Наққошлик - San'at - Referatlar

Наққошлик

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

82.5 KB

Ko'chirib olish

Наққошлик Режа: 1.Наққошлик санъати тарихи 2.Ў збек миллий архитектурасининг ўзига хос безатилиши 3. Ўзбекистон наққошлик санъатининг ривожланиши

Ўрта Осиё наққошлик санъати қадимдан дунёга машҳур. Ўтмишда ота-боболаримиз қурган муҳташам бинолар ҳозирги кунгача мафтункор жилвасини йўқотмаган. Юксак дид билан ишлан ган нақшлар бизни ҳайратга солиб келмоқда. Миллий нақшларимиз ғоятда бой мазмунга эга. Оддий қошиқ, лаган, кутича, сандиқ, беланчак, чолғу асбоблари, уй-рўзғор буюмларидан тортиб турар жой ва жамоат биноларининг де вор ҳамда шифтларига солинган нақшлар инсонни ҳайратга солади, уни ўйлантиради. Бу гўзал нақшлар ажойиб наққошлар томонидан яратил ган бўлиб, асрлар давомида бунёд топди, ри вожланди, меъморчилик ҳамда тасвирий санъат ривожи билан боғланган ҳолда такомиллашиб борди. Нақш — арабча тасвир, гул деган маънони англатади. Қуш, ҳайвон, ўсимлик, геометрик ва бошқа элементларни маълум тартибда такрор ланишидан ҳосил қилинган безакдир. Ганчкорлик, кандакорлик, каштадўзликда, зар дўзлик, кулолчилик, заргарлик, гилам тўқиш, тўқимачилик, панжаралар ва ҳо казоларда ҳар хил йўллар билан нақшлар ишланади. Масалан, ўйиб, чизиб, чок ёрдамида, зарб билан, қадаб ва бошқа усулларда нақш солинади. Наққошлик санъати тарихи инсоният маданияти билан бир қаторда қадимийдир. Маданиятнинг ривожланиши натижасида рассомлик ва наққошлик ажралиб чиқди ҳамда ривожланди. Ҳар хил археологик қазилмалар шуни кўрсатадики, нақ қошлик жаҳондаги барча халқларда қадимдан мавжуд эканлиги бизга маълум бўлди. Хитойда, Қадимий Эронда, Ҳиндистонда ва бош қа жойларда нақшнинг ҳар хил турларини кўриш мумкин, Наққошлик ҳар бир давлатнинг ўзига хос муҳитига: географик ўрнига, ўлканинг ўсим лик дунёсига кўра ривож топди. Масалан, арман ва грузинларда узум ва узум барги, шимол халқ гуллар, қалампир ва бошқаларни рамзий нақш т ариқасида ишлатилганлигини кўрасиз. Европада барокко, готика, роман,

классицизм услублари ҳар хил даврларда ҳукмрон бўлди. Бу эса ўз- ўзидан наққошлик санъатининг ривожланишига таъсир этди. Узбекистон территориясидаги археологик қа зилмалардан Хоразм, Сўғд, Бақтрия ва бошқа вилоятларда нақш санъатининг ривожланганлиги маълум. Олимларимиз Сурхондарё вилоятидаги Фаёзтепа (1—11 аср), Далварзинтепа (1 аср) будда ибодатхоналари қазилмаларидан топилган расм, нақш қолдиқлари орқали исботлаб берган лар. Хоразмдаги Тупроққалъа заллари монумент ал нақшлар билан безатилганлиги бизга маълум. VI—VII асрларда ибодатхоналар, қасрлар ва бойларнинг уйлари ўйма нақшлар ҳамда тасвир лар билан безатилган. Тантанали маросимларга мўлжалланган хоналардаги дабдабали ажойиб нақш, расмларни кўриб ҳайрон бўлади киши. Уларнинг бирини қарасангиз деворларда базми жамшид, ов, расмлар уриши, манзаралар ҳамда диний расмлар тасвирланган. Жонли маҳлуқлар қизил ва кўк ранглар билан бўяб тасвирланган. V I I а с р н и н г о х и р и V I I I а с р н и н г б о ш л а р и д а Ўрта Осиёни араблар босиб олиши натижасида қарор топган ислом дини ўзидан олдинги ма даниятнинг илдизига болта урди. Янги дин ҳамда янги ғоя Ўрта Осиё тасвирий санъатига таъсирини ўтказди. Жонли мавжудотларни акс этдириш ман этилди. «Кейинчалик юзага келган диний шарҳ лар ва ҳодисалар кўпроқ муросасиз йўл тута б о р и б , қ а т ъ и й р а в и ш д а ш у н д а й д е р э д и : «Тангри ёки одамзод сувратини чизишдан тийи линг, фақатгина дарахтлар, гуллар ва жонсиз мавжудотларнинг расмини солинг, акс ҳолда бу қоидани бузган киши гуноҳи азим қилган бў лади», деб қўрқитилган. Жонли мавжудотлар сувратини чизиш ман этилишининг маъноси шундаки, худодан бошқа ҳеч ким бирор нарса яратиш у ёқда турсин, ҳатто Худо яратган нарсани қайта гавдалантириши ҳам мумкин эмас ва бу унинг қўлидан келмайди, акс ҳолда мусаввир Худо билан бас бойлашиб, унинг иродасига шак келтирган бўлади» . Ислом талабларига бўйсуниш оқибатида жониворлар, паррандалар ва одамларни тасвир- лаш йўқолиб бориб наққошлик ривож топди. Араб

ёзуви ўзлаштирилди. Натижада нақшлар билан унвонли ёзув (эпиграфика) услуби пайдо бўлди. Араб ёзуви нақшлар билан бирга чизилди. Араб ёзуви ҳам безак, ҳам дуо-афсунлар ва зифасини бажарди. Хуллас тасвирий санъат ри вожланмайди. Бунинг ҳисобига халқ амалий безак санъати наққошлик ҳисобига ривож топди. IX—X асрларда Ўрта Осиёда наққошлик санъати авж олиб ривожланди. Архитектурада ғишт қалаб нақш солиш юксак даражада ривожланди, би ноларнинг ички томонига ганч, ёғоч ўймакор лигини қўллаш юксак ривож топди. Айниқса мақбараларнинг пештоқлари девор ва равоқлар ганч нақшлар билан жуда нафис безатилади. Нақшлар мураккаблашиб борди. Уларнинг янги нусхаларида рамз, тасвирлар, тимсол, дуо-аф сунлар, тасбиҳ ва бошқалар нақадар мўллигини кўрамиз. Рамзий нақшлар дунёда содир бўлаёт ган воқеликлар, тилакларни акс эттирган. Ҳар бир чизилган нақшда ўзига хос маъно бўлган. Чунончи, ўсимликсимон нақш гулсапсарни олай лик, у осойишталик ва умр узоқлик тимсоли, «печак ислимий» нақши бойлик ва фаровон ликни, новда ва япроқлар эса тўкинчилик ҳамда баҳор чоғида уйғонишни билдиради. Мусаввир нинг тасвирлари бу унинг она табиатга бўлган муқаббатини ,билдиради. Унинг ранглари ўзига хос маъно ва характерга эга. Нақш ўзбек ма даниятининг ҳамма босқичларида ҳамроҳ бўлиб келган. Энг оддий принциплари бирбирига мутаносиблик, уйғунлик, йўсин ва усулларини ажойиб қайта-қайта такрорлашувидир. Халқ наққошлари нақшларнинг ҳар бир деталига алоҳида эътибор бериб, унинг табиийлигини йўқотмаганлар, ҳар бир элемект устида пухта фикр юритганлар. Ҳар бир иақш негизда маълум рамзий маъно сингдирилган. XI— X I I асрларда Ўзбекистон территориясида археологик топил малар шуни кўрсатадики, нақшлар ичида геомет рик нақш кўп ишлатилган. Гириҳ — форсча, чигал, тугун деган маънони беради. Хандасий нақш — тўртбурчак, учбурчак ва бошқа элементлардан ташкил топган геомет рик мураккаб нақш турй}. Гириҳ тўғри, эгри ва аралаш чизиқларга бўйсундирилган бўлиб, ўзига хос шартлиликка эга. Бу нақш турининг кенг

тарқалиши безак санъатининг ривожла нишига янгидан-янги имкониятлар очиб берди. Ўзбек маданиятининг ривожланишига бутун ду нёга машҳур олимлар — Абу Али ибн Сино (Авиценна), Беруний, Фирдавсий ва Рўдакилар етишиб чиқдилар. Ўша вақтда бутун дунёга маш ҳур бўлган (ЮНЕСКО муҳофазасидаги) Сомоний мақбараси қурилди. У 1127 йили меъмор Арслон Муҳаммадхон бошчилигида пиширилган оддий ғиштни ҳар хил комбинациялаштириб қурилган. Ғиштлар ёз фаслида энг тоза ганч билан терилиб ишланган. Халқ ривоятларига кўра, меъмор бу минорани қургану, кўздан ғойиб бўлган. Иморат яхши чўкиб, ўрнашиб терилган яхлит тошга айлан гандан кейин меъмор пайдо бўлиб пардоз иш ларини бошлаган. « X I I I асрда юксак кўтарилган миллий ма даниятни м онгол босқинчилари издан чиқар ди. 1219—1221 йилларда Бухоро, Самарқанд, Урганч, Балх, Марв босиб олиниб тор-мор қилинди». X I I I асрда Чингизхон ҳукмронлигида миллий санъат бирмунча издан чиқсада, лекин буткул йўқ қилинмади. Темур ва темурийлар даврида эса ўзбек миллий халқ амалий санъати юксак даражада ривожланди. «XIV—XV асрларда Ўрта Осиё халқлари тари хида тараққий этган феодализм иқтисодий- ижтимоий формацияси даврида феодал ишлаб чиқаришга асосланган ўзига хос бир иқтисодий- маданий кўтаринкилик рўй берди. Бу даврни биз ҳозир Алишер Навоий, Абдураҳмон Жомий, Камолиддин Беҳзодга ўхшаш жуда кўп истеъ додли адиблар, олимлар, мутафаккирлар, санъат корлар номлари билан боғлиқ бўлган Уйғониш (Ренессанс) даври деб атаймиз. XIV—XV асрлар да Самарқандда тез суръатлар билан турли- туман иншоотлар қурила бошлаган. Бу қури лишларда Ҳиндистон, Эрон, Ироқ, Закавказье, хуллас Амир Темур ҳукмронлиги остида бўлган барча ўлкалардан келган меъморлар, ҳунарманд лар, усталар, санъаткорларни кўриш мумкин эди. Улар ўзлари бунёд этаётган иншоотларга бутун билимлари, ҳунарлари ва санъаткорона

маҳоратларини бахш этганлар. Ўша даврда Са марқанд ва Мовароуннаҳрнинг бошқа жойларида бунёд этилган жуда кўп ҳашаматли тарихий маданий обидаларда Ўрта Осиё халқларидан таш қари бутун яқин ва Ўрта Шарқ халқларининг ўзига хос бой, сермазмун бадиий-эстетик ме росининг синтези қоришиб, уйғунлашиб кетган эди, десак муболаға бўлмаса керак». Темурийлар хонлигида ҳунармандчилик юксак даражада ривожланди. У босиб олган ерлардаги ҳамма усталарни Самарқандга йиғди». У тикувчи, тоштарош, заргар, кулол, наққош ва бошқа усталарни олиб келиб ишлатган. Шу санъат турлари қатори наққошлик ам тез ри вожлана бошлади. Темур ҳукмронлиги остида ж уда кўп бино, м ачит, мадраса ва бошқалар қад кўтарди. Ундаги безаклар янада бадиийлаштирилди. Шаҳарлар атрофи боғу бўстонга айлантирилди. Хуллас у ўзбек миллий мада ниятини ривожлантиришда катта ҳисса қўшди. Айниқса тасвирий санъат қайтадан тикланиб, тез орада ривожланиб кетди. Деворларда осмон, собит сайёралар, тоғлар, денгизлар, саҳролар, одамлар, ҳайвонлар ва бошқалар акс эттирилди. Ўша даврда тасвирий санъатнинг асосий вазифаси ҳукмдорларнинг куч-қудратини, ҳарбий шавкатини улуғлашдан иборат эди. Афсуски кўп гина урушлар оқибатида қозиргача қасрлардаги, турар жойлардаги ва жамоат биноларидаги табиат расмлари бизгача етиб келмаган. Айрим қолдиқларгина сақланиб қолган. Айниқса оппоқ ганч устидан чизилган гуллар, манзаралар, қуш лар тасвири ниҳоятда нафис ифодаланган. «Табиат манзаралари мусаввир томонидан шу қадар усталик ва чаққонлик билан адо этилган ки, унинг қўли бамисоли қуш парвозидан эркин ҳаракат қилган, шоир тили билан айтганда, тут ган мўйқалами мусаввирнинг ўз бармоқларидай аниқ ҳаракат қилган, уста билан қил ўтмас дўст мўйқалам гўё унинг амрига маҳталдай». X I V —XV асрларда кошинкорлик ривожланди, қурилган биноларни кошин ва парчинлар билан безатиш авж олди. Кошин ва парчинлардан ажойиб нақшлар ҳосил қилишга эришилди. Чунончи, Самарқанддаги

Шоҳи-Зинда комплекси, Ашратхона, Оқ сарой, Кўҳна Урганчдаги Тўрабекхоним мақбараси ва бошқалардир. XV асрда наққошлик санъати янада ривожланди. Натижада наққошликда кундал техникаси пайдо бўлиб ривож топди. Самарқандда Ашратхона, Оқсарой мақбаралари ва бошқа архитектура ёдгорликла-ринигг ички қисмини кундал усулида безалди. Тундал — архитектурада деворга бўртиб иш ланган безак техникаси. Меъморчиликда кенг тарқалган. Мўйқалам билан деворга суртилган қизил кесак бўртма шакл олади, устидан бўёқ ва зарҳал берилади. Замин зарҳалга, асосий бўрт ма нақш элементлари турли-туман рангларга бўя- лади ёки аксинча, бўртма нақш зарҳалга, замин эса турли рангга бўялади. XV асрдан бошлаб Самарқанддаги Ашратхона мақбараси, Бухорода ги Амир мақбараси, Баланд мачитида жози бадор намуналар сақланган. Ўрта ерда кундал техникасидаги безаклар кенг тарқалган XVI —XVII асрга келиб сюжетли расмлар деярли чизилмай, балки кундал усулида нақшлар билан безаш ривож топди. Кундал усулида Бу хородаги Хўжа Зайниддин хонақоси (XVI аср), Баланд мачит (XVI аср), Абдулазизхон мадраса си (XVI), Самарқанддаги Тиллакори мадрасаси (XVII аср) ва бошқалар безалди. Бу архитектура биноларида безалган нақшлар ўзининг бадиий лиги, ҳаракатчанлиги, ўзига хос оригиналлиги билан кишини х,айратга солади. Нақшларнинг ҳар бири бир катта асар бўлиб воқеликни наққош тили билан куйлаётгандек туюлади. Лекин XVII асрнинг охирига келиб, бир неча жойда такрорланадиган нақшлар ва мавзуларнинг бир хиллиги, тилланинг ҳаддан ташқари сарф этилганлиги кўзга ташланди. Айниқса бу соҳада ижодий изланишлар кам бўлганлиги сезилди. XVI— X V I I I асрлар орасида ўзаро ички уруш лар ва низолар маданиятнинг ривожланишига салбий таъсир этди. Бу эса миллий наққошчилик санъатининг ривожланишига ҳам таъсир этди. Бу хоро, Хива, Қўқон хонликлари вужудга келиш билан санъаткорлар бу шаҳарларга йиғила бош лади. Шу вақтдан наққошлик халқ амалий санъат турлари

каби гуллаб яшнай бошлади. Хивадаги Тош ҳовли, Қўқондаги Худоёрхон ўрдаси Бу хородаги Ситораи Моҳихоса сингари йирик бинолар ажойиб нақшлар билан безатилди. Ҳажмли — планли нақш композициялар пайдо бўлди. Бу безаклар ниҳоятда нафислиги билан ажралиб турар эди. Нақш санъатининг рангба ранг ривожланиши, ҳар бир шаҳар ва воҳанинг ўзига яраша наққошлик мактаби пайдо бўлди. Чунончи Фарғона, Тошкент, Хоразм, Самарқанд ва бошқалар. Улар ўзининг композициялари, ранги жиҳатидан ва бошқа томонлари билан фарқланади. X I X ва. XX аср бошларида турар жой бино лари, маҳалла мачитлари, сарой ва ўқув юртлари бинолари, чойхоналарнинг девор ва шифтлари жимжимадор нақшлар билан безатилди. Айниқ- са деворлар сиртига дарахтлар, гулдасталар, гулдонли гулдасталар, гулли бутоқлар жонли чизиқлар билан безатилди. Чунончи Қувадаги З а й н и д д и н б о й н и н г у й и , Т о ш к е н т д а г и к н я з ь Н. К. Романовлар саройи, А. А. Половцевнинг уйи, Марғилондаги Саидаҳмадхўжа мадрасаси ва бошқалар Ўзбек миллий архитектурасининг ўзига хос безатилиши Ўзбек биносининг ички қисмидаги ҳар бир меъморий қисми ўзига хос орнаментал безак типидан ташкил топган. Интерьер, яъни хона девори узунасига 3 қисмга бўлинган, деворнинг пастки қисми изора (панел), ўрта қисми ва тепа қисми фриз. Деворнинг ўрта қисми намоёнлар, манзаралар, катта-кичик нақшлар, унвонли ёзув лар ва бошқалар билан безатилган, Фриз қис мига ҳар хил геометрик ва ўсимликсимон нақш- лар ишланган. Деворнинг тепа қисми билан шифт ўртасига ганчдан ишланган ажойиб карниз лар ишлатилган, буни шарафа деб юритилади. Шифтнинг ўртаси ўйиб ишланган ганчли қуббалар билан безатилган, бунга ҳовузак дейилган. Бу ҳовузакларга ислимий ёки геометрик нақшлар ёки турунжлар ишлатилган. Хонанинг ҳовузак- ларига силлиқ қилиб вассажуфтлар ярим ци линдрсимон таёқчаларни ёнма-ён териб чиқиш

натижасида тўлқинсимон юза ҳосил қилинган. У, кўпинча, умумий ранг ёки оддий ислимий Нақш билан безатилган. Бу безаклар ўзбек хонад онининг зийнати ҳисобланган. Деворлардаги гокчалар, тахмонлар чети,китобалар ажойиб нақш намуналари билан безатилган. Токчалар ҳар хил идиш-товоқлар билан безатилган. Уй-рўзғор бу юмларига нақш бериш янада ривож топди. Ўрта аср миниатюралари қам ривожланди. Ўзбек хонадонлари сергул гиламлар, ранг-баранг адёл ва чойшаблар, идиш- товоқлар, нақшинкор хонтах талар, деворлари манзарали намоён, ҳашамдор шифтлар— булар ҳаммаси биргаликда халқ безак санъатининг бутун бир сержило асарини ташкил этади. Уй-рўзғор буюмлари — хонтахталар, қаламдонлар, қутичалар, деворий нақшлар, уларнинг рангин безаклари бир- бири билан қандайдир боғликликка эгадир. Ана шу деворларда яратилган нақшлар ўзининг мутано сиблиги, пухталиги, рангларининг уйғунлиги, бичими, нафислиги, бадиийлиги билан диққатга сазовордир. Ўзбекистон наққошлик санъатининг ривожланиши Нақ қош усталар ҳам бошқа усталар қатори мачит, мадраса, турар жойларни, саройларни таъмир лашни бошлаб юбордилар. 30-йиллардан сўнг кўпгина жамоат уйлари, чойхоналар, маданият , у й л а р и , с а р о й л а р и в а б о ш қ а ж о й л а р н и ё ғ о ч " нақш ва ганч билан безатила бошланди. Кўпгина жойлдар да ажойиб ( намоёнлар, қандиллар, ўйма эшиклар, ўйма ганчлар ва нақш лар билан безатилди. 1939 йилда Самарқанд ва Бухоронинг энг яхши усталаридан 12 киши Алишер Навоий номидаги Адабиёт музейи би- носини ажойиб нақшлар билан безадилар. Шу йиллари «Бақор» концерт залини ҳам нақш, ганч ўймакорлиги, ёғоч ўймакорлиги билан безатилди. 40-йилларда қурилган Муқимий, Навоий театри бинолари ажойиб нақш, ганч ва ёғоч ўймакор- ликлари билан безатилди. Наққошлик санъатини ривожлантиришда ажойиб халқ усталари фар ғоналик Саидмаҳмуд Норқўзиев, тошкентлик Тоҳир Тўхтахўжаев, Олимжон Қосимжонов, Ёқуб жон Рауфов, Жалил Ҳакимов, хивалик Абдулла Болтаев, С.

Худойберганов, X. Раҳимов, самар қандлик Жалол ва Болта Жалиловлар, уста Мадаминжон Ҳусанов ва бошқалар ҳамда улар- нинг шогирдлари яратган асарлар ҳозир ҳам халққа хизмат қиляпти. Улар авлоддан авлодга мерос бўлиб келаётган наққошлик санъатига катта ҳисса қўшдилар. Улар ўзбек нақшларининг элементларига янгича элементлар (ўроқ ва бол ға, кабутар, пахта, юлдуз ва бошқалар) янгича ғоялар киритдилар. Лекин ўзимизнинг анъанавий ўзбек халқининг ўзига хос миллий санъатини сақлаб қолдилар. Улар замонавий биноларга мослаб ўзбек миллий нақш элементлари бўлмиш нозик мажнунтол ниҳоллари, анор бутоғи, гулли бутйлар ва бошқа ўсимликларни тасвирладилар. XX асрнинг ўрталарида наққошлик санъати янада ривож топди. Деворларга манзарали мо нументал тасвирнинг машҳур устаси Чингиз Аҳмаров Шарқ миниатюрасининг энг яхши на муналаридан ҳамда Ўрта Осиё халқларининг Ў рта Осиё наққошлик санъати қадимдан дунёга машҳур. Ўтмишда отабоболаримиз цурган муҳташам бинолар ҳозирги кунгача мафтункор жилвасини йўқотмаган. Юксак дид билан ишлан ган нақшлар бизни ҳайратга солиб келмоқда. Миллий нақшларимиз ғоятда бой мазмунга эга. Оддий қошиқ, лаган, кутича, сандиқ, беланчак, чолғу асбоблари, уй-рўзғор буюмларидан тортиб турар жой ва жамоат биноларининг де вор ҳамда шифтларига солинган нақшлар инсонни ҳайратга солади, уни ўйлантиради. Бу гўзал нақшлар ажойиб наққошлар томонидан яратил ган бўлиб, асрлар давомида бунёд топди, ри вожланди, меъморчилик ҳамда тасвирий санъат ривожи билан боғланган ҳолда такомиллашиб борди . Нақш — арабча тасвир, гул деган маънони англатади. Қуш, ҳайвон, ўсимлик, геометрик ва бошқа элементларни маълум тартибда такрор ланишидан ҳосил қилинган безакдир . Ганчкорлик, кандакорлик, каштадўзликда, зар дўзлик, кулолчилик, заргарлик, гилам тўқиш, тўқимачилик, панжаралар ва ҳо казоларда ҳар хил йўллар билан нақшлар ишланади. Масалан, ўйиб, чизиб, чок ёрдамида, зарб билан, қадаб ва бошқа усулларда нақш солинади. Наққошлик санъати тарихи инсоният

маданияти билан бир қаторда қадимийдир. Маданиятнинг ривожланиши натижасида рассомлик ва наққошлик ажралиб чиқди ҳамда ривожланди. Ҳар хил археологик қазилмалар шуни кўрсатадики, нақ қошлик жаҳондаги барча халқларда қадимдан мавжуд эканлиги бизга маълум бўлди. Хитойда, Қадимий Эронда, Ҳиндистонда ва бош қа жойларда нақшнинг ҳар хил турларини кўриш мумкин, Наққошлик ҳар бир давлатнинг ўзига хос муҳитига географик ўрнига, ўлканинг ўсим лик дунёсига кўра ривож топди. Масалан, арман ва грузинларда узум ва узум барги, шимол халқ гуллар, қалампир ва бошқаларни рамзий нақш т ариқасида ишлатилганлигини кўрасиз. Европада барокко, готика, роман, классицизм услублари ҳар хил даврларда ҳукмрон бўлди. Бу эса ўз ўзидан наққошлик санъатининг ривожланишига таъсир этди.

Фойдаланилган адабиётлар. 1. С.Булатов «Узбек халк Амалий безак санъати»Тошкекнт «Мехнат»1991йил. 2. Г.В.Беда.Основы изобретательной грамоты. Москва. «Моладая гвардия», 1987г. 3. М.А.Бикажанова. Одежда узбечек Ташкента В.кн «Костюм народов средней Азии» М,1979г. 4. П.А.Гончаров Золотошвейное искусство Бухары.Изд.лит и искусства им.Г.Гуляма.1986й. 5. Н.С.Гражданкина. Архитектурно-строительные материалы Средней Азии.Т. Узбекистон, 1989г. 6. Б.П.Денике Искусство Средней Азии. Центриздат.1927г.

O'xshashlar

Наққошлик санъати тарихи

Амалий безак санъати сирлари ва турлари

Ганч ўймакорлигида ишлатиладиган нақш элементларини чизиш

Ўзбекистон санъати тарихини ўрганишнинг илмий-ашёвий материаллари

Умумтаълим мактабларида ҳамда академик лицей ва касб-ҳунар коллежларида тасвирий санъат