўғонлар қуйидаги турларга бўлинади: грунтли экранли, грунли ядроли юқорида жойлашган грунтли призмали, марказда жойлашган призмали, инъекцияли ядроли ёки диафрагмали (2.7-расм). Тош-грунтли тўғонларда грунтли фильтрацияга қарши элементлар ва тўғон танасидаги йирик бўлакланган материаллар орасига ўтувчи зоналар (қатламлар) ўрнатилиши зарур. Ўтувчи зоналарнинг алоҳида қатламларини донодорлик таркиби тескари фильтр қатламлариники каби танланади. 2.7-расм. Тош-грунтли тўғон турлари: а-грунт экранли; б-грунт ядроли; в-юқорида жойлашган грунтли призмали; г-марказда жойлашган грунт призмали; д ва е –йўналтирилган портлатиш билан барпо этилган тош-грунтли тўғон, мос равишда инъекцияли грунт ядроли (диафрагмали) ва экранли; 1-қияликни мустаҳкамлаш; 2-грунтли экран; 3-ўтувчи қатламлар; 4-грунтли ядро; 5,6- юқори ва пастки призмалар; 7,8-юқори ва марказий грунтли фильтрацияга қарши призмалар; 9-портлатиб ташлаш контури; 10-ҳисобий контур профили; 11-инъекцияли ядро; 12- инъекцияли тўсиқ парда; 13-понур Пастки бьеф томонидаги ўтувчи қатламларнинг вазифаси грунтли фильтрацияга қарши элементларни фильтрацион мустаҳкамлигини таъминлашдир. Юқори бьеф томонидаги ўтувчи қатламлар фильтрацияга қарши қурилмалардан ёриқларни контакт қатламдаги майда заррали қумлар билан тўлдириш (колматация) учун мўлжалланган. Бундан ташқари, ўтувчи қатламлар фильтрацияга қарши элементларга кучланишларни мувофиқ тарқалишини таъминлайди. Ўтувчи зоналар учун қумли, қумли - гравийли ва гравийли-галечникли, ҳамда шебенли материаллар ишлатилади. Ўтувчи зоналар қалинликлари ишлаб чиқариш шароитлари бўйича белгиланади, аммо 3 м дан кам бўлмаслиги керак. Тўғон тепасининг кенглиги кичик бўлганлиги учун, тўғон юқори қисмидаги қатлам қалинлигини бироз камайтириш мумкин. Грунт экранли тўғонлар. Бундай тўғонлар гравий-галечникли грунтлар ва тўкилган тош тўкиб ҳимоя қилинган, грунтли экран юқори қиялиги бўйича ётқизилган тошли призмадан ташкил топади (2.8, а -расм). Грунтли экран ва тўкилган тош орасига ўтувчи қатламлар ётқизилади. Қурилиш машиналари қатновини таъминлаш учун горизонтал бўйича ҳар бир қатлам кенглигини 3 м дан кам қабул қилинмайди. Экран ва экран устига тўкилган грунт қалинлигини грунтли тўғонлариники каби белгиланади. Экранли тўғонни йилнинг ҳар қандай вақтида ҳам барпо этиш мумкин. 2.8-расм. Тош-грунтли тўғонларнинг кўндаланг кесимлари: а-экранли тўғон; 1-экран; 2,3,4-ўтувчи зонанинг қатламлари; 5- тўкилган тош; 6- цементланган юза; 7-цементли тўсиқ парда; 8-қояли замин; 9-қурилиш перемичкаси; 10-экран устига тўкилган грунт; б-ядроли тўғон; 1-қурилиш перемичкаси; 2-қум-гравийли тўкма; 3-ўтиш зоналари; 4- соғ тупроқли ядро; 5-бетонли плита ва цементланган юза; 6-цементли тўсиқ парда; 7-қоя; 8-қияликни тўкилган тош билан мустаҳкамлаш Грунт ядроли тўғонлар. Бундай тўғонлар таркибий қисмларига тош- тўкмали ён томонлардаги призмалар (ёки қум гравийли тўкма) ва грунтли ядро киради (2.8, б -расм). Ядро тўғон ўқига симметрик ёки юқори биеф томонга бир оз силжитилади, у вертикал ёки бироз қияроқ қилиб бажарилади. Ядро юқориси қалинлигини грунтни тўкишда қулай ишлаш шароити бўйича белгиланади, лекин 3 м дан кам қабул қилинмайди. Пастки қисм қалинлигини қуйидаги формула бўйича аниқланади.кй n J H .    , (2.1) бунда H -ядродан олдин ва ундан кейин сув сатҳи фарқи; кйJ . -йўл қўйиладиган градиент. Ядроли тўғонлар экранли тўғонларга нисбатан сиқилган кўндаланг профилга эга, шунинг учун уларнинг ҳажми 10...12% кам. Ядро қирғоқдаги қияликлар, ҳамда тўғонга туташган бетонли иншоотлар билан яхши туташади. Грунтли ядроларга тўғоннинг нотекис чўкишлари сезиларсиз тасир кўрсатади. Шунинг учун ядроли тўғонлар, экранли тўғонларга кўра кўп тарқалган. Фойдаланилган адабиётлар рўйхати : 1. Можевитинов А.Л. и др. Введение в гидротехнику, М., 1984 г. 2 .Рассказов Л.Н. и др. Гидротехнические сооружения, в 2частях М. Стройиздат, 1996. 3.Субботин А.С. Основы гидротехники и гидрометрических сооружений.Л. Гидрометеоиздат, 1991. 4. Бакиев М., Носиров Б., Хўжақулов Р. Гидротехника иншоотлари. Т., “Талқин”, 2007. 5.Баиев М, Мажидов Ҳ., Носиров Б., Хўжақулов Р., Раҳматов М. Гидротехника иншоотлари. Т., “Ванги аср авлоди”, 2008. 6 .Файзиев Х. Гидротехника иншоотлари. Ўқув қўлланма, 3-қисм. ТАҚИ 2003й 7.Файзиев Х., Хусанхўжаев Ў.И. Гидротехника иншоотлари.Ўқув қўлланма, 1-қисм. ТАҚИ 2007й.

O'xshashlar

Бетон ва темир бетон тўғонлар
Қоямас заминлардаги паст босимли сув ташлама тўғонлар
Гидротехника иншоотларида шикастланиши ва авария ҳолатларини таҳлил қилиш
Сув омборлари селсувомборлари ва селхоналардан фойдаланилиши асосий қоидалари ҳужжатлари инструкциялари
Иншоотларни барпо этиш технологияси