AQSh geosiyosati - Siyosatshunoslik - Referatlar

AQSh geosiyosati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

51.5 KB

Ko'chirib olish

AQSh geosiyosati Reja: 1. Monro diktaturasi. G.Vilson dasturi 2. G.Ruzveltning «katta to'qmoq siyosati» 3. «Ochiq eshiklar» siyosati 4. AQSh geosiyosatining xususiyatlari

Amerikalik Alfred Mexen geosiyosat olamiga hech qanday geosiyosatshunos olimlarning ta'sirisiz mustaqil ravishda kirib kelgan. U F.Ratsel, R.Chellen, F.Nauman yoki X.Makkinder singari olim emas, harbiy sohada ishlagan. Shu bois asarlarida nazariy "geosiyosat" atamasini qo'llamagan, biroq uning o'rtaga tashlagan mulohazalari nafaqat uslubiy jihatdan, balki tahliliy yondashuvi va yakuniy hulosalari geosiyosiy muhitga to'la mos keladi. A.Mexen "Dengiz kuchlarining tarixga ta'siri (1660 - 1783)" nomli asarida sivilizatsiya tarixida dengiz omilining katta ekanligiga urg'u beradi. U yoki bu xalqlarning o'z xayotida dengizdan foydalanish darajasi o'sha xalqlarning nechog'li farovonligi va boshqalarga ta'sir etish kuchiga sodir yoki qodir emasligini ko'rsatib beradi. Bunday davlatlar qatoriga u qat'iy ravishda Angliyani - uning XX asr boshlarigacha dunyoda asosiy dengizlar hokimi bo'lganligini misol qilib kursatgan. U o'zining nazariy bashoratlarini amaliyotga qo'llash uchun AQShni Angliyaga qarama - qarshi qo'yadi va AQShning dengiz kuch markaziga aylanishi uchun avvalo Tinch okeanida Fillipin orollarini o'ziga bo'ysindirishini ta'kidlagan. Negaki, A.Mexen Fillipin orollarini AQShning dengiz kuch markaziga aylanishidagi va u egallashi lozim bo'lgan strategik mintaqa deb biladi. Aytish o'rinliki, AQSh mudofaa vazirligi (Pentagon) tomonidan 2000 yil sentyabr oyida chop etilgan "Osiyo - 2025" nomli tahliliy hujjatda ham Fillipin orollari va uning atrofidagi dengiz akvatoriyasini nazorat ostiga olish masalasi uchinchi ming yillikda AQShning umumbashariy birinchilik uchun kurashda e'tiborga olishi kerak bo'lgan strategik mintakalardan biri sifatida qayd etiladi. A.Mexenning konsepsiyasi nafaqat geosiyosiy muammolarni tahlil va tasnif etib kelayotgan ilmiy muhitga, balki jahon siyosatida yetakchi o'rinlarda turgan davlatlar rahbarlarining rejalariga ham muayyan darajada ta'sir o'tkazgan. A. Mexen uchun siyosatning asosiy kuroli savdo hisoblanadi. Shuning uchun harbiy yurishlar natijasi kurrai zaminda savdo sivilizatsiyasining rivojlanishi uchun qulay imkoniyatlarni yaratib berishi lozim. Savdo bu iqtisod. Iqtisod uchun esa quyidagi uch omil ni muhim deb biladi:

- kemalar qatnovining yulga quyilganligi (tovar va xizmat ko'rsatish almashinuvini yulga ko'yish) - mustamlakalar (jahon miqyosida tovar almashish harakatini yo'lga qo'ygan ishlab chiqaruvchilar) - har bir davlat uzining geosiyosiy makomiga ega. Davlat geosiyosiy imkoniyatlarini aniqlash quyidagi oltita jihatlarda namoyon buladi: Davlatning geografik joylashuvi, ya'ni uning dengizga tutashganligi, dengiz kommunikasiya tizimiga chiqish imkoniyatlari quruklikdagi chegaralari, strategik yo'llarni nazorat kilishga va raqibga o'z dengiz kuchlari bilan qarshi chiqishga qodirligi; Davlatning «jismoniy konfigurasiyasi, ya'ni davlatning qirg'oq bo'yi hududlari, portlar soni va ularning joylashuvi. Davlatning halqaro savdo tarmoqlariga qo'shilishi va strategik jihatdan himoyalanishi aynan ushbu omillarga bog’liq; - hududlarining uzunligi, shu jumladan, dengiz qirg'oq bo'yi chiziqlarining uzunligi; - Aholining statistik miqdori. Ya'ni bu aholining davlatda kema qatnovlarini yulga quyganligi va u orqali xizmat ko'rsatishni tashkil eta olganligini baholash uchun muhimdir; - Milliy xarakter. aholining savdo bilan mashg'ul bo'lishga qodirligi; - Boshqaruvning siyosiy xarakteri. Har qanday davlatning dengiz kuchi sifatida shakllanishi, avvalo o'sha davlatdagi tabiiy va insoniy resurslarning turri yunalishga qo'yilganligiga bog’liq. Qayd kilganlardan ko'rinib turibdiki, A.Mexenning geosiyosiy konsepsiyasi avvalo "dengiz kuch markazi" va uning manfaatlarini nazarda tutadi. Tadqiqotchi nazarida «Dengiz kuchlarining tarixiy namunasi - bu Karfagen, zamonaviysi (bizga davr jihatidan yaqinrori) esa Buyuk Britaniyaning XVII - XIX asrlarda jahon siyosatida tutgan o'rnidir. Shuningdek, A.Mexen yuqorida keltirilgan jihatlar asosida Buyuk Britaniyaning Napoleon Fransiyasi ustidan g'alabasini uning geografik jihatdan orol xolatida joylashganligidan va davlatning Yevropa, Osiyo,

Afrika mintaqalarini tutashtirib turgan dengiz yo'llarini o'z nazoratiga kirita olganligi bilan izohlaydi. Davlatning dengiz kuchiga aylanishi bir qator parametrlar bilan belgilanadi. A.Mexen dengiz kuchida mujassam bo'lishi kerak bo'lgan quyidagi parametrlarni ko'rsatadi: ya'ni dengiz kudrati, harbiy flot, savdo floti, harbiy-dengiz bazalari (dunyodagi muhim nuqtalarda nazoratni o'rnatish). A.Mexen «Dengiz kuch - qudrati» tushunchasini erkin «dengiz savdosi» bilan bog'laydi. "O'z navbatida erkin «dengiz savdosi» uchun faqat davlatning harbiy-dengiz flotigina kafolat bo'la olishi mumkin. A.Mexen mulohazalarini yanada chuqurlashtirib, «dengiz kuchlarini sivilizatsiyaning istiqbolga ega bo'lgan muhim bir turi sifatida qayd kiladi. Mexen konsepsiyasining yana bir ahamiyatli tomoni shundaki, unda birinchi bo'lib geosiyosiy tuzilishning umumsayyoraviy haritasi berilgan. U jahon siyosatida muhim bo'lgan makon - «shimoliy yarim doirani quyidagi ko'rinishda chizadi, ya'ni «shimoliy yarim doiraning janubiy chiziqlari Suvaysh va Panama kanallarini bir - biriga tutashtiradi. Suvaysh va Panama kanallari jahon savdosi va siyosiy munosabatlar davomiyligi va tadrijiyligini ta'minlab beruvchi o'ta muhim geosiyosiy nuqtadir. A.Mexen fikricha, bu ikki nuqta o'rtasidan Yevrosiyoga uzangan erlarda o'ta muhim bo'lgan borliq - Rossiya kuchli quruqlik kuchi sifatida joylashgan. Biroq Rossiyaning geosiyosiy joylashuvi bir tomondan qulayliklarga ega bulsa, ikkinchi tomondan bir qator geosiyosiy noqulayliklarga xam ega, - deydi A.Mexen. U dengiz kuchlari masalasida AQShga Buyuk Britaniyaning vorisi sifatida qaraydi. A.Mexen g'oyalari ko'pchilikning diqqatini o'ziga tortdi va bir qator evropalik strateglar dasturlariga o'z ta'sirini o'tkazdi. Bundan tashkari, A.Mexenning asarlari XX asr mobaynida dunyoning kuplab davlatlarida nashr kilindi. Garchi A.Mexen yashagan davrda AQSh jahonda yetakchi siyosiy kuch markazlaridan va "dengizdagi sivilizatsiya imkoniyat"ga ega davlatlar qatoriga kirmasada, admiral kelajakda aynan AQSh etakchi dengiz kuch markazlaridan biriga aylanib, dunyo tag'diriga albatta ta'sir o'tkazadi, degan xulosaga keladi. Ushbu muloxazalar bilan bir qatorda harbiy - dengiz floti admirali ushbu asarida

"dengiz sivilizatsiyasi" uchun asosiy qarama - qarshi sivilizatsiya Yevrosiyo mintaqasi - birinchi o'rinda Rossiya va Xitoy, ikkinchi o'rinda esa Germaniya bo'ladi, deb ko'rsatadi. Yevrosiyo kuch markazlariga (Rossiya, Xitoy, Germaniya) qarshi kurashish uchun u "anakonda" prinsipini keng miqyosda ularga qarshi tadbiq, etish kerak deydi. Amaliyotda bu prinsip jahon urushida Antanta davlatlari ko'magida Yevrosiyoning harbiy qirg'ok bo'ylaridan boshlangan bo'lsa, ikkinchi jahon urushida bu harakat Markaziy Yevropa tomon suqilib kirdi. Ilgari surilgan konsepsiyaning amaliy kulami "sovuq urush" mobaynida AQSh va SSSR qarama - qarshiligi orqasida o'zining muayyan yuqori bosqichiga ko'tarildi. AQSh bu davrda Yevrosiyoning nafaqat harbiy - janubiy tomonidan, balki sharqiy qirg'oqbo'yi hududlaridan o'zining ittifoqdoshlarini topishga ulgirdi. A.Mexenni zamonaviy "atlantizm" oqimining "nazariy otasi" degan fikrni o'rtaga tashlashga imkon beradi. A.Mexen geosiyosiy qarashlariga bugungi sharoitdan kelib chiqib yondashsak, albatta uning tarixan chegaralanganligiga amin bo'lamiz. Masalan, bugungi davlatlarning havo kuch-qudrati yoki atom diplomatiyasining o'ziyoq, jahon siyosatida dengiz kuchlari imkoniyatlarini ma'lum ma'noda chegaralab turgan. A.Mexenning barcha asarlari umumiy jixatdan bir mavzuga - "dengiz kuch markazlari" muammosini tadqiq, etishga qaratilgan. Shunday bo'lsada, uning nazariy - amaliy izlanishlari zoya ketmasdan, ya'ni Mexen konsepsiyasi geosiyosatda birinchi bo'lib fanning nazariy - uslubiy jihatlarini amaliyot bilan bog'lagan holda ma'lum bir tartibotga keltirishga zamin yaratdi. 4. Xelford Makkinder «Tarixning geografik o'qi» X.Makkinderning (1861-1947) butun ilmiy faoliyati borliqda kechayotgan har qanday munosabatlarning o'zaro aloqadorligini aniqlash va sharxlashga bag'ishlangan. Bu jihatdan u XIX asr ohirida Buyuk Britaniyada yangicha geografik qarashlarning asoschisi bo'lgan. X.Makkinder ham F.Ratselga o'xshab siyosiy geografiyaning buyuk davlatlar - siyosiy kuchlar xayotida tutgan o'rniga katta e'tibor bergan. «Britaniya va Britan dengizlari» (1902) nomli asar X.Makkinderning turkum geosiyosiy asarlarining birinchisi hisoblanadi. Unda

olim Buyuk Britaniyaning jahon geosiyosiy haritasida tutgan urnini aniqlashga harakat qilgan. X.Makkinder o'zining birinchi essesida (Tarixning geografik o'zagi, 1904) A.Mexenning dengiz kommunikasiyasining ahamiyati borasidagi karashlarini yanada g'oyaviy jixatdan to'ldirdi. Uningcha, tarixning har bir davri "dengiz" va "quruqlik'ni qo'lga kiritgan (nazoratiga olgan) xalqlar o'rtasidagi doimiy konfliktdan iborat. Konfliktlarning o'chog'i jahon tarixiy voqealarining markazi bo'lgan Yevrosiyodir. Mana shu makonda "buyuk Osiyo bolgalari" dengiz xalqlari bilan kurash olib borishga shaylanadi. X.Makkinder birinchi essesida Yevrosiyoning yuragi (markazi) deganda "cho'llar va o'rmonlar" o'zaro tutashgan Rossiyaning markaziy qismi va bugungi O'rta Osiyo mintaqasini nazarda tutadi. Mintaqani esa to'rt tomondan Yevrosiyoning bir - biriga tutash 4 ta muxim davlat va mintqalari - Xitoy, Hindiston, Yaqin Sharq va Yevropa o'rab turadi. Yuqorida ta'kidlanganidek, bir vaqtning o'zida bu to'rt mintaqa Yevrosiyo uchun birinchi "ichki yarim oy" hisoblansa, Yevrosiyo uchun ikkinchi - "tashki yarim oy" Amerika qitasi - Afrikaning janubi - "Avstraloosiyo" , mintaqalari hisoblanadi. Ikki "yarim oy" bilan o'ralgan Yevrosiyoni sayyoramizning markazida joylashganligini uqtirib, har-bir davlat uchun geografik muhitining markazda bo'lishi eng qulay omildir, deydi X.Makkinder. "Markaz" tushunchasi, nisbiy bo'lib, har bir geografik muhitda u davlatlar uchun o'zgarib turish kayfiyatida bo'ladi. Buni esa o'sha davlatning xalqaro munosabatlardagi tutgan o'rni ko'rsatib beradi. X.Makkinder dunyoning butun geosiyosiy tarixini uchta asosiy davrga ajratgan: 1. Kolumbgacha bo’lgan davr. Yirik davlatlar shakllangandan to XV asr o'rtalarigacha bo'lgan davr. Bu davrda jahon oroli chegara hududlarida istiqomat qiluvchi halqlar markaziy hududlarda yashovchi halqlarning doimo bosib olishlari tahdidi ostida yashaganlar. Masalan, rimliklar. Ular uchun tahdid manbasi hamisha nemislar, xunlar, alanlar, parfiyaliklar va boshqalar bo'lib kelishgan.

2. Kolumb davri. XV asr ohiridan XX asr boshigacha bo'lgan davr. Bu davrda «ichki yarim oy»ga mansub davlatlar (kirg'oqbo'yi hududlari) hech kanday to'siqlarga uchramasdan Yer sharining boshqa xududlaridagi davlatlarni o'zlariga qaram qilishga urinishgan. Mustamlakachilik siyosatlari orqasidan metropoliya va koloniyalar shakllangan. 3. Kolumbdan keyingi davr. XX asr boshlaridan to hozirgi kungacha bo'lgan davr. Bu davrda bosib olinmagan yoki egallanmagan hududlar qolmagan. Mavjud sivilizatsiyalar turmush tarzi takomillashib borishi va ular o'rtasida to'knashuvlar. Uning nazarida, Yevrosiyoning qirg'ok bo'yidagi halqlar hayoti XIX asr ohirlariga kelib susayadi. Xalqlar xayotidagi susayish o'rnini esa mintaqada istiqomat qilayotgan xalqlar turmush tarzining yuksalganligi bilan izohlaydi. Tadqiqotchi "susayish" va "yuksalish" o'rtasidat farqni o'sha davrdagi texnologiyaning rivojlanganlik xolatidan chiqadi. X.Makkinder Yevrosiyoning "markaziy davlati" sifatida Germaniya bo'lishi mumkin deydi. X.Makkinder I jahon urushidan keyin 1919 yil e'lon qilgan ikkinchi essesi («Demokratik ideallar va reallik») bilan geosiyosiy qarashlarini yanada takomillashtiradi. Ikkinchi esseda Yevropa, Osiyo va Afrika mintaqalarini "jahon oroli", Yevrosiyoning XVI asrdan beri evropaliklar nazoratida bo'lgan qirg'oqbuyi hududlariga nisbatan "jahon orolining burunlari" degan geografik atamalarni qo'llagan. Shu bilan birgalikda Yevrosiyoning "markazi" atamasi o'rniga u Xartland "Asosiy o'lka" tushunchasini ilgari surgan. "Asosiy o'lka" geografik jihatdan juda katta kenglik bo'lib, Shimoliy muz okeanidan to Osiyoga hududlarni, Germaniya va butun g'arbiy va Shimoliy Yevropadan sharqqa Tinch okeanigacha o'zangan makonni qamrab oladi. Bundan tashqari, olim yana bir yangi yondashuv - Adriatikadan to Shimoliy dengizgacha vertikal chizma tortib Yevropani ikkiga - Xartlend va Kauslend (qirg'oqbo'yi Yerlari) ga bo'ladi. Sharqiy Yevropa esa bu ikki kenglik o'rtasida nobarqaror hudud sifatida namoyon bo'ladi. X.Makkinder shular asosida Sharqiy Yevropaning jahon siyosatini nazorat qilish uchun kurashlardagi o'rniga e'tibor berib quyidagi asosiy xulosaga keladi.

Shundagina uning strategik maqsadlari amaliyotda vojib bo'ladi. X.Makkinder uchun bu Rossiya va Germaniya, ularning ashaddiy dushmani esa Buyuk Britaniya. Shunday ekan, ingliz olimlarining fikricha, dunyo hamisha ikki tomonga yo'naltirilgan yoki o'sha tomonlarni ma'qullovchi qutblarga bo'lingan. Jahonda an'anaviy qonuniyatga tayanib asosiy kuch markazlari o'zgarib turishi mumkin, ammo jahon davlatchiligi amaliyotida konflikt va konfrontasiyalar doimiy bo'lib qolaveradi. X.Makkinder ilgari surgan g'oyalar o'tgan yuz yil maboynida vaziyatdan kelib chiqib, ba'zi bir davlatlar tashqi siyosatining olib borilishida ma'lum darajada qo'l kelgan bulsa, ba'zilar tomonidan faqat nazariy fikrlar sifatida qaraldi. Konsepsiyaga nisbatan qanday baholar berilmasin, bizningcha, uning asl maqsadi bir omilga - Xartlendning Sovet Itgifoqi nazoratiga tushib qolmasligi va davlatning jahon oroli ustidan "xokimligi"ga yo'l ko'ymaslikka qaratilgan edi. N.Spikmen (1893-1944) Geosiyosatda uning ijodiga A.Mexen qarashlarining davomchisi sifatida qarash mumkin. N.Spikmen halqaro munosabatlar nazariyasi va amaliyoti bo'yicha ilmiy izlanishlar olib borgan. U geografiyani bir qator siyosiy omillar bilan boglab tadqiq etadi. Mashxur asarlari: «Jahon siyosagida Amerika strategiyasi» (1942), «Jahon geografiyasi» (1944) etiborlidir. AQShda geosiyosatga qiziqish Myunxen maktabi vakillarining asarlarini mutoala qilishdan keyingina boshlangan (amerikaliklar nazarida, A.Mexen konsepsiyasi ko'prok bir tomonlama bo'lib, u zamonaviy qarashlarni o'zida aks ettirmagan). Nemis maktabi vakillari tomonidan ilgari surilgan g'oyalarni birinchilardan bo'lib amerikalik Robert Straus - Xyupe, Dervent Uittlsi va Endryu Jorjlar tahlil qilishgan. Keyinchalik Vilyalmur Stefanson nafaqat nemis geosiyosat maktabi vakillari qarashlarini, balki geosiyosatdagi mavjud jamiki baxsu munozaralar tizimini ko'rib chiqish "reviziya" qilish kerak, degan fikrni o'rtaga tashlaydi. Ayni paytda geosiyosatdagi an'anaviy evropasentristik qarashlarni tanqid qiladi. U Arktikani "Shimoliy O'rta Yer dengizi" deb atab, uning geosiyosiy ahamiyatiga e'tibor berish

kerakligini ilgari surgan. Bunda revizionist olim o'sha davrda Arktikada etakchi davlatlarning raketa va atom suv osti kemalari qatnovidan unumli foydalanayotganligiga, mintaqa iqtisodiy salohiyatining istiqbollaridan baxs etadi N.Spikmen 1944 yil yozgan asarida an'anaviy geosiyosiy qarashlardan kelib chiqib, Germaniya va Yaponiyaning urushda engilish sabablarini ularga kontinental (SSSR va Xitoy) va dengiz (Angliya va AQSh) kuchlari koalisiyasining qarshi kurashganliklari bilan bog'laydi. Ammo bu vaqtda urush oxirlab, xalqaro kundalikda urushdan keyingi dunyoning yangicha tartiboti masalasi turardi. AQSh siyosiy elitasi urushdan keyin Yevrosiyoda demokratiyani rivojlantirish va kolonial imperiyalarga barham berishni aynan Amerika missiyasi zimmasidagi masala sifatida karardi. N.Spikmen AQSh Yevrosiyodagi manfaatlarining real vokelikda yuzaga chiqishi uchun avvalo kuchlar muvozanati nazariyasiga asoslanib, Yevropada Germaniyaga qarshi Fransiyani ma'qullashi va Uzoq Sharqda Yaponiyaga qarshi Xitoyni qo'llashi kerakligini aytadi. Uning nazarida bunga erishish urushdan keyin nafaqat katta uchlik" (SSSR, AQSh, Angliya) tizimida, balki geosiyosiy ahamiyati oshib borayotgan Arktika masalasida AQSh mavqeini yanada mustahkamlaydi. N.Spikmenga bunday vaziyat juda qo'l kelgan. U Yevrosiyo markazi borasidagi X.Makkinder fikrlarini inkor qilib, kontinental (Yevrosiyo - SSSR) kuchning jahon hokimligiga erishuvi masalasiga gumon bilan qaraydi va yangicha geosiyosiy qarashlarini bayon etadi. U xalqaro syyosatda yuqori , mavqega erishish yoki davlat manfaatlarining ustuvorligini ta'minlash uchun Sharqiy Yevropadan to butun Yevrosiyogacha bo'lgan makonni zabt etishga intilishni utopik g'oya ma'nosida qarab, bir vaqtlar X.Makkinder Yevrosiyoning "ichki yarim oyi" deb ta'riflagan mintaqaning geostrategik imkoniyatlarining katta ekanligini ta'kidlaydi. N.Spikmen Amerika geosiyosiy xarakatlarining asosiy yunalishini quyidagi ikki ko’rinish bilan bog'lagan va unga erishish uchun kurashish kerakligini ta'kiddagan:

Germaniya va Yaponiyaning harbiy kuch sifatida namoyon bulib turishini saqlamoq lozim. SSSR-Xitoy ittifoqining shakllanishiga yo'l qo'ymaslik kerak. Chunki ular o'rtasida ittifoqchilikning yuzaga kelishi kelajakda Angliya - Amerika - Yaponiya ittifokining dunyoni boshqarish yo'lidagi harakatlariga yo'l bermaydi; Yevropaning birlashuviga yo'l bermaslik kerak. Qudratli Yevropa federasiyasi oxir oqibat AQShning dunyodagi pozitsiyasini chegaralash va kuchsizlantirishga olib keladi. Xullas, N.Spikmen geosiesiy qarashlarining ahamiyati yuqorida keltirilgan nazariy konsepsiyalar bilangina belgilanmaydi, balki geosiesiy tafakkur tarixiga nisbatan yangicha munosabatlar bildirishning ilmiy doirada shakllanishiga hissa qo'shganliga bilan ham amiyatlidir. G'arbiy Yevropa va Yaponiya - geosiyosiy konsepsiyasining qarshiligiga qaramasdan, G.Kissinjerning besh kuch markazi konsepsiyasi "sovuq urush"ning ohirgi o'n yilliklarida ko'pchilik tomonidan tan olingandi. Bunday baxslar "revizionistlar" o'rtasida (XX asrning 70 - yillarda) turli parametrlarni nazarda tutgan ko'plab geosiyosiy modellarning shakllanishiga turtki bo'ldi, xolos. Masalan, ingliz olimi P.Slou siyosiy kuchlarning boshqa mintaqalarni nazorat ostiga olishga intilishini chuqurrok, o'rganishni va jahonda millatlar xaq- xuquqlarini tenglashtirishni ilgari surgan. I.Vallershteyn xalqaro munosabatlar tizimidagi geosiyosiy masalalarni nomafkuraviy omillar asosida o'rganishni yoqlaydi. XX asr 80 - yillarida ingliz tadqiqotchisi U.Foke geosiyosatdagi siljishlarni davlatlarning tashqi savdo va horijiy energiya manbalariga bog’liq bo'lib qolayotganligi bilan izohlaydi. Yoki ko'plab tadqiqotchilar yadroviy era geosiesatida texnologiyaning ta'siri kuchayganligiga, harbiy-dengiz flotidagi texnologik jarayonlarga katta e'tibor qaratishtan va bu jarayon hozirgi kunda xam davom etmokda. Kissinjer, Z.Bjizinskiylarning "besh burchak dunyo" (AQSh, SSSR, XXR,Yaponiya va g'arbiy Yevropa) va "uch burchak markaz" (Shimoliy Amerika, g'arbiy Yevropa va Yaponiya) singari siyosiy ormulalari nazariyada geosiyosiy jihatdan tavsiflanishi mumkin, ammo ularning asosi va asl mohiyati mafkuraviy ko'rinishga ega. Ya'ni geomafkuraga daxldor. Fakat ular tomonidan

o'rtaga tashlangan (amaliyotdagi) mafkuralashgan "geosiyosiy mushohadalar" nazariyada endi "geomafkuraviy omil" sifatida qayd etilib, ilmiy tomondan o'rganilmoqda, xolos.

Adabiyotlar: 1. Жалилов А., Хэлфорд Маккиндернинг геосиёсий қарашлари // Жамият ва бошқарув, 2006, 2-сон. 2. Ўзбекистонда политология.-Т.:Шарқ, 2002. 3. Дугин А. Основы геополитики. Часть первая. -М.:Арктогея,1997. 4. Нартов Н.А. Геополитика. Учебник для вузов. -М. : ЮНИТИ , 1999. 5. Независимый Узбекистан. Научно-популярный словарь.-Т.:Шарқ, 2003. 6. Поздняков Э.А. Геополитика. - М., Культура, 1995. 7. Хантингтон С. Столкновение цивилизаций и переустройство мирового порядка // «Полис», 1994, № 1. 8 . Хантингтон С. Столкновение цивилизаций и переустройство нового мирового порядка. - М.: ACT , 2003. 9. Бжезинский Великая шахматная доска. Господство Америки и его геостратегические императивы. - М., 2000 . 10. Боден Ж. Метод легкого познания истории. - М. : Наука, 2000 . 11. Василенко И.А. Геополитика. - М. Логос, 2003. 12. Гаджиев К.С. Введение в геополитику. Изд 2, доп. и перераб. М., 2001. 13. Гаджиев К.С. Геополитика. – М .: Международные отношения , 1997. 14. Геополитика: теория и практика // Сб.статей под ред. Позднякова Э.А. - М., 1993.

O'xshashlar

Germaniya va Buyuk Britaniya geosiyosati

Geosiyosiy munosabatlar tizimida AQSh ning roli

Geosiyosat asoslari tushunchasi predmeti ob’ekti va manbalari

Geosiyosatning tarixiy bosqichlari

Yangi davr geosiyosiy nazariyalari va maktablari