Демократик жамият шаклланишида махалла ва фукароларнинг узини-узи бошкариш органлари - Sotsiologiya - Referatlar

Демократик жамият шаклланишида махалла ва фукароларнинг узини-узи бошкариш органлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

137 KB

Ko'chirib olish

Демократик жамият шаклланишида маҳалла ва фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари Режа: 1. Ўзбекистонда демократик жамият шаклланишида маҳалла ва фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларининг ўрни 2. Мустақиллик йилларида Ўзбекистонда демокартик тамойиллар асосидаги ўзини-ўзи бошқариш тизимининг тикланиши. 3. Маҳалланинг фуқароларнинг демократик қарорлари қабул қилишда тштирокини таъминлаш ва аҳолини ижтимоий ҳимоя қилишдаги ўрни .

XX асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб жаҳондаги илғор демократик мамлакатларда фуқаролик жамияти ва ҳуқуқий давлат қарор топиши билан ўзини-ўзи бошқариш органлари фуқароларнинг жамиятни бошқаришидаги асосий институти сифатида такомиллашиб келмоқда. Маҳаллий ўзини ўзи бошқариш (ғарбда «муниципал» дейилади) деб, у ёки бу маъмурий-ҳудудий бирликлардаги аҳоли ваколатларини ифодаловчи сайланган органлар ва уларнинг маъмуриятлари томонидан амалга ошириладиган маҳаллий аҳамиятга эга бўлган ишларни бошқариш тушунилади. Маҳаллий ўзини ўзи бошқариш номарказлашиш тамойиллари асосидаги бошқарув бўлиб, унинг асосий белгилари, бу-мазкур органларнинг фуқаролар томонидан тўғридан-тўғри сайланишлиги ва маҳаллий аҳамиятга эга бўлган ўзини ўзи бошқариш фаолиятига раҳбарлик қилишдаги нисбатан мустақиллигидир. Маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органлари давлат ташкилотининг унсурларини ташкил этади. Шунингдек, улар жойлардаги маҳаллий давлат органлари тизимидаги юқори даражага тааллуқли бўлмайди. Чунки, одатда ҳудудларни бошқариш функцияларининг аксарияти ҳукумат ва алоҳида вазирликларнинг қуйи органларига берилгандир. Маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органлари фуқаролар томонидан сайланиши, шунингдек, маҳаллий аҳолининг вакиллари сифатидаги расмий ўринларга биноан вакиллик тизимининг таркибий қисмларидан биридир. Бу органларнинг иқтисодий ва ижтимоий соҳадаги фаолиятлари аҳоли учун улкан аҳамиятга эгадир. Ўзини ўзи бошқариш органларида давлат бошқарувининг бошқа бўғинларига нисбатан бюрократизмга берилиш камроқ бўлади. Ана шу барча фазилатлар сайланувчи маҳаллий ўзини ўзи бошқаришни демократия қадриятларидан бирига айланишига имкониятлар яратди. Маҳаллий ўзини ўзи бошқаришнинг демократик тамойиллар асосидаги назарияси дастлаб XYIII асрнинг иккинчи ярмида ғарбий Европада ишлаб чиқилган бўлиб, унинг табиати ва жамиятдаги ўрни маҳаллий ҳокимиятлар ва жамоалар ўзини ўзи бошқариш органларининг фуқаролар

томонидан сайланиш принципи ғоялари билан боғлиқдир. Сайланувчи ўзини ўзи бошқариш органларининг мустақиллиги концепцияси, уларнинг қишлоқ жамоалари ва шаҳарлардаги ишларга раҳбарлик қилишида марказий ҳокимиятга нисбатан мустақиллиги янги тарихнинг илк даврида маҳаллий ўзини ўзи бошқариш функцияларини ифодалаб, бу органларга давлат бошқаруви соҳасидан ташқаридаги бўғин сифатида қараш русумга кирди. 1985 йил 15 октябрда Европа Иттифоқи томонидан қабул қилинган «Маҳаллий ўзини бошқариш тўғрисидаги Европа харитаси»нинг 3- моддасида бу тушунча қуйидагича ифодаланади: «Маҳаллий ўзини ўзи бошқариш деганда, маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органларининг ўз масъуллигида, маҳаллий аҳоли манфаатлари асосида, қонунлар доирасида давлат ишларининг аксарият қисмини бошқаришига ва уни реал уддалай олиш қобилиятига айтилади. Бу ҳуқуқлар эркин, яширин, тенг, тўғридан тўғри умумий сайловларда сайланган аъзолардан иборат кенгашлар ёки мажлислар томонидан амалга оширилади. Кенгашлар ёки мажлислар ўзларига ҳисоботлар бериб борувчи ёки ижроия органларига эга бўлиши мумкин. Бу қоидалар фуқаролар мажлисларига, референдумларга ёки фуқаролар тўғридан-тўғри иштирок этишининг қонун йўл бошқа шаклларига мурофаат этишни истисно этмайди». Г Холлис ва К. Плоккер (Европа Иттифоқи экспертлари) каби олимлар маҳаллий ўзини ўзи бошқаришга доир тушунчаларни талқин қилиб унга биноан, «Маҳаллий бошқарув» деганда «давлат бошқарувидан қўйидаги барча даражаларни, «маҳаллий ҳокимият» деганда- «сайланган кенгаш ва унинг ижроия органлари воситасида ўз сайловчилари манфаатларини ифода этувчи ва ҳаракат қилувчи ташкилотлар», «маҳаллий ўзини ўзи бошқариш»ни эса- «миллий бошқарувдан қуйи даражадаги демократик автоном бирликларнинг маҳаллий аҳоли манфаатлари асосида жамоатчилик муаммоларини аксарият қисмини мувофиқлаштириши ва бошқариши» дир.

Маҳаллий ўзини ўзи бошқариш, машҳур олим Алексис де Токвил нинг талқинича, «шундай бир сиёсий институтки, у нафақат сиёсатчилар учун, балки, умуман барча фуқоролар учун бир мактабдир. Бу инситутга хос бўлган имкониятлар шу қадар ююююксакки , у фуқароларнинг кенг сиёсий иштирокии учун шарт-шароитлар яратиб беради. Ўзини ўзи бошқариш органларии сиёсий маданият элементларини шакллантиришнингг ҳам беқиёс омилидир. Охир оқибатда бу органлар фаолияти сиёсий тизимнинг бир бутун барқарорлиги ва мослашувчанлигини тааъминлаб беради. Миллат жамоавий институтларсиз ҳам эркин ҳукумат шакллантириши мумкин, лекин у эркинликнинг ҳақиқий руҳиятига эга бўла олмайди.» «Умумий фаровонлик давлати» назарияси билан боғлиқ ҳолда муниципал концепция ҳам пайдо бўлди. Муниципалитетлар жамиятнинг барча табақалари манфаатларини таъминловчи ва қўриқловчи ижтимоий хизмат кўрсатиш воситаси сифатида қаралди. Европа , Шимолий Америка ва Япония каби мамлакатларда мунисипал кенгашлар ҳуқуқий жиҳатдан муниципал ижроия бошқарувидан юқори туриб, уларнинг ваколатига қуидагилар киради. Маҳаллий бюджетни қабул қилиш юқори ташкилотлар томонидан ҳал қилинмаган айрим масалалар бўйича меъёрий қарорлар қабул қилиш, маҳаллий солиқларни жорий этиш, қарзлар олиш ва уларни ишлатиш массалаларини ечиш, муниципалитетга қарашли мулкни тасарруф этиш, кўпчиллик давлатларда муниципалитетнинг ижроия раҳбарлик органларини ташкил этиш ва уларни назорат қилиш, маҳаллий референдумларни белгилаш кабилар киради. АҚШ ҳаётида муниципалитетлар муҳим ўринни эгаллайди. Чунки, бу мамлакатда муниципал функцияларни номарказлаштириш принципи кенг қўлланилади. Муниципал мактаблар, шифохоналар, кутубхоналар, санитария ишлари, сув билан таъминлаш, парклар, ёнғинга қарши хизматларни бошқариш кўп ҳолларда муниципал кенгашлар тасарруфидадаир. Айрим мамлакатларда (масалан ГФР) кенгашлар ўз ваколатларини ижроия органларга бериш ҳуқуқига эгадирлар.

Ривожланган илғор мамлакатларда ўзини-ўзи бошқариш лорганлари фуқаролик жамиятининг асоси сифатида йилдан-йилга такомиллашиб бормоқда. Шунингдек, мазкур органларнинг бошқарув тизимидаги кўламини кенгайиб бориши ҳуқуқий давлатнинг ўз ваколатларини демократик тамойиллар асосида амалга ошириш учун қулай ва кенг имкониятлар яратиб бермоқда. Ўзбекистонда ҳам миллий мустақиллик даврида маҳаллалар ўзини ўзи бошқариш органи сифатида фуқаролик жамиятини ташкил этувчи институтга айланиб бормоқда. «Маҳалла» арабча сўздан келиб чиқиб, «шаҳар ичидаги шаҳар» маъносини англатади. Тарихчи олим Наршахий «Бухоро тарихи» асарида бундан 1100 йил илгари бир қанча маҳалла бўлганлигини ёзган эди. Қадимда маҳалла нафақат ижтимоий ва маъмурий-ҳудудий тузилма тарзида ҳам эътироф этилган. Алишер Навоийнинг «Ҳайратул- аброр» («Яхши кишиларнинг ҳайратланиши») асарида қўйидаги банд учрайди: Шаҳарлар отини маҳалот этиб, Бўлди чу юз шаҳар Ҳирот этиб. Маҳалланинг «шаҳар ичидаги шаҳарча» деган мазмуни юқоридаги ташбеҳдан кўриниб турибдики, ўрта асарларда Ҳири деб аталган Ҳирот шаҳри юз «шаҳарча»-маҳаллалардан ташкил топган экан Демак, қадим замонлардаёқ бугун биз таъриф бераётганимиз фуқаролик жамиятининг, кишиларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларининг илк куртаклари намоён бўла бошлаган. Шарқда бу жараён минг йиллар тарихга эга бўлган маҳаллалар кўринишида ривожланган бўлса, ғарб мамлакатларида кишиларнинг ўз манфаат ва қизиқишларини жамиятда кечаётган жараёнлардан келиб чиқиб ифодалаш ва ҳимоя қилиш мақсадида ҳар хил уюшмалар ратиялар, жамиятлар, ҳаракатлар ва бошқа тузилмалар сифатида пайдо бўлишига асос солинди.

Узоқ йиллар маҳалла тарихи ва социлогиясини тадқиқ этган Д.Карлайл ёзади: «Оила ва дўст-ёронлар маҳалла турмушининг бош асоси бўлиб келган ва шундайлигича қолади. У шахсий муносабатлар тамал тоши саналади. Улар «сулола» деб аталувчи, кишиларни бирлаштирувчи ва ажратувчи ўта муҳим тармоқ тузилмасини яратди. Яқинлик муносабатларига асосланган ва насл-насаб принциплари билан метинлашган маҳалла ўзбеклар дунёга келадиган, тарбияланадиган ва одатда ўзининг бутун ҳаётини ўтказадиган жой ҳисобланади. Дўстлик барқарор тушунча бўлган маҳаллада мойиллик сингдирилган бўлади. Ҳамма маҳалла теварагида парвона бўлар, шахсий садоқат бутун шаҳар бўйлаб тарқалар, баъзан эса бутун бошли минтақани қамраб олар эди. Бундай анъанапарастлик шароитида кимнингдир тажрибаси шахсий мулоқотлар доираси тасарруфидан ташқарига ҳам зудлик билан тарқалиб кетади. Шахс ҳар қандай масофадан туриб сулола аъзоларининг никоҳ тантаналарида, маросимларда қатнашиши мумкин. Ранг- баранг оилавий-қариндошчилик алоқаларининг маҳалладан ташқарида ҳам кундалик турмушда тоши бор, лекин улар маҳалланики сингари тош боса олмайди». Собиқ иттифоқ даврида маҳалланинг мазмуни ва вазифалари бутунлай издан чиққан эди. Бу даврда маҳаллалар ўзининг ҳуқуқий мақомини йўқотдилар, уларнинг асосий фаолияти собиқ коммунистик партиянинг маҳаллий ташкилотларини қўллаб-қувватлашдан, шунингдек, маҳаллий анъана ва урф-одатлар, одоб-ахлоқ меъёрларини ташвиқот- тарғибот қилиш, оилалардаги маросимлар ва бошқа тадбирларни ўтказишда «кўз ва қулоқ» бўлиб туриш кабилардан иборат бўлиб келди. Собиқ иттифоқ даврида қадимдан маънавият, таълим ва тарбия масалаларини ҳал этиб келган маҳаллаларнинг ўрни деярли йўққа чиқарилди. Миллий мустақиллик даврига келибгина фуқароларнинг маҳаллий ўзини ўзи бошқаришнинг қонуний мақомини мустаҳкамлаш, уларни фуқаролик жамиятининг асосий институтига айлантиришга доир жиддий ислоҳотлар амалга оширилди. Ўзбекистон Конституцияси маҳалла мақомини

фуқароларни ўзини-ўзи бошқариш органи сифатида мустаҳкамлади. Мамлакатда шаҳарча, поселка, қишлоқ, овул ва маҳалла фуқаролар йиғинлари ўзини ўзи бошқариш органлари ҳуқуқий мақомини олдилар. Жумладан, мустақиллик даврида мамлакат 8142 та маҳаллалар мусатқил ташкилот сифатида қайтадан мустаҳкамланди ва уларнинг аксарияти ўзининг қадимги номларини ва халқ ўртасидаги обрў эътиборларини қайтадан тиклаб олдилар. Мустақиллик йилларида маҳалла тарихий ва ривожланган мамлакатлардаги тушунчада аниқ белгиланган ижтимоий-демографик, маданий-маънавий ва ҳудудий-маъмурий бирлик сифатида мақомга эришиб, у ўз ҳудудидаги фуқаролар ўртасида анъана ва урф-одатлар бирлиги, инсоний, хўжалик, ҳуқуқий муносбатлар бирлигини ташкил этгани ҳолда ўзаро ижтимоий муносабатларни боғлаб туриш воситасига айланди. Мамлакат Президенти И.А.Каримов маҳаллаларни фуқаролик жамиятининг асоси деб, билди ва уни ҳар томонлама ривожлантириш чора- тадбирларини кўриб келмоқда. Президент И.А.Каримов 1995 йилдаёқ шундай фикрни билдирган эди: «Маълумки, асрлар мобайнида маҳаллаларда кўпдан-кўп ҳаётий муаммолар ўз ечимини топиб келади. Тўй-маъракалар ҳам, ҳайиту ҳашарлар ҳам маҳалла аҳлисиз ўтмайди. Маҳаллаларда сиёсий, иқтисодий ва бошқа масалаларга доир жамоатчилик фикрни шаклланади. Бу эса халқимизнинг турмуш тарзи,ота-боболдаримиздан бизга мерос бўлиб келаётган тафаккур тарзидир. Бинобарин, ҳаётнинг ўзи маҳаллаларни ривожлантириш ва уларни қўллаб-қуватлашни тақозо этмоқда. Мамлакатимизда кўп қиррали ислоҳотлар амалга ошаётган бир паётда маҳалла жамият учун ишончли таянч ва таъсирчан куч бўлиб хизмат қилиши лозим». Мустақиллик даврида маҳалланинг ташкилий, ижтимоий ва ҳуқуқий мақомини мустаҳкамлаш борасида чуқур ислоҳотлар амалга оширилди. Энг аввало маҳалла атамаси тарихда биринечи марта Конституцйияга киритилди. Унга аҳолининг ўзини-ўзи бошқарувининг ноёб шакли сифатида

конституциявий мақом берилди. 1992 йилда Ўзбекистон Президентнинг «Республика «Маҳалла» хайрия жамғармасининг фаолиятини янада такомиллаштириш чора- тадбирлари тўғрисида» ги қарори, Ўзбекистон Президентининг 1998 йилдаги «Фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларини қўллаб-қувватлаш ҳақида»ги, 1999 йилдаги «Аҳолини аниқ йўналтирилган ижтимоий мадад билан таъминлашда фуқароларнинг ўзини- ўзи бошқариш органлари ролини ошириш тўғрисидаги»ги Фармонлари, шунингдек, кам таъминланган қатор фармон, қарорлар, қонунлар ва бошқа меъёрий ҳужжатларни эълон қилинганлиги фикримизнинг ёрқин исботидир. Ўзбекистон Республикаси Коснтитуциясининг 105-моддасида ўзини ўзи бошқариш органларига қуйидаги ҳуқуқий таъриф берилди: «Шаҳарча, қишлоқ ва овулларда, шунингдек улар таркибидаги маҳаллаларда фуқароларнинг йиғинлари ўзини ўзи бошқариш органлари бўлиб, улар икки ярим йил муддатга раисни(оқсоқолни) ва унинг маслаҳатчиларини сайлайди. Ўзини ўзи бошқариш органларини сайлаш тартиби,фаолиятини ташкил этиш ҳамда ваколат доираси қонун билан белгиланади». Конституциявий асосдан келиб чиқиб, 1999 йил 14 аперлда қабул қилинган «Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида (янги таҳрири)»ги Қонуннинг 1-моддасида фуқароларнинг ўзини ўзи бошқаришнинг ҳуқуқий тушунчаси қуйидагича таърифланди: «Фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариши-фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси Коснтитуцияси ва қонунлари билан кафолатланадиган, уларнинг ўз манфаатларидан, ривожланишнинг тарихий хусусиятларидан, шунингдек миллий ва маънавий қадриятлардан, маҳаллий урф-одатлар ва анъаналардан келиб чиққан ҳолда маҳаллий аҳамиятга молик масалаларни ҳал қилиш борасидаги мустақил фаоляитидир». Кўриниб турибдики мамлакатимизда ўзини ўзи бошқариш органлари тизими тушунчаси ва унинг ҳуқуқий мақомлари ривожлантирилди ва улар илқор демократик мамлакатлардаги ҳуқуқий мезонлар билан бир хил тарзда ифодаланди.

Ҳозирги даврда маҳалла йўналишида олиб борилаётган ишлар иккита йўналишни назарда тутади. Биринчиси маънавий вазифа бўлиб, у халқимизнинг минг йиллик тарихидаги ноёб, энг азиз анъаналарни, қадриятларни қайтадан тиклаш ва ривожлантиришдан иборат. Иккинчиси сиёсий вазифа бўлиб, Президент И.А.Каримовнинг маҳалла институтини бугунги замон талабларига мувофиқ тарзда тиклаш баробарида вилоят, шаҳар, туман ҳокимлмклари зиммасига юкланган кўпчилик вазифа ва ҳуқуқларни фуқаролар ўзини-ўзи бошқариш органларига, яъни маҳаллаларга бериб, улар мақомини жой-жойига қўйиб, шу тариқа жамиятимиз ҳаётини демократиялашда янги ва жуда муҳим имкониятларга эришиш. Айниқса, маҳалла фуқаролар йиғинларига Ўзбекистон Республикаси Президенти сайловини ўтказувчи, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси олий Мажлисига, халқ депутатлари вилоят, туман ва шаҳар кенгашларига сайлов ўтказувчи учаска сайлови комессияларига тавсия этиш, халқ депутатлари туман, шаҳар Кенгаши депутатларига номзод кўрсатиш тўғрисида қарор қабул қилиш, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси депутатларига, халқ депутатлари вилоят Кенгашлари депутатларига номзодлар кўрсатиш учун фуқароларнинг номзодлари бўйича ҳокимиятнинг тегишли вакиллик органларига таклифлар киритиш тўғрисидаги ваколатларнинг ва ҳуқуқларнинг берилиши маҳаллаларни ўзини-ўзи бошқариш органлари сифатида жамиятимиз сифатида жамиятимиз сиёсий ҳаётидаги ролини янада ошиб бораётганлигини кўрсатади. Мамлакат прездинти И.а.каримов ўзининг иккинчи чақириқ Олий Мажлиснинг IX сессиясидаги маърузасида ўзини ўзи бошқариш органларини жамият ва давлат бошқарувидаги ўрнини кўтаришнинг муҳим босқичини бошлаш учу насос бўлган қуйидаги фикрни билдирди: «ҳаётимизни эркинлаштириш йўналишларининг яна бир муҳим йўли-марказий ва юқори давлат бошқарув идоралари вазифаларини давлат ҳокимиятининг қуйи тузилмаларига,фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига босқичма- босқич ўтказа боришни таъминлашдир». Албатта, давлат томонидан

маҳалларга катта бошқарув ваколатларини беришда уларнинг аҳоли фаоллигини оширишдаги ўрнини юксалтириш кўзда тутилди. Чунки, маҳалла фуқаролар йиғинларида етарлича ҳуқуқ бўлмаса, улар ўзини ўзи бошқариш функцияларини бажара олмас эдилар. Шунингдек, ҳам аввало ҳуқуққа эга бўлишлари лозим эди. Ҳозирги даврга келиб, жамиятимиз сиёсий соҳасини эркинлаштириш мақсадларидан келиб чиқиб, маҳалла фуқаролар йиғинларига бошқарувнинг турли йўналишларига етакчилик қилиш ваколатлари берилди. Маҳалла ўз ҳудудида яшаётган фуқаролар турли ижтимоий муаммоларини ҳал қилиб беришда бевосита иштирок этадилар: қариялар фахрийлар, етимлар, байналминал-ҳарбийлар, кам таъминланган ва кўп болали оилалар манфаатлари ҳимоя қилинади, маҳалла фаолларини мазкур фаолиятда иштирок этишига бошчилик қилади.Шу билан биргаликда инсонни маънавий юксалиши ваамалий ташаббусларини намоён бўлиши учун шарт-шароит яратилади, моддий ва маънавий қўллаб- қувватланади. Маҳалла фуқоролар йиғини ижтимоий таъминот органлари ва бошқа ҳомий ташкилотлар билан биргаликда ижтимоий йрдам. Кам таъминланган оилалар ва ёлғиз кишиларга беғараз моддий ёрдам ажратиш ишининг барча ташкилий жиҳатларини ўз зиммаларига олганлар. Шу билан бирга , маҳаллалар ўз ҳудудларида экологик муаммоларни ечиш ва аҳоли моддий аҳволини яхшилаш, ҳашар йули билан кўкаламзорлаштириш, тозалаш ишларига жалб қилиш, маҳаллий аҳоли ўртасида атроф-муҳитни асраш юзасидан тушунтириш ва тарбиявий ишлар олиб боришга бош ва қОш бўлмоқда. Албатта. Бу фаолият фақат фуқоролар фаоллигини ошириш воситасида амалга оширилмоқда. Шу билан бирга, кўплаб қонунлар лойиҳалари, Конституцига киритиладиган ўзгаришларни ўзида ифодалаган умум ҳалқ референдумларига тайёргарлик кўриш ва ўтказиш аввало маҳалла аҳли ва фаоллари томонидан муҳокама қилинмоқда ва қўллаб қувватланмоқда. Бошқача айтганда, маҳаллалар сиёсий қарорлар қабул қилишда жамоатчилик

иштирокини фаоллаштиришнинг муҳим воситаси эканлигини ҳаётнинг ўзи исботлади. Мамлакат сиёсий ҳаётида фуқароларнинг сиёсий қарорлар қабул қилишдаги иштирокини таъминлаб берувчи асосий бўғин – бу маҳалла фуқоролар йиғинларидир. Шунингдек, фуқароларнинг ижтимоий ҳаётдаги фаооллигини ошириш қобилиятига эга бўлган бирдан-бир бошқарув тизими ҳам маҳалла фуқаролар йиғинларидир. Республика «Маҳалла» хайрия жамғармаси, унинг вилоят шаҳар,туман бўлимлари билан ҳокимликлар ҳамкорлигида ҳар йили «Энг яхши маҳалла», «Энг ибратли оқсоқол», «Маҳалла жонкуяри», «Энг тадбиркор маҳалла оқсоқоли» шиори остида муттасил кўрик-танловлар ўтказиб келинди. Кўрик-танловлар ғолиблари ҳар йили обрўли комиссиялар томонидан махсус нишонлар, қимматли эсдалик совғалари билан тақдирланадилар. Мазкур тадбирлар маҳаллаларни ободонлаштириш, озода сақлаш, айниқса ёшларни комил инсон қилиб тарбиялашда муҳим аҳамият касб этди. Ўзбекистон Оқсоқоллар Кенгаши ва республика «Маҳалла» жамғармасининг аҳолини ҳуқуқий маданиятини ва фаоллигини ошириш мақсадларида Ўзбекистон Республикаси Конституциясини маҳаллаларда ўрганишни ташкил этиш комиссияси ишчи гуруҳи томонидан ишлаб чиқилган «Маҳалла дарсхонаси»нинг мавзулар режаси жамоатчилик эътиборига етказиш учун « Mahalla » газетасида эълон қилиб борилди.Республиканинг 8043 та маҳалласидаги фуқаролар йиғинлари қошида Конституцияни ўрганишни ташкил этиш учун юридик маълумотга эга бўлган мутахассислардан, сиёсатшунослардан, амалиётчилардан иборат тарғибот ва ташвиқот гуруҳи тузилди. Маҳалла идораларида, марказларда, гузар ва чойхоналарда Конституцияга оид адабиётлар, тарғибод воситалари (плакатлар фотосуратлар) бурчаги ташкил этилди. «Маҳалла» жамғармасининг бўлим ҳамда бўлинмаларида ҳуқуқшунос олимлар иштирокида семинарлар, мулоқотлар, давра суҳбатлари ўтказиб борилмоқда.

«Маҳалла» жамғармаси томонидан ишлаб чиқилган маҳалла халқ университетларининг намунавий Низоми асосида шаҳарча, қишлоқ ва маҳалла фуқаролар йиғинларида, бевосита аҳоли ўртасида конституция асослари ўрганилмоқда. Мустақиллик даврида маҳаллалар фуқаролар йиғинлари оқсоқоллари, «Маҳалла» жамғармаси ва унинг маҳаллий ташкилотлари раҳбарларининг сифат таркиби яхшиланиб борди. 2001 йил май-июнь, ойларида мамлакатимизда ўзини-ўзи бошқариш органлари-маҳалла овул, қишлоқ, шаҳарча фуқаролар йиғинларига ўтказилган сайлов бу соҳа раҳбарларини ларини етук кадрлар ҳисобига сифат жиҳатдан ўзгаришига олиб келди. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Кенгашининг 2001 йил 12 апрелдаги «Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига сайлов ўтказишни ташкил этиш тўғрисида» ги қарорида ташкилотчилик қобилиятига ҳамда аҳоли ўртасида юқори обрў-эътибор ва ҳурматга сазовор бўлган, давлат ҳокимияти органлари ваколатларининг бир қисми босқичма- босқич фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига берилиши муносабати билан, ушбу органлар олдида турган вазифаларни ҳал этишга қодир бўлган шахслар орасидан фуқаролар йиғинлари раис ва оқсоқоллари ва уларнинг маслаҳатчилари лавозимларига номзодлар танлаш мақсади қўйилди. Сайлов компаниялари давридаги ташкилий ишлар ва амалга оширилган чора–тадбирлар натижасида мамлакатимиз бўйича фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига сайловлар ижтимоий- сиёсий ва ташкилий жиҳатдан юксак савияда ва фуқароларнинг ижтимоий фаоллиги ўсган ҳолда амлга ошди. Сайловларда 12 миллионга яқин фуқаролар иштирок этдилар. Бу кўрсаткич мамлакат катта ёшли аҳолисининг қарийиб 90 фоизини ташкил қилади. Фуқароларнинг 9627 йиғинида, шу жумладан 1556 шаҳарча. қишлоқ ва овул йиғинларида, қишлоқлардаги 4151 маҳаллалар ва шаҳарлардаги 2138 маҳаллалар йиғинларида, шунингдик жамоатчилик асосида фаолият

кўрсатаётган 1782 маҳалла фуқаролар йиғинларида сайловлар билан бир вақтда фуқаролар йиғинларида сайловлар билан бир вақтда фуқаролар йиғинлари раислари ва оқсоқолларининг олдинги чора-тадбирларини кўриб келмоқда. Президент И.А. Каримов 1995 йилдаёқ шундай фикрни билдирган эди: «Маълумки, асрлар мобайнида маҳаллаларда кўпдан-кўп ҳаётий муаммолар ўз ечимини топиб келади Туй-маъракалар ҳам ҳайиту ҳашарлар ҳам маҳалла аҳлисиз ўтмайди. Маҳаллаларда сиёсий, иқтисодий ва бошқа масалаларга доир жамоатчилик фикри шаклланади. Бу эса халқимизнинг турмуш тарзи, ота-боболармиздан бизга мерос бўлиб келаётган тафаккур тарзидир. Бинобарин, ҳаётнинг ўзи маҳаллаларни рвиожлантириш ва уларни қўллаб-қувватлашни тақозо этмоқда. Мамлакатимизда кўп қиррали ислоҳотлар амалга ошаётган бир пайтда маҳалла жамият учун ишончли таянч ва таъсирчан куч бўлиб хизмат қилиши лозим». Мустақиллик даврида маҳалланинг ташкилий, ижтимоий ва ҳуқуқий мақомини мустаҳкамлаш борасида чуқур ислоҳотлар амалга оширилди. Энг аввало маҳалла атамаси тарихда биринчи марта Конституцияга киритилди. Унга аҳолининг ўзини-ўзи бошқарувининг ноёб шакли сифатида конституциявий мақом берилди. 1992 йилда Ўзбекистон Президентнинг «Республика «Маҳалла» хайрия жамғармасининг фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарори, Ўзбекистон Президентининг 1998 йилдаги «Фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларини қўллаб-қувватлаш ҳақида»ги, 1999 йилдаги «Акҳолини аниқ йўналтирилган ижтимоий мадад билан таъминлашда фуқароларнинг ўзини- ўзи бошқариш органлари ролини ошириш тўғрисидаги»ги Фармонлари, шунингдек, кам таъминланган ва кўп болали оилаларни ижтимоий ҳимоя қилишга қаратилган қатор фармон, қарорлар, қонунлар ва бошқа меъёрий ҳужжатларни эълон қилинганлиги фикримизнинг ёрқин исботидир. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 105-моддасида ўзини ўзи бошқариш органларига қуйидаги ҳуқуқий таъриф берилди: «Шаҳарча, қишлоқ ва овулларда, шунингдек улар таркибидаги маҳаллаларда

фуқароларнинг йиғинлари ўзини ўзи бошқариш органлари бўлиб, улар икки ярим йил муддатга раисни (оқсоқолни) ва унинг маслаҳатчиларини сайлайди. Ўзини ўзи бошқариш органларини сайлаш тартиби, фаолиятини ташкил этиш ҳамда ваколат доираси қонун билан белгиланади». Конституциявий асосдан келиб чиқиб, 1999 йил 14 апрелда қабул қилинган «Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида (янги таҳрири)» ги Қонуннинг 1-моддасида фуқароларнинг ўзини ўзи бошқаришнинг ҳуқуқий тушунчаси қўйидагича таърифланди: «Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариши фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунлари билан кафолатланадиган, уларнинг ўз манфаатларидан, ривожланишнинг тарихий хусусиятларидан, шунингдек миллий ва маънавий қадриятлардан, маҳаллий урф-одатлар ва анъаналардан келиб чиққан ҳолда маҳаллий аҳамиятга молик масалаларни ҳал қилиш борасидаги мустақил фаолиятидир». Кўриниб турибдики, мамлакатимизда ўзини ўзи бошқариш органлари тизими тушунчаси ва унинг ҳуқуқий мақомлари ривожлантирилди ва улар илғор демократик мамлакатлардаги ҳуқуқий мезонлар билан бир хил тарзда ифодаланди. Ҳозирги даврда маҳалла йўналишида олиб борилаётган ишлар иккита йўналишни назарда тутади. Биринчиси маънавий вазифа бўлиб, у халқимизнинг минг йиллик тарихидаги ноёб, энг азиз анъаналарни, қадриятларни қайтадан тиклаш ва рифожлантиришдан иборат. Иккинчиси сиёсий вазифа бўлиб, Президент И.А.Каримовнинг маҳалла институтини бугунги замон талабларига мувофиқ тарзда тиклаш баробарида вилоят, шаҳар, туман ҳокимликлари зиммасига юкланган кўпчилик вазифак ва ҳуқуқларни фуқаролар ўзини-ўзи бошқариш органларига, яъни маҳаллаларга бериб, улар мақомини жой-жойига қўйиб, шу тариқа жамиятимиз ҳаётини демократиялашда янги ва жуда муҳим имкониятларга эришиш. Айниқса, маҳалла фуқаролар йиғинларига Ўзбекистон Республикаси Президенти сайловини ўтказувчи, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисига, халқ депутатлари вилоят, туман ва шаҳар Кенгашларига

сайлов ўтказувчи участка сайлови комиссияларининг аъзолигига комзодларни тегишли округ сайлов комиссияларига тавсия этиш, халқ депутатлари туман, шаҳар Кенгаши депутатлигига номзод кўрсатиш тўғрисида қарор қабул қилиш, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси депутатлигига, халқ депутатлари вилоят Кенгашлари депутатлигига номзодлар кўрсатиш учун фуқароларнинг номзодлари бўйича ҳокимиятнинг тегишли вакиллик органларига таклифлар киритиш тўғрисидаги ваколатларнинг ва ҳуқуқларнинг берилиши маҳаллаларни ўзини-ўзи бошқариш органлари сифатида жамиятимиз сиёсий ҳаётидаги ролини янада ошиб бораётганлигини кўрсатади. Мамлакат Президенти И.А.Каримов ўзининг иккинчи чақириқ Олий Мажлиснинг IX сессиясидаги маърузасида ўзини ўзи бошқариш органларини жамият ва давлат бошқарувидаги ўрнини кўтаришнингн муҳим босқичини бошлаш учун асос бўлган қўйидаги фикрни билдирди: «Ҳаётимизни эркинлаштириш йўналишларининг яна бир муҳим йўли- марказий ва юқори давлат бошқарув идоралари вазифаларини давлат ҳокимиятининг қўйи тузилмаларига, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига босқичма-босқич ўтказа боришни таъминлашдир». Албатта, давлат томонидан маҳаллаларга катта бошқарув ваколатларини беришда уларнинг аҳоли фаолллигини оширишдаги ўрнини юксалтириш кўзда тутилди. Чунки, маҳалла фуқаролар йиғинларида етарлича ҳуқуқ бўлмаса, улар ўзини ўзи бошқариш функцияларини бажара олмас эдилар. Шунингдек, маҳаллаларнинг аҳоли ва давлат олдида масъулият сезишлари учун ҳам аввало ҳуқуққа эга бўлишлари лозим эди. Ҳозирги даврга келиб, жамиятнинг сиёсий соҳасини эркинлаштириш мақсадларидан келиб чиқиб, маҳалла фуқаролар йиғинларига бошқарувнинг турли йўналишларига етакчилик қилиш ваколатлари берилди. Маҳалла ўз ҳудудида яшаётган фуқаролар турли ижтимоий муаммоларини ҳал қилиб беришда бевосита иштирок этадилар: қариялар, фахрийлар, етимларп, байналминал-ҳарбийлар, кам таъминланган ва кўп болали оилалар

манфаатлари ҳимоя қилинади, маҳалла фаолларини мазкур фаолиятда иштирок этишига бошчилик қилади. Шу билан биргаликда инсонни маънавий юксалиши ва амалий ташаббусларини намоён бўлиши учун шарт- шароит яратилади, моддий ва маънавий қўллаб-қувватланади. Маҳалла фуқаролар йиғини ижтимоий таъминот органлари ва бошқа ҳомий ташкилотлар билан биргаликда ижтимоий ёрдам, кам таъминланган оилалар ва ёлғиз кишиларга беғараз моддий ёрдам ажратиш ишининг барча ташкилий жиҳатларини ўз зиммаларига олганлар. Шу билан бирга, маҳаллалар ўз ҳудудларида экологик муаммоларни ечиш ва аҳоли моддий аҳволини яхшилаш, ҳашар йўли билан кўкаламзорлаштириш, тозалаш ишларига жалб қилиш, маҳаллий аҳоли ўртасида атроф-муҳитни асраш юзасидан тушунтириш ва тарбиявий ишлар олиб боришга бош ва қош бўлмоқда. Албатта, бу фаолият фақат фуқаролар фаоллигини ошириш воситасида амалга оширилмоқда. Шу билан бирга, кўплаб қонунлар лойиҳалари, Конституцияга киритиладиган ўзгаришларни ўзида ифодалаган умумхалқ референдумларига тайёргарлик кўриш ва ўтказиш аввало маҳалла аҳли ва фаоллари томонидан муҳокама қилинмоқда ва қўллаб-қувватланмоқда. Бошқача айтганда , маҳаллалар сиёсий қарорлар қабул қилишда жамоатчилик иштирокини фаоллаштиришнинг муҳим воситаси эканлигини ҳаётнинг ўзи исботланди. Мамлакат сиёсий ҳаётида фуқароларнинг сиёсий қарорлар қабул қилишдаги иштирокини таъминлаб берувчи асосий бўғин-бу маҳалла фуқаролар йиғинларидир. Шунингдек, фуқароларнинг ижтимоий ҳаётдаги фаоллигини ошириш қобилиятига эга бўлган бирдан-бир бошқарув тизими ҳам маҳалла фуқаролар йиғинларидир. Республика «Маҳалла» хайрия жамғармаси, унинг вилоят, шаҳар, туман бўлимлари билан ҳокимлар ҳамкорлигида ҳар йили «Энг яхши маҳалла», «Энг ибратли оқсоқол», «Маҳалла жонкуяри», «Энг тадбиркор маҳалла оқсоқоли» шиори остида муттасил кўрик-танловлар ўтказиб

келинди. Кўрик-танловлар ғолиблари ҳар йили обрўли комиссиялар томонидан махсус нишонлар, қимматли эсдалик совғалари билан тақдирланадилар. Мазкур тадбирлар маҳаллаларни ободонлаштириш, озода сақлаш, айниқса ёшларни комил инсон қилиб тарбиялашда муҳим аҳамият касб этди. Ўзбекистон Оқсоқоллар Кенгаши ва республика «Маҳалла» жамғармасининг аҳолини ҳуқуқий маданиятини ва фаоллигини ошириш мақсадларида Ўзбекистон Республикаси Конституциясини маҳаллаларда ўрганишни ташкил этиш комиссияси ишчи гуруҳи томонидан ишлаб чиқилган «Маҳалла дарсхонаси»нинг мавзулар режаси жамоатчилик эътиборига етказиш учун « Mahalla », газетасида эълон қилиб борилди. Республиканинг 8043 та маҳалласидаги фуқаролар йиғинлари қошида Конституцияни ўрганишни ташкил этиш учун юридик маълумотга эга бўлган мутахассислардан, сиёсатшунослардан, амалиётчилардан иборат тарғибот ва ташвиқот гуруҳи тузилди. Маҳалла идораларида, марказларда, гузар ва чойхоналарда Конституцияга оид адабиётлар, тарғибот воситалари (плакатлар, фотосуратлар) бурчаги ташкил этилди. «Маҳалла» жамғармасининг бўлим ҳамда бўлинмаларида ҳуқуқшунос олимлар иштирокида семинарлар, мулоқотлар, давра суҳбатлари ўтказиб борилмоқда. «Маҳалла» жамғармаси томонидан ишлаб чиқилган маҳалла халқ университетларининг намунавий Низоми асосида шаҳарча, қишлоқ ва маҳалла фуқаролар йиғинларида, бевосита аҳоли ўртасида Конституция асослари ўрганилмоқда. Мустақиллик даврида маҳаллалар фуқаролар йиғинлари оқсоқоллари, «Маҳалла» жамғармаси ва унинг маҳаллий ташкилотлари раҳбарларининг сифат таркиби яхшиланиб борди. 2001 йил май-июнь ойларида мамлакатимизда ўзини ўзи бошқариш органлари – маҳалла, овул, қишлоқ, шаҳарча фуқаролар йиғинларигаЎтказилган сайлов бу соҳа раҳбарларини етук кадрлар ҳисобига сифат жиҳатдан ўзгаришига олиб келди. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Кенгашинингн 2001 йил 12 апрелдаги

«Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига сайлов ўтказишни ташкил этиш тўғрисида»ги қарорида ташкилотчилик қобилиятига ҳамда аҳоли ўртасида юқори обрў-эътибор ва ҳурматга сазовор бўлган, давлат ҳокимияти органлари ваколатларининг бир қисми босқичма-босқич фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига берилиши муносабати билан, ушбу органлар олдида турган вазифаларни ҳал этишга қодир бўлган шахслар ораида фуқаролар йиғинлари раис ва оқсоқоллари ва уларнинг маслаҳатчилари лавозимларига номзодлар танлаш мақсади қўйилди. Сайлов компаниялари давридаги ташкилий ишлар ва амалга оширилган чора-тадбирлар натижасида мамлакатимиз бўйича фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига сайловлар ижтимоий-сиёсий ва ташкилий жиҳатдан юксак савияда ва фуқароларнинг ижтимоий фаоллиги ўсган ҳолда амалга ошди. Сайловларда 12 миллионга яқин фуқаролар иштирок этдилар. Бу кўрсаткич мамлакат катта ёшли аҳолисининг қарийиб 90 фоизини ташкил этди. Фуқароларнинг 9627 йиғинида, шу жумладан 1556 шаҳарча, қишлоқ ва овул йиғинларида қишлоқлардаги 4151 маҳаллалар ва шаҳарлардаги 2138 маҳаллалар йиғинларида, шунингдек жамоатчилик асосида фаолият кўрсатаётган 1782 маҳалла фуқаролар йиғинларида сайловлар бўлиб ўтди. Фуқаролар йиғинларида сайловлар билан бир вақтда фуқаролар йиғинлари раислари ва оқсоқолларининг олдинги сайловдан бошлаб ўтган давр мобайнида қилган ишлари тўғрисидаги ҳисоботлари эшитилди. Фуқаролар йиғинлари фаолиятининг барча йўналишлари бўйича фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг олиб борган ишлари атрофлича ва чуқур таҳлил этилди. Қонунлар, Президент Фармонлари, ҳукумат қарорларини амалий жиҳатдан рўёбга чиқаришда маҳаллаларнинг маҳаллий давлат ҳокимияти органларига берган ёрдамларига муҳим эътибор берилди. Ўтган ҳисобот давридаги (2,5 йиллик) ишдаги камчиликлар сабаблари ҳам очиб ташланди ва уларни келгусида бартараф этиш юзасидан аниқ чора-тадбирлар ва режалар қабул қилинди. Ўзини ўзи бошқариш органларига бўлган ҳисобот-

сайлов йиғилишларида жами 120 миндан ортиқ фаоллар сўзга чиқиб, кўтарилган масалалар юзасидан ўз фикр-мулоҳазаларини билдирдилар. Сўзга чиққанларнинг аксарияти мамлакатда тинчлик, барқарорлик ва хавфсизликни сақлаб туриш, аҳолининг турли қатламларини ижтимоий жиҳатдан қўллаб- қувватлаш юзасидан амалга оширилаётган ижтимоий-иқтисодий ислотларни қўллаб-қувватлаб чиқдилар. Маҳалла фуқаролар йиғинларидаги оқсоқоллар сайлови миллионлаб фуқароларни бефарқ қолдирмади. Барча сайловчиларда фаол иштирок, ўз нуқтаи назарини ифода этишга интилишлар очиқ сезилиб турди. Мамлакатдаги ўзини ўзи бошқариш органларининг 9627 та йиғинлари оқсоқоли ва раислигига жамоатчи ишчи гуруҳлари том онидан тавсия этилган 22 минг нафардан ортиқ номзод орасидан танлаб олиниши сайловларни муқобиллик асосида ўтишига ва фуқаролар йиғинлари оқсоқоллиги ва раислиги муносиб номзодларни сайланишига имкон яратди. Ўзини ўзи бошқариш органларига бўлган сайловлар натижаси шуни кўрсатдики, бу сайловлар аҳолининг кенг қатламлари учун ижтимоий-сиёсий фаоллик бағишлади ва ўзига хос демократия мактаби вазифасини ҳам ўтади. Шунингдек, 2003 йилнинг ноябрь ва декабрь ойларида ўзини ўзи бошқариш органларига янги сайловларнинг янги кампанияси давом этмоқда. Мазкур сайловлардаги мажлислар, ундаги муҳокамалар, баҳс ва мунозаралар маҳаллий давлат ҳокимияти органлари вазифаларини фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига босқичма-босқич ўтказиш борасидаги сиёсатни фуқаролар қўллаб-қувватлаётганлигини, давлат қурилиши ва жамиятнинг барча соҳалрини эркинлаштиришда, фуқаролар яшаш жойларидаги муҳим ижтимоий-сиёсий масалаларни ҳал этишда, аҳоли фаоллигини оширишда маҳаллаларнинг ўрни ва аҳамияти йилдан-йилга ортиб бораётганлигини, «Кучли давлатдан-кучли фуқаролик жамияти сари» концептуал сиёсий дастурни ҳаётга татбиқ этиш ўзининг ижобий ва самарали натижасини бераётганлигини кўрсатмоқда. Маҳаллаларнинг фуқаролик жамиятининг асоси сифатидага ўрни йилдан йилга юксалиб бормоқда. Маҳалла аҳлининг

ижтимоий фикри тобора демократлашиб бормоқда. Янги аср бошига келиб ҳар бир оила, маҳаллада яшаётган фуқаро ўз ҳаёти ва тақдирини маҳалласиз тасаввур қила олмайди. Республика жамоатчилик фикрини ўрганиш «Ижтимоий фикр» марказининг 2003 йил январда ўтказган социологик сўровномаларида «Маҳалла оиладаги ички муаммоларни ҳал қила оладими?» деган савол берилган эди. Унда сўралган фуқароларнинг 63,1 фоизи маҳалла йиқинининг қўни-қўшнилар ўртасидаги келишмовчиликни бартараф этишига, 84,4 фоизи эса тўй, марака, дафн ва бошқа маросимларини ташкил эта олишига ишонади. Кўриниб турибдики, маҳалла фуқароларнинг бирламчи ҳаётий эҳтиёжларининг ифодачисига айланиб бормоқда. «Маҳалла» жамғармасининг асосий вазифалари «Обод маҳалла йили» дастуридан келиб чиққан ҳолда ҳамда мувофиқлаштирувчи кенгашларнинг тузилиши муносабати билан қайта кўриб чиқилди. «Маҳалла» жамғармаси, унинг жойлардаги таркибий тузилмаларига тегишлича республика Кенгаши ҳамда Қорақолпоғистон Республикаси, вилоятлар, шаҳар ва туманлар фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш ишлари бўйича мувофиқлаштирувчи Кенгашларнинг ишчи органи вазифасини функциясини бажариш ваколати берилмоқда. Шунингдек, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, шаҳар ва туманлар фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш ишларини мувояфиқлаштирувчи кенгашларининг асосий вазифаларини қўйидаги йўналишларда бўлиши белгиланди: фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятини мувофиқлаштириш: фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш; маҳаллаларда маданий, маънавий-маърифий тарғибот ишларини йўлга қўйиш, ёш авлодни миллий мафкура, ватанпарварлик ва инсонпарварлик руҳида тарбиялашда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига кўмаклашиш;

фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг давлат органллари ва нодавлат ташкилотлар билан бўлган муносбатларини такомиллаштириш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқиш ва амалга ошириш; фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг ўзаро тажриба алмашишида кўмаклашиш; фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига уларнинг ваколатлари доирасида барча масалаларни ҳал этиш, молиявий хўжалик фаолиятини юритиш, иш услубларини такомиллаштиришда амалий ёрдам кўрсатиш; маҳалла ҳудудида тўй-ҳашамлар, оилавий тантаналар, маърака ва маросимларни, марҳумлар хотираларига бағишланган тадбирларни замон талабларига жавоб берадиган тарзда ихчам тежамкорлик билан ўтказишни таъминлаш; кенгашлар йиғилишларида қабул қилинган қарорлар бўйича ҳамда фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларини манфаатларини кўзлаб давлат органлари ва нодалват ташкилотларига мурожаат қилиш; фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг ҳуқуқларини ҳиоя қилиш, уларнинг ҳуқуқий ва иқтисодий базасини ривожлантириш ва такомиллаштириш масалалари бўйича давлат органларига мурожаат қилиш; фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларида ўтказиладиган сайловларга тайёргарлик кўриш ва ўтказишни ташкилий жиҳатдан таъминлаш. Шунингдек, «Маҳалла» жамғармаси ва унинг вилоят, туман ва шаҳар бўлимларига қўйидаги ваколатларни амалга оширишининг ҳуқуқий асослари ишлаб чиқилди: фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг моддий ва молиявий асосларини мустаҳкамлашга ҳар томонлама кўмаклашиш; маҳалла аҳлининг ташаббускорлигини ошириш, ёшларни касб- ҳунарга йўналтириш ҳамда маҳалла ҳудудида кичик ва ўрта тадбиркорликни ривожлантириш учун зарур шарт-шароитлар яратишда кўмаклашиш;

кам таъминланган, оилаларга моддий ёрдам бериш ҳамда ногиронлар, кексалар, етим ва ногирон болаларнинг ҳуқуқларини ҳар томонлама ижтимоий ҳимоя қилиш; фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тизимида кадрларни танлаш ва жой-жойига қўйишда услубий кўмаклашиш, кадрлар малакасини ошириш ишларини бажариш. Ривожланган Европа ва Шимолий Америка мамлакатларида ўзини ўзи бошқариш органларининг фуқаролик жамиятининг асоси бўлиш мақомига эриши тажрибаларидан келиб чиқиб, шунингдек, бу соҳага доир миллий мреос ва анъаналардан фойдаланган ҳолда Ўзбекистонда «Кучли давлатдан кучли фуқаролик жамияти сари» сиёсий дастурдан келиб чиққан ҳолда маҳалла фуқаролар йиғинларининг мустақиллигини ва ҳуқуқларини ҳаётда тўла амалга ошира олиш даражасига етказиш мақсадларида улар фаолиятини қўйидаги йўналишларда ислоҳ этиш давом этмоқда: -ҳуқуқий меъёрлар қабул қилиш масалаларидаги мустақиллик-ўз ҳудуди доирасида ҳамма бажариши мажбурий бўлган –оилалар низомлар, қарорлар, ўз ҳудуди доирасидаги актлар қабул қилиш эркинлиги; - кадрлар масаласидаги мустқиллик-бошқарув органлари оқсоқолларини йиғиннинг ўзи танлаши ва сайлаши қоидаларини янада демократлаштириш: - бошқарув масалаларидаги мустақиллик, яъни, мусатқил равишда қарорлар қабул қилиш ва уларни ижросини таъминлаш имкониятларини яратилиши; -молиявий масалалардаги мустақиллик-ўз ваколатларини амалга ошира олиш учун уларнинг молиявий асосларини яратиш, мавжуд солиқлардан тушудиган маблағларни маълум қисмини маҳаллаларнинг ободлиги ва ўзини ўзи бошқаришни ривожланиши учун ажратиш; Мазкур йўналишларда ўзини ўзи бошқариш органларини мустақиллигини тиклаш, уларни давлат органлари эмас, балки, фуқаролик институти сифатидаги фаолиятини таъминлаш фуқаролик интитути

сифатидаги фаолиятини таъминлаш фуқаролик жамияти қуришнинг энг асосий кафолатларидан бири, шунингдек, жамиятни эркинлаштириш ва бошқарувни номарказлаштириш омили эканлиги амалиётини жорий этиш ҳозирги даврда бу соҳадаги ислоҳотларни янада чуқурлаштиришнинг долзарб вазифасидир. Албатта, ўзини бошқариш органларининг жамият ва давлат бошқарувидаги ўрнини юксалтириш ҳозирги даврда мамлакат ҳукумати ва парламенти томонидан олиб борилаётган ислоҳотларнинг мҳуим йўналишларидан бирига айланди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Обод маҳалла йили» дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича Республика комиссиясини тузиш тўғрисида»ги Фармойишида (2002 йил 16 декабрь) устувор йўналиш ва вазифа сифатида кўрсатилган бандлардан бири қўйидагича ифодаланади: «Маҳалланинг фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш тизимидаги энг муҳим тузилма сифатида тутган ўрни ва ролини аниқлаш; мазкур институтнинг давлат ва жамоатчилик ҳокимияти ва бошқарув тизимида ўз ўрнини эгаллаши учун зарур шарт-шароит яратиб берадиган аниқ чора-тадбирларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш». Албатта, бу фуқаролик жамияти барпо этиш мақсадини бажаришда маҳаллалардаги фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларини демократик тамойиллар асосида такомиллаштириш ва сиёсийц қарорлар қабул қилишда улар иштирокининг фаоллашуви муҳим ўрин тутиши шубҳасиздир.

А Д А Б И Ё Т Л А Р: 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси.-Т.: «Ўзбекистон», 2003. 2. Ўзбекистон Республикасининг «Фуқуроларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари тўғрисида»ги (янги таҳрири) Қонуни, 1999 йил 14 апрел. 3. Ўзбекитсон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Республика «Маҳалла» ҳайрия жамғармаси фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарори, 1993 йил 1 декабр. 4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларини қўллаб-қувватлаш тўғрисида»ги Фармони, 1998 йил 23 апрел. 5. Каримов И.А. Ўзбекистон-бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли. Т.1.-Т.: «Ўзбекистон», 1996. 290-295-б. 6. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари.- Т.: «Ўзбекистон», 1997. 31-40, 125-135, 149-162-б. 7. Каримов И.А. Ўзбекистонда демокраик ўзгаришларини янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг асосий йўналишлари. –Т.:«Халқ сўзи»,2002 йил 30 август. 8. Каримов И.А. Ватанимизнинг тинчлиги ва хавфсизлиги ўз куч- қудратимизга, халқимизнинг ҳамжиҳатлиги ва букилмас иродасига боғлиқ.- Т.: «Ўзбекистон», 2004. 9. Каримов И.А. Эл-юртга ҳалол, виждонан хизмат қилиш-ҳар бир раҳбарнинг муқаддас бурчи. Андижон вилоят халқ депутатлари кенгашининг навбатдан ташқарии сессиясида сўзланган нутқ .»ишонч»,2004 йил 26 май. 10. Каримов И.А. Қонун ва адолат устуворлиги фаоллиятимиз мезони бўлсин. Сурхондарё вилоят халқ депутатлари Кенгашининг навбатдан ташқарии сессиясида сўзланган нутқ. «Халқ сўзи»,2004 йил 2 июн. 11. Азизхўжаев А.А. Давлатчилик ва маънавият.-Т.:»Шарқ», 1997. 12. Азизхўжаев А.А. Чин ўзбек иши.- Т.: «Академия», 2003. 13. Азизхўжаев А.А. Мустақиллик: курашлар, изтироблар, қувончлар.-Т.: «Шарқ», «Академия», 2001. 14.Ислом Каримов «Юксак маънавият енгилмас куч». Т. 2008.

O'xshashlar

Жамоатчилик фикри ва махалла социологияси

Сиёсий жараён ва сиёсий тизим. Демократия

Ижтимоий иктисодий ва сиесий хаёт социологияси

Демократик жамият тугрисидаги дастлабки карашлар ва унинг ривожланиш боскичлари

Жамият, шахс ва гурухлар социологияси