Товушлар муносабатлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

37 KB

Ko'chirib olish

Товушлар муносабатлари Товушлар муносабаталари - и н терваллар, аккордлар. Бирламчи ўлчов товушлар оралиғи ва уларнинг ўзаро муносабатлари Муносабатларда юзага келадиган тафовут ва мутаносибликлар. Товушлар оралиқларини то бора ўсиб бориши. Икки ва ундан кўп овозли ҳамоҳанг товушларни қ абул қилиш идроклаш. Уларни оралиқ нуқтаи назаридан тушуниб етиш. Товушдарни эшитиш ва тушунтириш турлари: Олимлар Гельмголцнинг мутаносиблик: яъни резонанс (яхши эшитиш) га мўлжалланган назарияси хусусида, Товушларнинг инсон руҳиятига таъсири хусусида Ибн Сино таълимоти ва немис физик олими Штумф назарияси. XX асрда бунёдга келган ижодиёт мезонида асосий тон муаммосига бағишланган Хиндемит назарияси. Маълумки, муносабат ҳаётнинг ҳар бир онида асосий мезон сифатида белгиланган. Ҳар қандай амал – муайян муносабатнинг маҳсули ҳасобланади. Мусиқанинг асоси товуш, лекин товушлар муносабати асосида оҳанг вужудга келади. Оҳанг эса жуда кўп жиҳатли, кўп хусусиятли ва кўп сифатлилиги барчага аёндир. Шу боис ҳам муносабт мезонлари мусиқада жуда муҳимдир. Уларнинг ҳар бир аракаби муайян бир маъно касб этади. Мусиқада товушлар муносабати деганимизда икки товушнинг ижрочи деб тушуниш лозим. Мусиқада бу мезон, яъни икки товушни оралиғи интервал деб юритилади. Акустикада эса бу тон турларининг частоталарини ўзгариши демакдир. Яъни товуш баландлигини ўзгаришидир. Илмда ўтмишдан бир қатор олимлар бу масалани турлича йўллар билан ечишга ҳаракат қилганлар. Ҳар бир олим ўз йўналишига асосланган. Лекин, муаммо бир ва унинг ечимидаги асосий омил ҳам бирдир. Шу нуқтаи назардан мусиқа ва бошқа соҳанинг қиёсий тадқиқи хусусида Ўрта асрларда яшаб ижод этган 2-муаллим Ал Фаробийнинг кузатувлари бизга мосдир. - Фароби ўз тадқиқотларида мусиқани адабиёт билан қиёслайди.

$Фаробий мусиқа илмини илк бор тадқиқ этган алломадир. Унинг тадқиқотлари аниқ фан яъни математик ўлчовларга асосланган. Шу боис унинг тадқиқотларини бошловчи ва келгусилари учун асос сифатида қабул қилинган. Фаробий мусиқани таркибий жиҳатларини адабиёт таркиби билан қиёслаб ўрганади. Масалан: адабиётда бирламчи жараён ҳарфдир . Мусиқада эса товуш. Иккинчи жараён: адабиётда – сўз, мусиқада эса интервал. Учинчи жараён: адабиётда жумла - мисра - байт, мусиқада оҳанг-куй. Тўртинчи жараён: адабиётда қасида ёки шеърлар мусиқада асар ва ҳ.к. - Товушдан келиб чиқадиган нағма. Интервал ҳосил бўлиши: Тебранадиган тананинг ҳажми, миқдорини ўлчашдан келиб чиқади. Бу ўлчамларнинг эквидистант услуб. (экви - ўлчаш, дистант - масофа) баланд пастлигини (ўлчаш) белгиловчи омиллар турлича: торли чолғуларда тор узунлиги ва йўғонлиги; пуфлама чолғуларда: чолғу танасининг қувурлари (отверсия) узунлиги, бўйи ва эни, - Энг муҳими узунлиги. Ҳар бир чолғунинг товуш манбаи ўлчанади. Товушлар муносабатини қабул қилиш; Юқори товуш частотасининг пастки товушга муносабати қанчалик кўп бўлса шунчалик улар оралиғи ва баландлиги фарқланади. Тговушлар муносабатлари, ёки оралиғларини Интервал коэфиценти дейилади. Интервалнинг прима, секунда, кварта, квинта ва интервал коэфицентлари: 1 / 1 , 16 / 15; кварта 4 / 3 , квинта: 3 / 2 . ( 4 / 3 ∙ 3 / 2 = 2 / 1 \ квинт∙квар=окт.) Эшитишда товуш қанчалик кучли бўлса шунчалик тинглаш ва аниқлаш давомий ва осон кечади. Масалан: 200 гц = 80 дб олдида 800 гц - 70 дб товуш эшитилмайди. Шу боис симфоник оркестри дирижёрлари бунга катта эътибор берилади. - тон совпадение, яъни тўғри келиб қолган тон М: до = соль = до квинта кварта$

Асосий босқич билан боғлиқ муаммоли жараённинг қайта исботлашга уринган немис композитори Паул Хиндемит асосий тон хусусида алоҳида бир талимот яратади. П. Хиндемитнинг ушбу таълимоти фанда “учение о композиции” деб юритилади (Проблема основного тона): Яъни, мусиқий асарларда тоналлик тамойилларини (тональный принципни) ҳимоя қилишга бағишланган. Мусиқада тоналлик тизимининг уйғунсизлиги, неоклассицизм йўналишига хас услублар муайян даврда кенг оммалаша бошланди. Бу нимага олиб келади? Аслида ҳал қандай мусиқанинг ички таркибий жиҳатлари мавжуд. Уларнинг муайян қонуниятлари шаклланган ва уларга доимо асосланиб келинади. Бу йўналишда ана шу мусиқанинг айрим қонаниятларида вос кечилганлиги яққол намоён бўлиб туради. Шуларнинг орасида энг муҳим бўлган мезон – бу тоналлик тамойилидир. Тоналлик тамойилини мусиқий асар учун нечоғлик муҳимлиги ва усиз шаклнинг назорати вҳамда асарнинг турларини белгилаш мушкиллиги яна қайтаданг англанилди. Шунга биноан П.Хиндемит ўзининг таълимотини яна қайта амалиётга жорий қилади. Чунки, тартибсизлик мусиқанинг моҳиятини сусайтиради, акустикада оҳангдош товушлар муносабати муҳимдир.

Адабиётлар рўйхати: 1. Гарбузов И.А. Мусиыий акустика М.1970 г. 2. Багарудов В. Гарбузов И. Корсунский С. Тогидесьенский А.- Мусикальная акустика, М.1954 г. 3. Исроилова К. – Анъанавий щофизлик санъати, Т., «Ворис нашриети» 2008 й. 4. Корсунский С.Т Тогидесьенский А.А.. Мусикальная акустика, М.1954 г. 5. Атлас муз ы кальных инструментов народов Мира, 6. Петросянц А. Инструментоведение 7. А.Тошматова, Ўзбек халқ чолғулари каталоги. Т., “Фан” 2007 й.

O'xshashlar

Парда(регистр) ва тесситура тушунчалари

Нафис тасвирий санъатда ранг масаласи

Мусиқий акустика

Ладлар

Мусиқа тизими