Ташқи сиёсат ва халқаро муносабатлар - Sotsiologiya - Referatlar

Ташқи сиёсат ва халқаро муносабатлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

101.5 KB

Ko'chirib olish

Ташқи сиёсат ва халқаро муносабатлар Режа: 1. Давлат ташқи сиёсатининг моҳияти ва мазмуни. 2. Ҳозирги босқичдаЎзбекистон давлатининг ташқи сиёсати. 3. Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсатининг асосий тамойиллари.

Давлатлар ташқи сиёсатининг моҳияти ва мазмуни. Давлатларнинг ташқи сиёсати объектив сиёсий ходиса ҳисобланади. Ҳеч бир давлат бошқаси билан у ёки бу даражада алоқа қилмасдан ёки ўзаро муносабатда бўлмасдан самарали ривожлана олмайди. Давлатларнинг ўзаро муносабатлари ва алоқалари кай даражада олиб борилишидан катъий назар, бу жараён халқаро муносабатларнинг боришини белгилаб беради-ю. Ташқи сиёсатнинг зарурлигини ҳар бир давлатнинг эхтиежлари такозо этади. Эхтиежлар аввало, ҳар бир мамлакатнинг миллий манфаатларидан келиб чикади. Ҳеч бир давлат ўзининг ташқи сиёсатида бошқа давлатнинг манфатларини устун куймайди ва бунга интилмайди. Ўз навбатида у ёки бу мамлакатнинг миллий манфаатлари бошқа мамлакатларнинг манфатларидан ҳам устун куйилмаслиги лозим. Ҳар бир давлат ўзининг ташқи сиёсатини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш жараёнида ана шу талабларга огишмай риоя қилиши зарур. Акс ҳолда давлатлар ўртасидаги ўзаро муносабатларда қарама-қаршиликлар келиб чиқиши табиийдир. Давлатларнинг миллий манфаатлари уларнинг ташқи сиёсати орқали моддий кучга айланиб халқаро майдонда уларнинг у ёки бу даражада фаолият кўрсатишини белгилаб беради. Ташқи сиёсат зарурлигининг миллий манфаатлари орқали ифодаланиши барча давлатларга хос бўлган умумий ходиса ҳисобланади. Давлатлар учун ташқи сиёсатнинг зарурлиги бир давлатнинг бошқаси билан ўзаро муносабатда бўлиши ва ўзаро ҳамкорликни турли хил шаклларда олиб бориши билан белгилайди. Бундан ташқари давлатнинг турли халқаро ташкилотлар билан қиладиган алоқалари ҳам уларнинг ташқи сиёсатида муҳим ўрин агаллайди ва улар олиб борадиган ташқи сиёсатининг муҳим омили ҳисобланади. Давлатлар ташқи сиёсатининг зарурлигини халқаро сиёсий муносбатларнинг ривожланиш эхтиежлари ҳам такозо этади. Халқаро муносабатларда рўй берадиган ҳар кандай муаммони ҳал қилиш биринчи

навбатда давлатлар ташқи сиёсий фаолиятига боғлиқ бўлади. Бунинг сабаби шундаки давлатлар ўзларининг ташқи сиёсий фаолияти орқали халқаро муносабатларга таъсир кўрсатадилар ва уларни тартибга солиб туришда етакчи сиёсий кучлардан бири сифатида ҳаракат қиладилар. Давлатларнинг ташқи сиёсати ва унинг амал қилинишига ички ва ташқи омиллар таъсир этиб туради. Ички омиллар объектив ва субъектив омиллардан ташкил топади. Объектив омилларга мамлакатларнинг ижтимоий ривожланиши билан боғлиқ бўлган омиллар, субъектив омилларга эса, мамлакатнинг сиёсий ҳаётида фаолият кўрсатувчи сиёсатнинг турли хилдаги субъектлари киради. Бу омиллар ташқи сиёсатга таъсир этиши билан бирга унинг зарурлигининг ҳам таказо этади. Бинобарин, агар давлатларнинг ташқи сиёсати амалда бўлмаса, мазкур омилларнинг ҳаракати ҳам бир томонлама йуналишга эга бўлиб қолади. Умумбашарий муаммоларни сиёсий жиҳатдан ҳал этиш эхтиежлари ҳам давлатлар ташқи сиёсатига кўп жиҳатдан боғлиқдир. Гарчи давлатларнинг умумбашарий муаммоларни ҳал этишга муносабати уларнинг ички сиёсати орқали ишлаб чиқилса-да уни амалга оширилиши ташқи сиёсатга боғлиқ бўлади. Чунки давлатлар ўзларининг ташқи сиёсати орқали умумбашарий муаммоларни ҳал этишда ўз ҳиссаларини бошқа давлатлар билан ҳамжиҳатликда аниқлаб оладилар. Ташқи сиёсат ҳар бир давлатнинг бошқа давлатлар билан тинч ва ахил яшаш эхтиежларидан ҳам келиб чикади. Тинч-тотув яшашнинг давлатлар ташқи сиёсати орқали амалий вокеликка айланиши унинг объектив зарурлигини ифода этади. Халқаро хавфсизлигини таъминлаш ва дунёда барқарор тинчликка эришиш эхтиежлари ҳам давлатлар ташқи сиёсатининг зарурлигини ифода этади. Ташқи сиёсат ривожининг бутун тарихи давлатларнинг ташқи сиёсатида тинчлик ва хавфсизлик учун кураш ҳамиша етакчи ўринни эгаллаб келганлигини кўрсатади. Жаҳон тараққиётининг ҳозирги босқичида ҳам бу масала ўз аҳамиятини йўқотгани йўқ. Ташқи сиёсат ҳам ички сиёсат сингари

ўзига хос хусусиятларга эга. Ташқи сиёсатнинг ўзига хос хусусиятлари унинг моҳияти ва мазмунидан келиб чикади ҳамда уни ички сиёсатдан фарқ қилиш имкониятини беради. Гарчи сиёсатнинг бу икки тури бир-бири билан чамбарчас боғлиқ бўлса-да, улар ўзининг жамият ҳаётига қиладиган таъсири, шарт-шароитлари, амалга ошириш усуллари билан ажралиб туради. Давлатларнинг ташқи сиёсатига хос бўлган асосий ва муҳим хусусиятлардан бири ташқи сиёсатнинг объектив моҳиятига эга эканлиги билан белгиланади. Ташқи сиёсат у ёки бу мамлакатлардаги бирон-бир сиёсий кучининг хоҳиш-иродасига боғлиқ бўлмаган ҳолда давлатларнинг ташқи муносабатларда иштирок қилиш эхтиежларидан келиб чикади. Ҳар бир давлат бошқа давлатлар ўзаро алоқада бўлмасдан мамлакатлар ижтимоий-сиёсий, иқтисодий-маънавий ривожланиш эхтиежларини тўла даражада кондириша олмайди. Бу хол зарурият тарикасида ҳар бир давлатнинг ташқи сиёсий фаолиятида акс этади ва унга муносабат билдириш давлатлар ташқи сиёсатида ифодаланади. Ташқи сиёсатга хос бўлган объективлик хусусияти давлатларнинг халқаро майдонда рўй бераетган ўзгаришларга муносабат билдиришида ҳам намоён бўлади. Бу муносабат, бир томондан, ҳар бир давлатнинг хоҳиш истагига боғлиқ бўлса, иккинчи томондан эса, у жаҳон сиёсатидан четда колиб кетмаслиги зарурлигидан келиб чикади. Ташқи сиёсат ўзгарувчанлик хусусиятига эгадир. Маълумки, мамлакат ичида ва халқаро майдонда рўй берадиган янгидан-янги сиёсий воқеа- ходисаларга билдириладиган муносабат ҳамиша бир хилда бўлиб колмайди. Гарчи бу муносабат давлатлар ташқи сиёсатининг бутунлай ўзгариб кетишига олиб келмаса-да айни пайтда бу сиёсатга маълум даражада таъсир этиб, унинг янги вазият талабларига мос раишда ўзгариб туришига сабаб бўлади. Ташқи сиёсат ҳам ички сиёсат сингари барқарорлик хусусиятига эга бўлади. Барқарорлик, бир томондан, ташқи сиёсат вазиятга, иккинчи томонданэса, сиёсий хокимиятларнинг фаолиятига боғлиқ бўлади. Бунинг

маъноси шундаки халқаро муносабатлар ва уларга таъсир этиб турувчи давлат хокимиятлари фаолиятидаги самарали натижалар ташқи сиёсатга барқарорлик рухини бахш этади. Сиёсий вазият қанчалик тез ўзгариб туришига қарамай ташқи сиёсатнинг умумий йуналиши узоқ йиллар давомида кескин ўзгаришларга учрасмаслиги мумкин. Шунга кўра ташқи сиёсат кўпчилик давлатлар фаолиятининг барқарор давом этишни билдиради. Ташқи сиёсатга турли давлатларнинг мақсад ва манфаатларидаги умумийлик ходисаси ҳам хосдир. Бир давлатнинг ташқи сиёсати бошқа давлатларнинг ташқи сиёсатига кўп жиҳатдан мос келади. Буни ҳар бир давлатнинг жаҳон майдонида рўй бераетган ўзгаришларга бир хил муносабат билдиришда у ёки бу муаммони ҳал этишда биргаликда ҳаракат қилишида аниқ куриш мумкин. Масалан, ҳозирги кунда тинчлик ва хавфсизлик учун кураш, ҳарбий можароларни сиёсий йўл билан ҳал қилиш, давлатларнинг ички ишларига аралашмаслик ва бошқа шулар сингари сиёсий муносабатларда кўпчилик давлатлар олиб бораетган ташқи сиёсатда умумийлик ходисаси устун ўринни эгаллайди. Давлатларнинг ташқи сиёсатига мамлакат ичидаги ва халқаро майдондаги турли сиёсий кучлар таъсир қилиб турса-да бироқ улар бирон бир давлатнинг ташқи сиёсатини батамом ўзгартириб юбора олмайди. Ташқи сиёсатга қилинадиган таъсир ижобий ёки салбий бўлиши мумкин. Ҳар кандай давлатнинг ташқи сиёсатига кўрсатиладиган ижобий таъсир унинг мамлакат ичида ва халқаро майдондаги мавкеини мустахкамлашга, унингобру эътиборининг ошишига ёрдам беради. Бундай шароитда давлат мазкур сиёсий кучлар билан ҳамжамият бўлишига, улар фаолияти ва ҳаракатларини қўллаб-қувватлашга ҳаракат қилади. 16.2.Ҳозирги босқичда давлатларнинг ташқи сиёсатининг асосий хусусиятлари. Барча давлатларда бўлгани сингари ҳозирги босқичда ҳам давлатларнинг ташқи сиёсати мамлакат ҳаёти ва халқаро майдонда рўй

бераетган ўзгаришларга мувофиқ ҳолда ишлаб чиқилмокда ва амалга оширилмокда. Ҳар бир давр давлатларнинг ташқи сиёсатига ўзининг хусусиятларини киритгани сингари ҳозирги босқичнинг ўзгаришлари ҳам бу сиёсатда ўз ифодасини топмокда. Ҳозирги халқаро муносабатлар ва уларнинг ривожланиши давларларнинг ташқи сиёсатсиз тасаввур қилиш мумкин эмас. Бунинг сабаби шундаки, халқаро муносабатларга, улар кандай бўлишидан катъий назар, давлатларнинг ташқи сиёсати орқали таъсир кўрсатилади. Бу таъсир давлатларнинг ташқи сиёсий фаолиятида амалий кучга айланади ва турли хилдаги натижаларига олиб келади. Давлатларнинг ташқи сиёсати халқаро муносабатларда ижобий ёки салбий оқибатларни келтириб чиқаради. Бунинг сабаби жуда хилма-хил бўлиб, уларнинг қуйидаги холатлар билан изохлаш мумкин. Биринчидан : айрим холларда давлатлар ўзининг ташқи сиёсатини, ишлаб чиқиш ва амалга оширишда халқаро муносабатларда рўй бераетган ўзгаришларни ҳисобга олмаган ҳолда бу муносабатларда иштирок этишга ва унга таъсир кўрсатишга ҳаракат қилади. Бунда гап у ёки бу давлат томонидан халқаро муносабатларда рўй бераетган ўзгаришларнинг моҳиятини тушуниб етмаслик устида эмас, балки уларга онгли муносабатда бўлгани ҳолда муносабат билдириши ҳақида бормокда. Шундай давлатлар борки, улар айрим холларда халқаро муносабатларда бўладиган ўзгаришлар ва уларнинг оқибатлари билан ҳисоблашмай, халқаро аҳамиятига молик масалаларини ҳал қилишда бирон-бир даражада устун бўлишга ҳаракат қилади. Бундай ўриниш бошқа давлатларнинг манфаат ва мақсадларига зид келиб қолади ва натижада халқаро муносабатларда тенглик холатлари келиб чиқишига сабаб бўлади. Иккинчидан , халқаро муносабатларни тартибга солиб туришда давлатларнинг ташқи сиёсати муҳим аҳамиятга эгадир. Ташқи сиёсат ёрдамида давлатлар халқаро майдонда рўй берган вазиятга ўз муносабатларини билдирадилар ва унда келиб чикадиган муаммоларни ҳал қилишга у ёки бу даражада ҳисса кўшадилар. Масалан: кейинги йилларда

Босния, Сербия, Хорватия, Герцогования мамлакатлари ўртасида келиб чиққан уруш ҳаракатлари, Чеченистон воқеалари, Афгонистон ва Тожикистондаги можароларга дунёдаги кўпчилик давлатлар ўз муносабатларини билдириб, бу мамлакатларда тинчликка эришиш билан боғлиқ масалалар улар ташқи сиёсатининг муҳим вазифаларидан бирига айланади. Бу минтакалардаги ҳарбий ҳаракатларни тухтатиш ва можароларни сиёсий йўл билан ҳал қилиш зарурлиги давлатимиз ташқи сиёсатида ҳам етакчи ўринни эгаллайди.Ўзбекистон давлати ҳам кўпчилик бошқа давлатлар сингари ўзининг ташқи сиёсатида ҳарбий ҳаракатлар ва можароларни тинч йўл билан бартараф қилиш йўлини изчиллик билан давом эттириб келмокда. Учинчидан, халқаро муносабатларда рўй берадиган айрим нохуш холатлар, зиддиятли вазиятлар ва қарама-қаршиликлар ҳам давлатлар ташқи сиёсатига кўп жиҳатдан боғлиқдир. Айрим холларда халқаро муносабатларда келиб чикадиган у ёки бу муаммони ҳал қилишда манфаатли бир-бирига зид келиб қолади. Бундай шароитда мавжуд муаммоларни ҳал қилишда давлатларнинг ташқи сиёсатига хос белган субъектив ендошишлар устунлик қилиб қолади. Бунинг оқибатида халқаро муносабатларнинг боришида салбий холатлар келиб чикади. Ҳар бир давлат халқаро муносабатларда келиб чикадиган салбий холатларни бартараф қилишда ўз ташқи сиёсатини халқаро ҳуқуқ нормаларига асосланган ҳолда амалга ошириши, кўпчилик давлатлар томонидан эътироф этилган ташқи сиёсат принциплари талабларига риоя қилиши зарур. Халқаро муносабатлар тарихидан маълумки, бу муносабатларда келиб чикадиган муаммоларни ҳал этишга бир томонлама ендошиш ҳеч качон ижобий натижага олиб келмаган. Халқаро муносабатлар халқаро сиёсатнинг шундай мураккаб соҳаси ҳисобланадики, ҳар бир давлат ўзининг ташқи сиёсатида бу мураккабликларни ҳисобга олиши лозим. Халқаро муносабатлар алоҳида олинган бир мамлакат ҳаётига дахлдор бўлганлиги учун ҳам бу

муносабатларда жаҳондаги барча давлатларнинг ёки кўпчилик давлатларнинг мақсад-манфаатлари умумлашган тарзда акс этади. Бундай шароитда халқаро муносабатларнинг ривожланиши бирон-бир давлатга устунлик бермайди. Халқаро муносабатларда ташқи сиёсати белгиловчилик роли шунда намоён бўладики, бу муносабатлароанинг кандай ривожланиши биринчи навбатда давлатларнинг фаолиятига боғлиқ бўлади. Жамият ҳаётида амалда бўлган бошқа бирон-бир ташкилот ёки сиёсий куч халқаро муносабатларга давлат ташкилоти сингари кучли таъсир қила олмайди. Хатто Бирлашган миллатлар Ташкилоти ҳам ўзининг халқаро муносабатларига таъсирини унга аъзо бўлган давлатлар орқали амалга оширади. Ҳар бир давлат ўзининг ташқи сиёсатини амалга оширадиган махсус орган Ташқи ишлар вазирлигига эга. Бу вазирлик ўзининг кўп сонли мутахассис ва ташкилотчи кадрлари орқали давлатларнинг ташқи сиёсатида ифодаланган вазифаларни хилма-хил бўлиб, уларнинг самарали ҳал қилиб борилиши ҳар бир давлатнинг халқаро майдондаги нуфўзли ва обру- эътиборининг ошиб боришига сабаб бўлади. Халқаро муносабатларда давлатлар ташқи сиёсатининг белгиловчилик роли уларнинг бу муносабатларнинг ривожига кўшадиган амалий ҳиссаси билан ҳам белгиланади. Давлатларнинг халқаро муносабатлардаги амалий ҳиссаси мавжуд муаммоларни ҳал қилишга иқтисодий, сиёсий, маданий, ҳарбий йўллар билан кумак беришда аниқ намоён бўлади. Давлатларнинг халқаро муносабатларниг долзарб муаммоларига доир масалалардаги муносабати белгилаб берувчи халқаро аҳамиятга эга бўлган сиёсий хужжатларнинг ишлаб чиқилиши ва кабўл қилиниши ҳам уларнинг ташқи сиёсати орқали амалга оширилади. Айрим давлатлар томонидан икки томонлама ёки кўп томонлама имзоланадиган хужжатлар: шартномалар, деклорациялар, меморандумлар, баёнотлар ва бошқа турдаги сиёсий хужжатлар ҳамда уларда белгиланган сиёсий-ҳуқуқий нормаларга амал қилиш давлатлар ташқи сиёсатининг асосий жиҳати ҳисобланади.

Барча давлатлар бўлгани сингари ҳозирги босқичда ҳам давлатлар ўзининг ташқи сиёсатини турли йуналишлар орқали амалга оширмокда. Бундай йуналишлар турлича бўлиб, улар давлатлар ташқи сиёсатининг моҳияти ва мазмунини белгилаб бермокда. Ҳозирги босқичда давлатлар ташқи сиёсатининг асосий йуналишларидан бири тинчлик ва хавфсизлик учун курашдан иборат. Ҳар бир давлат ўзининг миллий хавфсизлигини таъминлашга интилиши, аввало унинг ички сиёсати орқали намоён бўлади ва ташқи сиёсатда акс этади. Бу ўз навбатида,тинчлик учун курашнинг хавфсизлик учун кураш билан бирлигини ифода қилади ва шу асосда давлатлар сиёсатига асос бўлади. Тинчлик ва хавфсизлик масаласи сиёсий масала бўлганлиги учун ҳам у давлатлар ташқи сиёсати орқали моддийдашади. Бинобарин, ҳар бир давлат ўзининг ташқи сиёсати орқали тинчлик учун амалий фаолият олиб боради ва бошқа давлатларни унга даъват этади. Тинчлик ва хавфсизлик учун кураш ҳозирги энг долзарб масалаларидан бири бўлиб колмокда. Дунёнинг айрим минтакаларида тинч вазиятнинг бўзилиб туриши, ҳарбий ҳаракатларнинг рўй бериши, ҳарбий курол-яроглар ишлаб чиқариш ва ҳарбий ҳаражатларни кўпайтиришга игтилиш сингари холатлар тинчлик ва хавфсизликка доимий равишда хавф солиб туради. Шунинг учун ҳам тинчлик ва хавфсизлик учун курашдан манфаатдор бўлган ҳар бир давлат бу йўлини ўз ташқи сиёсатининг асосий йуналиш қилиб олмокда. Ҳозирги даврнинг муҳим талабларидан бири тинчлик ва хавфсизлик учун курашда ягона давлат сиёсатининг бўлишидан иборат. Бу курашда сиёсий, ташкилий, ҳуқуқий, ҳарбий, иқтисодий ёки бошқа чора- тадбирларнинг ўзаро уйгун тизимига эга бўлиш ва уларнинг имкониятларидан самарали фойдаланиш муҳим аҳамиятга эгадир. Ҳозирги кунда дунёдаги кўпчилик давлатлар ўзининг ташқи сиёсатини яна шу асосда куришга ва олиб боришга ҳаракат қилмокда.

Давлатлар ташқи сиёсатининг асосий ва муҳим йуналишларидан яна бири умумбашарий муаммоларни ҳал этишда давлат сиёсатининг зарурлиги шундаки, бу сиёсат орқали давлатлар ўзининг имкониятларидан келиб чиққан ҳолда уларни ҳал қилишда иштирок этади. Умумбашарий муаммолар у ёки бу мамлакат худудида келиб чиққан бўлишига қарамай, уларнинг зарарли оқибатлари барча сиёсатида чуқур англаб этилмоги лозим. Давлат сиёсатида сансоларликка йўл куйиб бўлмагани сингари умумбашарий муаммоларни ҳал этишга ҳам ташқаридан томошабин бўлиб колиш мумкин эмас. Бу умумбашарий муаммоларни ҳал қилишнинг объектив эхтиежларига тўғри келмайди. Шунинг учун ҳам давлатлар ўзининг ташқи сиёсатида бу муаммоларнинг салбий оқибатларини чуқур англаб етиши ва уларни ҳал этишга амалда ҳаракат қилиши лозим. Халқаро вазиятни согломлаштириш учун кураш ҳам давлатлар ташқи сиёсатининг асосий йуналишларидан биридир. Давлатлар ўзининг ташқи сиёсати орқали халқаро вазиятнинг ўзгаришига таъсир кўрсатади. Бундай таъсир ижобий ёки салбий бўлиши мумкин. Агар ижобий таъсир халқаро вазиятнинг барқарор бўлишига олиб келса, салбий таъсир натижасида эса, халқаро вазиятда кескинлик холатлари кучаяди, давлатлар ўртасида ишончсизлик келиб чикади. Ҳар бир давлат ўзининг ташқи сиёсатида халқаро вазиятнинг ўзгариб туришини тўғри ҳисобга олиши унда рўй берадиган ўзгаришларнинг моҳиятини чуқур англаб етиши, уларнинг оқибатларини олдиндан сезиши ва шу асосда халқаро вазиятни тўғри бахолай олиши лозим. Халқаро вазиятнинг боришини тўғри бахолай билиш бу соҳада келиб чиқиши мумкин бўлган муаммоларни ҳал қилишнинг йўлларини олдиндан аниқлаш имконини беради. Давлатлар ташқи сиёсатининг муҳим йуналишларидан яна бири давлатлараро муносабатларни чуқурлаштириш ва уни янада такомиллаштириб боришдан иборат. Лавларлараро муносабатлар иқтисодий, ижтимоий-сиёсий, маданий, илмий-техникавий, ҳарбий ҳамкорлик

шаклларидан иборат бўлиб, бундай ҳамкорликни йўлга қўйиш ва амалга ошириш ташқи сиёсатга боғлиқ бўлади. Халқаро ташкилотлар билан алоқаларни ташкил этиш ва ривожлантириш ҳам ташқи сиёсатнинг муҳим йуналишларидан биридир. Давлатларнинг жаҳон ҳамжамиятидаги ўрни ва роли билан белгиланади. Давлатлар турли хилдаги халқаро ташкилотларнинг тенг ҳуқуқли аъзоси сифатида халқаро муносабатларда иштирок этади. Уларнинг бундай иштироки ўз ташқи сиёсатининг ишлаб чиқиш ва амалга оширишда муҳим асос бўлиб хизмат қилади. Халқаро ташкилотларнинг жаҳон сиёсатидаги аҳамияти бенихоя катта бўлганлиги сабабли уларнинг фаолияти давлатларнинг ташқи сиёсатига у ёки бу даражада таъсир кўрсатиши мумкин. Шу жиҳатдан қараганда, давлатларнинг ташқи сиёсатида уларнинг халқаро ташкилотларга муносабат билдириши ҳам турлича бўлиши табиийдир. Ҳозирги даврда ташқи сиёсатни мафкурадан холи қилишнинг зарурлиги ва аҳамияти жаҳондаги кўпчилик давлатлар томонидан эътироф этилмокда ва бунинг учун амалий ҳаракатлар қилинмокда. Бундай ҳаракатлар давлатлар ташқи сиёсатининг йуналишларидан бири сифатида давлатлараро муносабатларнинг ривожида муҳим аҳамият касб этмокда. ғоявий мухолифлик барча замонларда ҳам давлатлар ўртасидаги душманлик муносабатларининг кескинлашишига сабаб бўлиб келган. ғоявий мухолифликка асосланган давлат сиёсати ҳеч качон самарали натижага олиб келмаган. Аксинча, бундай сиёсат айрим холларда дунёни ҳалоқат екасига олиб келган. Шунинг учун ҳам ғоявий курашдан воз кечиш ҳозирги кунда давлатлар ташқи сиёсатидаги муҳим йуналишлардан бирига айланиб колмокда. ғоявий курашнинг зарурли оқибатлариниЎзбекистон Президенти И.А.Каримов қуйидагича таърифлаб кўрсатади: "“ғоявий мухолифлик утмишда давлатлараро муносабатларга соя солиб, давлатларнинг бир-бирига қарши икки гуруҳга бўлинишига сабаб бўлди. Дунёни ҳалоқат екасига олиб келди. Бундай келишмовчиликлар бугун ҳам давлатлараро ихтилофларни куч

ишлатиш йўли билан ҳал қилишга, бегунох одамларнинг курбон бўлишига, бутун-бутун халқларнинг фожиасига сабаб бўлаетир”. Давлатлар томонидан олиб бориладиган ташқи сиёсатнинг самарали бўлиши кўп жиҳатдан давлатларнинг ташқи сиёсати соҳасида амал қиладиган тамойилларида ҳар бир давлатнинг бошқа давлатлар олдида б урчи ва маъсулияти акс этади. Бунинг маъноси шундаки, давлатлар ўзининг ташқи сиёсати орқали жаҳон сиёсатида рўй берадиган ўзгаришларга бахо беришни, ўзаро мажбуриятларни доимо хис қилиб туришни, ташқи сиёсат соҳасида кўпчилик давлатлар учун маъкул бўлган қоида ва нормаларга амал қилишни ўз фаолиятларининг асосий жиҳати деб билишлари талаб қилинади. Ташқи сиёсат соҳасида амал қиладиган тамойиллар ҳам жамият ҳаётининг бошқа соҳаларида амал қиладиган тамойиллар сингари бирон-бир давлат томонидан ишлаб чиқилмаган. Улар давлатлар ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг ташкил топиш жараёнида бу муносабатларни самарали ривожлантириш этиежларидан келиб чиққан. Шунинг учун ҳам давлатларнинг ташқи сиёсатида амал қиладиган тамойиллар мажбурий ҳарактерга эга эмас. Уларга амал қилмаслик эса, давлатларнинг халқаро майдонда яккаланиб колишига сабаб бўлади. Давлатларнинг ташқи сиёсатида кўпгина умумий томонлар борки, бу уларнинг жаҳон сиёсатининг долзарб муаммоларни ҳал қилишда ўз фаолиятларини мувафиклаштиришларини талаб этади. Бу объектив зарурият давлатларнинг ташқи сиёсати соҳасида амал қиладиган тамойилларнинг талабларидан келиб чикади. Тенг ҳуқуқли асосларда ҳамкорлик қилиш, бир давлатнинг бошқасига ўз ҳукмини утказмаслиги, ички ишларга аралашмаслик, ғоявий мухолифликдан хола бўлиш, халқаро муносабатларга доир муаммоларни ҳал қилиш ишларида фаоллик кўрсатиш, ташқи сиёсат соҳасида ўзаро ишончни мустахкамлашга ҳаракат қилиш ва бошқа шулар сингари кўплаб тамойиллар ҳозирга босқичда давлатлар ташқи сиёсатини белгилаб бермокда. Бу тамойилларга огишмай амал қилиш давлатлар ташқи сиёсатининг ишончли ва самарали бўлишига ёрдам беради.

Ташқи сиёсат соҳасида давлатларнинг тенг ҳуқуқли ҳамкорлиги тамойили халқаро аҳамиятга доир масалаларни кандай мухокама қилиш ишларида ҳар бир давлатнинг ҳеч кандай чеклашларисиз иштирок қилиниши, уларнинг кабўл қилаетган қарорларида баравар овоз бериш ҳуқуқига эга бўлишини билдиради. Бинобарин, ҳеч бир давлат ташқи сиёсат соҳасида ҳам ўзининг камситилишига йўл куймайди. Давлатлар ташқи сиёсатининг тажрибаси шуни кўрсатадики, айрим холларда бир давлатнинг бошқасига нисбатан ўз хукумини утказишга ўриниши рўй бериб турган. Бундай ҳаракатлар оқибати кўп холларда боскинчилик урушлари билан тугаган. Аммо бунга барча мамлакатлар ташқи сиёсатига хос хусусият деб қарамаслик керак. Дунёда кўпчилик давлатлар ўзининг ташқи сиёсий фаолиятини бошқа давлатлар билан тенг ҳуқуқли ҳамкорлик асосида олиб борган. Бундай давлатларнинг халқаро давлатларнинг майдондаги обру-эътибори ошиб борган. Шунинг учун ҳам кўпчилик давлатлар ташқи сиёсат соҳасида бошқа давлатларга ўз ҳукмини утказмасликка ҳаракат қилиб келмокда ва бу соҳадаги ҳар кандай ташаббусни қўллаб-қувватламокда. Ҳозирги кундаЎзбекистон Республикаси ўзининг ташқи сиёсатида бу тамойилга огишмай амал қилиш асосида жаҳон ҳамжамиятида алоҳида нуфўзга эга бўлмоқда. Давлатлар ўртасида ишончсизлик холларнинг рўй бериши уларнинг ички ишларига аралашиш оқибатида келиб чикади. Бундай холатлар давлатлар тарихида жуда кўп бўлган. Ҳозирги давр ҳам бундан мустасно эмас. Кейинги ун йилликлар давомида собик СССР,АҚШ, Англия, Франция, Исроил, Жанубий Африка Республикаси, Хитой сингари мамлакатларнинг ташқи сиёсатида бошқа давлатларнинг ва халқаро муносабатларга кучли салбий таъсир кўрсатмокда. Шунинг учун ҳам дунёдаги кўпчилик давлатлар ўзларининг ташқи сиёсатида ички ишларга аралашмаслик тамойилига амал қилишга ҳаракат қилмокдалар ва бошқа давлатларни ҳам бунга даъват этмокдалар.

Давлатлар ташқи сиёсатининг ишончли бўлишида ғоявий мухолифатликдан воз кечиш тамойилига амал қилиш ҳам муҳим аҳамиятга эгадир. ғоявий мухолифлик давлатларни бир-бирига яқинлаштириш эмас, балки уларни узоқлаштиришга, улар ўртасида душманлик кайфиятининг авж олишига сабаб бўлади. 16.3.Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсатининг асосий тамойиллари. Президент И.А.Каримовнинг “Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли”, “Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартларива тараққиёт кафолотлари” каби асаралрида, маъруза ванутқларида мамлакатимиз ташқи сиёсат ва ташқи иқтисодий алоқаларининг асосий тамойиллари назарий ва амалий жиҳатдан пухта асослаб берилди. Ташқи сиёсий ва ташқи иқтисодий йўлни белгилашда жаҳон тажрибасидан фойдаланилди, мамлакатимиз, халқиимз хусусиятлари ва манфаатлари ҳисобга олинди. Ташқи сиёсатга тинчлик, барқарорлик, ҳамкорлик йўли асос қилиб олинди. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 17-моддасида мамлакатимиз ташқи сиёсат қоидалари қонунлаштирилди. Ўзбекистонни халқаро ҳуқуқ субъекти сифатида белгилайдиган, республиканинг ташқи сиёсий ва ташқи иқтисодий алоқаларини тартибга соладиган қонунлар қабўл қилинди. Ҳозирги вақтда Ўзбекистон Ўзининг ташқисиёсати қуйидаги тамойилларга асосланган ҳолда олиб бормоқда. Бу тамойиллар:  мафкуравий қарашлардан қатъий назар ҳамкорлик учун очиқлик, умуминсоний қадриятларга, тинчлик вахавфсизликни сақлашга содиқлик;  давлатларнинг суверен тенглиги ва чегаралар даҳлсизлигини ҳурмат қилиш;  бошқа давлатларнинг ички ишларига аралашмаслик;  низоларни тинч йўл билин ҳал этиш;

 куч ишлатмаслик ва куч билан таҳдид қилмаслик;  инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳурматлаш;  ички миллий қонунлар ва ҳуқуқий нормалардан халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган қоидалари ва нормаларининг устиворлиги;  давлатнинг, халқнинг олий манфаатлари, фаровонлиги ва хавфсизлигини таъминлаш мақсадида итттифоқлар тўзиш, ҳамдўстликларга кириш ва улардан ажралиб чиқиш;  тажовўзкор ҳарбий блоклар ва уюшмаларга кирмаслик;  ташқи алоқаларни ҳам икки томонлама, ҳам кўптомонлама келишувлар асосида ривожлантириш, бир давлат билан яқинлашиш ҳисобига бошқасидан ўзоқмаслик; Мамлакатимизнинг жаҳон халқлари тинчлиги ва хавфсизлигига мос бўлиб тушган тинчликсевар ташқи сиёсати, уни жаҳонда мустақил давлат сифатида тезда тан олишини таъминлади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. ЎзбекистонРеспубликасининг Конституцияси. Т.: 1992 2. Каримов И.А. “Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли2. Т.: 1992 3. Каримов И.А. “Ўзбекистон буюк келажак сари”. Т.: “Ўзбекистон”. 1998 4. Каримов И.А. Ватан озодлиги – олий саодат.Ўзбекистон Олий Мажлисининг Х V сессиясидаги маъруза. 20 август 1999 йил. 5. Рафиков Г.А. Хошимов Т.Р., Тураев А. “Сиёсатшунослик асослари”. Ўқув қўлланма. Термиз.: 1997 10-Мавзу:

O'xshashlar

Сиёсат ва инсон

Минтакий сиёсат ва районлаштириш

Миллий сиёсат

Халкаро тизим ва ташки сиёсат

Шахс сиёсат субъекти