Сиёсат субьектларининг психологик хусусиятлари - Sotsiologiya - Referatlar

Сиёсат субьектларининг психологик хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53.5 KB

Ko'chirib olish

С иёсат субьектларининг психологик хусусиятлари Режа: 1. Сиёсатда шахснинг ўрни. 2. Сиёсатчи шахси ҳақидаги назариялар. 3. Сиёсатчи шахсини ўрганишга бағишланган тадқиқот турлари. 4. Сиёсатчи шахсига хос касбий ва индивидуал хусусиятлар.

1. Сиёсатда шахснинг ўрни Сиёсатда шахс муаммоси абадий муаммолардан биридир. У файласуфлар ва тарихчилар, ёзувчилар ва моралистлар, диний мутафаккирлар ва психологлар қизиқишини ўзига жалб қилиб келмоқда. Ҳозирги кунда сиёсатчиларнинг кўпчилиги сиёсий жараён давомида шахс омилини ўрганиш лозимлигини тан олишади. Сиёсатчининг усули ва таъби, оила аъзолари ва спорт турларига қизиқишлари, доимо кўпчилик диққат марказида туради. Сиёсатчини шахс сифатида билишимиз билан бирга кўз ўнгимизда унинг сиёсий харакатлари яширин занжири намоён бўлади. Яна бир мисол Паскаль сиёсатчи шахсининг сиёсатга таъсири ҳақида гапириб шундай дейди: “Клеопатранинг бурни бироз қисқароқ ёки бироз узунроқ бўлганда эди, инсониятнинг тарихи умуман бошқача бўлган бўлар эди”. ? Сиёсатчи шахс ва оддий фуқаро ўртасида қандай умумийлик ва фарқ мавжуд? Шахснинг тарихдаги роли мавзусидаги бахс мунозаралар XIX - асрнинг охири XX асрнинг бошларида қизғин тус олиб, Тольстой, Карлейл, Джеймс, Плеханов ва Троцкийнинг қарашлари билан бойиди. Бу турдаги кўпроқ маълум бўлган асарлардан бири Сидней Хукнинг “Тарихдаги қаҳрамон” асаридир. Сиёсий роль - бу сиёсий тизимдаги шахснинг ўрни билан боғлиқ бўлган реал вазифалар, мавқе, мажбурият ва ҳақ-ҳуқуқлар мажмуасидир 2. Сиёсатчи шахси ҳақидаги назариялар Замонавий сиёсатшунослар шахс итоат қилиши керак бўлган ҳолатларнинг мавжудлигини, унга юклатилган бошқарув вазифалари (Д. Белл, С. Липсет, У, Мур), барқарор демократияни таъминлаш (Р. Даль, У. Корнхаузер), ўзаро тенгликка эришиш (Дж. Раулз, Г. Гэнс) каби янги мотивлар билан боғлашади. Бироқ бу моделнинг ҳамма тарафдорлари учун

умумий тушунча, шахснинг давлатга, ташкилотларга, элитага итоат қилишда оддий фуқаронинг иштироки ва унинг сиёсатдаги роли чекланганлиги ҳақидаги қарашлар мавжуд. Ушбу ҳолатда шахснинг ўзи-ўзининг пишиб етилмаган табиатини жиловлай оладиган, шахс усти механизмларга эҳтиёжи мавжуд, бошқарувнинг пассив объектига айланади. Бошқача айтганда, шахснинг ўзаро муносабатлар табиати, шахсий қизиқишларда сиёсатни ҳаракатга келтирувчи механизм туради. А. Смит, Г. Спенсер, У. Годвиннинг издошлари, сиёсий психологик тизимни ҳаракатга келтирадиган куч қизиқишларда деб қарашади. “Қизиқиш” модули ижтимоий ва сиёсий тартиб турли ҳил инсонлар қизиқишлари уйғунлашувининг табиий натижаси сифатида намоён бўлади. Шунинг учун шахс бостириш кучи билан эмас, балки умумий ҳаракатлар орқали ўз фойдасига эришиш мумкинлигини англаб етади. Бу анъанадаги аҳамиятли постулат, шахснинг сиёсий фаолиятнинг фаол субъекти сифатида кўриб чиқиши ҳисобланади. Бу моделдан фойдаланадиган либерал ва неоконсерватив назариётчилар жамоатчиликни, хокимиятни марказлаштириш ва унга индивиднинг итоат қилишининг хар қандай шаклига қаршидирлар. Сиёсий тузум, ҳокимият ва озодлик муаммосини улар индивидуал инстик келажакда деб тушунишади. “Хатти-харакат революцияси” сиёсатдаги шахс муаммосини сиёсий психологиянинг алоҳида соҳасига айлантирди. Бу соҳани тасвирлайдиган бир неча турдаги тадқиқотлар мавжуд бўлиб, улардан биринчи бу кейс-стадиз (case studies) ёки фокусида оддий фуқаро ёки сиёсатчи бўлган ўзига хос индивидуаллар бўлган, алоҳида аниқ ҳолатларни тадқиқ қилувчи сифат тадқиқотларидир. Индивидуал сиёсий портретларни яратишда ишлатиладиган усуллар, уларнинг шахс сифатидаги улкан сифатларини очишга қаратилган бўлиб, у илмий талабларга жавоб беради. Бунинг учун маълумотларни таҳлил қилишнинг усулларидан фойдаланилади. 3. Сиёсатчи шахсини ўрганишга бағишланган тадқиқот тури

Бу типдаги тадқиқотнинг бир нечтаси сиёсий етакчиларнинг психобиографиясини яратишга ёрдам беради. Психобиография йўналишидаги ишлардан бири Э. Эриксоннинг Лютер, Гитлер ва Элеонара Рузвелт, А. Джорджнинг америка президенти Вудро Вилсон, Е. Волфенстейннинг Ганди, Ленин ва Троцкий ҳақидаги асарларидир. Орасида барчага маълум бўлган дунё сиёсатчиларини топса бўладиган портретлар галереяси ташкил қилинган. Уларнинг ичида Елсин, Саддам Ҳусайн ва Клинтон ҳам бор. Кейс стадизни асосий мақсади шахснинг илк ижтимоийлашув тажрибасидан келиб чиқиб ва унинг сиёсий ҳаракатларидаги ички мотивларни ажратиб олиш орқали сиёсатчи шахсияти ҳақида маълумот беришдир. Бу ҳолатда улар сиёсатчининг ҳаётий тажрибасини тасвирлаш билан умумий сиёсий ҳолатдан четга чиқишади. ? Сиёсатчи шахсини ўрганишдаги мураккаблик нимада кўринади? Шахснинг сиёсатдаги ўрнини ўрганадиган йўналишлардан яна бири агрегатив тадқиқот бўлиб, у сиёсатчининг шахсий биография фактларини сиёсий жараённинг тарихий контекстида ўрганади. Муаллифлар Д. Кокс, С. Хюз, Б. Броди ва бошқа тарихчи ва сиёсатчилар сиёсий воқеаларни алоҳида шахсларнинг ҳаракатларига эмас, шахснинг сиёсатдаги тарихий ҳодисаларидан келиб чиққанлигига боғлашади. Бу йўналиш шахс омилининг уруш, инқилоб, миллий ҳарактер, сиёсий маданиятга таъсирини ўрганади. Учинчи йирик йўналиш эса типологик тадқиқотлар. Унда сиёсий арбобларни психологик тушунчалар орқали энг оддийидан тортиб, мураккабигача таснифлашга ҳаракат қилинган. Тасниф учун, сиёсатчиларнинг алоҳида хусусиятлари, ҳатти-ҳаракатларидаги фарқлар, фикр юритиши шахслараро муносабатлардаги усуллари, қарор қабул қилишдаги ўзига хосликлар асос бўлиб хизмат қилади. Энг машхур таснифлардан бири Т. Адорнонинг авторитарлик тушунчасига лойиҳасидир.

М.Рокич сиёсатчиларни турларга ажратишдаги белгилардан бири сифатида догматизмни ҳисобга олиш кераклигини таъкидлайди. Д. Трисман икки асосий шахсий йўналганликни яъни: анъаналарга ва ички мақсадларга интилишини асос қилиб олган Г. Лассуэл ва Д. Ж. Барберлар эса сиёсий ролни таснифнинг асоси қилиб олишган. Лассуэл “агитатор”, “администратор” ва “назариётчи” Барбер эса “томошабин”, “реклама қилувчи”, “қаршилик қилувчи” ва “қонун чиқарувчи” ролларини ажратувчи типологияларни таклиф қилишади. Сиёсатдаги шахс муаммоси ҳақида фикр юритганда, америкалик сиёсий психолог Фред, Гринстайнлар сиёсий жараёнда шахс омилининг етакчи ролини белгиловчи назарияни таклиф қилишди. Биринчидан, олдин содир бўлмаган мутлақо янги сиёсий ҳолатларда, иккинчидан, кўплаб ноаниқликлар бўлган мураккаб ва бир-бирига зид ҳолатларда, учинчидан, турли хил сиёсий қарорларни таклиф қилаётган турли кучлар орасида танлаш имконияти бўлганда унинг роли айниқса аҳамиятли бўлади. 4.Сиёсат шахсига хос касбий ва индивидуал хусусиятлар Сиёсатчининг профессионаллиги унинг натижаси, сиёсий жараёнларда кўринадиган профессионал маданияти даражасини ифодалайди ва у сиёсат субъектининг тарибий қисмини ифодалайди. Бу жараённи ахборот таъминотини Л. С. Виготский таклиф қилган зоналар қошидаги назария доирасида амалга ошириш мақсадга мувофиқ бўлар эди. Сиёсий фаолиятнинг технологияси, вазифалари ва бутун керакли ахборот 4 зонага бўлинади. Биринчи зонага (ўзлаштирилган билимлар) сиёсатчи эга бўлган ёки мустақил равишда ўзлаштира оладиган ахборот оқими киритилади. Иккинчи зонага эса, шахсий профессионал ривожлиниш жараёнида бошқалар билан бирга ҳаракат қилишни талаб қиладиган вазифалар киритилган. Учинчи зонага, сиёсий фаолиятнинг реал амалиёт билан олиб борилиши киритилган. Тўртинчи зонага эса,(потенциал ривожланиш) сиёсатчи фаолиятини ташкил қилган информацион фаолият киритилган бўлиб, у бажариш жараёнида

ўзлаштирилиши мумкин. Шахсий профессионал ривожланиш сиёсатчини сиёсий фаолиятнинг субъекти сифатидаги ўзини намоён қилишига асос бўлади. Масаланинг мураккаблиги шундаки, унга қандай қилиб ҳар томонлама ва объектив баҳо бериш мумкин. Буни амалга ошириш учун мезонлар ва кўрсаткичларни тўғри танланиши керак. Мезон шундай белгики, унинг асосида баҳолаш амалга оширилади, бирор нарса аниқланади ёки синфларга бўлинади. Мезон объектнинг ривожланишдаги ўзгаришларни ифодалайди ва билан чегарани белгилайди. Мезон борлиқнинг акс эттиришнинг обектив усулидир. Унинг шаклланиши ўрганилаётган предметни таҳлил қилиш натижалари асосида содир бўлади. Биринчи мураккаблик шундаки, предметни ички таркиби билан биргаликда бизнинг олдимизда тасодифий элементлар, муносабатлар пайдо бўлади. Иккинчи мураккаблик эса предметнинг тадқиқ қилинаётган шакли унинг ҳақиқий таркибини ифодаламаслигидадир. Сиёсатчининг профессионал фаолияти ҳақидаги биллмлар унинг сиёсат субъекти сифатидаги мажбурият ва вазифаларини амалга ошириш жараёнидаги мақсдга йўналтирилган фаоллиги ҳақида хабардор бўлишликни таъминлайди. Ўртага ташланаётган мақсад ва вазифаларни унинг шахсий позицияси ва сифатлари билан мос келиши унинг мансаб вазифаларини амалга оширишдаги маҳсулдорлигига кафолат беради. Шуни ёдда тутиш, мувафаққиятли фаолият учун етарли шаклланган профессионал билим, маҳорат, психологик сифатлар, шахсий позициялар ва акмеологик инвариантлар лозим бўлади. Сиёсатчининг психологик хусусиятлари унинг руҳиятидагидаги барча таркибий қисми руҳий жараёнлар, хусусиятлар, ўзлаштирилган билим, кўникма малакалар ҳолатларнинг шаклланганлигини ифодалайди. Сиёсатчининг психологик хусусиятлари (сифатлари) шахснинг умумий психологик хусусиятлари йиғиндисидан иборат бўлиб улар: фикр юритишнинг таҳлилий- конструктивлиги;

ҳиссий барқарорлиги; стрессга чидамли ва сиёсий жараёнлардаги эктремал (фавқулодда) ҳолатлар ва омилларга мослашувчанлиги; эмпативлик ва рефлекция қобилият; умумий психофизик фаоллиги ва бошқалардир. Сиёсий касбларга аниқ дифференция шунингдек тор специфик табиатдаги талабларни қўйилди.Улар шахсга хос ва умумий сифатлар билан биргаликда махсус сифатларнинг ҳам шаклланишини тақозо этади ҳамда бу сифатлар сиёсат субъектининг бошқарув, коммуникатив, ташкилий ва бошқа вазифа ва мажбуриятларини муваффақиятли бажаришига имкон яратади. Психологик сифатлар сиёсат субъектига ўзига хос услубга эга бўлиш ва билим, маҳорат, сиёсий жараёнларда кўзда тутилган мақсадлар ва вазифаларга эришишга хизмат қиладиган иродавий сифатларга эга бўлишга имкон беради. Сиёсатчи учун эмпативлик, ишонтира олиш санъати, муомала ва очиқ қайта ахборот айирбошлашни амалга ошира олиш, обрўга эга бўлиш, мансаб мавқега мос бўлиши катта аҳамиятга эга. Бу ерда бюрократизм, чиқиша олмаслик, тазйиқ ўтказиш, мизантропия, негатив (салбий) ҳолатлар ва стереотипларга қарши тура олмасликга йўл қўйиб бўлмайди. Инсонни масъулиятли вазифага тайёрлаш муаммоси фан учун иккинчи даражали эмас. Шуни таъкидлаш керакки, таълим муассасаларининг асосий мақсади кишини ҳаётга ва танлаган соҳаси бўйича мехнатга тайёрлашдан иборат. Бироқ таълим муассасаларидан сўнг ўз-ўзини такомиллаштириш мақсадидаги ҳаракатлар субъектнинг мустақил касбий шаклланишида ўзига хос мактаб бўлди. Кўплаб тадқиқотчиларнинг адолатли равишда таъкидлашларича, сиёсатчи шахснинг касбий шаклланиши ва ўзини намоён қилиш муаммоси фанда яқиндан ўрганила бошланди ва сиёсий психологияда эса илк маротаба илгари сурилмоқда. Замонавий сиёсатчиларнинг шахсий-профессионал (касбий) ривожланиши ва ўзини намоён қилишининг таҳлили шуни кўрсатмоқдаки, сиёсий соҳадаги профессионализм муаммоси мазкур муаммо билан шуғулланаётган фанларнинг тадқиқот предметлари сифатида ўрганилмаяпти.

Унга бўлган умумий қарашлар файласуфлар томонидан кўриб чиқилмоқда. Бу муаммонинг алоҳида томонлари эса психология ва акмеология томонидан таҳлил қилинмоқда. Психологияда профессионализм ёки касбий етукликнинг шаклланишида алоҳида шартлари сифатида истеъдод, умумий ва махсус қобилиятлар, ирсий омиллар, тарбияланиш шароитлари (оила, мактаб), касбга тайинланган уқув юртларида таълим олганлиги, реал муҳит, сиёсий фаолиятга қўйилган талаблар ва бошқалар кўрсатилади. Булардан энг керакли ва асосийси маҳсулдор сиёсий фаолиятни таъминлашдаги доимий ҳусусиятлар хисобланади. Сиёсатчининг ўзини тўла фаоллик, юксак ва самарадорлик билан намоён қилишида асосий таъсирга эга бўлган сифатлар етарли шартлар ҳисобланади. Биринчи навбатда керакли шартларни таъминлаш ҳақида гапириш керак бўлади. Сиёсий психология булардан энг аҳамиятлиси сифатида сиёсатчининг жамиятдаги ўрни, ўтмиши ва унинг фаолияти ҳусусиятлари, унинг юқори даражадаги касбий тайёргарлигига этибор бериш кераклигини таъкидлайди. Расмий равишда бу маълумотларни талаб қилиш ва ўз ишининг маҳоратни устаси бўлган иқтидорли сиёсатчиларни шаклланишига туртки бўладиган муҳит шаклланиши қонун ва норматив хужжатлар билан мустахкамланиши керак. Ҳар бир сиёсатчи ўзининг имиджини яратиши ва бу имидж орқали ҳалқда ўзига нисбатан яхши таассуротларни шакллантириши керак. Бу амалиёт ғарб ўлкаларида яхши йўлга қўйилган бўлиб, кўплаб сиёсатчилар касбий имиджмейкерлар (имидж яратиш бўйича эксперт) хизматидан фойдаланадилар. Психологик тадқиқотларда имиджнинг бир қатор аҳамиятли характеристикалари аниқлнгандир. Масалан имидж прогматик бўлиб, у аниқ бир мақсад асосида шакллантирилиши керак. У реал бўлиши керак яъни инсонлар қабул қила оладиган даражада бўлиши мақсадга мувофиқдир.

Самарадор сиёсий имиджни шакллантириш –узоқ вақт талаб қиладиган ва оддий бўлмаган, кўплаб омилларга боғлиқ бўлган жараёндир. Бироқ хар қандай имидж бир неча умумий талабларга жавоб бериши керак. Улар: а) сиёсий имиджда етакчи шахснинг ўзига хосликлари намоён бўлиши керак. Бу асосан шахсни баҳолашда кўриниши керак. б) сиёсий имиджда “Ота белгилари” (ҳалқнинг отаси сифатида) бўлиши керак. в)имиджнинг стереотип кўп планлилиги. Имиджнинг мураккаб бўлмаслиги керак, унинг кучи –стереотипликдадир. г) очиқлик. Очиқлик сайловчиларнинг лидер билан самарадор мулоқоти сифатида қабул қилинади. д) самарали мулоқот. Имидж кўп минглаб сиёсий сўзлашувлар жараёнида шаклланади. е) атрофдагилар. “Қимолни атрофидаги мулозимлари шакллантиради” ажойиб ибораси мавжуд. Бу ибора сайлов даври даврида самарадор имиджни шакллантириш ҳолатида тўлалигича уйғундир. и) рационал инновация, ноодатий қарорлар қабул қилиш. Сиёсатчининг шахсий қирралари ҳақидаги яхши тасаввурлар сайловчиларга сиёсатчининг келгусидаги фаолиятини тахмин қилиб фикр юритишга имкон беради. Айни вақтда сиёсатчиларда ҳам барча инсонларда бўлгани каби ўзига хос камчиликлар мавжуд, имидж эса ушбу камчиликларни яширишга хизмат қилиб, сайловчилар эътиборини сиёсатчининг кучли томонларига ва ютуқларига қаратади. Энг асосийси эса имидж орқали шахснинг ҳусусиятларини ҳалққа танитишидир.

O'xshashlar

Миллий сиёсат

Сиёсат ва инсон

Шахс сиёсат субъекти

Минтакий сиёсат ва районлаштириш

Сиёсат-ижтимоий ходиса сифатида