Сув ўтказувчи иншоотлар - Suv xo'jaligi - Referatlar

Сув ўтказувчи иншоотлар

Yuklangan vaqt:

08.11.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

650.5 KB

Ko'chirib olish

Сув ўтказувчи иншоотлар Режа: 1. Сув ташловчи иншоотлар турлари ва уларни қўлланиш шартлари 2. Қирғоқда жойлашган очиқ сув ташловчи иншоотлар

Сув ташловчи иншоотлар турлари ва уларни қўлланиш шартлари Турли мақсадлар учун мўлжалланган ва ўзидан сув ўтказадиган гидротехника иншоотлари сув ўтказувчи иншоотлар деб аталади. Устидан сув ўтказмайдиган грунт тўғонли гидроузеллар таркибида асосан икки турдаги сув ўтказувчи иншоотлар учрайди: сув ташловчи , сув чиқарувчи (сув бўшатувчи). Бу иншоотлар ўзининг вазифаси, планда ва баландлик бўйича жойлашуви ва конструкциясининг ўзига хослиги бўйича фарқланади. Сув омбори гидроузеллари кўп ҳолларда сув йиғиш майдонига келадиган юза оқимларни сиғдира олмайди. Сув омбори НДС сатҳгача тўлганда ортиқча сув тўғон пастки бьефига ёки қулай шароит бўлганда гидрографик тармоққа (шахобчага) ташланади. Сувни ташлаш кўп ҳолларда сув омборидаги максимал сув сатҳида амалга оширилади, айрим ҳолларда у НДС да ҳам бажарилади. Устидан сув ўтказмайдиган тўғонлардаги сув ташловчи иншоотлар деганда юқори бьефдан пастки бьефга ҳисобий максимал сув сарфларини қаршиликсиз ўтказувчи иншоотлар мажмуаси тушунилади. Сув омборидан ортиқча сувларни ташлаб юбориш йўли бўйлаб қурилган иншоотлар сув ташлаш тракти деб аталади. Ўзанни тўсиш ва устидан сув ўтказмайдиган тўғонга нисбатан сув ташловчи иншоот тўғон танаси ичида, тўғон танасидан чеккадаги қирғоқда, ёки қайирда жойлашган турларга бўлинади (2.16, а, б, в -расм). Сув ташлаш тури ҳар хил вариантларни техник-иқтисодий натижалари асосида танланади. Улар бош (кириш) қисмининг жойлашувига кўра юза ва чуқур сув ташлагичлар бўлиши мумкин. Кўндаланг кесимининг конструкцияси бўйича сув ташловчи иншоотлар очиқ, ёпиқ ва комбинациялашган (очиқ ва ёпиқ конструкцияларнинг бирикуви) кўринишида бўлади.

Агар кириш тирқиши юзада жойлашган бўлса, юза сув ташлагичлар деб аталади (2.16, а-в -расм). Чуқур сув ташлагичларда бу тирқиш сувнинг эркин сатҳидан пастда жойлашади (2.16, д,е -расм), сув ташлагичнинг ўтказувчи қисми кўп ҳолларда қувурли ёки туннелли кўринишида бўлади. Агар тирқиш бевосита тубда жойлашган бўлса, унда сув ташлагични тубдаги деб аталади (2.16, е -расм). Очиқ сув ташлагичлар кўндаланг кесими туташмаган, ёпиқ эса туташган бўлади; комбинациялашган туташган ва туташмаган кесимли участкаларга эга, яъни очиқ ва ёпиқ конструкцияларнинг бирикувидир. Очиқ сув ташлагичлар сув ташловчи каналлар кўринишида бўлиб, уларнинг чегарасида бьефлар орасидаги сатҳлар фарқи тезоқар, кўп поғонали шаршара, консолли шаршара орқали туташтирилади (2.16, а-в - расм). Ёпиқ сув ташлагичлар юза ва чуқур (шунингдек туб) иншоотлар кўринишида бўлади (2.16, г-ж -расм). Юза сув ташлагичларга қувурли, туннелли ва шахтали иншоотлар киради (2.16, ж -расм). Чуқур сув ташлагичлар босимли, босимсиз ва қувурли ва туннелли ярим босимли режимларда ишлайди.

2.16 -расм. Қирғоқда жойлашган сув ташлагичлар: а,б ва в-очиқ сув ташлагич, мос равишда тезоқар, кўп поғонали шаршара ва консолли шаршара билан; г, д ва е-мос равишда юза, чуқур ва туб ҳамда затворлар билан бошқариладиган ёпиқ сув ташлагичлар; ж- босимсиз туннелли шахтали сув ташлагич Кириш (бош) қисмининг конструкцияси бўйича очиқ сув ташлагичлар фронтал, хандакли (траншеяли), полигонал,елпиғичсимон ва бошқалар; ёпиқ сув ташлагичлар эса - хандакли, шахтали, чўмичли ва бошқа кўринишларда бўлади. Бошқариш шароитлари бўйича сув ташлагичлар бошқариладиган (затворлар билан) ва бошқарилмайдиган (затворсиз, автоматик) турларга бўлинади.

Конструкцияси бўйича сув чиқаргичлар қувурли, туннелли ва комбинациялашган (қувурли ва туннелли белгилар бирикмаси) турларга бўлинади. Ростловчи затворлар жойлашиши бўйича сув чиқаргичлар қуйидагича фарқланади: 1) сув чиқарувчи тракт бошланишидаги затворлар билан (асосан қувурли сув чиқаргичлар учун), бу ҳолатда одатда қуйи қисмида затворлар камераси, юқорисида эса туташтирувчи механизмли эстакадага эга затворларни бошқарувчи минора ўрнатилади; айрим ҳолларда минора ўрнида пастки бьеф томонидан ёки юқори қияликда (ёнбағирда) ётқизилган махсус нишаб галерея бўйлаб кириш мумкин бўлган алоҳида хона кўзда тутилади; 2) сув ташлаш тарктининг ўрта қисмидаги затворлар билан; затворларни бундай жойлаштириш бошқарадиган минора ўрнатиб ёки ўрнатмасдан қувурли ҳамда туннелли сув чиқаргичларда мумкин; 3) сув чиқаргич тарктининг охирида затвор билан; затворларни бундай жойлаштириш босимли режимда ишлайдиган сув чиқаргичлар учун, ҳамда галерея ичидаги босимли қувурли туннеллар ва қувурли сув чиқаргичлар учун характерлидир. Қирғоқда жойлашган очиқ сув ташловчи иншоотлар Қирғоқда жойлашган очиқ сув ташлаш трактини тўғоннинг ён томонидаги қирғоқларда ва водийнинг ёнбағирларида жойлаштирилади. Шу сабабли улар қирғоқда жойлашган сув ташлагичлар деб ном олган (2.17, а -расм). Сув ташлаш трактидан сув гидроузелнинг пастки бьефга ташланади, қулай топографик шароитларда эса қўшни очиқ сув ҳавзасига ёки жойнинг паст участкаларига чиқариш мумкин. Очиқ сув ташлагичларнинг ўзига хос хусусияти шундаки, уларнинг кириш қисмлари баланд сатҳларда жойлашади.

2.17-расм. Юза сув ташлаш трактининг трассаси: а-тўғри чизиқли; б-бурилиш бурчаги билан; в-трассада эгри чизиқни планда белгилаш. Сув ташлаш тракти таркибига қуйидаги иншоотлар киради: келувчи канал, ростловчи иншоот, ташлама канал, туташтирувчи иншоот(тезоқар,шаршара,консолли шаршара), кетувчи канал. Аммо сув ташлаш тракти таркибидаги юқорида келтирилган иншоотларнинг ҳаммаси ҳам бўлмаслиги мумкин. Кўпинча каналлардан бири бўлмаслиги мумкин, масалан келувчи ёки ташлама канал, иккаласининг ҳам бўлмаслиги эҳтимоли бор. Сув ташлаш трассаси деганда жойда ўтказилган унда пикетлар белгиланган иншоотнинг ўқ чизиғи тушунилади. У тўғри чизиқли бўлиши ҳам (2.17, а -расм) ва бурилиш бурчаги билан (2.17, б -расм) бўлиши мумкин ва у тўғондан маълум узоқликда ўтади ёки унга қисман ўйиб киради.

2.18. Очиқ сув ташлаш трактида иншоотларни жойлаштириш мисоллари: 1-келувчи канал; 2-шлюз - ростлагич; 3-ташлама канал; 4-тезоқар; 5-шашара ; 6-консолли шаршара; 7-кетувчи канал. Агар сув ташлаш трактида иншоотларни бир жойга жойлаштириш қийин бўлса, уларни бўлиб – бўлиб жойлаштиришга йўл қўйилади, масалан битта туташтирувчи иншоот ўрнига иккита ва ундан кўп бажарилади (2.18- расм). Фронтал сув ташлагичлар. Фронтал сув ташлагичлар сув оқизмаси планда келувчи канал ўқига перпендикуляр жойлаштирилади ва сув иншоотга перпендикуляр кириб келади (2.19-расм). Бу ҳолда тўғон тепаси билан сув оқизма устини кўприк билан бирлаштирилади. Сув ташлаш тракти ўқи (планда) ернинг топографияси ва геологиясини ҳисобга олган ҳолда белгиланади, у планда ва бўйлама кесимларда тўғон тепасидан ўтадиган йўл билан боғланган бўлиши керак. Келувчи канал бошланиши тўғон танасидан 75...100 м масофада жойлаштирилади, кетувчи каналнинг чиқиш қисми тўғон пастки қиялик охиридан камида 100...150 м масофада бўлиши керак. Келувчи канал водосливга сувни равон келишини таъминлайди. Планда у эгри чизиқли кўринишда ва узунлигибўйича ўзгарувчан кенгликка эгадир.

Катта чуқурликларда канал туби горизонтал, кичик чуқурликларда эса сувнинг янада равон келишини таъминлаш учун канал туби тескари нишабли қилиб ўрнатилади. Қояли грунтларда канал тубига ва қияликларига ҳимоя қопламалари ўрнатилмайди, қоямас грунтларда уларнинг водосливга кириш зоналарида қопламалар ўрнатилади. Келувчи канал кўндаланг кесими трапеция шаклида, қоямас грунтларда уларнинг қияликлари 1.2...2.5, қояли грунтларда 0,5 қабул қилинади. 2.19-расм.Қирғоқда жойлашган очиқ фронтал сув ташлагич: 1-келувчи канал; 2-водослив кўринишидаги бош қисм;3-ташлама канал; 4-туташтирувчи иншоот (тезоқар); 5-кетувчи канал; 6-грунтли тўғон; 7- дарё ўзани Ростловчи иншоот (кириш қисм) бетон ёки темир-бетонли сув ташловчи тўғондан ташкил топади (2.20-расм). Уни сув ташлаш трактининг тўғри чизиқли участкасида жойлаштирилади, чунки бу иншоот орқали тўғон танасига кўприк ёрдамида йўл ўтказилади.

2.20-расм.Сув ташловчи тўғон: 1-тўғон ўқи; 2-кўприк; 3-шпунт; 4-понур; 5-сув урилма қудуқ; 6- тескари фильтр; 7-рисберма; 8-затвор. Иншоот кириш қисми кенглиги гидравлик ҳисоблар асосида аниқланади. Иншоот сув оқизмаси кенг остонали ёки амалий профилли бўлиши мумкин. Сув урилма сув оқизманинг ҳамма оралиқлари учун умумий қабул қилинади. Сув урилма чегарасида қудуқ ўрнатилади, унинг ўлчамлари гидравлик ҳисоб асосида қабул қилинади. Бундан ташқари сув урилма чегарасида бошқа сўндиргичларни ҳам ўрнатиш мумкин. Ташлама канал туташтирувчи иншоотга сув оқимини бараварлаштириб келтириш учун хизмат қилади. Унинг узунлиги сув ташлаш тракти трассасининг топографик шароитларидан келиб чиққан ҳолда аниқланади. Канал кўндаланг кесим юзаси трапеция шаклида бўлиб, тубининг кенглиги иншоот кенглигига тенг қилиб олинади. Канал туби сатҳ белгиси сув оқизма остонаси сатҳ белгисидан пастда жойлаштирилади, чунки бу ҳолда сув оқизма кенг остонали сув оқизма сингари ишлайди. Канал туби ва қияликлари бетон қоплама билан мустаҳкамланади, унинг қалинлигини оқим тезлигига ва геологик шароитларга кўра қабул қилинади.

Туташтирувчи иншоотлар. Сув ташлагичлардаги туташтирувчи иншоотларга тезоқар шаршара ва консолли шаршара киради. Тезоқар нишаблиги критик нишабликдан катта бўлган каналдир. Тезоқар нишаблиги 0,05...0,25 ва ундан катта бўлиши мумкин, масалан мустаҳкам қояли грунтларда. Тезоқар тубининг кенглиги доимий ёки узунлиги бўйича ўзгарувчан (пастки томонга қараб камаяди ёки кенгаяди) бўлиши мумкин. Тезоқар кенглигини ўзгариши пастки бьефда энергия сўндириш шароитларидан келиб чиқади. Тезоқарнинг характерли схемаси 2.21-расмда келтирилган. Конструктив жиҳатдан тезоқарлар кўндаланг кесими тўғри бурчакли, трапецияли ёки полигонал новлар кўринишида бўлади (2.21, а-г -расм). Уларни қуришда бетон ва темир-бетон ишлатилади. Нов чекка деворлар (тиргак девор) ва плитадан ташкил топади, чекка деворлар билан плиталар деформация чоклари билан ажратилади. Ўлчамлари кичик деворли новлар монолит конструкцияли қилиб бажарилади. Қоямас грунтларда плита қалинлиги 0,3...0,8 м оралиғида қабул қилинади. Нов узунлиги бўйича ҳар 20...25 м дан сўг деформация чоклари ўрнатилади. Мустаҳкам қояли жинсларда қоплама бажарилмайди. Кучсиз қояли ва ярим қояли жинсларда нов чекка деворлари тиклиги 1:0,3...1:0,5 қилиб бажарилади, унинг туби ва қияликлари қалинлиги 0,2...0,3 м ли анкерланган бетон қопламаси билан қопланади. Тўғри чизиқли тезоқарларда оқим оқим тезлигини камайтириш мақсадида нов узунлигининг бир қисмига сунъий ғадур будурлик ўрнатилади (2.19-расмга қаранг).

2.21-расм. Қирғоқда жойлашган Карлос Мануэл де Сеспендес сув ташлаш гидроузели (Куба, ; / 3600м Q 3 с  ) 1-сув чиқарувчи иншоот; 2-грунтли тўғон; 3-сув ташлаш иншоот Тезоқар трассасида фильтрация оқими депрессия юзасининг юқори ҳолатида плита остида ва унинг деворлари оқасида дренаж ўрнатилади. Бу ерда қувурли дренаж ўрнатиш мақсадга мувофиқдир. Қоямас грунтларда тезоқарни пастки бьеф билан сув урилма қудуқ ёки сув урилма девор ёрдамида туташтирилади.

Қояли грунтларда оқимнинг юқори тезликларида тезоқар охирида оқимнинг бир ерга тўплайдиган трамплинлар ва камдан-кам оқимни тарқатиб юборадиган трамплинлар қўлланилади. Кўп поғонали шаршаралар ер рельефи нишаблиги катта   25,0i жойларда ва солиштирма сув сарфлари унча катта бўлмаганда (15м 3 /с гача) қўлланилади. Кўп поғонали шаршара сув урилма қудуғининг ўлчамлари бир хил бўлган, кўндаланг ва бўйлама деворлар ҳосил қилган поғоналар шаклида бажарилади (2.22-расм). Қудуқ ўлчамлари ва унинг сув урилма девори баландлигини оқим энергияси тўлиқ сўндириш шароитидан келиб чиққан ҳолда гидравлик ҳисоб маълумотлари асосида қабул қилинади. 2.22-расм. Кўп поғонали шаршара: 1-гилли бетон; 2-понур; 3-ясси затвор; 4-бўйлама девор; 5-сув урилма девор; 6-сув урилма қудуқ

Поғоналар баландлиги 4...6 м оралиғида қабул қилинади. Поғона узунлигини ундаги сатҳлар фарқи баландлигини икки бараваридан кам қабул қилинмайди. Сув энергиясини тўлиқ сўндириш мақсадида сув урилма қудуғи тубига тескари нишаблик берилади. Кўп поғонали шаршарада сув оқим тезлиги тахминан 2...3 м/с ни ташкил этади. Қоямас ва ярим қояли грунтларда бўйлама ва кўндаланг деворлар сув урилма плитадан вертикал чоклар билан ажратилади. Чоклар уларнинг алоҳида чўкишини таъминлайди. Ҳамма чокларда фильтрацияга қарши зичлагичлар ўрнатилади. Қояли грунтлардаги шаршаралар қудуқларида кўпинча сув урилма плиталар ўрнатилмайди. Кетувчи канал кенглигини туташтирувчи иншоот кенглигига тенг қилиб олинади. Каналнинг қияликлари ва туби ташлама канал қопламаси сингари бетон қоплама билан мустаҳкамланади. Кетувчи канал туташтирувчи иншоот кенглигидан грунтни ювилишга йўл қўйиладиган тезликни аниқловчи кенгликкача ўзгарувчан кенгликда лойиҳаланади. Бу ҳолда биринчи участка бетонланади, иккинчиси эса мустаҳкамланмайдиган қилиб бажарилади. Хандакли сув ташлагичлар. Бундай турдаги сув ташлагичлар водосливи фронтининг бош қисми гидроузел юқори бьефга чиқарилиб сув омбори ҳавзаси қирғоғи чизиғи бўйлаб жойлаштирилади. Хандакли сув ташлагич таркибига қуйидаги иншоотлар киради (2.23- расм): 1) кенг остонали ёки амалий профилли сув оқизма кўринишидаги сув оқизма қисми; 2) хандак, водослив орқали ташланадиган сув унга тушади; 3) кетувчи канал ва мувофиқ энергия сўндирувчи қурилмали тезоқар, шаршара ёки трамплин кўринишидаги туташтирувчи иншоот. Сув оқизма. Хандакли сув ташлагичлар сув оқизмаси бошқариладиган ва бошқарилмайдиган (автоматик) бўлиши мумкин.

Бошқариладиган сув оқизмада затворлар ўрнатилиб юқори бьефдаги сув сатҳи НДС да ушлаб турилади, автоматик сув оқизма тепаси НДС да ўрнатилади. Хандак узунлиги бўйича туби ва чуқурлиги ўзгарувчи каналдир. Хандакли сув ташлагичлар асосан қирғоқлари тик бўлган қояли ва ярим қояли жинслардан ташкил топган, фронтал сув ташлагичларни жойлаштириш қийин бўлган створларда қўлланилади. Қояли грунтларда хандакнинг водослив томонидаги қиялиги эса 1:0,5 га тенг бўлади. Хандакка жўшқин оқимнинг динамик таъсирини ҳисобга олиб, мустаҳкам қояли жинсларда унинг туби ва қияликлари қояга қалинлиги 0,7...1,2 м ли плиталар анкерланиб қопланади. Хандакнинг бетон плитасидаги фильтрация босимини олиб ташлаш учун унинг остида қувурли дренаж ўрнатилади. Хандакда винтсимон ҳаракатга йўл қўймаслик учун ва кетувчи канал кенглиги бўйича сув сарфини текисроқ тарқалишини таъминлаш учун планда эгри чизиқли оралиқ деворлар (2.23, в -расм), планда траншея тубидаги қийшиқ остона (2.23, г -рсм), оқимни қарма- қарши томонга оралиқ орқали ўтаётганда айланма ҳаракат берувчи ва ушбу ҳар бир оралиқ билан алмашинувчи сув оқизма транплинлари (2.23, д - расм) ва бошқалар қўлланилади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати : 1. Можевитинов А.Л. и др. Введение в гидротехнику, М., 1984 г. 2 .Рассказов Л.Н. и др. Гидротехнические сооружения, в 2частях М. Стройиздат, 1996. 3.Субботин А.С. Основы гидротехники и гидрометрических сооружений.Л. Гидрометеоиздат, 1991. 4. Бакиев М., Носиров Б., Хўжақулов Р. Гидротехника иншоотлари. Т., “Талқин”, 2007. 5.Баиев М, Мажидов Ҳ., Носиров Б., Хўжақулов Р., Раҳматов М. Гидротехника иншоотлари. Т., “Ванги аср авлоди”, 2008. 6 .Файзиев Х. Гидротехника иншоотлари. Ўқув қўлланма, 3-қисм. ТАҚИ 2003й 7.Файзиев Х., Хусанхўжаев Ў.И. Гидротехника иншоотлари.Ўқув қўлланма, 1-қисм. ТАҚИ 2007й.

O'xshashlar

Сув чиқарувчи иншоотлар

Сув олувчи иншоотлар ва сув тиндиргичларни ишлатиш

Сув ташлама сув олувчи иншоотлар сув тиндиргичлар магистрал каналларни реконструкция килиш хусусиятлари

Сув ўтказгич иншоотлар ва улардаги гидромеханик жихозларни ишлатиш

Баликларни ўтказувчи ва химояловчи иншоотларни ишлатиш