Жамият иктисодий хаётини эркинлаштириш ва демократлаштириш - Sotsiologiya - Referatlar

Жамият иктисодий хаётини эркинлаштириш ва демократлаштириш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

109.5 KB

Ko'chirib olish

Жамият иқтисодий ҳаётини эркинлаштириш ва демократлаштириш Р е ж а: 1. Иқтисодиёт ва демократик жамиятнинг ўзаро боғлиқлиги. 2. Ўзбекистонда жамият иқтисодий ҳаётини эркинлаштиришнинг мақсади ва босқичлари. 3. Демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш шароитида иқтисодиётни устувор йўналишлари.

Иқтисодий ҳаёт кишилик жамияти ҳаётининг муҳим соҳаларидан бири бўлиб, унинг асосини, ривожланиш манбаини ташкил қилади. Унда инсонлар ўзларининг моддий ва маънавий эҳтиёжларини қондириш мақсадида тирикчилик неъматларини ва воситаларини ишлаб чиқариш, тақсимлаш, айирбошлаш ва истеъмол, қилишга қаратилган фаолият кўрсатадилар ва ўзаро иқтисодий муносабатларга киришадилар. Иқтисодий ҳаёт кишиларининг ижтимоий маданий сиёсат ҳаёт соҳаларининг моддий асосини ташкил этади ва уларнинг ривожланишига таъсир кўрсатади. Шунингдек жамиятнинг ижтимоий-сиёсий ва давлат тизими иқтисодиётга жиддий таъсир этади. Собиқ тоталитар, маъмурий-буйруқбозлик тизими шароитида иқтисодий ҳаёт сохта сиёсат, мафкуравий мақсадларга бўсиндирилган эди. Сиёсат ва мафкура иқтисодиётдан устун бўлиб, унинг ривожланиш йўналишларини белгилаб берарди. Бу тузимнинг иқтисодий негизини давлат ва колхоз-кооператив мулк шаклларидан иборат умумхалқ мулки деб аталмиш, эгасиз мулк ташкил этарди. Давлат асосий ишлаб чиқариш фаолларининг 90 фоизидан ортиғига эга бўлиб, иқтисодиётда яккаҳокимликни ўрнатган эди. Бунинг оқибатида иқтисодиётни, иқтисодий ҳаётни бир марказдан маъмурий-буйруқбозлик асосида бошқариб,нимани, яъни қандай маҳсулот ва хизматларни қанча миқдорда, қандай технологиядан фойдаланиб, кимлар учун ишлаб чиқаришни режалаштириб, белгилаб берар эди. Жамият аъзолари ижтимоий мулкка эгалик қилиш, фойдаланиш ва тасарруф этиш ҳуқуқидан, мулкдорлик ҳиссидан маҳрум эдилар. Тадбиркорлик, бизнес билан шуғулланиш ҳуқуқидан ҳам маҳрум эдилар. Бундай фаолият билан шуғулланганлар чайқовчи, ёт унсур сифатида жиноий жавобгарликка тортилар эдилар. Кишиларнинг мулкдан, унинг натижаларини тасарруф этишдан бегоналашганликлари туфайли, меҳнат мотивацияси ва ижтимоий адолат

тамойиллари бузилган, Пировард натижада Собиқ иттифоқ чуқур таназзулга учраб, тарқаб кетди. Мустақилликка эришган Ўзбекистон халқ турмуш форовонлигини, иқтисодий фаолият, тадбиркорлик эркинликларини, энг муҳими мулкдор бўлиш имкониятларини таъминлайдиган ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётига асосланган инсонпарвар демократик ҳуқуқий давлатни ва фуқоролик жамиятни брапо этиш мақсадида туб илоҳотларини амалга оширмоқда. Эркин ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётининг энг муҳим белгиси иқтисодий плюрализм бўлиб, демократиянинг тамойили ҳам ҳисобланади. Иқтисодий плюрализм тушунчаси мулк шакллари ва хўжалик юритиш усулларининг хилма-хил бўлишида ўз ифодасини топади. Бунда турли мулк шаклларининг тенг ҳуқуқлилиги, мувозанатда бўлиши таъминланиб, улардан айримларининг якка ҳукмронлигига йўл қўйилмайди. Шунинг учун ҳам Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида «бозор муносабатларини ривожлантиришга қаратилган Ўзбекистон иқтисодиётининг негизини хилма-хил шакллардаги мулк ташкил этади. Давлат истеъмолчиларнинг ҳуқуқи устунлигини ҳисобга олиб, иқтисодий фаолият, тадбиркорлик ва меҳнат қилиш эркинлигини, барча мулк шаклларининг тенг ҳуқуқлигини ва ҳуқуқий жиҳатдан баб-баровар муҳофаза этилишини кафолатлайди» деб белгилаб қўйилган. Демократик жамиятга монанд иқтисодиётнинг эркинлиги унинг қуйидаги туб белгиларида ўз ифодасини топади. хусусий мулк; 2) тадбиркорлик ва танлов эркинлиги; 3) шахсий манфаатнинг инсон хатти- ҳаракатининг бош мотиви эканлиги бош мотиви эканлиги; 4) рақобат; 5) эркин нарх тизими; 6) ҳукумат, давлатнинг иқтисодиётга аралашувининг чекланганлиги (қаранг: 1-чизма. Демократик жамиятнинг асоси бўлган эркин бозор иқтисодиётининг туб белгилари

Эркин бозор иқтисодиётининг туб белгилари Хусу -сий Тадбир- корлик ва танлов эркинлиги Шахсий манфаат , наф, фойда омилига интили ш Рақо - бат Эркин нарх тизим и Давлатнинг иғтисодиётг а аралашувин инг чекланганли ги Ўзбекистонда шаклланаётган хусусий мулк икки турдан иборат бўлади: биринчи, якка тартибда фаолият юритувчи тадбиркорларнинг, деҳқон ва фермерларнинг хусусий мулки, иккинчиси, уларнинг ширкат хўжалигидаги пайлари, акциядорлик жамиятларидаги акциялари, уюшмаларадаги улушларидан иборат корпоратив хусусий мулк. Якка ва корпаратив (улушли) хусусий мулк эгалари мулкдор ҳисобланиб, уларнинг мулкка бўлган ҳуқуқлари, дахлсизлиги давлат томонидан ҳимояланади ва уни тасарруф этади. Хусусий мулк миқёсларининг кенгайиб бориши иқтисодий фаолият, тадбиркорлик ва таналаш эркинликларининг кенгайиб боришига олиб келади. Тадбиркорлик эркинлиги айрим шахслар ва уларнинг уюшмалари, гуруҳларининг фойда, даромад олиш мақсадида маълум соҳада хўжалик, иқтисодий фаолият юритиш эркинлигини билдиради. Бу шунингдек, у ёки бу

тармоққа тадбиркорларнинг ўз хоҳишларига кўра киришини ва ундан чиқишини ҳам англатади. Танлаш эркинлиги истеъмолчилар ҳуқуқлари ва манфаатларининг устунлигини, уларнинг ўз ҳоҳиши, истаклари, диди, даромадига мос товар ва хизматларни танлаш эркинлигига эга эканликларини ифодалайди. Бунинг учун биринчидан, товар хизматлар ҳамда ресурс бозорлари ҳам қиммат ҳам арзон, бир-бирларининг ўрнини босувчи ва тўлдирувчи товарлар уларнинг ҳаёти ва саломатлигига зиён ва зарар етказувчи товарлардан ҳимоя қилади. Шу мақсада Ўзбекистон Республикасининг «исътемолчиларининг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонун амалга оширилмоқда. Шунингдек, Вазирлар Маҳкамасининг 2002 йилда қабул қилинган муҳим қарорларига мувофиқ республика истеъмол товарларини ноқонуний олиб келиниши ва сотилишининг олдини олиш чора-тадбирлари кўрилмоқда. Кишилар наф, фойда ва даромад олиш учун интилиб, ўзларида бор бўлган қобилиятларини ва имкониятларини ишга соладилар. Рақобат иқтисодиёт субъектлари шахсий манфаатларини рўёбга чиқаришнинг чегарасини белгилайди. Ҳеч кимнинг иқтисодий яккаҳокимлик қилишига йўл қўймайди. Шунингдек рақобат ишлаб чиқарувчи ва сотувчиларнинг истеъмолчи, харидорлар манфаати, диди хоҳиши инобатга олишга бир- биридан арзонроқ ва сифатлироқ товарлар ишлаб чиқариш мақсадида янги техника ва технолдогиядан фойдаланишга ундайди. Тадбиркорлик, рақобат ва нарх тизимига асосланган бозор иқтисодиётида ҳукумат ва давлатнинг роли чекланган бўлади. Давлат бозор механзмининг амал қилишига кўмаклашади. Бунинг учун давлат иқтисодиёт субъектлари фаолиятининг қонуний базасини яратиб, уларнинг фаолият, «ўйин» қоидаларини белгилайди. Аҳолининг турмуш даражасининг барқарор ўсиб боришини, бой-камбағаллар ўртасидаги фарқларнинг кескинлашиб кетишига йўл қўймаслик мақсадида аҳоли даромадларини солиқлар, транферт тўловлари воситасида қайта тақсимлайди. Макроиқтисодий барқарорликни ва иқтисодий ўсишини таъминлаш мақсадида солиқ бюджет

ва пул-кредет воситалари орқали иқтисодиётни тартиблайди. Давлат бозор механизми тўла-тўкис бажара олмаган вазифаларни ўз зиммасига олиб, рақобат муҳитини сақлайди, иқтисодиёт субъектларининг эркин фаолиятини таъминлайди. Ҳамда жамият учун керак бўлган маҳсулотларни ишлаб чиқаришни ўз зиммасига олади. Демак, Ўзбекистон иқтисодий ҳаётни эркинлаштириш тушунчаси хусусий мулкнинг миқёсларини кенгайтириш ва унинг дахлсизлигини таъминлаш, тадбиркорлик фаолияти ва танлаш эркинлигига, рақобатга асосланган бозор муносабатларини ривожлантириш ҳамда давлатнинг иқтисодий функциялари ва фаолият доираларини чеклаш билан чамбарчас боғлиқдир Республикамизда амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳотлар иқтисодиётни давлат тасарруфидан чиқариш, унда демократия тамойиллари бўлган иқтисодий фаолият, тадбиркорлик ва танлаш эркинлигини, эркин иқтисодиёт тамойилларини жорий этиш орқали иқтисодий ҳаётини эркинлаштиришга йўналтирилгандир. Иқтисодиётни давлат исканжасидан, тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш босқичма-босқич амалга оширилмоқда. Ўзбекистонда амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳотларнинг биринчи босқичида (1991-1994 й.й.) маъмурий-буйруқбозлик тизимининг оғир оқибатларини янгиси, тенгликка барҳам бериш ва иқтисодиётни барқарорлаштириш ҳамда республиканинг ўзига хос шароитлари ва хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда бозор муносабатларининг негизларини шакллантириш вазифаларини ҳал қилишга киришилди. Бунинг учун қуйидагилар амалга оширилди: 1) ислоҳотларнинг қонуний-ҳуқуқий базасини шакллантириш ва ривожлантириш. Бу даврда мулклилик, давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш, тадбиркорлик тўғрисидаги ва бошқа кўплаб бозор муносабатларини шакллантиришга йўналтирилган қонуний қабул қилинган;

2) кичик хусусийлаштиришни амалга ошириш ҳисобига кўп укладли иқтисодиёт негизларини яратиш. Бу даврда (1992-19994 йилларда) асосан савдо, аҳолига маиший хизмат кўрсатиш, махаллий саноат корхоналарини уй-жойларни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш жараёнлари амалга оширилди. Бунинг натижасида 69 мингдан ортиқ объектлар давлат тасарруфидан чиқарилди, улардан 18,4 мингтаси хусусий мулкка ўтди. 3569 та акциядорлик жамиятлари тузилди. Кичик ва ўрта тадбиркорлик субъектларининг сони 80мингга етди (қаранг: 1-жадвал). Ўзбекистонда давлат корхоналарининг хусусийлаштирилиши ва нодавлат хўжалик субъектининг шаклланиши Кўрсаткичлар 1992-1994 йй. 1995-1999 йй. 2000- 2002 йй. Давлат тасарруфидан чиқарилган ва хусусийлаштирилган объектлар сони 69032 14132 3117 Акциядолик жамиятлар сони 3569 5285 6000 дан ортиқ Кичик ва ўрта тадбиркорлик субъектлари сони, минг тбирлик 80 160 240 Иқтисодий ислоҳотларнинг иккинчи босқичида (1995-1999 йилларда) давлат мулкини дастлабки, кичик хусусийлаштиришни тугаллаш, мулкни хақиқий эгалари қўлига топшириш тадбиркорлик фаолияти учун кенг имкониятлар бериш вазифалари белгиланади. Бу босқичда саноат, қурилиш ва транспорт соҳасидаги, агросаноат комплекссининг гўш-сут озиқ-овқат ва пахта саноати тармоқларидаги ўрта ва йирик корхоналар, шунингдек.тошкент, Бухоро, Самарқанд ва Хива шаҳарларидаги сайёхлик

комплекслари хусисийлаштирилиши бошланди. Бу босқичда очиқ турдаги акциядорлик жамиятлари яратилди, уларнинг акцияларни эркин сотишга чиқарилди ҳамда кенг кўламдаги кўчмас мулк ва қимматли қоғозлар бозори вужудга келди. Давлатнинг акциялардаги улуши 26 фоиздан ошмайдиган қилиб қуйилди. Акцияларнинг 50 фоиздан кўпроғи аҳолига, миллий ва хорижий инвесторларга эркин сотиладиган бўлди. Аммо шу даврда кичик ва ўрта тадбиркорлик субъектлари фаолиятига давлат ва турли назорат органларини ноўрин ноқонуний аралашуви ҳолатлари кўпайди. Иқтисодиётнинг нодавлат секторида монополистик бирлашмалар, корхоналар вужудга келдики, улар ички истеъмол ва ишлаб чиқариш воситалари бозорларида ўз ҳокимликларини ўрнатиб, нарх-навонинг кўтарилишига сабаб бўлдилар. Ушбу сектордаги акциядорлик жамиятларининг устав фондида, акцияларида давлат улуши катта миқдорда сақланганлиги оқибат давлат ишончли вакилларининг уларнинг фаолиятига ноўрин аралашишига имкон яратар эди. Валюта тизими ва бозорнинг давлат томонидан қаттиқ назорат қилиниши эса корхоналар ва тадбиркорликнинг ташқи бозорларга эркин чиқиш имкониятини камайтирарди. Бозор ва ишлаб чиқариш инфратузилмаларининг ривожланмаганлиги бу файли тадбиркорлар моддий техника ресурслари, молиявий маблағлар, кредитлар олишга қийинчиликка учрар эдилар. Ушбу нохуш ҳолатлар иқтисодий ҳаётни янада эркинлаштириш, тадбиркорлик ва иқтисодий фаолият эркинликларини кенгайтириш, хусусий мулкдорлар мавқеини янада кўтаришни тақозо этиб қолди. «Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда» асарида иқтисодий ҳаётни янада эркинлаштириш вазифасини қўйди. Иқтисодий ҳаётни эркинлаштириш мамлакат сиёсий ҳаётини, давлат ва жамият қурилишини янада эркинлаштириш жараёнлари билан узвий боғлиқдир. Бу борада Президент И.А.Каримов «Ўзбекистондаги ислоҳотлар ва янгиланиш жараёнларига баҳо

берар эканмиз, шуни таъкидлашни истардимки, ҳаётимзнинг барча соҳаларини эркинлаштириш йўли ўз моҳият эътиборига кўра мамлакатимизда амалга оширилаётган барча ўзгаришларнинг асосий боғловчи бўғинига айланди»,-деб таъкидлаганлар. Иқтисодий ҳаётни янада эркинлаштириш эса демократик жамият қурилишининг асоси сифатида унинг иқтисодий негизларини мустаҳкамлашни таъминлайди. Унинг натижасида жамиятдаги ижтимоий- сиёсий барқарорликни кафолатловчи иқтисодий ривожланишни таъминловчи амалда ўрта мулкдорлар синфи шаклланади. Президнет И.А.Каримов иқтисодий ҳаётни янада эркинлаштириш юзасидан қуйидаги вазифаларни белгилаб берган: Биринчидан, ҳақиқий рақобат муҳитини шакллантириш; Иккинчидан, мулкдорлар синфини шакллантириш масаласини тубдан ҳал этиш. Бунинг учун хусусий мулкчилик етакчи ўринда турадиган кўп укладли иқтисодиётни барпо этиш: Учинчидан, бозор инфратузилмасини ривожлантириш: Тўртинчидан, ташқи иқтисодий фаолиятни ташкил этиш тизимини тубдан қайта кўриб чиқиш: Бешинчидан, валюта тизими ва бозорни эркинлаштириш: Олтинчидан, давлат ва турли текширувчи, назорат қилувчи органлар томонидан корхоналарнинг хўжалик фаолиятга ноўрин аралашишни чеклаб қўйиш. Ушбу вазифаларни ҳал қилиш учун Ўзбекистонда давлат мулкини хусусийлаштиришни янада чуқурлаштириш тадбирлари олиб борилди. 2000- 2002 йилларда 3117 та тармоқ таркибини белгилаб берувчи йирик корхоналар, ижтимоий-маданий объектлар давлат тасарруфидан чиқарилди. Шу давр охирига келиб, акциядорлик жамиятлари сони 6000 дан ошиб кетди (қаранг 1-жадвал). Мулк шаклини ўзгартирган давлат корхоналари орасида «Электрокимёсаноат», «Навоийазот» «Аммофос», «Ўзбекрезинотехника»

ишлаб чиқариши бирлашмалари, Тошкент ва Фарғона иссиқлик марказлари, Сирдарё ГРЭСи юк вагонларини таъмирлаш заводи, йўловчи ташийдиган вагонларни таъмирлаш корхонаси.Ўбекистон қийин эрийдиган ва ўтга чидамли материаллар комбинати сингари стратегик аҳамиятга эга бўлган йирик корхоналар бор. Бу жараён сифат жиҳатдан ҳам ўзгарди чунки хусусийлаштириш жараёнларига хорижий инвесторларни кенг аҳоли қатламларини жалб этиш ишлари олиб борилди. Акциядорлик жамиятларидаги давлат улушлари бутунлай ёки қисман айрим йирик ишлаб чиқарувчи корхоналар бутунлай хорижий инвесторлар сотилиши бошланди. Корпоратив гуруҳий улушли мулк эгаларининг манфаатларини ҳуқуқларини муҳофаза қилиш учун акциядорлик жамиятларидаги корпоратив бошқарув тизими жорий этилмоқда. Иқтисодиётни эркинлаштиришддаги бош вазифа бўлган давлатнинг назоратчилик ва бошқаррувчилик вазифаларини функцияларини қисқартириш, унинг корхоналар фаолиятига ноўрин аралашишини кескин камайтириш чора-тадбирлари амалга оширилмоқда. Иқтисодий ҳаётни эркинлаштириш шароитида кичик, хусусий бизнес ва тадбиркорликни рағбатлантириш учун солиқ имтиёзлари кенгайтирилмоқда, даромад солиғи ставкалари қисқартирилиб, солиқ юки енгиллаштирилмоқда. Ўзбекистон Республикасининг Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисидаги 2000 йилда қонуннинг қабул қилиниб, жорий этилиши оқибатида тадбиркорларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини муҳофаза қилиш ва кафолатлаш кучаймоқда. Бундай ижобий ишлар таъсирида кичик бизнес ва тадбиркорлик субеъктларининг сони 2003 йил 1 январь ҳолатига кўра 240 мингтага етди( қаранг 1- жадвал) . Уларнинг ялпи ички маҳсулотдаги улуши 35 % дан ошди. Хусусий секторда иқтисодиётда банд бўлган аҳолнинг қарийб 52 %дан ортиғи фаолият юритмоқда. Ушбу вазифалари амалга ошира бориши оқибатида 2002 йилда 1990 йилга нисбатан иқтисодиётда давлат секторининг улуши ЯИМ да 38.1 фоиздан 73.3 фоизга ,саноат маҳсулотлари ишлаб чиқаришда 10,4 фоиздан

71,4 фоизга ялпи қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ҳажмидан 65 фоиздан 99,1 фотзга чакана савдо айланмасида 51 фоиздан 97,6 фоизга, аҳолининг иш билан бандлигида 37.2 фоиздан 76.6 фоизга етди. Демократик жамиятга хос бўлган тадбиркорликнинг ривожлантирилиши, иқтисодиёт таркибий ўзгаришларнинг биргаликда амалга оширилиши туфайли Ўзбекистон 1996 йилдан бошлаб иқтисодий ўсиш йўлига ўтди. БМТ Болалар жамғармаси (ЮНИСЕФ) буюртмасига кўра Марказий ва Шарқий Европа ҳамда МДҲ мамлакатларида аҳолининг ижтимоий фаровонлигини тадқиқ қилиш маълумотларига кўра, Ўзбекистонда ялпи ички маҳсулотнинг амалдаги ўсиши 2002 йилда 1989 йилга нисбатан 106.8 фоизни ташкил этди. Айни пайтда Молдовада бу кўрсаткич 38.4 фоиз, Россияда 64.3 фоиз, Қозоғистонда 85.6 фоизни ташкил этган. Ислоҳотларни янада чуқурлаштириш шароитида ташқи иқтисодий фаолиятни ташкил этиш тизими қайта кўриб чиқилди. Валюта тизими ва бозорини эркинлаштириш чора-тадбирлари амалга оширилди ва миллий валютамиз-сўм 2003 йил 15 октябрдан жорий тўловлар бўйича эркин алмашуви амалга оширила бошланди. Иқтисодий ҳаётни эркинлаштириш жараёнлари мамлакат сиёсий ҳаётини, давлат ва жамият қуришлишини янада эркинлаштириш жараёнлари билан ўзаро боғлиқликда амалга оширилиши оқибатида унинг демократик жамият қуришдаги ролини ва аҳамиятини янада кучайтиради. 3. Демократик жамиятни қуришни янада чуқурлаштириш шароитида иқтисодиётни эркинлаштиришнинг устувор йўналишлари. Президент И.А.Каримов Иккинчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг тўққизинчи сессиясида қилган маърузасида республикада демократик ўзгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг «бозор ислоҳотларини янада чуқурлаштириш, кучли бозор инфратузилмасини яратиш, барқарор ва ўзаро мутаносиб, мустаҳкам иқтисодиётнинг муҳим шарти бўлган эркин

иқтисодиёт тамойилларини жорий этишдан иборат», муҳим устувор йўналишини белгилаб берди (қаранг: 2-чизма). Ўзбекистонда демократик ўзгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг иқтисодий устувор йўналишининг мазмуни ва вазифалари Иқтисодий устувор йўналиш Мазмуни Бозор ислоҳотларини янада чуқурлаштириш Кучли бозор инфратузилмасини яратиш Эркин иқтисодий тамойилларини жорий этиш Вазифалари ______________________________________________ Хусусий секторнин г мавқеини янада ошириш Кичик тадбиркорликн и операциялар бўйича эркин алмашувини таъминлаш Миллий валютанинг жорий операциялар бўйича эркин алмашинувин и таъминлаш Ички ва ташқи инвестиция- ларни жалб қилишни кучайтириш Жаҳон савдо ташкилоти га аъзо бўлиш учун шаро- итлар яратиш

Ушбу устувор йўналишини амалга ошириш учун авваламбор хусусий секторнинг мавқеини янада ошириш ва кичик тадбиркорликни жадал ривожлантириш лозим бўлади. Эндиликда хусусийлаштириш жараёнлари тобора кўпроқ йирик корхоналарни, ижтимоий инфратузилма объектларини ўз ичига қамраб олиши, корпоратив хусусий мулк миқёсларини кенгайтириш, акцияларни сотишнинг бирламчи ва иккиламчи биржа ҳамда биржадан ташқари бозорини ривожлантириш амалга оширилади. Кичик тадбиркорлик субъектлари фаолиятига давлат ва назорат органларининг ноқонуний аралашувига барҳам бериш, моддий-техника ресурслари ва молиявий, шу жумладан, кредит маблағлари билан таъминланишини яхшилаш, ишлаб чиқарилган товарларини сотиш учун ишлаб чиқариш ва бозор инфратузилмаларини ривожлантириш долзарб аҳамиятга эга. Шунингдек, ширкат хўжаликларини фермер хўжаликларига айлантириш ҳамда уларга сервис хизмати кўрсатувчи ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишловчи саноат корхоналарини ва уларнинг филиалларини қишлоқларда ташкил этиш муҳим устуворликка эга бўлади. Ўзбекистонда демократик ўзгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантириш иқтисодий устувор йўналишини амалга ошириш учун қуйидаги вазифалар рўёбга чиқарилади: - ташқи иқтисодий фаолиятни, валюта бозорини эркинлаштириш, миллий валютанинг жорий операциялар бўйича эркин алмашинувини мунтазам таъминлаш; - иқтисодиёт таркибий ўзгаришларини амалга ошириш ва уни модернизация қилиш ҳамда импорт ўрнини босадиган маҳсулотлар ишлаб чиқаришни таъминлаш; - иқтисодиётга хорижий инвестицияларни жалб этиш. Бунинг учун тегишли инвестицион муҳит ва инвесторлар учун кафолат яратиш; - ички ва ташқи инвестицияларни бутун иқтисодиётга, шу жумладан, олтин-валюта заҳираларимизнинг барқарор ривожланишига хизмат қиладиган етакчи тармоқларга устувор равишда йўналтириш;

- жаҳондаги нуфузли халқаро молиявий ташкилотлар билан ҳамкорликни янада кучайтириш, дунё иқтисодий тизимига интеграллашуви ҳамда жаҳон савдо ташкилотига аъзо бўлиш учун шарт-шароитлар яратиш. Ушбу вазифаларнинг амалга оширилиши бозор муносабатларини ривожлантириш ва эркин иқтисодиёт тамойилларини жорий этишга ҳамда уни янада демократлашувига олиб келади. Эндиликда мулкчилик шаклларидан қатъий назар тадбиркорлик субъектлари учун босқичма-босқич тенг иқтисодий фаолият шароитларини яратиш муҳим аҳамият касб этмоқда. Бунинг учун айрим, стратегик аҳамиятга эга бўлмаган корхоналарга асоссиз равишда берилган имтиёзларни ва улар учун яратилган қулай шароитларни бекор қилиш мақсадга мувофиқдир. Шунингдек, хўжалик субъектлари ҳам қатъий молиявий чеклашлар доирасида, яъни ялпи харажатларининг ялпи даромад ҳажмидан ошиб кетишига йўл қўймаслик асосида фаолият кўрсатишлари лозим. Бошқача қилиб айтганда улар даромадга яраша буромад қилишга ўрганишлари лозим. Иқтисодиёт субъектлари учун солиқ юкини камайтириб бориш билан бир вақтда солиқ тизимининг қатъийлигини ошириш, имтиёзлар беришни камайтириш, кредитларни қатъий шартлар асосида бериш амалиётини жорий этиш уларнинг масъулиятини янада оширади. Иқтисодий ҳаётни янада эркинлаштириш, демократик жараёнларни кучайтириш мақсадида якка ва корпоратив хусусий мулкдорлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, уларнинг масъулиятини кучайтириш, тадбиркорлик фаолияти эркинликларини таъминловчи ҳамда хўжалик фаолиятини тартибга солувчи қонуний-ҳуқуқий базани такомиллаштириш мақсадга мувофиқдир. Бозор ислоҳотларини янада чуқурлаштириш ва эркин иқтисодиёт тамойилларини жорий қилиш учун давлат бошқаруви тизимини ислоҳ қилиш давом эттирилади. Аммо иқтисодиётни давлат томонидан тартиблаш механизмини ривожлантириш ва унинг бозор механизми билан уйғунлигини таъминлаш йўлида ҳали шубҳасиз кўп ишлар қилиш лозим.

Демократик жамият қуриш учун давлатнинг иқтисодий фаолиятини чеклаш, унинг вазифаларини босқичма-босқич маҳаллий ҳокимият ва ўзини- ўзи бошқариш органларига узатиш, эркин иқтисодиёт тамойилларини жорий этиш қулай шароитлар яратади. Пировардида, бозор иқтисодиётининг шаклланишига, барқарор иқтисодий ўсишни таъминлаш, иқтисодий ресурслардан самарали фойдаланишга ва аҳолининг турмуш фаровонлигини оширишга эришилади. Мамлакатимиз экспорт салоҳиятининг ривожланиши ва мустаҳкамланиши – унинг жаҳон ҳамжамиятида муносиб ўрин эгаллашига замин яратади.

АДАБИЁТЛАР 1. Каримов И. А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт-пировард мақсадимиз.-Т.: Ўзбекистон, 2000, 13-19 бетлар. 2. Каримов И.А. Ўзбекистонда демократик ўзгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг асосий йўналишлари. Халқ сўзи. 2002 йил 30 август. 3. Абулқосимов Ҳ.П. Ваҳобов А.В., Раҳимова Д.Н. Норбоев Б.И. Ўзбекистонда иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш ва иқтисодиётни эркинлаштириш йўллари.-Т.: ТДТУ, 2001, 52-59, 77-79 бетлар. 4. Абулқосим Ҳ.П. Ҳасанов Р.Р., Фарионов И. Ўзбекистонда мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш.- Т.: ТДТУ нашриёти, 2003. 12- 37 бет. 5. Ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиёти- Т.: Шарқ НМК, 1996. 7- 30-бетлар. 6. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. А.А.Азизхўжаев таҳрири остида.- Т.: Ўзбекистон, 2000. 176-196 бетлар. 7. Социальнўй мониторинг 2003. Экономический рост и бедность. Внешний государственнўй долг. Аналитический материал: ЮНИСЕФ, 2003. С.4-5, 99. 15.Ислом Каримов «Юксак маънавият енгилмас куч». Т. 2008.

O'xshashlar

Жамият ривожланишида иктисодий ва социал конунларнинг ахамияти

Вилоятлар ижтимоий ва иктисодий районлашиши ва иктисодий ривожланиши бахолаш

Жамият конунлари, унинг жамият тараккиётидаги урни ва ахамияти

Жамият ва унинг тизимлари

Жамият, шахс ва гурухлар социологияси