Сиёсат ва инсон - Sotsiologiya - Referatlar

Сиёсат ва инсон

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

87 KB

Ko'chirib olish

Сиёсат ва инсон Режа: 1. Инсон сиёсатининг субъекти ва объекти сифатида 2. Инсон ва сиёсат ўртасидаги муносабатларнинг тамойиллари 3. Инсон сиёсий фаолиятининг шакллари 4. Ўзбекистонда шахснинг сиёсий фаоллигини кучайтириш вазифалари

Инсон - сиёсатнинг объекти ва субъекти сифатида Инсон - сиёсатнинг субъекти масаласини тушуниш аввало "субъект" ва "объект" тушунчалари устида тўхталиб ўтишни тақозо этади. Бу тушунчаларни кўриб чиқмасдан инсон - сиёсатнинг субъекти масаласини туғри тушуниш мушкулдир. "Субъект" - лотинча "Subjectus" сўзидан келиб чиққандир. Бу сўз амалий фаолият ташувчиси деган маънони англатади. Ҳозирги замонда "субъект" тушунчаси "объект"га, ташқи дунёга қарама - қарши турувчи, интилишга, фаолият кўрсатишга, йўналтиришга қодир бўлган ва фаол харакат қилувчи инсонни англатади. "Объект" тушунчаси эса субъектнинг фаолияти қаратилган, ундан ташқарида мавжуд бўлган нарсалар ва ҳодисаларни англатади. "Субъект" ва "объект" - билиш назариясининг қўшалоқ тушунчаларидир. Бу тушунчалар биргаликда, ўзаро алоқадорликда ишлатилади. Объектсиз субъектни, субъектсиз объектни тасаввур этиб бўлмайди. Адабиётларда "субъект" ва "объект" тушунчалари билан бир қаторда "субъективлик" ва "объективлик" тушунчалари ҳам кенг ишлатилади. Бу тушунчалар мазмунан бир - бирига яқин, бир тартибдаги тушунчалардир. Уларни "субъективизм" ва "объективизм" тушунчалари билан алмаштириб юбормаслик лозим. Улар бир - биридан жиддий фарқ қилади. "Субъективизм" тушунчаси объектив қонуниятларга зид бўлган, бир томонламалик ва эҳтирослар устунлик қилган, ҳато қарорлар ва ҳаракатларни англатади. Бундай фаолият касбий тайёргарликка, зарур билим ва тажрибага эга бўлмаган кишилар томонидан содир этилади. "Субъективлик" тушунчаси эса субъектга таъриф беришни билдиради. Бу тушунча реал воқеликни ҳисобга олувчи, унинг қонуниятларига биноан ҳаракат қилувчи инсон фаолиятини англатади. "Объективлик" ва "объективизм" ҳам бир хил мазмундаги тушунчалар эмас. Улар ҳам бир - биридан тубдан фарқланади. "Объективизм" – воқеликни танқидий баҳолашдан воз кечиш, қадриятий

ёндошувни инкор этишдир. Бу тушунчада субъектив омилга оид барча нарсалар инкор этилади. Объективлик тушунчаси эса субъекчта боғлиқ бўлмаган ҳолда мавжуд бўлган нарса ва ҳодисаларни англатади. Энди "инсон - сиёсатнинг субъекти" тушунчасини кўриб чиқамиз. Сиёсий адабиётларда "сиёсат" тушунчаси билан бир қаторда "инсон - сиёсатнинг субъекти" тушунчаси ҳам кенг қулланилади. Бу тушунча сиёсий категориялар тизимида ўзига хос ўринга эгадир. Хўш, "инсон - сиёсатнинг субъекти" тушунчаси нимани англатади? Бу тушунча инсон сиёсий борлиқнинг яратувчиси, бунёдкори, ижодкори, унинг фаол, онгли ва мақсадли иштирокчиси эканлигини англатади. Бошқача қилиб айттанда, индивиднинг тор тасаввурлар доирасидан чиқиши, ўз эҳтиёжларига мос равишда, хатти - ҳаракатлари 6илан жамият сиёсий тизимига фаол ва изчил таъсир кўрсатиши, янги ижтимоий - сиёсий муносабатларнинг шаклланишига имкон бериши "инсон - сиёсатнинг субъекти" тушунчаси нинг маъно ва мазмунини ташкил этади. "Инсон - сиёсатнинг субъекти" тушунчаси ижтимоий - сиёсий фанлар учун муҳим аҳамиятга эга. Бу тушунча "сиёсат", "ҳокимият" тушунчаларини мазмунан янада тўлдиради ва бойитади, уларга аниқлик киритади. "Инсон - сиёсатнинг субъекти" тушунчаси бошқа сиёсий тушунчалар каби сиёсий фикр тараққиётининг маҳсулидир. Бу тушунчани тадқиқ этишга сиёсий фикр тарихида улкан ва ўзлуксиз эътибор қаратиб келинмоқда.Буюк юнон файласуфи Арасту инсон ўзининг табиатига кўра сиёсий мавжудот эканлигини асослаб берган эди. У инсон сиёсатда ўзининг борлигини ифода этишини, ҳарбий, суд ва қонун чиқариш ишлари билан бевосита шуғулланишини, сиёсий организмларнинг ажралмас қисмига айланишини кўрсатиб ўтади. Умуман, сиёсий фикр тарихида, у хоҳ Шарқда, хоҳ Ғарбда бўлсин, инсон доимо ижтимоий ва сиёсий жараёнларнинг марказига кўйиб ўрганилган. Ўрта асрда Марказий Осиёлик улуғ мутафаккир Абу Наср Фаробий "инсон - сиёсатнинг субъекти" тушунчасини

ишлаб чиқиш ва уни 6ойитишга катта ҳисса қўшди. У инсоннинг сиёсатда фаол иштирок этишининг сабабларини, моҳиятини очиб беради. Унинг фикрича, инсон – бошқа кишилар билан муомалада бўлиши, сиёсатда фаол иштирок этиши орқалигина 6ахтли ҳаётга, тинчлик - тотувликка эришуви мумкин. Янги даврда"инсон - сиёсатнинг субъекти" тушунчасининг янада ривожлантирилиши инглиз файласуфи Ж.Локк ва бошқаларнинг номи билан боғлиқдир. Ж.Локкнинг таъкидлашича, сиёсат, қонун - шахс эркинлигини таъминлаш ва кенгайтиришнинг асосий воситасидир. У ҳеч бир инсон ҳеч қаерда сиёсат, қонун ва қонунийликка амал қилмасдан яшай олмайди, деб ҳисоблайди. Умуман сиёсий фикр тарихида бирорта ҳам мутафаккир инсон сиёсатнинг субъекти эканлигини инкор этмаган. Барча мутафаккирлар инсон ижтимоий субъектгина эмас, балки сиёсий субъект эканлиги ҳам қайд қилганлар. Дарҳақиқат, инсон - сиёсатнинг субъектидир. У сиёсат оламидаги ўзгаришларни амалга оширишга қодир бўлган буюк зотдир. Аллоҳ таоло инсонга ижтимоий - сиёсий ҳодисаларни билиш, уларни ўзгартириш учун ақл - идрок ато этган. Айнан ақл - идрок орқали инсон сиёсат субъекти бўлиб майдонга чиқади, ижтимоий ҳодисаларни билади, уларни ўзгартиради. Ер юзида ҳукумронлик қилаётган давлатлараро тинч- тотувлик, ижтимоий хавфсизлик, барқарорлик, миллатлараро ҳамжиҳатлик, эркинлик, озодлик - буларнинг барчаси инсон сиёсий фаолиятининг натижасидир. Инсон сиёсатнинг субъекти сифатида кўп ёки оз даражада муайян вазифаларни бажаради. У сайловчи сифатида овоз бе ради, аскар сифатида Ватанни ҳимоя қилади, курашчи сифатида турли сиёсий акцияларда иштирок этади, ўз эътиқодини намойиш қилади, зулмга, хавфсизликка, адолатсизликка қарши курашади, халқ вакили сифатида давлат органлари, жамоат ташкилотларининг ишида, бошқарув қарорлари ва сиёсий йўлни ишлаб чиқиш ҳамда қабул қилишда қатнашади, етакчи сифатида ижтимоий - сиёсий ҳаракатга бошчилик қилади, уни уюштиради ва бахт - саодатга йўналтиради.

Умуман, сиёсатдан холи бўлган инсон бўлмайди. Улар бир инсон кўпроқ ёки камроқ даражада сиёсат билан боғланган бўлади. Кимдир ўзини сиёсатдан ҳоли деб ҳисоблайдиган бўлса, хато қилади. Чунки ҳap бир инсон давлат ва жамиятда яшаб, унинг сиёсатидан ташқарида бўла олмайди. У сиёсатда фаол иштирок этмаган вақтда ҳам унии г манбаи ҳисобланади. Эртами ёки кеч, барибир, ансон уйлашга, оқу қорани ажратишга, ўзлигини англашга, сиёсий фаоллигини намойиш этишга мажбур бўлади. Сабаби, ижтимоий хаётдаги жиддий муаммолар, тусиқлар ўзидан - ўзи барҳам топмайди. Бу муаммолар ҳар бир кишидан мустақил фикрлашни, воқеаларни таҳлил этишни, муайян хулосалар чиқаришни, фаол ҳаракат қилишни, бошқаларга таъсир кўрсатишни, ўзлигини намоён этишни талаб этади. Ҳар бир инсон ҳар доим ҳам сиёсатнинг ҳақиқий субъекти ҳисобланадими, деган савол туғилиши мумкин. Бу саволга йўк, деб жавоб бериш туғри бўлади. Чунки, у ёки бу инсон муайян сиёсий сифатларни эгаллаганда, ўзлигини тўла ва тўғри англаганда, ўзини жамиятнинг таркибий қисми, деб 6илганда, ўзгаларнинг манфаатларига холисона ёндоша олганда, бошқаларга таъсир кўрсата олганда сиёсатнинг ҳақиқий субъекти ҳисобланади. Сиёсат субъекти бўлган инсон қайси гуруҳга, миллатга мансуб бўлишидан қатьий назар тор доирадаги фикрлашдан ҳоли бўлади. У ўзини бутун инсониятнинг таркибий қисми, деб билади, кенг доирада фикрлайди, миллат манфаатини шахсий манфаатдан устун кўяди, халқларни бир - биридан узоқлаштиришга эмас, балки бир - бирига яқинлаштиришга хизмат қилади, Инсон сиёсатнинг ҳақиқий, фаол субъекти бўлиши бу- комиллик даражасига кўтарилиш, мустақил, ҳолисона фикрлаш, Ватанга, эл - юртга ситқидилдан фидоийлик билан хизмат қилиш, иродали, жасур, ўзгаларга нисбатан ибрат, уларга ром – шафқатли, меҳр - мурувватли бўлиш демакдир. Етукликка кўтарила олмаган, иродали, фидоий бўлмаган инсон сиёсатнинг ҳақиқий субъекти бўла олмайди. Инсон сиёсатнинг субъекти сифатидаги

фаолияти кўринишлари бир хил эмас. У хилма - хил шаклларда намоён бўлади. Жамият сиёсий тизимининг сифат ва хусусиятларига боғлик ҳолда инсон сиёсий фаолиятининг бир қатор шаклларини, аввало, бевосита ва билвосита шаклларини ажратиб кўрсатиш "мумкин. Инсон сиёсий фаолиятининг бевосита шаклларига: сайловлар, петициялар, йиғилишлар, умумхалқ сўрови, референдумларда қатнашишлари киради. ' Унинг бевосита шаклларини, парламент, ҳокимиятнинг маҳаллий органлари, жамоат ташкилотлари ва бирлашмаларига сайланган кишиларнинг фаолияти ташкил этади. Инсоннинг сиёсат субъекти сифатидаги фаолиятига муассасавий, қонун томонидан рухсат этилган ёки номуассасавий, ҳуқуққа зид шакллар ҳам киради. Унинг муассасавий, қонун томонидан рухсат этилган шаклларига: кишиларнинг сайлов кампаниялари ва сайловларда давлат ҳокимияти, олий ва махаллий давлат органларининг ишларида, сиёсий партиялар фаолиятида иштирок этишлари киради; номуассасавий, ҳуқуққа зид шаклларига эса: рухсат этилмаган митинглар, қўзғолонлар, ҳокимиятни ўзбоши мчалик 6илан эгаллашларда қатнашишлари ва ҳоказолар киради. Хўш, инсон сиёсий фаолияти қандай турларга бўлинади? Инсоннинг сиёсий фаолияти ўзининг мақсадларига кўра конструктив - позитив ёки негатив-деструктив, ҳуқуқий меъёрларни бузувчи, ғайриижтимоий, ғайриконституциявий бўлиши мумкин. Агар инсоннинг конструктив - позитив сиёсий фаолияти жамиятнинг сиёсий системасини барпо этишга ва мустаҳкамлашга, ижтимоий муносабатларни барқарорлаштиришга хизмат қилса, унинг деструктив- негатив сиёсий фаолияти эса сиёсий системани беқарорлаштиришга, уни бузишга, яксон этишга қаратилади. Сиёсий фаолиятнинг биринчи турига эркин, демократик сайловлар, референдумлар, йиғилишлар, музокараларда иштирок этишлар мосол бўлса, иккинчи турига эса сиёсий терроризм яққол мисол бўла олади. Инсоннинг сиёсат субъекти сифатидаги фаолияти ўзининг моҳиятига кўра ҳақиқий ёки сохта, номигагина бўлиши мумкин. Идора этиш

функциялари ва ҳуқуқларини, сиёсий фаоллик шакллари ва усулларини яқори даражада эгаллаган ва улардан самарали тарзда фойдалана биладиган иродали, фидойи инсон - сиёсатнинг хақиқий субъекти хисобланади. У жамият "дардини" ўзининг "дарди" тарзида англайди, жамият сиёсий ҳаётининг ўзгариши унинг шахсий,оилавий хаётига қай даражада таъсир этиши мумкинлигини аниқ пайқайди, ижтимоий муаммоларни бартараф этишда жасурлик ва фидоийлик кўрсатади. Агар у ёки бу нисон худбинлик гирдобига ўралиб қолса, халқ тақдирига панжа орасидан қараса, конъюктурага, шамолнинг қайси томондан эсишига қараб ҳаракат қилса, ўзига фойдали бўлган пайтдагина фаоллик кўрсатса уни сиёсатнинг ҳақиқий субъекти деб бўлмайди. Бундай инсон сохта, номигагина субъект бўлиб қолаверади. Инсоннинг сиёсий фаолияти ўзининг мазмунига кўра фаол ёки сусткаш бўлиши мумкин. Жамият муаммоларини туғри ва теран англайдиган, уларни ҳал этишда реал, изчил ва тўла иштирок этадиган инсон сиёсатнинг фаол сбъекти ҳисобланади. Сиёсий фаоллик ярим - ёрти тадбирлар, ноизчил ҳаракатлар билан сиғиша олмайди. Агар сиёсий шахс иштирок этиш шаклларини ва усулларини пухта ва пишиқ эгаллаган бўлса, улардан самарали фойдалана олмаса бундай инсонни фаол сиёсат субъекти деб ҳисоблаб бўлмайди. Кўпинча бундай киши ниманидир қўллаб кўрмайди, ним агадир интилмайди. Унда жамият хаётида содир бўлаётган вокеаларга сиёсий индиферентлик – бефарқлик, лоқайдлик устун туради. Инсоннинг сиёсий фаолияти ўзининг амалга ошириш усулига кўра ҳам бир хил эмас. У авторитар ёки демократик фаолият бўлиши мумкин. Агар авторитар сиёсий фаолият маъмурий – буйруқбозлик усулларига таянса, демократик сиёсий фаолият эса ўзаро ишонч ва ҳамкорликка таянади. Инсоннинг сиёсат субъекти сифатидаги фаолияти турлари юқорида эътироф этилганлар билан чегараланиб қолмайди. У чекланмаган ёки чекланган, тинч ёки агрессив, кўнгилли ёки мажбурий, анъанавий ёки

ноанъанавий, легал ёки нолегал, легитим ёки нолегитим, уюшган ёки стихияли бўлиши ҳам мумкин. . Инсон сиёсатнинг субъекти сифатида шаклланишининг асосий омиллари Хўш, нима учун инсон сиёсатнинг ҳақиқий, фаол субъекти эмас, балки объекти бўлиб қолади? У сиёсатнинг ҳақиқий субъекти сифатида шаклланиши учун қандай омиллар сабаб бўлади? Маълумки, муайян ижтимоий - сиёсий, иқтисодий, маънавий - маърифий омиллар, шарт - шароитлар негизида сиёсат субъекти бўлиб шаклланади. Бундай омиллар мавжуд бўлмас экан, инсон сиёсатнинг субъекти бўлиб шаклланмайди. У сиёсатнинг объектилигича қолаверади. Инсон сиёсатнинг ҳақиқий субъекти сифатида шаклланиши аввало, ижтимоий - сиёсий омил - демократик сиёсий режимнинг мавжудлигига боғлиқдир. Жамиятда бундай муносабатлар мавжуд бўлмаса, мустаҳкамланиб борилмаса инсон сиёсатнинг субъекти бўлиб шаклланмайди. Жамиятда мавжуд бўлган авторитар, маъмурий- буйруқбозлик сиёсий тизими эса инсоннинг сиёсат субъекти бўлиб шаклланишига имкон бермайди. Аксинча, бу тизим инсонни кулликка маҳкум этади, уни ҳокимиятдан бегоналаштиради, биқиқлик, бефарқликни туғдиради, бошқарув аппаратларини халқдан узоқлаштиради. Жамиятда демократик сиёсий тизимнинг мавжудлиги ва унииг мустаҳкамланиб бориши - инсон сиёсатнинг субъекти бўлиб шаклланишининг ҳал қилувчи шартидир. Бундай сиёсий тизим инсон сиёсий фаолиятининг ривожланишига кенг имкониятлар яратади, уни рағбатлантиради. Жамият сиёсий тизими қанчалик демократик бўлса, инсон шунчалик сиёсий хаётда фаол иштирок этади. Инсон сиёсатнинг субъекти сифатида шаклланиши жамиятда фақат демократик сиёсий тизимнинг мавжудлиги 6илан белгиланиб қолмайди. У жамият иқтисодиётининг тараққий этиб бориши даражасига, халқнинг моддий фаровонлигига кўп жиҳатдан боғлиқдир.

Жамият иқтисодиётининг юқори даражада тараққий этиши фуқаролик хизматининг билимдон, малакали, касбий тайёргарликка эга бўлган бошқарув кадрлари корпусининг шаклланиши учун зарур база бўлиб хизмат қилади. Етишмовчилик, қашшоқлик шароитида демократия негизида самарали бошқариш учун зарур бўлган умумтаълим ва касб тайёргарлигининг юқори даражасига оммавий миқёсда эришиш қийин. Бундай шароитда кадрларни шакллантиришда, улардан фойдаланишда билимдонлик ва касбга бўлган талаблар бошқа тамойиллар: қон - қардошлик, юртдошлик, ошна – оғайнигарчилик, бошлиққа содиқлик ва бошқалар 6илан алмаштирилади. Давлат хизмати, сиёсий фаолиятга тезда бой бўлиб кетиш мақсадида шахсий манфаатларини қондиришнинг воситаси сифатида қараш бошқариш тизими учун оғир оқибатлар келтириб чиқаради. Давлат иктисодиётининг тараққий этиши, халқнинг фаровонлигига эришуви - инсон сиёсатнинг субъекти сифатида шаклланишининг асосий шартларидан биридир. Жамият қанчалик иқтисодий жиҳатдан тараққий этиб борса, у идора қилишнинг демократик шаклларига шунчалик очиқ бўлади. Халқ қанчалик бой ва бадавлат, фаровон яшаса, у шунчалик демократияни қўллаб - қуватлайди ва химоя қилади. Инсоннинг сиёсат субъекти сифатида шаклланиши жамиятнинг, маънавий, маърифий жихатдан ривожланишига ҳам боғлиқдир. Сабаби маънавий, маърифий жихатдан тараққий этмаган жамият ҳеч қачон инсонни сиёсат субъекти сифатида шакллантира олмайди. Бундай жамият ва унинг фуқаролари сиёсий манипуляция- фирибгарликнинг объекти бўлиб қолаверади. Маънавий қашшоқ, саводсиз бўлган инсон сиёсатдан ташқарида бўлади. У сиёсий харакатларнинг субъекти эмас, балки объекти бўлиб қолади. Тарихий тажриба шуки кўрсатадики, инсонкинг маълумотлилик даражаси қанчалик катта бўлса, у шунчалик сиёсий билимдон ва сиёсий фаол бўлади. Энг асосийси, демократик йўл, кўрсатмалар, ҳатти - ҳаракатларга мойил бўлади. Хусусан, юқори билим инсоннинг сиёсий дунё қарашини кенгайтиради, сабр – тоқатли, меҳр – оқибатли бўлишга ёрдам беради,

экстремистик ғояларга алоқадор бўлишдан сақлайди, сайлов компаниялари даврида унинг одил ва оқилона йўлни танлаш қо6илиятини оширади. Юқори маълумотга эга бўлган шахс ҳукуматнинг қарорларини, кўрсатмаларини яхши англайди, сиёсий ҳабарларни чуқур билади, кенг доирадаги масалалар бўйича ўзининг мустақил фикрига эга бўлади. Инсон қанчалик маълумотли бўлса-унинг сиёсий баҳс - мунозараларида иштирок этиш эҳтимоли шунчалик юқори бўлади. У ўзини кичик бир мурувват эмас, балки ҳукуматга таъсир кўрсатишга қодир инсон, деб ҳисоблайди. Индивид қанчалик маълумотли бўлса, у муайян жамоат ташкилотларининг фаол аъзоси бўлиши, ўзини ўраб турган ижтймоий - сиёсий муҳитга ишонч билдириши эҳтимоли шунчалик юқори бўлади. Шундай қилиб, инсон сиёсатнинг субъекти сифатида муайян ижтимоий - сиёсий, иқтисодий, маънавий- маърифий омиллар, шарт - шароитлар негизида шакланади. Бу омиллар ё инсон сиёсий фаолиятининг ривожланишига, унинг сиёсий арбоб сифатидаги потенциал фазилатларининг очилишига, шахснинг жамият сиёсий ҳаётининг ҳақиқий субъекти сифатида шакллайишига ёрдам беради ёки бу жараёнларни қийинлаштиради ва сиёсий негизини консервация қилади. Инсон ҳуқуқлари Инсон ўзини сиёсат субъекти сифатида намоён қилиши - "инсон ҳуқуқлари" тушунчаси билан чамбарчас боғлиқдир. Юқорида таъкидлаб ўтилганидек, фақат демократик жамиятгина инсонни сиёсат субъекти сифатида қарор топишини тўла таъминлайди. Демократик жамиятдагина инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини тўла тан олиниши ва кафолотланиши асосланади. Инсон ҳуқуқлари тушунчасининг пайдо бўлиши жамият, давлат, инсоннинг ривожланиши билан боғлиқ. Тарихан табиий ҳуқуқ ғояси ва биринчи минг йилликда пайдо бўлди ва ривожланди. Аммо бу даврда ҳуқуқ монарх (шоҳ) томонидан фуқароларга берилган имтиёзлар сифатида талқин қилинган. Инсон ҳуқуқлари тушунчасининг заманавий талқинини ғарбий Европа либерал мутафаккирлари Локк, Монтескье, Руссо, Кант в.ҳ.лар

асослаб беришган. Улар инсоннинг яшаш, эркин бўлиш, мулкка эга бўлиш, зулмга қаршилик кўрсатиш каби бош ҳуқуқларини табиий, бегоналашмайдиган ва муқаддас, деб баҳолашди. Бунда ҳуқуқларнинг табиийлиги, деганда улар инсонга туғилишдан хос эканлигини , бегоналашмаслиги улар сиз индивидлар ўз инсоний сифатларини намоён эта олмасли гини, муқаддаслиги инсоний қадриятлар ичида уларнинг энг юқори ўрин тутишини англатади. Ҳозирги вақтда негатив (эркинликлар) ва позитив инсон, ҳуқуқларини ажратиш қабул қилинган. Негатив ҳуқуқларга кўра инсоннинг ҳаётига кимнинг бўлмасин давлат, одамларнинг аралашуви тақиқланади, шахс ҳуқуқ ва эркинликлари абсолют, асосий ҳисобланади. У асосан эркинликлар ва фуқоролик (шахсий) ҳуқуқларидан ташкил топади. Негатив ҳуқуқларининг амалга ошиши давлат ресурслари, мамлакатнинг ривожланиш даражасига боғиқ эмас. Аксинча, позитив ҳуқуқлар давлат, шахслар, ташкилотларнинг фуқароларга имтиёзлар бериш, ҳуқуқларни таъминлаш борасидаги фаолиятини белгилаб беради. У асосан ижтимоий ҳуқуқларни ўз ичига олади. Инсон ҳуқуқларини яна қуйидагича бўлиш қабул қилинган: - шахсий ҳуқуқлар - сиёсий ҳуқуқлар - иқтисодий ҳуқуқлар Уларни одатда биринчи авлод ҳуқуқлари дейилади. Негаки уларнинг барчаси негатив табиатга эга ва инсонни бошқалар тажовузидан ҳимоя қилишни мақсад қилиб қўяди. Иккинчи авлод ҳуқуқларига давлат ва жамият моддий ресурсларини жалб қилиш орқалигина амалга ошиши мумкин бўлган ҳуқуқлар киради ва улар давлатнинг ҳар бир инсонга муносиб ҳаёт таъминлаши билан боғлиқ. - ижтимоий ҳуқуқлар. - маданий ҳуқуқлар. -экологик ҳуққлар.

Бундан ташқари коллектив ҳуқуқлар (оила, ишлаб чиқариш жамоалари, сексуал ёки миллий камчиликлар, халқлар ҳуқуқлари в.ҳ.) ҳам мавжуд. Инсон ҳуқуқлари масаласи ҳозирги даврнинг энг мураккаб ва кўп қиррали муаммоларидан бири бўлиб келяпти. Бир томондан бу-минг йиллар давомида дон ишмандлар, файласуфлар, арбобларни ўйлантираётган муҳим назарий масала бўлса, иккинчи томондан, ҳар бир инсон кундалик ҳаёти давомида тўқнаш келадиган долзарб амалий масаладир. Инсон ҳуқуқлари масаласи сиёсат ва мафкура 6илан белгиланишидан ташқари, турли маданиятлар, цивилизациялар доирасида турлича амал қилувчи ҳодисадир. БМТ ва халқаро ҳужжатларнинг шу масалада яратилиши тарихини таҳлил қиладиган бўлсак, уларнинг асосини инсон ҳуқуқларини тушунишнинг евроатлантик стандарти ташкил этишини кўрамиз. Инсо ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясини тайёрлаш жар аёнидаёқ эътиборсиз қолдирилган бир нечта нуқтаи назар аниқланди: масалан, Жанубий Африка иттифоқининг ирқлар тенглиги тўғрисидаги, ёки бир гypуҳ мусулмон давлатларинииг эътиқод эркинлиги туғрисидаги, собиқ СССРнинг ижтимоий– иқтисодий ҳуқуқларнинг сиёсий ҳуқуқлардан устунлиги туғрисидаги ғоялари турли сабабларга кўра рад этилди.1. Улар 70-80-йиллардаги ҳужжатларда қисман ўзаксини топган. Аммо ҳозирги дунёда турли маданиятларга хос турли ёндошувлар ўзига йўл очиб боряпти. Инсон ҳуқуқи масаласи - сиёсий масала, негаки у жамият ва шахс муаммоларини ҳал қилиш билан боғлиқ. Бир соҳадаги эркинликларга эга бўлиш бошқа соқада уларнинг чекланишига олиб келиши - табиий ҳуқлapra сиёсийҳ ҳуқуқларкинг қўшилишига оли6 келди. Аммо табиий ва фуқаролик ҳуқуқларига эга инсон сиёсий воситалар билан вазиятни туғирлаши ва ўзини ҳимоя қилиши мумкин, деган умид амалда ўзини оқламади. Шозирги вақтда ҳам инсон ҳуқуқларини таъминлаш кўп ҳолларда давлатнинг зиммасига юкланиб боряпти .

АДАБИЁТЛАР: 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. - Т.: “Ўзбекистон”, 2003. 2. Каримов И.А. “Ўзбекистонда демократик ўзгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асослари шакллантиришнинг асосий йўналишлари” 9-жилд. – Т.: 2002. 3. Каримов И.А. Бизнинг мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, модернизация ва ислоҳ этишдир. - Т:. “Ўзбекистон”, 2005. 4. Политология.Ўқув қўлланма. Т.А. Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти. “ЎАЖБНТ” маркази. 2002. 5. Юсупова Г.Х., Жабборов Х.Ж., Қосимова Х.Х. Сиёсат назарияси. – Т.: 2003 6. Пугачев В.П., Соловьев А.И. Сиёсатшуносликка кириш.Олий ўқув юртлари учун дарслик. – Т.: “Янги аср авлоди”. 2004. 7. Макаренков Е.В., Сушков В.Н. Политология: альбом-схем. - М.: 1998. 8. Шахс сиёсий-ҳуқуқий муносабатлар тизими субъекти сифатида. Маъсул мухаррир: Каримов Б.Р. – Т.: “Ўзбекистон”, 1996.

O'xshashlar

Минтакий сиёсат ва районлаштириш

Миллий сиёсат

Халкаро тизим ва ташки сиёсат

Ташқи сиёсат ва халқаро муносабатлар

Шахс сиёсат субъекти