logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. San'at
  4. Мусиқа тизими

Мусиқа тизими

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

468.5 KB
Ko'chirib olish
Мусиқа тизими . Режа. 1 . Т о в у ш 2 . М у с и қ а в и й с и с т е м а 3 . М у с и қ а в и й с о з 4 . А л т е р а ц и я б е л г и л а р и . 5 . Ҳ а р ф и й с и с т е м а . "Товуш" сўзи икки хил тушунчани билдиради. Биринчиси физик холдаги товуш, иккинчиси сезги холатдаги товуш. 1. Чолғу асбоб торининг тебраниши-вибрация дейилади ва товуш тўлқини деб айтилади. 2. Товуш тўлқинлари эшитиш органи томонидан қабул қилинади ва системаси орқали бош мияга ўтиб унга таьсир этади. Мусиқавий товуш хилма-хил бўлади, лекин қулоғимиз мусиқавий товуш билан шовқинли товушни ажратади. Шовқинли товушлар қарсиллаш, гижиллаш, гумбурлаш, шивирлаш каби аниқ баландликка эга бўлмаган товушлар киради. Мусиқавий товуш уч хил физик ҳусусиятга эга баландлик-қаттилик ва тембр. Бундан ташқари мусиқа товушнинг чўзилиши ҳам катта аҳамиятга эга. Баландлик тебраниш тезлигига боғлиқ, тебраниш суст бўлса товушт паст бўлади. Қаттиқлик тебранишни кучига боғлиқ, тебраниш амплитудаси қанча катта бўлса товуш шунчалик қаттиқ эшитилади ва аксинча Тембр - бу товуш ҳусусияти унинг ранг-баранглигига айтилади. Товуш чўзими тебранишнинг давом этишига боғлиқ бўлади. Юқори тонлар қўшимча тебраниш натижасида хосил бўлади. Унинг баладлиги ҳар- хил чунки уларни тебраниш тезлиги турличадир. Мусиқавий система Системада товушларнинг ўз баландлигига қараб жойлашади товушқаторда товуш эса унинг поғонаси деб аталади. Мусиқавий системада 88 та хилма-хил товушлар бор. Барча товушлар секундига 16 дан 4176 тебранишга эгадир. Мусиқавий система товуш қаторининг асосий поғоналарига еттита мустақил ном берилган. ДО. РЕ. МИ. ФА. СОЛЬ. ЛЯ. СИ. Бу товушлар фортепианонинг оқ клавишаларига мос келади. Товуш қаторда бу 7 та асосий поғоналарнинг номи такрорланиб туради ва йўл билан барча товушларни ўз ичида қамраб олади. Бирхил номдаги товушлар оралиғи октава дейилади. Фортепианода 9 та октава жойлашган уларнинг номлари қуйидагича. Субконтроктава, контроктава. катта октава, кичик октава, биринчи октава, иккинчи октава, учинчи октава, туртинчи октава ва бешинчи октава. Мусиқавий системада товушлар абсолют баландлиги аниқ созланганлиги ўзаро боғланиши мусиқавий соз дейилади. Мусиқавий созга биринчи октава Ля товуши бир секундига 440 марта тебраниши асос қилиб олинган. Мусиқавий системада ҳар бир октава 12 тенг қисмга ярим тонларга бўлинган ва темперацияланган соз деб аталган. Ярим тонлик мусиқа системада энг кичик оралик ҳисобланади. Иккита ярим тон бутун тон деб аталади. Товуш қаторда иккита ярим тон ва бешта бутун тон бор. Улар қуйидаги тартибда жойлашган. ДО РЕ МИ ФА СОЛЬ ЛЯ СИ ДО 1т 1т 0.5т 1 1 1 0,5т Бутун тонлар ярим тонларга бўлинади. Товуш қаторнинг ҳар бир асосий поғонасини кўтариб ёки пасайтириш мумкун. Кўтарилган ва пасайтирилган поғоналарга мос товушлар хосила поғоналар ҳисобланади. Хосила поғоналарнинг номи асосий поғоналардан келиб чиқади. Асосий поғона ярим тонга кўтарилса- диез сўзи, ярим тонга- пасайса бемол сўзи қўйилади. Иккита ярим тонга пасайтирилса дубль бемоль иккита ярим тонга кўтарса дубль диез деб юритилади ва алтератция деб номланади. Алтерация сўзи ўзгариш маьносини билдиради. АЛТЕРАЦИЯ БЕЛГИЛАРИ Асосий поғоналарнинг кўтарилиши ёки пасайтирилиши альтерация деб аталади. Альтерация белгилари 5 хил бўлади. Диез - # - нотани 0,5 тонга кўтаради Бемоль - b - нотани 0,5 тонга пасайтиради Дубль диез - x - нотани 1 тонга кўтаради Дубль бемоль - bb - нотани 1 тонга пасайтиради Бекар - -белгиларни бекор қилади. Калитдан кейин қўйиладиган белгилар калит алтерация белгиси дейилади. Калит алтерация белгилари ўз кучини асар давомида сақлаб қолади.Тасодифий белгилар эса битта такт давомида. Товушлар энгармонизми. Ҳарфий система Баландлиги бир хил лекин номи ва ёзилиши ҳар-хил бўлган поғоналар тенглигига товушлар энгармонизми дейилади. Ҳар бир товуш ўзидан ярим тон пастда ёки юқорида жойлашган бўлиши мумкун. Масалан; фа-диез ёки си-бемол. Хосила поғона асосий поғона билан бир хил бўлиши мумкин. Масалан; си диез до, фа бемоль ми ёки барабарига пасайиши ёки кўтарилиши ҳам мумкун. Масалан; фа дубль диез - соль, ми дубль, бемоль - ре. Диатоник ва хроматик. Ярим тонлар ва бутун тонлар. Товуш қаторнинг ёнма-ён жойлашган икки поғонаси орасида хосил бўлган ярим тонга диатоник ярим тон дейилади. Буларга ми-фа ва си-до лар киради. Кўтарилган ёки пасайтирилган хосила поғоналар орасида ҳам диатоник ярим тонлар хосил бўлади. Масалан : Хроматик ярим тон деб асосий поғона кўтарилса ёки пасайса орасида ярим тон хосил бўлганда айтилади. Масалан Диатоник бутун тонлар деб до-ре, ре-ми, фа-соль, соль-ля, ля-си оралиқларга айтилади ва булардан ташқари иккита хосила поғона орасида ҳам пайдо бўлиши мумкун. Масалан : Хроматик бутун тонлар деб асосий поғона икки баравар кўтарилиши ёки пасайиш натижада хосил бўлганда айтилади. Масалан. Ҳарфий система. Амалиётда товушлар бугин билан ёзилишидан ташқари, Лотин алфавити асосида ҳарф билан ёзилади. Масалан : С Д Е Ғ G А Н До ре ми фа соль ля си Хосила поғоналарни ёзиш учун ҳарфларга қўшимча бўғинлар кўшилади. Масалан: Is-диез, cis-до диез Isis-дубль диез, des-ре бемоль Еs-бемоль, fisis-фа дубль диез Еses-дубль бемоль, geses-соль дубль бемоль Ҳамма поғоналарда Си бимоль дагида қўшимча бўғин бўлмайди. В ёки б ҳарфи билан ёзилади. Es бўғинда унли а ва е ҳарфлар учраса, талаффузнинг қулай бўлиши учун; ми бемоль ees ўрнига еs, ля бемоль аеs ўрнига аs ёзилади. Октаваларни белгилашда ҳарфлар устига қўшимча қилиб рақамлар ёки чизиқлар ёзилади. Катта ва кичик октаваларнинг товуши катта ёки кичик ҳарфлар билан ёзилади. Масалан; катта октаванинг ля товуши катта А ҳарфи билан кичик октава кичик а ҳарфи билан ёзилади. Биринчи октавада бешинчи октавагача бўлган товушлар қайси октавага тегишли бўлса, шундай рақам ёки чизиқлар ва кичик ҳарфлар билан белгиланади. Масалан; 1 октава до товуши - с ёки с1 2 октава ре товуши - d ёки d 2 3 октава ми товуши - е ёки е3 4 октава фа товуши - f ёки f 4 5 октава до товуши - с ёки с5 Контроктава билан субконтроктава товушлари қайси октавага тегишли бўлса остига ёзиладиган шундай рақамлар ёки чизиқлар ва катта ҳарфлар билан белгиланади. Масалан; Контроктаванинг си товуши - Н ёки Н1 Субконтроктаванинг ля товуши - А ёки А2 АДАБИЁТЛАР1. Элементар назарияси» Вахромеев. Т.1967 й. 2. О.Файзиев «Ўзбекистон мактабларида мусиқий-нафосат тарбияси» Т. 1992 й. 3. О.Азимова Гармония . T, 1999. 4. И.А.Акбаров «Мусиқа луғати» - T, 1997. 5. Ўзбекистон Ватаним маним T, 2000, 2002. П.И. Чайковский Детский албом, Времена года

O'xshashlar

Хорижий мамлакатларда мусиқа тарбияси тизими
Cинфдан ва мактабдан ташқари мусиқа тарбияси тизими
Мусиқа психологияси тарихидан
Мусиқа маданиятимиз намояндалари
Халқ мусиқа ладлари