logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. San'at
  4. Xorning sozi

Xorning sozi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

68.5 KB
Ko'chirib olish
Xorning sozi Reja: 1. Soz xaqida tushuncha 2. Soz turlari 3. Xorga ton berish Soz xaqida tushuncha Soz - intervallarning tovush balandliklari munosabati sistemasi. Ko`p ovozli (garmonik) musiqaning rivojlanishi bilan sof kvinta va katta tertsiya soziga ehtiyoj sezila boshlangan. Xorning sozi natural (tabiiy) bo`lganligi uchun unda «zona sozi» qo`llaniladi. Bunda tovush ma`lum zona kengligida o`z sifatini saqlaydi. Xorda zona so`zi tovushlarning lad asosida yuqorilatish va pasaytirish imkonini beradi. Demak, soz tushunchasi, avvalo, tovush (ton) balandligi, keyin esa xordagi alohida ovozlar va partiyalarning o`zaro intanatsion munosabati bilan bog`liq. Oddiygina qilib aytganda, soz-interval va akkorlarning to`g`ri talaffuzidir. Soz - soz har qanday musiqiy ijroda, shuningdek, xor qo`shiqchiligida hal qiluvchi omillardan hisoblanadi. Sozsiz musiqa asboblarini eshitib bo`lmaganidek, sozsiz xor va orkestrni ham tinglab bo`lmaydi. Soz ham ansambl va nyuanslar kabi (tuslar) xorning asosiy elementlaridan bo`lib: u ijro sifatini belgilaydi. Zero, soz xorning eng asosiy elementlaridan biri bo`lib, xorning soz va lad qonuniyatlarining echilishiga, intonatsiya barqarorligiga imkoniyat yaratadi. Soz turlari Xor sozi natural (tabiiy soz) bo`lib, u ikki turga bo`linadi: 1. Melodik (gorizontal)- xor partiyalariga soz, ya`ni intervallarning aniq intonatsiya qilinishi. 2. Garmonik (vertikal)- umumiy xor sozi. Bu akkordalarning aniq intonatsiya qilinishi. Xor ijrosida aniq sozga erishish uchun xonandalar va rahbar oldiga katta vazifalar qo`yiladi, avvalo rahbar yuqori malakali mutahasis bo`lishi va professionallik asosida ish tuta bilishi kerak. Xor sozining tiniq va yaxshi bo`lishi xonandalarning musiqa tayyorgarligiga, ovoz apparatining xolatiga, xorning qanday joylashganligiga, xona yoki sahnalarning okkustikasiga bog`liq bo`ladi. qo`shiqchilikda vokal- eshitish qobiliyati (intonatsiyalar)ni nazorat qilishlari va ovozning umumiy xorga nisbatan qanday eshitilayotganligini kuzatib borishi, ladni sezishi zarur. Vokal, sol’fedjio mashg`ulotlari orqali xor a`zolarining vokal va garmonik qobiliyatlari rivojlanadi. Ko`p ovozli xor asarlarini aytish (a kapella) orqali xonandalarning garmonik eshitish qobiliyatini o`stiriladi. Xorning yaxshi sozga ega bo`lishiga major va minor gammalarini to`g`ri talaffuz qilish qoidalarini o`zlashtirishga bog`liq. Xorning sozi intonatsiyaga bog`liq. Intonatsiya va soz bir-biriga uzviy bog`liq. Xorda tozza intonatsiyasiz soz bo`lmaydi. Intonatsiya- (lotincha «intona»- qattiq talafuz qilaman)-tovush balandligini ovozda qattiq talaffuz qilish. Tovushni og`iz bilan aniq talaffuz qilish uchun nafasni aniq olish, eshitish qobiliyatini to`g`ri uyg`unlash (koordinata qilish) muhim rol o`ynaydi. Garmonik uch tovushlikni o`stirish uchun turli xil akkordlar, uchtovushliklar keng va tor joylashgan xolda olinadi. Diezlik tovushlar yuqorilatib, bemollik tovushlar esa bir muncha pasaytirib talaffuz qilinadi va keyingi notaga o`tiladi. Ma`lumki, xor soziga asarning dinamikasi ta`sir qiladi, chunki xonandalar qattiq ovoz bilan kuylaganlarida ma`lum darajada ularni eshitish qobiliyati pasayadi, natijada sohtalik paydo bo`ladi. Major intonatsiyasi minorga qaraganda engilroq ijro etiladi. Tabiiy minorda toza intonatsiyada ijro etish ancha mushkul, uning VII bosqichi pasayishiga va keyinti tonikasi yuqori intonatsiyaga moyildir. Xor so`zi asarning ritm strukturasi, tempi va dinamikasi bilan bog`liq bo`ladi. Asar tempda bo`lsa, barcha xonandalar ham tovushlarning aniq balandligiga etmasdan kuylaydilar. Bunda asarni sekin tempda o`rgatish, intervallarni aniq sadosiga erishish imkonini beradi. So`ng asarni tez tempda davom ettirish mumkin. Aksincha o`rganish davrida og`ir asarlarni sal tezroq tempda ijro etilsa, asar tezroq o`zlashtiriladi va xor sozi toza bo`ladi. Xor partiyalarining birortasida soz noaniq bo`lsa, umumiy xorda hech vaqt toza soz bo`lmaydi. Xorning tondan chiqib ketishiga detonatsiya yoki distonatsiya deyiladi. Xor soziga bu salbiy ta`sir qiladi. Hamohanglik yo`qoladi. Asosan bu xol xonandalarning ladni yaxshi sezmasligi, yuqori pozitsiyada tayanch bilan kuylamasligi, ovoz va eshitish qobiliyatining koordinatsiyasi yo`qligi, toliqish, hayajonlanish, noto`g`ri nafas olish, ovoz pardalarining o`ta taranglashuvi va ovoz dag`al, zo`riqib chiqishi natijasida bo`ladi. Bunda dirijyor darhol xorni to`xtatmog`i va to`g`rilamog`i lozim. Xorga ton berish Asarni o`z tonligida ijro qilish uchun xordan jo`rsiz uslubda mahoratli kuylay olish malakasi talab qilinadi. YUqori pozitsiyada kuylash interval va akkordlarni to`g`ri talaffuz qilish kabi mashaqqatli mehnat evziga a kapella uslubida kuylashga erishiladi. Jo`rsiz asarlarni kuylashdan oldin xorga ton beriladi. Xor ijro qiladigan asarlar lad tonligiga sozlanadi. Ton berish xorni ma`lum lad- tonligiga moslashtirish, har bir ovoz partiyasiga tonlikdagi tegishli tovushni eshitirishdir. Ton kamerton va royal orqali berilib, har bir ijrochi kerak bo`lgan tovushni anglab oladi. Natijada, ijro o`sha lad tonligida aniq boshlanadi. Xor dirijyori tonni shoshilmasdan aniq va ishonch bilan berishi katta ahamiyatga ega. Ton aniq berilmasa xor ijrosi barqaror tovushga ega bo`lmaydi. Ton berish katta ma`suliyat talab qilib, ziyraklik va nazariy bilim talab qiladi. Buning uchun ton berish yo`llari puxta egallangan bo`lishi kerak. Ba`zi jo`rli asarlarni boshlashdan oldin ham ton beriladi (muqaddimasiz asar bo`lganda). Xorga ton berish oldindan bo`lgani avzalroq. Ton berish uchun «lya» yoki «do» kamertonidan ijro qilinishi kerak bo`lgan a kapella xorning tonikasi, dominantasi yoki tertsiya tovushi topiladi va to`liq tonik uchtovushlik tuziladi. Xor partiyalariga kerakli tovushlar beriladi. Xor aynan shu tonlikda sozlanadi. Masalan: lya tovushidan do major uch tovushligi uchun kich 3 yuqoriga do gacha chiqiladi. 71 Minor tonligida ton berish uchun minor tonik uchtovushligini ovoz bilan aytish (yoki asbobda chalish) mumkin: Agar asar garmonik minor ladida bo`lsa, xorni quyidagicha sozlash mumkin: Asar tonikadan boshlanmay, dominanta yoki boshqa bosqich tovushlaridan boshlangan vaqtda ham dirijyor, albatta xorga tonik uchtovushlikni, keyin esa dominanta uchtovushligini to`liq eshittirish kerak. Xorga doim tonik uchtovushligini eshittirish zarur. Dur Moll «SHamol» S. Abramova musiqasi SHoshilmasdan Solist bilan boshlanadigan asarga ham ladni to`liq tonik uchtovushligi beriladi. Bu solist va xorga eshittiriladi. Xor-dirijyori kamerton yoki boshqa asbobda berilgan tondan major yoki minor tonlliklarini topib, tonik uchtovushliklarini tuza olishi va xorga aniq ton berishi lozim. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Gudkova P. G, Vasil’eva A.B «Ashula darsligi metodikasi» , 1973. 2. Ro`ziev SH «Xorshunoslik». T. 1987. 3. Qodirov R. G`. «Boshlagg`ich sinfda ko`p ovozli kuylash». T 1997.

O'xshashlar

Xorning badiiy yo`nalishlari
Vokal-xor texnikasi elementlari
Vokal-xor malakalari va ularning ahamiyati
O`zbekistonda xor madaniyati
Musiqa darslarida musiqa savodi o’rgatish metodikasi