Мустақиллик даври эстрадаси - San'at - Referatlar

Мустақиллик даври эстрадаси

Yuklangan vaqt:

25.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

125.5 KB

Ko'chirib olish

Мустақиллик даври эстрадаси Режа: 1. Маъанавий тараққиёт ва эстрада санъати 2. Эстрадада замонавийлик ва миллийлик 3. Замонавий ижрочилик анъаналари 4. Эстрада “юлдузлар” и 5. Замонавий ўзбек эстрадасидаги оқимлар 6. Миллий эстрадада “бир қўшиқчи” театри 7. Бир актёр театри

Маъанавий тараққиёт ва эстрада санъати Ўзбекистон Мустақилликка эришган даврдан бошлаб яратилаётган санъат асарлари орасида Ватан, Истиқлол озодлик, миллат хақидаги қўшиқлар кенг ўрин олди. Бошқа санъат турлари қаторида энг оммавий санъат тури - мусиқий эстрада ривожи учун янги шароит, янги тизим жорий этилди. 1996 йил 5 апрелдаги Ўзбекистон Республикаси Президентининг (ПФ1419 сон) Фармонига биноан «Ўзбекнаво» гастрол-концерт бирлашмаси ташкил этилди. 2001 йилда Вазирлар Маҳкамасининг «Эстрада қўшикчилик санъатини янада ривожлантириш тўғрисида»ги (2001 йил 26 июндаги 272сонли) Қарори эълон қилинди. Қарорда Республика кенг мусиқий жамоатчилик вакиллари, эстрада санъатининг таниқли намоёндалари, «Маънавият ва маърифат» Кенгаши, Маданият ва спорт ишлари вазирлиги, Ўзтелерадиокомпания, Ёзувчилар уюшмаси, Бастакорлар уюшмаси, Бадиий академия ва бошқа манфаатдор ташкилотларнинг таклифлари асосида Ўзбекистон қаҳрамони, Ўзбекистон халк шоири Эркин Воҳидов раислигида Миллий эстрада санъатини ривожлантириш ва мувофиқлаштириш Кенгаши тузилди, унинг асосий вазифаси этиб: - эстрада жамоалари, яккахон ижрочилар ҳамда бошқа санъаткорларнинг фаолиятини мувофиқлаштириш, уларнинг ижодий, иқтисодий, ҳуқуқий манфаатларини ҳимоя қилиш; - замонавий эстрада санъатининг ўзбек мусиқа маданияти тараққиётидаги ўрни, ғоявий-бадиий йўналишлари, уни миллий ва умуминсоний қадриятлар билан уйғунликда ривожлантириш тамойилларини белгилаш; - мамлакат миқёсида ўтказиладиган байрамлар, фестиваллар, кўриктанловлар, томоша-шоулар, халқ сайллари ва бошқа маданий- маърифий тадбирларга доир тавсиялар тайёрлаш;

- миллий эстрада санъатининг мониторингини ташкил этиш, соҳани ривожлантириш масалаларига бағишланган турли анжуманлар, илмийижодий симпозиумларни мунтазам равишда ўтказиб бориш, ўз даврий нашрларини йўлга қўйиш; - соҳа ривожига муносиб ҳисса кўшаётган санъаткорларнинг номзодларини давлат мукофатларига тавсия қилиш, ўзининг турли нуфузли мукофотларини таъсис қилиш, эстрада намоёндалари, авваламбор, ёшларни моддий ва маънавий жиҳатдан рағбатлантириш, тегишли ўқув юртларига тавсия этиш ва ҳоказолар кўрсатилган эди. Эстрада санъатини ривожлантириш борасидаги ишларнинг самарадорлигини ошириш учун «Ўзбекнаво» гастрол-концерт бирлашмаси тугатилиб, унинг негизида Миллий эстрада санъатини ривожлантириш ва мувофиқлаштириш Кенгашининг асосий мақсад ва вазифаларини адо этадиган хўжалик ҳисобидаги «Ўзбекнаво» эстрада бирлашмаси ташкил этилиши белгилаб қўйилди. Бирлашма қошида ижодий кўмаклашувчи вакиллар гуруҳи Кенгаши фаолият кўрсата бошлади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг Қарори нафақат эстрада қўшиқчилиги соҳасида фаолият юритувчи субъектлар, балки умуман мусиқа санъати ижрочилиги билан шуғулланувчи гуруҳлар ва якка шахслар ижодий фаолияти учун кенг йўл очиб берди ва мазкур соҳа вакиллари олдига тегишли вазифаларни қўйди. Айниқса, «санъаткорларнинг ижодий нуфузи, маҳорати, профессионал малакаси, репертуар савияси»га қараб “Ўзбекнаво эстрада бирлашмаси” томонидан махсус рухсатнома (лицензия)лар берилиши айни муддао эди. Бу мазмунан саёз, бадиий жиҳатдан заиф кўшиқларнинг маънавий тарбия ишига салбий таъсир кўрсатишини чеклаш билан биргаликда, касбий ижрочилик меъёрини белгилашда муҳим омил бўлди. Ўз-ўзидан лицензия асосида фаолият юритадиган санъаткорларнинг мақоми касбий ижрочиларга тенглаштирилди. Оддий қилиб айтганда, ҳақиқий ижодга кўмак берувчи ва ривожлантирувчи махсус ташкилот иш бошлади. «Ўзбекнаво» эстрада

бирлашмасининг Қорақалпоғистон Республикаси ва вилоятлар ҳудудий бўлинмалари фаолиятларига ҳам раҳбарлик қилиши, мазкур ташкилот олдига қўйилган вазифаларни марказлашган тарзда бошқарилишини кўзда тутилганлиги билан биргаликда, бадиий-ғоявий яхлитликни таъминлашга ҳам қаратилди. “Ўзбекнаво” эстрада бирлашмаси билан қуйидаги: Анор Назаров, Алишер Икромов, Алишер Расулов, Дони Илёсов, Баҳрулла Лутфуллаев, Дилором Омонуллаева, Султонали Раҳматов каби бастакорлар, Қодир Мўминов, Шокир Аҳмедов, Маъмура Эргашева, Насиба Мадраҳимова, Муяссар Сотволдиева, Вилоят Оқилова каби балетмейстерлар ижодий хамкорлик қилмоқда. Бу хамкорлик Мардон Мавлонов, Ғуломжон Ёқубов, Зулайҳо Бойхонова, Собир Мўминов, Илҳом Фармонов, Гулсанам Мамазоитова, Аваз Олимов, Иззат Ибрагимов, Абдулла Шомаърупов, Райҳон Ғаниева, Рашид Холиқов, Анвар Ғаниев, Ғиёс Бойтоев, Маҳмуд Номозов, Мавлуда Асалхўжаева, Тоҳир Содиқов, Севара Назархон, Шуҳрат Қаюмов, Илҳом Иброҳимов, Асадулла Холиқов, Шуҳрат Дадажонов, Феруза Жуманиёзова, Дилноза Исмияминова, Аброр Парпиев, Самандар Хамроқулов, Ёдгор Мирзажонов, Жахонгир Отажонов, Жасур Мирсагатов, Сардор Раҳимхон, Ирода Дилроз, Лола Аҳмедова, Оксана Нечитайло, Диана Зиятдинова, Фирдавс Пазледдинов, Ҳулкар Абдуллае-ва, Абдували Ражабов, Мақсед Утемурадов, Мирзагул Сафаева, Гулноз Утегенова, Севинч Мўминова, Шаҳло Рустамова, Оғабек Собиров, Анвар Собиров, Эркин Худойқулов, Даврон Эргашев, Озода Абдуғаффорова, Акмал Исроилов, Шерзод Давронов, Фурқат Мирзаев, Насиба Раҳмонова, Ҳосила Раҳимова, Мавжуда Олимова, Тошпўлат Маткаримов, Азиз Ражабий ва бошқалар ижодларининг мавзу жиҳатдан бойишида муҳим ўрин тутди. Улар томонидан яратилган асарлар Мустақиллик, Наврўз, «Ўзбекистон - Ватаним маним», «Ниҳол», «Шарқ тароналари», Тарона, «Янги номлар» ва шу каби ўнлаб Халқаро ва Республика кўриктанловларида, фестивалларда, форумларда, байрамларда, ток-шоуларда ижро қилина бошланди. Уларнинг

орасида Юлдуз Усмонова, Насиба Абдуллаева, Ғуломжон Ёқубов, Ғиёс Бойитоев, Маҳмуд Номозов, Озода Нурсаидова Гулсанам Мамазоитова каби ўнлаб хонандалар томонидан ижро қилинган қўшиқлар миллийлиги ҳамда бадиий-ғоявий савиясининг юқорилиги билан ажралиб туради. Қўшиқларда акс этган миллийлик ғурури, Ватанга садоқат, қолаверса, хонандалар қалбида шаклланаётган тафаккур - эстрада қўшиқчилигида жиддий изланиш янги йўналишларни топиш жараёни кечаётганидан далолат десак, муболаға бўлмайди. Эстрадада замонавийлик ва миллийлик Композитор аранжировкачилар ижодларида И. Акбаров, Е. Ширяев, Э. Салихов, Е. Живаев ва ҳоказо ижодида миллийликка таяниб яратилган мусиқий асарлар пайдо бўлди. ХХ аср ўтган асрнинг иккинчи ярми эстрада мусиқаси ҳам алоҳида жанр даражасида санъат тури сифатида шакллана бошлади. Чунки, уларнинг дастлабки асарлари эстрада - симфоник оркестр жўрлигида ижро қилинган бўлса, сўнгра электрлаштирилган гитаралар, ундан кейинроқ гитаралар сафига қўшилган органлар ва бошқа чолғулар иштирокларидаги ансамблларда амалга оширила бошланди. Қайд қилинган чолғулар ўзбек миллий мусиқа ижрочилигида иштирок этмасаларда, улар орқали миллий «ифода» бериш учун турли ёндашувлар, изланишлар олиб борилди. Шундай бўлсада, миллий мусиқа товуш воситаси - миллий чолғулардан фойдаланиш кенг миқёсда ўз аксини топгани йўқ эди. Кейинги йилларда миллий чолғулар ижроси Маданият ва спорт ишлари вазирлиги қошидаги эстрада - симфоник оркестр фаолиятида ўз ифодасини топмокда. Эндиликда эстрада қўшиқлари орасида миллийлик канонларига таяниб яратилган асарлар қаторида йўл кўйилаётган «кўчирмачилик», ғализ интонация, «қуроқлашган» оҳанг тизими ва ҳоказо ижрочилик билан боғлиқ унсурларни ёритишга урғу берилмоқда.

Эстрада хонандасининг касбий даражаси мумтоз мусиқа ижрочилари қаторида миллат бадиий ғояси ва ички дунёсини англаш билан биргаликда, халқ тарихи, социал ўзгаришлар ва маънавий талаб асосида тўлдирилиши лозим. Бу маълум бир мусиқий оқим ёки шаклга интилиш билан белгиланмасдан, давр бадиий ғоясига халқ меросига боғлиқ кечиши мақсадли ҳисобланади. Мусиқадаги эстрада жанри - бу турли маданиятлар, халқлар бадиий ғоялари акс этган мусиқа туридир. Лекин, унинг барча кўринишларига енгил мусиқа – инсон руҳига фақат хаётбахшлик кайфиятини олиб кирувчи фактор сифатида қаралади. Бу йўлдаги изланишлар оҳанг ўғирлиги, яъни кароқчилик нокасбий даражадаги мутахассислар орасида «ўзи ёзиб», «ўзи куйловчилар» сафини кенгайтириб юборди. Сунъий тарзда тўкиладиган жўровозлик билан бирга қўшиқчи овозидаги нуқсонларни компьютер ёрдамида «текислаш» ҳам йўлга қўйилди. Бу ҳақиқий санъатда анъана бўлиб келган узвийликни, хатто давомийликни ҳам инкор қилувчи «инкубатор» кўринишни жорий қилишидир. Жахон эстрадаси юлдузлари орқасидан излаб қувиш, уларга кўркўрона таассуб қилиш ҳатто назардан қолганларига ҳам ва саждада бўлиш ҳозирги кунда кенг авж олди. Бу ўзбек эстрадасидаги маусиқа жанрига нисбатан ўткинчи жанр ёки номустақил ижод тури сифатида қаровчилар сафини кенгайтирди. Эстрада мусиқаси бошқа тизимга ўтиб кетди, уни энди халқчил бўлиши қийин ёки мумкин эмас қабилида айтилаётган тезисларни кўпайишига имкон яратилди. Натижада «миллий эстрада» деган тушунча хали ҳануз мезонсиз қолмоқда ва унга миллий мусиқа жанрлари қаторида ўз эстетик кийматига эга санъат тури сифатида жиддий қаралмай келинмокда. Ваҳоланки, ўзбек миллий эстрада қўшиқчилиги тамал тошини қўйган Ботир Зокиров ва унинг издошлари, замондошлари Юнус Тўраев, Стахан Раҳимов, Алла Йошпе ва бошқа индивидлар ўзбек эстрадаси саҳнасида

миллий ва номиллий куйлаш услубини синтезлаштириш натижасида уни шаклан ва мазмунан уйғунлаштиришга эришганлар. Мазкур боғлиқлик турли меъёрий кўринишларга эга. Пировардида, ўзбек касбий қўшиқчилигидаги нола, қочиримлардек безаклар кўп халқларда мавжуд эмас. Хатто қатор жаҳон эстрада юлдузлари табиатида ҳам бизчалик товуш безаклари мужассамлашмаган. Шундай экан нима учун айрим юлдуз ва турли юлдузлар услублари бизда мажбуран ифода топиши шарт бўлиши керак?! Мумкин, уларда мужассам бўлган ижро техникаси кўп жиҳатлари билан бизнинг касбий эстрада қўшиқчиларимизникидан устундир. Лекин, улар ўта қадимий маданияти, урф-одатларию, қадриятларини асрлар давомида сақлаб, бойитиб келаётган халқ вакилларидан бадиий-ғоявий жиҳатдан устун бўлмасалар керак. Ана шу миллийлик унсурлари муштарак бўлган ижрочилик тизими ҳаёт қонуниятлари кесимида дунёвий тасаввурга эга бўлган Ботир Зокиров, Юнус Тўраев, Юлдуз Усмонова, Мардон Мавлонов, Ғуломжон Ёқубов, Махмуд Намозов Озода Нурсаидова каби қатор ижод соҳибларини етказиб берди. Уларнинг овоз динамикаси, диапозонлари ва тембрлари энг машҳур ҳисобланган Майкл Жексондан ҳам, шарқ «булбули» Гугушдан ҳам қолишмаслигини эътироф этиш муболаға бўлмайди. Замонавий ижрочилик анъаналари Мерос ва замонавий ижрочилик анъаналарига эстрадани пайвандлаш учун нафақат унинг мазмуни, қолаверса, ижод ҳусусиятини ҳам тушунмоқ даркор. Мерос ва ҳозирги замон миллий мусиқаси оралиғидаги умумийлик ва ижро принциплари қандай кечишини ҳамда яхлит мусиқий тур сифатида қандай унсурларга эга бўлмоғини англамоқ лозим. Бундай умумийлик анъаналари яъни бадиий тизим, бадиий тил бутунлиги ва миллий ижод белгилари қандай кўриниш касб этишини хис қилиш, тасаввурлаш

аранжировкачилардан ташқари товуш инженери, саундмен, овоз оператори, овоз режиссёри, клипмейкер ва продюсерлар учун ҳам муҳим ҳисобланади. Мазкур ҳусусиятлар етишмаслиги боис, баъзида иқтидорли қўшиқчи тақдири, гуруҳ иштирокчилари, айниқса миллийлик туйғуси шаклланмаган аранжировкачи қўлида нотўғри йўл, самарасиз ижод орқали миллийликка қарши йўналтирилади. Кўшиқчининг табиий имконияти, бадиий тафаккури «янгилик», «замонавийлик» мезони асосидаги ижод тизими қобиғида «янгиланади». Қўшиқчида нафақат турли руҳдаги ижодкорлар санъати намунаси, балки миллийлик ва замонавийлик унсурлари ҳамда уларнинг қўшилишига тўсқинлик қилувчи тушунча ҳам шаклланади. Эстрадада яратилган ҳар қўшиқ асар бир кишининг ижод маҳсули эмас. Уни яратилишида қайд қилганимиздек, бир қанча касб эгалари иштирок этадилар ва продюсерга етиб келгунига қадар барча иштирокчилар фикри мужассамлаштирилади. Шу боис ҳам кўшиқ яратилишида иштирок этадиган мутахассислар миллийлик анъаналарини яратилаётган қўшиққа сингдиришлари ёки ўз қўшиқчиларини оғзаки-касбий ва фольклор ижрочилиги намуналари асосида тарбиялашлари лозим. Билъакс, ўзбек эстрада қўшиқчилигида ножўя сунъий тақлидлар натижаси фольклор намуналаридан фойдаланиб яратилган асарларда ҳам сохталик пайдо бўлади. Бунинг сабаби, фольклор намуналарини аранжировка йўли билан эстрада тизимига туширишда унинг эстетик вазифасини англамаган аранжировкачилар сафини кўпайиб бораётганлигидир. Миллат туйғусига ёт услубда сараланадиган жўровозлик (хинд, эрон, турк, ҳамда Овропа ва Америка халқлари эстрада қўшиқчилари репертуарларидан олинади) ҳам аранжировкачилар ижод маҳсули бўлиб, ушбу бадиий ходиса муаллифлари на ижодий, на бадиий жиҳатдан ўзаро боғланмаганлар. Бунинг натижасида тингловчи этиборига ҳавола қилинаётган қўшиқларда халққа, миллатга тегишли қисми қаеридалигини ҳеч ким сезмайди. Умуман, миллийлик ҳақида гап кетганда миллат менталитети,

ички дунёси, тафаккур олами ва ҳаёт тарзини ўзида мужассам этган санъат турига нисбатан айтиб ўрганилган. Зеро, миллий анъаналар қабиғида шаклланган мусиқий тизим ва унинг мавжуд услубларини ўзига сингдириш ўрнига, унга хориж анъаналарини зўраки пайвандлаш билан муаммо ечимини топмайди. Қароқчилик оқибатида у ёки бу халқ қўшиқчиси репертуарига ямоқ солиниб, «қуроқ» оҳанглар тузилмаси ҳосил қилиниши етмагандек, ўзларини Тотлисас, Хюстон, Таркан ва ҳоказо қилиб кўрсатишга уринишлар кўпайди. Бу ҳолат хориж қўшиқчиси қўшиғининг бадиий сифати, маънавий даражасидан қатъий назар машхурликга кўр-кўрона интилувчи тақлидчилар учун ижод мезонини белгилай бошлади. Бунда бадиий сезги ва эмоционал ғояга эга бўлиши лозимлиги эмас, балки бесамар тақлидни кўчирма қилиш биринчи туради. Пировардида, эстрада қўшиқчилиги учун муҳим омил бўлган анъана ва замонавийлик, улар муштараклигини таъминловчи унсурлар яхлитлиги таъминланмаса, ҳар қандай миллий ижро ўз-ўзини инкор қилишдан тўхтамайди. Замонавийлик тушунчаси нафақат миллийлик аломатлари акс этмаган маълум бир дилетантлар гуруҳларини пайдо бўлиши, балки миллий мусиқий мерос намуналарини ҳис этиб улгурмаган ёш тингловчилар маънавий-руҳий оламига ҳам салбий таъсир ўтказмоқда. Албатта, эркинлик хаваскорлар учун хориж қўшиқчисидан қайси хатти-ҳаракат ва кийиниш услубини ўзлаштириш учун қулай имкон ҳисобланади. Унинг «шахсий услуби» миллий санъат тизимида ўзини эмас, балки миллий санъатни «ўз тизимида» кўриш аломатларини ҳам пайдо қилади. Хаваскорликни бадиийлик ва сунъий техник жараён билан тўлдирилиши ўз навбатида маълум талаблар ва салбий шароитларни келтириб чиқарди. Хаваскор қўшиқчи овози ғализлиги ва нафас-даги етишмовчилик, айтиб ўтилганидек техника ёрдамида копмьютерда тўғрилана бошланди. Анъанавий жонли ижро фонограммага алмаштирилди. Бу “янгилик” ўзбек эстрада қўшиқчилигида «кўз бўямачилик» каружу қўйган «орзумандлар»

сонини оширди. Катта концерт саҳналари касбий ижрочилар қаторида хаваскор ихтиёрига топшира бошланди. Табиий ижро, ўзбек мусиқаижрочилигига хос этика, бадиий-эстетик восита манбаи бўлган миллий ижрочилик анъаналари четга сурилди. Эстрада қўшиқчилигида замонавийлик, уни қайд қилинган кўринишида миллий ижро анъаналаридан ташқарида, ҳаётий ҳақиқатдан узоқ ҳолатда тасаввур қилувчилар ҳам етарли бўлиб қолди. Бугун замонавийлик деганда техникага суяниб, саҳна кўриб «улгурган» намоёндалар ташкил қилган шовқин суронли жўрлик, экстровогант ижро ва шунга монанд мазмунсиз, бачкана ҳаракатлар мажмуи тушунилмокда. Асл замонавийликни эса тарих, ҳозирги давр ва келажакни узвий боғлаган ҳолда талқин қилиш, қўшиқ ва ижрони миллийлик ва мафкурага асосланганлиги билан далолатлади. Эстрада “юлдузлар”и Эстрада мусиқаси ёки қўшиғи ҳақида гап кетса, «юлдуз», деган атамани ишлатишга монандлик кейинги пайтларда авж олди. Айнан ушбу фарқлашлар назариётчилар томонидан эмас, балки журналистлар ижодида кўпроқ учрамоқда. Назарий фикрларнинг камлиги, «юлдузлик»ни ўзларига қалқон қилиб олган, ушбу санъат турини фақат «бозор» савдосидан ташқарида кўра билмаётган продюсерлар, клипмейкерлар ва ҳоказолар томонидан ҳам кенг авж олдирилмоқда. Продюсерлар «ёрдамида» сохта юлдуз ўз шахсий ижоди намунасини намоён қилишдан бурун, оригинал қўшиқ куйлашдан воқиф ҳолда, касбий ижрочилик даражасига кўтарилиш имкониятларига етишмасдан фаолияти якун топмоқда. Унинг маълум муддат эстрада қўшиқчиси қаторида юрсада, ҳеч қачон касбий эстрада ижрочисидек халқ бадиий маданияти, унинг миллий нормаларини ўзига сингдира олмаслиги маълум бўлмоқда.

Пировардида, ҳар бир яхлит мусиқа тури бу ўзгача ижод тизимига, принциплари ва шаклига эга. Эстрада мусиқаси ва қўшиғи ўзининг миллий кўриниши бўйича юқори поғонага чиқмасада, оммавийлик бўйича юқори чўққини эгаллади. Демак, замонавий маданият тизимида маънавий даражагина унинг моҳиятига баҳо бериши лозим бўлади. Чунончи, касбий йўлга қадам қўйган қўшиқчи ўз ижодида умуммиллий ижро анъаналаридан шахсий ижод намуналарини бойитишда фойдаланса, «хавасманд юлдуз» аксинча, умуммиллий ифодани хориж эстрадасидан қидирмокда. Аслида кўчирмакаш «юлдузнинг» кўриниши сунъий равишда бошқа тизим услубига мослашишдан бошқа нарса эмас. Анъанага қарши қаратилган, ҳавасманд «юлдузлар» ижоди ҳам уларнинг ижрочилари каби оҳанглар бўлакларидан ташкил топ-ган «қуроқ» шаклида бўлиб, миллий маданият тизимидан узоқда, боғланишларсиз, алоҳида тизим сифатида ривожланиши ривожланиш қонунларида қайд этилмаган. «Юлдузлар» томонидан мусиқий эстрада ижрочилигида замонавийлик, Ватан, Она ва унинг асосий йўналишини ташкил қилган севги мавзуси ҳақида юзаки куйлаш, нафақат Ватанни, онани улуғлаш ёки севгига садоқат, балки шу йўл орқали ўзлари учун айтиб ўтилганидек, ниқоб «ширма» сифатида фойдаланишликларида керак бўлмокда. Эстрада ижрочилигида «марказ» «юлдузига» тақлид ёки таассуб оддий бир ҳолда эмас, балки маҳаллий қароқчилик, ўғирлик ходисаларини келтириб чиқармоқда. Ёш «юлдузлар» нинг ички туғёнлари, касбий муҳит билан алоқадормаслиги, улар томонидан бадиий оригиналликни оддий тутуруқсизликка айлантириш, ижро услубини «янгилик» дея миллийликка қарама-қарши қўйиш, бунинг натижасида эксперимент, янги ифода услубини «қидираяпмиз», деган хитоблар баралла «янграмоқда». Лекин, бирон-бир хитобга асосланган тақлид оригиналига яқин қилиб «кўчирилганда» ҳам қўшиқчи киядиган кийими, саҳна безаги, қисқаси тақлид қилинаётган жараён

гўзаллик ифодаси сифатида ҳақиқий томошабин томонидан қабул қилинмай келинмокда. Пировардида, куйланаётган қўшиқ мазмунини тўлдирувчи саҳна безаги, раққосалар ҳаракати, муҳими оҳанг содир қилувчи воситалар тингловчини эстетик олами, кенгроқ қилиб айтадиган бўлсак, маънавий дунёси билан ўлчанадиган, уни мазмунан бойитадиган яхлит асар бўлиши лозим. Лекин, куйлаётган «юлдузлар» кўчирмани меъёрига етказаётганларидек, ўзлари баҳраманд ҳолда, тингловчиларни баҳраманд қила олмаганликларини сезмайдилар, сезсаларда кўчирмага бошқача ёндаша олмайдилар. Сабаби, кўчирманинг асл нусхасини яратганлар асарни ичичидан ҳис қилиб яратади ва ижросини ҳам қалбдан ҳис қилган тарзда амалга оширади. «Кўчирмачи» эса кузатув йўли билан уни яратган ижодкор дарди, маънавий дунёсидан воқиф ҳолда амалга оширади. Халқ мусиқий фольклори ижрочилик анъаналари, унинг шакл ва тузилмаларидаги маҳаллий фарқланишлар ва уму-мийлик касб этувчи белгиларнинг намоёнлиги сохта «юлдуз» фаолиятини тақлиддан узоқлашувини, табиийки таъмин қил-маяпти. Қўшиқ яратилишида фон сифатида иштирок этади-ган рақс «усталарининг» фаолиятлари ҳам қўшиқ мазмунини тўлдирмаяпти. Раққосалар қўл, юз ҳаракатларида умумий рақс усуллари мазмунсиз акс этади. Демак, «юлдузлар» қўшиғи ва рақс ораларидаги боғланмаслик яхлит асар маз-мунини тўла англатиши мумкин бўлмайди. Буюк қўшиқчилар ёки гуруҳлар ижоди, яъни касбий ижод намоёндалари услублари ҳам ушбу уммон четида қолиб, «юлдузлар» белгилаган меъёр асосидаги ўлчов қоидаси ҳам шаклланди. Ўзбек эстрада қўшиқчилигининг тамал тоши қўйилган даврларда мазкур жанр синтезлашган тарзда шакллантирилиб, уйғунлаштирилган бўлса, сохта «юлдузлар» ижодида унинг акси шеъриятдан, узилган, бесамар, саводсизларча битилган қўшиқлар матни кўплаб кузатилмоқда. Юлдузлар тақ-дири танилиш илинжидаги чала шоирлар, моддийлик дардидаги

продюсерлар, овоз режиссёрлари ва айрим концерт заллари «ҳўжайин» лари қўлида қолиб келмокда. Бу аслида табиий кечинма деб, баҳолансада, шу ҳолатда қолдириб бўлмайдиган жараёндир. Замонавий ўзбек эстрадасидаги оқимлар Ўзбек тингловчиси учун янги бўлган мусиқий эстрада оқими «рэп» нинг «ғарблашган», эротик рақслари, пойдор-пой сўзлари уммонига кўмиб бораётган қалқиб юриши, ёшларни уни келиб чиқиши хақида ўйлашга вақти йўқ. Айтиш лозимки, “рэп” нинг таҳлилдан йироқ товуш комбинацияси, маълум бир тартибга тушурилмаган усуллари ва оҳанглари мажмуини «янгилик» деб, кўр-кўрона баҳоловчилар сони кўплаб кузатилмокда. Танқидчилар рэпни йўналиш сифатида бирон-бир, эстетик таъсир берувчи бадиий жанр сифатида ҳам қабул қилмаяптилар. “Рэп” нинг ифода ҳусусияти, яъни «синиқ» усуллари, ноаниқ оҳанг тизими «янгилик» деб, баҳоланиши янги оқимни бошланиши, қолаверса, унинг бадиий жиҳатларининг асосий белгиси пойдар-пойлик эканлиги рэпчилар томонидан ўзларига маъқул даражада изоҳланиб турилибди. Бу масала мусиқашунослик мезонлари бўйича ҳам ғайритабиийлигича қолмоқда ва жиддий мулоҳазаларга чорламаяпти. Пировардида, ушбу оқим ижодкорлари ва уларнинг ижрочилари тўғри йўлга солинмаса, эстрада мусиқаси таркибида пайдо бўлган ушбу мусиқий йўналиш турли чалкашликлар сабабчиси бўлишлигидан ташқари, ёшлар тафаккурини ғализ интонацияларга – бепардаликка мослаш фаол иштирок этиш мумкин. “Рэп” га жўрнавозлик қилиш нафақат миллий, балки поп, рок ва ҳоказо ижро услубларида фойдаланиладиган чолғуларни ҳам ноқулай, тўғрироғи ноаниқ ифодага чорлайди. Бу услуб ижрочидан овоз кучи, тембр ва диапазон талаб қилмайди. Оҳанг тизими ҳам айтиб ўтганимиздек, мусиқий оҳанг канонларидан йироқ, «оҳанглашувгача» бўлган интонацияда шаклланган. У қўшиқчининг гавда ҳаракатлари, оёқ ва қўл ҳаракатлари билан мазмунан

боғланмаган. Фон сифатида «рақс» ижро қилувчилар ҳаракатлари ва «рэп» чи ҳаракати орасида синхронлик йўқ. Уларнинг ҳаракатларида яхлитлик – композиция кузатилмайди. Мавжуд ҳаракатлар ва рэпчи ижроси бир мақсадга бўйсундирилмаган. “Рэп” чи ҳам, раққослар ва раққосалар ҳам ўзларининг алоҳида ҳаракат тури атрофида чегараланади. Соф интонация йўқлиги туфайли жўрнавозлик килувчи чолғулар сафида миллийлик аломатларини келтириб чиқарувчи товушлар ҳаракати ҳақида фикр юритиш мумкин ҳам эмас, сабаби қайд қилганимиздек, бу ижро йўналишида соф интонация «ғализлик» белгиси сифатида тушунилади. Қўшиқчи интонациясининг «тозалиги» бепардаликка яқин товушлар мажмуидан ташкил топиши, улар учун муҳим омил саналади. Хориж “рэп” товуш тизимини тўғридан-тўғри кўчириб, бадиий «бойитиш» мақсадини амалга оширишда ҳам, ижрога шахсий талқин ифодасини қўллашда ҳам ноаниқликлар мавжуд. Поп, қисман рок йўналишида ижод қиладиган ижрочилар саҳналардан ташқари турли халқ маросимлари (тўйлар, байрамлар ва ҳоказо) да иштирок этсалар, рэп фақат саҳнада қолиб кетмоқда. Унда мужассам бўлган рэпперона ғоя замонавий хориж мусиқа психологиясидан шарқ, ҳусусан, ўзбек тингловчиси тафаккурига мослаб, табиий тарзда сингдирилмас экан, унинг фаолияти оммалашмайди. Унинг эстетик маънавий таъсири миллий мусиқа ва унинг ҳақиқий дурдоналари билан хали танишиб, баҳра олиб улгурмаган ёшлар руҳиятини бадиий жиҳатдан номукаммал, мавҳум мазмун билан чалғитмаслиги керак. Шарқона эстетик вазифа улар учун ҳам ижод маҳсули бўлиши лозим. “Рэп” оқимининг дастлабки шаклланиши давридаги омадсиз «изланишлар» даври ўтди. Бундай асарлар ижодкорлари янги топилма қилаётганлар каби, шарқ ва ғарб ижодкорларидан кўчирма қила бошлашлари билан биргаликда ана шу ижод принципини ўзлари даражасидаги фикрловчи санъаткорларга ҳам сингдира бошладилар. Чунончи, “рэп” йўналиши ижодкорлари яратаётган қўшиқлар шоу-бизнес талабларига мослаштирилиб,

халқ бадиий тафаккури қабиғидан чиқиши, оддий ҳолга ҳам айланиб бормоқда. Бу борада айрим таниқли эстрада қўшиқчиларининг фикрларида ҳам ноаниқликлар мавжуд. Ҳусусан, «...мақомларни маромига етказиб ижро этадиган санъаткорлар нега уч-тўрт кун концерт бера олмаяпти-ю, кеча чиққан рэппер уч кун концерт берди? Чипталар етмай қолди. Шоу-бизнесни тўғри қабул қилиш керак. Қанақа рэп услуби ёки йўналишида ижод қилаётган ёшларни йўли тўсилиши ёки ушбу йўналишга барҳам берилиши керак, деган фикрдан энди кўплар воз кечди. Шунинг билан биргаликда уларнинг нияти фақат чипта сотиб, одам йиғишдан иборат, халқ бадиий тафаккуридан йироқ бўлган «чет» андозасини миллий мусиқий талабларга зид қўйиб, шарм-ҳаё, ибо, қолаверса, қўшиқ айтиш санъатини ўзлаштирмасдан «куйлаш» дир деганлар хам ўзгарди. Шунингдек “рэп” йўналишидаги «қўшиқ», «рақс» ва уларга жўрнавозлик қилувчи чолғулар садосидаги айрим товушлар бадиий нуқтаи назардан рэпнинг специфик ҳусусиятига мос келсада, асар сифатида бажарадиган вазифаси эстетик нуқтаи назардан узоқ, мазмунсиз, эротик томоша қобиғидадир фикр ўринли, булар хам фалсафий мулохаза юрита олади деган тушунча эгалламоқда. Энди «рэп» чи қайси мусикий жанр йўналишида тарбияланиши жумбоқ бўлиб турибди, сабаби номукаммал товуш фонини тузиш, рақссимон гавда ҳаракатлари ва «кўшиқ» мазмунини қўл орқали ифодалаш - яхлит бадиий тўкисликдан узоқлиги бунга сабаб бўлмокда. Демак, бу йўналишда ҳам шарқона меъёр бўлиши ушбу оқим мазмунига ойдинлик киритади. Тамомила мустақил жанр сифатида мавжуд эстрада йўналишлари қобиғида, уларга қарам бўлмасада, «қўшиқ куйлаш» принциплари “рэп” чилар томонидан ўзлаштирилиши керак бўлади. Акс холда, унинг яратилиши ва ижро принциплари мавҳумлигича қолиб кетиши мумкин.

Миллий эстрадада “бир қўшиқчи” театри Мустақиллик даври эстрада қўшиқчилари олдига миллийликни сақлаган ҳолда жаҳон эстрада саҳнасига чиқиш имкониятларини яратди. Бу миллий эстрада санъатининг ривожланишига яна бир туртки ҳамда ўзбек эстрада қўшиқчилигининг ўз «чизиғидан» чиқмаган ҳолда дунёга танитиш имкониятини туғдирди. Юлдуз Усмонованинг «Дунё», «Ўзбекистон», «Халқим», Нилуфар Рахматованинг «Ўзбек элим», Нуриддин Ҳайдаровнинг «Мен нечун севаман Ўзбекистонни?» Севара Назархонинг “Ватаним”, Гулсанам Мамазоитованинг “Ўзбекистон – она тупроқ” каби қўшиқлари, мустақиллик даврининг ўзига хос, янгича талқиндаги ватанпарварлик мавзусини барпо қилди. Бу мавзу санъатда энг қадимдан улуғланиб келган. Маълум бўлдики, жаҳон, қолаверса, шарқ эстрада санъати ва унинг намоёндалари Тамара Хоним, Ботир Зокиров, Умм Кулсум, Гу-гуш, Аҳмад Зоир, Муслим Магомаев, Иброҳим Тотлисас, Зайнаб Хонларова Юлдуз Усманова кабилар ижодлари “бир қўшиқчи театри” тушунчасини пайо қилди. Бу ўз навбатида янги давр миллий эстрада қўшиқчилиги анъаналарини бойитиш билан биргаликда, янги ижодий талабларни келиб чиқишига сабаб ҳам бўлди. Бу мавзу танлаш, мавзуни ғоявий ва образли ечимини топиш ва уни номерлар тартиби ҳамда композиция яъни ривожланиш қонуни асосида кўриб чиқиш сахнада якка ижро этиш талаб эди. Эстрада қўшиқчилигини “бир қўшиқчи театри” шаклида қад ростлашида бу талаблар ижобий туртки вазифасини ўтади. Бу йўналиш ҳавасманд тақлидчиларни иқтидор даражасини кўрсатиб қўйди. Бундан ташқари миллий ижро анъаналарини ўрганишга мажбур қилди. Хориж (асосан шарқ) эстрада намоёндалари ижро услубларига уқув билан ёндашиш ва синтезлашга саводли ёндошиш жараёнида ижобий натижа бера бошлади. Хонандалар томонидан куйланадиган турли халқлар эстрада қўшиқлари, “бир қўшиқчи театри” репертуарини бойитиши мумкин. Мардон Мавлонов,

«Сарбон» гуруҳи, Дилноза Исмияминова, Лола Йўлдошева, Ирода Дилроз, София Сафтарова, Оғабек Собиров, Зоя Цой ва ҳоказо ижрочилар талқинларида ўзга халқлар қўшиқлари «прототип» эмас, балки бадиий ва ижро даражасининг баландлиги билан миллий эстрадада “ қўшиқ театри” сифатида тан олинди ва ўз навбатида янги синтезлашган мусиқий йўналишини шаклланишига йўл очди. Ўзбек композиторлари томонидан етук ижрочилар учун миллий эстрадада “бир қўшиқчи театри” учун оригинал асарлар яратилди. Яратилган асарлар қатор қайд қилинган хонандалар талқинида юқори бадиий савияда ижро қилинди. Маълум меъёрий талаблар асосида миллий ва синтезлашган қўшиқларни ижод қилаётган ижрочилар орасида бадиий мазмун ўлчовини турлича белгилаш майли ҳам пайдо бўлди. Ўлчов оҳанг тизимидаги жузъий камчиликлардан ҳоли бўлмасада, “бир қўшиқчи театри” даражасида ижро қилинаётган асарлар учун кенг йўл очиб берди. “Бир қўшиқчи театри” да миллий ўзига хосликка таянган холда бадиий яхлитликка эришиш тушунчаси, эстрада мусиқасига бўлган муносабатга ҳам боғлиқдир. Қайд қилинган ижрочилар томонидан қўлланилган бадиий меъёр даражаси ва меъёр учун омил бўлган ижро тарзининг улар овозларида мужассамлашган чиройли тембр билан муштараклиги Мустақиллик даври эстрада қўшиқчилиги мезонини ҳам белгилади. Айниқса, баъзи ёш хонандалар ижросидаги эмоционал ифода композитор томонидан ёзилган қўшиқ оҳанггини бойитибгина қолмасдан, қўшиқчининг бадиий имкониятлари ҳамда барча ижрочиларда ҳам бўлавермайдиган кучли ҳис ва фантация ёрдамида тўлатиб куйланди. Улар ижросидаги барча қўшиқлар чуқур дард билан ҳаётнинг ўзига хос ҳаракат қонунига таяниб йўғрилганлиги сабабли ишончли ва аниқ маъно касб этади. Айтиш жоизки, янги жанрга бўлган давр талаби нафақат асар композициясининг мукаммаллиги, балки концерт кломпазициясининг бадиий яхлитлиги, ижрочининг бадиий тафаккури, овоз имкониятлари, образларнинг пластик ифодасини ижрочи ва раққослар томонидан

топилганлиги, шунингдек профессионал эстрада қўшиқчиси учун шартли ҳисобланган эстрада - симфоник оркестр жўрлигида куйлаш шартини ҳам белгилаб қўйди. Бундай талаблар хаваскор ижрочилар сафини кўпаймаслиги ва улар ижросини катта саҳналарга олиб чиқилмасликни олдини олишда ҳам қўл келди. “Бир қўшиқчи театри” талабларига амал қилганларда эстрада миллий ҳусусият, қолаверса, халқ ҳаёти тажрибасидан хабардорлик, бадиийғоявий имкон даражалари юқори бўлган ўзбек қўшиқчилари билан хамкорлик, уларнинг ижодида унут бўлмаган халқ ҳарактери, урфодатларни, миллий қадриятларин акс этира олиш қобилияти яққол кўрина бошлади. Бу кўринишни мушохада қилмаслик қўшиқчилар ижодларида халқ қалби, миллий жозиба ва жўшқинликни писанд қилмаслик деб талқин қилинади. Турли халқларнинг ёки турли тилларида ёзилган қўшиқларни меёрида ижро қилаётган Мардон Мавлонов, Диана Зиятдинова, Оксана Нечитайло, Севара Назархон ижроларида юқори даражада амалга оширилган талқинларнинг сабаби ҳам ўз халқи ички дунёси орқали бошқа халқлар қалбини ҳис қилиш яъни маънавий бойлигини идрок этиш ва кўра билишликларидадир. Улар ижросида айтилган қўшиқлар янги ифода билан биргаликда, асар мазмунига қўшимча маъно касб этган ҳолда эстетик жиҳатдан бой, жўшқин, ҳаётий ечимини топган. Эстрада рақсбоп қўшиқларининг рақс санъати орқали мазмунан бойиши алохида тадқиқот мавзусидир. Қўшиқ раққосанинг актёрлик маҳорати ёрдамида театрлаштирилган «томошага» айланади. Бунда композитор ёки аранжировкачидан ташқари эстрада режиссёри иштироки ҳам кузатилади. “Бир қўшиқчи театри” қахрамонни энди рақс усталари ва режиссёр билан хамкорликда репетитция қилади. Улар концертидаги куйлар асосини гитаралар, электр органлар ташкил киладиган гуруҳларга нисбатан кўпроқ қисмини миллий чолғулар ташкил этган гуруҳлар учрайди. Ушбу йўналишдаги ижодкорлар ижросидаги кўшикларга кўйилган ракслар ҳам мазмуни, ҳам синхрон ижроси билан ажралиб туради. Бугунги кунда “бир қўшиқчи” театри талабларига Озодбек Назарбеков, Илҳом Фармонов, Дилдора Ниёзова, Ойпопук Эшонхонова, Азиза Ниёзметова, Ирода

Искандарова, Ҳулкар Абдуллаева, Рашид Ҳолиқов, Собир Мўминов, Райхон Ғаниевалар ижоди жавоб бера бошлади. Рақс ва қўшиқчининг боғлиқлиги ўзбек эстрада кўшиқчилари, айниқса, яккахон ижрочилар - “бир қўшиқчи театри” ижодкорлари репертуарларидан табиий ўрин олади. Сабаби, улар ижросидаги рақс ҳаракатлари акс этадиган мазмун ва синхронлик, сўз хамда рақс орасидаги муштаракликни таъминлаб “бир қўшиқчи театри” ни элга манзур қилади. Бир актёр театри Иккинчи жахон уруши йиллари шеърий композициялар билан аскарларга ғалаба ва омонлик тилаган Мухсин Хамидовни Ўзбекистондаги илк “Бир актёр театри” вакили деб хисоблашган. Актёрнинг вокзалда, ҳар куни ўқиган шеърий композицияси Ватан озодлиги учун фақат ғалаба лозимлигини, фашизм ўлимга маҳкумлигини таъкидлаб турган. Урушдан кейин Ўзбекистон халқ артисти М. Хамидов клубларда, корхоналарда аскарларни, ғалабани улуғлайдиган шеърий компазициялар ижроси билан “Бир актёр театри” нинг ғоявий қудратини намоён қила олган. Унинг бу хизматлари инобатга олиниб унвонлар берилган. Аънанавий театр тарихига назар ташласак ўзбекларда “Бир актёр театри” бахшилар қўлига дўмбира олиб халқ қахрамонларини улуғлай бошлаган кундан бери мавжуд эканлигига амин бўламиз. Чунки, бахши – ўзи шоир, ўзи бастакор, ўзи қўшиқ ижрочиси бўлиб, якка ўзи кечки йиғинни яъни томошабинларни то тонг отгунча “ушлаб” турган. Бу миллий, анъанавий “Бир актёр театри” миз қадимий эканлигини асослайди. Биринчидан якка тартибда олти соат концерт ижро қиладиган артист жахон сахнасида бўлмаса керак. Иккинчидан ғарбда якка тартибда шеър тўқиган, унга куй басталаган ва уни қўшиқ қилиб айтган “Бард” ҳар уч – беш дақиқадан кейин мавзуни ўзгартирган, янги қўшиқ айтган. Бахши эса бир мавзуни, воқеалар ривожини ҳамда воқеа иштирокчилар образларини

барчаси якка ўзи яратганлиги билан такрорланмас даражадаги “Бир актёр театри” ҳисобланади. Бу мавзу алоҳида тадқиқотга мухтож. Қизиқчи эса туйга келиб “Дор ўйини” мавзусидаги томошаси билан ҳаммани лол қолдирган. У тўйхонадаги кенг майдони танлаб, аввал жарчи бўлиб ҳаммани “дор” томошасига чорлаган. Жарчиларни бир неча киши эканлигини кўрсатиш учун у овозини ўзгартира олган. Сўнгра дор остида чалинадига музика асбоблари овозларига тақлид қилиб оғзида куйлар чалган. Дор томошаси муҳитини яратган. Атрофига тўйхондаги болалар ва одамлар тўпланганлигини кўриб карфармон вазифасини бажариб томошани бошқарган. Эл номидан томоша кўрсатгани келган “дорбозларни” дуо қилиб ўйинини бошлашга рухсат берган. Унинг якка ўзи “дор усти” ва “дор ости” актёрлари номерларини кўрсата олган. Унинг ягона ёрдамчиси – узун арқон бўлиб, уни ерга дордек тортиб қўйган. Ер устида чўзилган арқон “дор” ва саҳна вазифасини ўтаган. Бу аънанавий театр тизимидаги ўзига хос “Бир актёр театри” эканлигини таъкидлаш лозим. Бу мавзу хам ўз тадқиқотини кутмоқда. ХХ асрнинг 70 йиллари туйларга келиб, қизиқ хангомалар айтиб, элни кулдира оладиган Абдуфаттох Саидов ва Мухиддини Дарвешевлар пайдо бўлди. Уларнинг туйхонада якка тартибда ижро этган хангомалари туйдаги чиқишлари “Бир актёр театри” талабларига жавоб берарди. Эл севган бу хангомачи – қизиқчилар концертларга таклиф қилишди. Уларнинг концертлардаги чиқишлари – “монолог” яъни номер эди. 1992 йилдан бошлаб катта концерт залларида якка тартибда кулугли хангомалар ижро этадиган – қизиқчи Хожибой Тожибоев пайдо бўлди. Унинг “Эр хотини уриши – дока рўмолни қуриши”, “Ўзбекнинг ўзи қизиқ ўзидан хам сўзи қизиқ”, “Аскарлар хаётидан”, “Хотин ўтин эмас”, “Кулгунинг 99 ҳили”, “Янгисидан бор” номли концерт дастурлари “Бир актёр театри” нинг энг ёрқин ифодасидир.

Хулоса Инсоният хурсандчилигини ёки қайғусини – сўз, куй, қўшиқ, ўйин ёки рақсда ифодалай олган. Табиат офатларига қарши биргаликда худоларга илтижо қилиш натижасида – хор пайдо бўлди. Хор ижросидаги илтижолар бир мавзуни якунлгунча вақт ўлчови жихатдан кўпроқ миқдорда харакат сарф қилинган. Натижада катта шаклдаги томошалар пайдо бўлган. Демак инсонният азалдан кичик ёки катта шаклдаги томошалар билан ошна экан. Худоларга қилинган илтижолар мазмунан турлича мавзуларга ажралиши натижасида орттирилган тажриба ёзма шаклдаги драматургия – мавзусига асосланиб ғояни ифодалайдиган воқеалар тартибини, томоша учун мўлжаллаб ёзма равишда кўриб чиқиш харакати пайдо бўлди. Шундай қилиб томоша тури икки шаклга ажради. Бу ният ва туйғуларни куй, қўшиқ рақс ва ўйинларда ифодалайдиган – кичик шаклдаги томошалар ёки кўпчилик бирлашиб, мавзуга асосланган ғояни ифодалайдиган хор – катта шаклдаги томошалардан иборат эди. Томошанинг ҳар иккала шакли хам байрамларнинг моҳиятини очишга хизмат қилган. Аввало худоларга мурожат қилган хор илтижолари ижро қилинган, сўнгра хурсандчилик – куй, қўшиқ, рақс ва ўйинлар билан байрамлар якунланган. Томошанинг катта шакли асосида инсониятни ғоявий тарбияси учун хизмат қиладиган трагедияларда – худолар ўртасидаги муносабатлар оқибатида келиб чиқадиган фожиалар ифодаланди. Натижада инсонларни – илохий, ғоявий, мафкуравий, ахлоқий, тарбиялаш учун хизмат қиладиган трагедияларни намойиш қиладиган жой, катта томоша шаклини кўрсатадиган – театр пайдо бўлди. Ривожланиш ва қарам қилиш сиёсати натижасида йирик давлатларни пайдо бўлиши – унга мафкуравий хизмат қиладиган театрга катта эътибор беришини тақозо этди. Инсонларнинг қалби ва онгига маълум

ғояларни сингдириш орқали давлат мафкурасига хизмат қилдириш учун театр – томоша узликсиз хизмат қилиши мумкинлиги маълум бўлди. Шундай қилиб Қадимги Юнонлар катта шаклдаги томошаларнинг амалий ва назарий асосларини, жанрларини аниқлади. Улар трагедия, комедия, драма номи билан, оммани ғоявий ва мафкуравий тарбиялаш мумкин бўлган катта томоша шаклларини давлат миқёсида ривожлантиришди. Лекин инсонларни орзу – умидларини, хис – туйғуларини ифодалайдиган музика қўшиқ рақс ва ўйин – кичик шаклдаги томошалар омма томонидан ривожлантирилиб инсоният учун хизмат қилишда давом этаверди. Кичик шаклдаги томошаларнинг мафкуравий жихатдан халққа хизмат қиладиган бадиий, ғоявий, рухий, қудратига Европада – концерт деган тушунча пайдо бўлгандан кейин ахамият берилди. Кичик шаклдаги томоша турларини бир жойга жамлаш – концерт ташкил қилиш, мазмунан ва ғоявий жихатдан бирбирига номерларини мафкурага хизмат қиладиган шаклга олиб келди. Назариётчилар уни томошалар тизимида – трагедия, комедия, ва драмадан кейин “эстрада” деб номлади. Унинг жанрлари белгиланди. Амалиётчилар эса уни томоша тури: театр, цирк, опера, ва балет қаторида – “эстрада санъати” – деб белгилади. Юқорида биз бу санъаттури қандай жараён босиб ўтганини бир тизмига солиб кўриб чиқдик.

O'xshashlar

ХХ аср рус эстрадаси

ХХ аср жаҳон мусиқий эстрадаси ва миллий қўшиқчилик

Мустақиллик йилларида ўзбекистон санъати

Уйгониш даври санъати

Маърифатпарварлик даври театри