Кийиниш маданияти билан боғлиқ удумлар - San'at - Referatlar

Кийиниш маданияти билан боғлиқ удумлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

125 KB

Ko'chirib olish

Кийиниш маданияти билан боғлиқ удумлар Кийиниш ҳар бир халқнинг қадим замонлардан буён яшаб келаётган минтақаси, шарт-шароити, турмуш тарзи, удум, урф-одатлари, табиати билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, унинг маънавий баркамоллиги, миллий маданиятини белгилайди. Яхши кийиниш ўзига хос санъат. Киши бу санъатни эгаллаши учун кийиниш талабларига риоя қилибгина қолмай, балки ўз эстетик дидини ҳам узлуксиз тарбиялаши керак Дидни тарбиялаш учун қонунлар меъёри ва ўзаро мос тушунчаларга асосланган санъатнинг барчаси билан танишиб бориш лозим. Кийимларда инсон таълим тарбияси акс этган. Инсоннинг дид фаросати кийим-бошда, хаётий харакатларда , ўзини тута билишида кўзга ташланади. Дидли фаросатли киши ҳамиша шу қ иёфани са қ лаб қ олади. Таш қ и қ иёфага эътибор бериш, ички маънавий гўзалликнинг ифодаси ҳ исобланади. Доно халқимиз - фахм-фаросатли. Одобли инсонни фақат янги кийинишидан эмас, балки унинг кийиниш маданиятидан яхшигина ажратиб оладилар. Айниқса ёшига, жинсига қ араб кийинмаслик бу беодобликдир. Эркакча кийинишлар, баъзи йигитлар эса сочларини устириб, бўйнига мунчо қ , қ уло қ ларига зирак тақиб олишлари ярашмаган қ или қ дир. Қизларимиз ўзларининг ички ва ташқи қ иёфалари билан йигитлар кўзига хаёли, иффатли, назокатли бўлиб, уларни ҳурматини қозонишга, муҳаббатига эришишга ҳаракат қилмоғлари керак. Йигитлар эса ўзларининг ташқи кўринишини тўғрилаб жасурлиги, мардлиги, одоб ва аҳлоқий маданияти билан қ изларга ёқимли кўринишлари, уларнинг муҳаббатини қозонишлари лозим. Йигитларнинг ҳам қизларнинг ҳам гўзал кўриниши бу одоб- аҳлоқ, ҳаё ва иффат, дид - фаросат белгисидир. Дархақиқат, инсоннинг дид фаросати кийим, хаётий харакатларида, ўзини тута билишдан кўзга ташланади. Самимий оқ кўнгил, ўзига талабчан, умуман тарбияли - маънавиятли киши ташқи кўринишида сунъийликка

йўл кўймайдиган тарзда қ ийинишга, ўзини шунга муносиб тутишга харакат қилади. Дидли, фаросатли киши ҳамиша ана шу қиёфасини сақлаб қолади. Ташқи қ иёфага эътибор бериш ички маънавий гўзалликнинг ифодаси ҳ исобланади. Яхши дид аввало фаросатлиликда намоён бўлади. Орасталик биринчи навбатда кийим билан пойафзал, бош кийими, сумка, қўлқоплар ранги ва шаклларининг уй ғ унлиги демакдир. Костюм орасталиги унинг безаклари, деталлари, қ исмларидаги уй ғ унлашган ранглар меъёри билан ҳам боғлиқдир. Замонавий модадаги кийимда ранглар мажмуи бир ёки икки хил рангдан иборат бўла олмайди. Кийимларда кўпгина рангларнинг оч, тўқ ва мураккаб бирикмаси мавжуд бўлади. Бир рангнинг оч, тўқ хилларидан ёки бир-бирига яқин ранглар (зангори билан кўқ тўқ сариқ билан жигарранг) дан, шунингдек (оқиш, сарғиш, пушти ранг, мовий ва шу қабилардан фойдаланиб орасталикни таъминлаш мумкин. Оқ билан қора, кўк билан оқ рангларнинг ҳам мувафиқлаштириб орасталикка эришиш мумкин. Бироқ бу қарама- қарши мувафиқликдир. Бу рангларнинг ўзаро мувафиқлиги - меъёрий бир моделда сақлай билиш керак. Орасталик билан кийилган кийим унинг аниқ шароитида муносиблиги, кишининг машғулоти, воқеа, муҳит ва шу қабилар билан мувафиқлиги ҳамдир. Кийинишда орасталикнинг тескариси - дидсизлик белгиси сифатида намоён бўлғувчи бачканаликдир. Иш жойида катта зирак серхашам тақинчоқлар тақиш, башанг кийиниш, тор ёки ўта кенг юбка, шим кийиш бачканалиқ бу модани бузиш демакдир. Агар буни замонавий мода деб даъво қилсалар аксинча дидсизликдир. Замонавий модаларни инкор этувчи айрим кишилар «бизлар модага асосланиб кийинмаймиз» - деб уйлашади. Сўнгги модада кийиниш мумкин, ёки эскирган, вақти сал ўтган модаларда ҳам кийиниш мумкин. Кийим атрофдагилар кўз ўнгида киши гавдасини кўлгили ахволга солиб кўймаслиги лозим. Биринчи навбатда яхши кийиниш инсон дидига боғлиқдир. Ўта модадаги кийим ҳам жуда эскирган модадаги каби ғайритабиий беўхшов,

хунук кўринади. Кийим кишининг гавдасини чиройли ёки хунук қилибгина қолмай, кишининг ўз муҳитига муносабатини ҳам ифодалайди. Иш пайтида аёл киши жуда серхашам кийинса ўзини кўз-кўз қилаётгандек бўлади. Аксинча тантанали дақиқаларда кундалик оддий иш кийимида юрса атрофдагиларнинг кайфиятига эътиборсизлик билан қараётганини кўрсатади. Дид билан кийиниш кишининг ўзига танқид билан қарай олишини ҳам ифодалайди. Киши ўз табиий нуқсонларини сезиб, уни бошқаларга сезилмайдиган қилиб кийинмоғи керак Кийим танлаётганда ёшни ҳам унутмаслик керак Ёшлар спорт кийимлари бичигида кийинадилар. Очиқ рангли, гулдор кийимлар уларга кўпроқ ярашади. Ўттиз ёшдаги аёллар (шартли равишда) диди модага асос деб қабул қилинган. Бу ёшда аёл уз қиёфасини яхши билмоғи, хуснига-хусн қўшиладиган кийимларни танлай олмоғи лозим. Қирқ ёшдан кейин эса ўтган йиллар оқибатида вужудга келадиган айрим нуқсонларни (кийим ва пардоз билан) яшириш кераклигини унутмаслик лозим. Семиз ёш аёллар ҳам одми кийимлар билан кифояланмасликлари, семизликни с ездирмасликлари керак. Чунки одми кийим семизлик билан бирга ёшликни ҳам, латофатлиликни ҳам яшириши мумкин. Муҳими кийинишнинг шакли ва ранги меъёрида бўлмоғи керак. Семиз кекса аёллар ҳам рангдор кийимлардан воз кечмасликлари, фақат жуда гулдор матолардан тикилган кийимларнигина киймасликлари керак. Ўзбек маданияти орасида кийиниш маданияти ҳам муҳим ў рин эгаллайди. Ота-боболаримиз ёшларга ҳамиша тоза, озода, ярашиқли, чиро йли кийинишни ўргатишган. Кийиниш одоби ха қ ида Хусайн Воиз Кошифий ўз фикрларини баён этиб қ уйидагиларни айтадилар: “ Либослар ранги турлича бўлади. Хар бир ранг ўзига хос маънони ифодалайди. Агар о қ либос кийими куннинг рангини

ифодаласа, бундай либос юрагида гина адовати булмаган кишиларга ярашади. Чунки о қ кийим кийган киши худди тонг каби кишиларга нур улашиб туради. Кўк ранг сув рангини билдириб, бу рангда кийинган кишилар захий ва хаётни сезувчи бўлишлари билан фарқланадилар. Ким агар бу рангни маъкул кўрса, у худди сувдек тоза ва мусаффо, хар бир қалбга яқин бўлади. Қора ранг тун ва кўз қорачиғининг рангидир. Шунинг учун ҳам бундай либос кийганларнинг қалблари сиру асрорларга тўла бўлади. Яшил ранг осмон ва етук кишилар рангидир. Бундай кийим кийган киши осмон каби соф ва бағри кенг бўлиши, ёрдамга мухтож кишиларга иложи борича ёрдамлашадиган фазилатга эга бўлади. Ўзбек халқида бирор тўй, тантана йўқ-ки унда турли мавсум ва маросимга мос кундалик тақинчоқлар тақилмайдиган бўлсин. Келин- куёвларга, суннат қилинган тўй болага хатто бешикдаги чақалоқ учун ҳам муайян тақинчоқлар тақилган. Қиз-жувонлар, момо-ю, бувилар албатта ўз ёшларига муносиб та қ инчо қ лар тақадилар. Та қ инчо қ лар та қ иш ҳам хар бир миллат маданияти таркибига кирадиган умри бо қ ий удумлардан биридир. Кийиниш одати сингари тақинчоқ та қ иш одати ҳам инсоният пайдо бўлиб, такомил топиб бизнинг кунларимизгача етиб келгунга қ адар унга бир умрлик ҳамрох сифатида ривож топиб рангбаранглашиб келмо қ да. Та қ инчо қ нинг тури, вазифаси, хизмати кўп. Шунинг учун уларни уч турга бўлиш мумкин: 1. Безак тақинчоқлар. 2. Ирим эътиқод Билан боғлиқ тақинчоқлар. 3. Шифобахш тақинчоқлар. Булардан ташқари , маиший хизмат учун тиқиладиган, муайян вазифани бажаришга қаратилган тақинчоқлар ҳам бор-ки, улар турли тугма, тў ғ а ғ ич, қ адагич, тут қ ич , бо ғ ла ғ ич , занжир ва бошқалар бўлиб, кийим ёрдамчи буюмлари сифатида ишлатилади. Тақинчоқлар тумор, тўғдона, кўзмунчо қ , марварид, тасбеҳ , пўпақ ,

шокила, тилла қ ош, қ уло ққ а халқа, було қ и (бурундик) зулфмунчо қ , қ алампирмунчоқ, узук ва ҳ . к. иборатдир. Тақинчоқларга ёндош хино, ўсма, сурма ва бошқалар ҳам бор-ки уларни ҳам учинчи тур тақинчоқлар ёнига қў йиш мумкин. Безак тақинчоқларга бўйинга тақиладиган турли марварид, олтин – кумуш, забаржад, маржонлар қў ллардаги узуклар, бўйинлардаги маржон, кулоклардаги халқа, бурун було қ илари, оё қ шиллик ва тирно қ тақинчоқлари киради. Ирим-эътиқод тақинчоқларга тугдона, кузмунчоқ, тасбеҳ турли туморлар киради. Ирим билан боғлиқ одатлар уй хайвонларига нисбатан ҳам кулланилади. Масалан: сигир, от, хўқиз сингари уй хайвоплари шох ва ёлларига инс-жинс, ёмон куздан асраш учун кузмунчоқ тумор тикиш одати мавжуд. Кўй , от, мол, калла чано ғ и, исириқ чакир тиканақ така, мунчоқ осиш кўринишлари ҳам худди шу одатларга яқин туради. Тумор тақиш, тақинчоқ тақиш одати жуда кенг тарқалган. Туморлар мулла-эшон, азаимхонлар томонидан махсус тайёрланиб, сочга, чопон ё дўппига, бешик ва беланчакка, ёто қ -уй, хонадонларга осиб қў йилган. Туморлар буви ва момолар томонидан шунчаки кийим ичига, ташига калампирмунчоқ ёки кузмунчоқ солиб ҳам тикилиб тақилган. Бундай учбурчак туморларни маиший турмушдаги турли жойларда учратиш мумкин. Учинчиси шифобахш тақинчоқлар ўз амалига кўра икки хисса кўпроқ вазифани бажаради. Улар ҳам тақинчоқ, ҳам безак , ҳам даволовчи хусусиятга эгалиги билан ажралиб туради. Буларга калампирмунчоқ, тўғдона, ўсма, хино, шифобахш садаф , феруза, марваридлар киради. Тасбех доналари ҳам хар хил жинслардан ҳам терилган қимматба ҳ о тошлар, гавхару-садафлар, феруза тошлардан иборатдир. Турли уруг доналари тешилиб, ибодат учун намозхон – ниёзхонлар тасбе ҳ ясаганлар. Хурмо, жийда доналари, тўғдонадан ясалган тасбе ҳ сифат тақинчоқларини ҳам болалар бешиклари, уйларнинг кириш эшиклари яқинида осилган ҳолда учратиш мумкин. Тақинчоқлар билан боғлиқ турли урф-одат, расм-

русумларни ва удумларни хозирги кунда ҳам учратиш мумкин. Ёш болаларнинг қў лини ҳ алоллашда салла ўраб , нишон тақиб, эгнига тамга қ адаш, куёвларга бош оёқ сарпосига тақинчоқ илиш қабилардир. Келинларда тиллакош, зебигардон, турли маржон марваридлар осиш, кўйлак енглари, тугма урнидаги тақинчоқлар, бўйинбо ғ ва бошқалар хозирги замоннинг ҳам асосий тақинчоқларидан бўлиб қолди.. Турли сафарлар, мукофотлар, хизматдаги юту қ лар учун берилган кўкракка тақиладиган турли-туман нишонлар ҳам худди шу одатларнинг хукумат томопидан расмийлаштирилган кўринишидир. Умуман тақинчоқ та қ иш одати кийиниш, безаниш, турли маросим ва туй – томошалар билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, ўзбек халқи маиший турмушида ҳам маданият дунёсига да ҳ лдорликнинг моддий кўриниши сифатида яшаб келмо қ да, исти қ болда ҳам шундай бўлиб қ олиши керак Бизнинг давримизга келиб тақинчоқ та қ иш кўпроқ ўзини бошқалардан устун, бой-бадавлат кўрсатиш тусига кирганлиги ҳам сир эмас. Баъзи бир аёллар, қиз-жувонлар керак бўлса-булмаса хар хил алмойи-алжойи нарсаларни тақишиб, ўзларини кўз-кўз қилиб юришадики, тақиладиган нарсанинг мохиятини билмай бўйнига илиб кетавериш маданият белгиси эмас. Айниқса йигитларнинг бўйнига занжир, мунчоқ, кулогига зирақ тақишлари уларга ўта ярашмайди. Умуман йигитларга ҳам, қизларга ҳам энг гўзал кўриниш - бу одоб-аҳлоқ , ҳ аё ва иффатдир. Иффат орқали эл-халқка ё қ адиган комил инсон бўлиб, келажак авлодга, ватанга садо қ атли ёшлар бўлиб етишадилар Хозирги кунда ёшларимизнинт гўзаллиги, одоби, аҳлоқи, юриш- туришидан ташқари ташқи қиёфаси кийиниш билан халқ орасида эътиборли бўлиши керак . Халқимизда «элга кирсанг эгнингга қара» деган хикмат бор. Бизнинг аждодларимиз булмиш боболаримиз ва момоларимиз зукко, донишманд инсонлар бўлган. Улар хар бир сўзига, рамзлари-ю, ишораларига ҳам теран мазмунлар сингдиришган. Бу хикматнинг туб мазмуни «эл ичига

кирдингизми, унинг бир парчаси бўлиб кўринг, унинг анъаналари, тарихи феъл-атвори, шаънига муносиб бўлиб кийинишга, яшашга харакат қилинг» - деган маънони англатади. Бугунги кун кийимлари турфа холатдалиги жуда ажабланарли хол. Баъзи қизларимиз хорижий либосларни тўлиқ ўзлаштириб, тиззадан тепа кийимларни кийишни ўзларига удум қилган бўлсалар, баъзи аёллар ва қизларимиз бошдан оёқ қорага буркалиб юришлари тўғримикан деган савол туғилади. Агар хар бир кийимни киядиган мавриди борлиги хақида халқ ичида жуда кўп мулохазалар юради, наҳот шуни билишмаса! Агар хижоб хақида гапирадиган бўлсақ қизларимизнинг юксак аҳлоқ йўлларини излашлари, хаётларини маълум бир эътиқод асосида курмокчи бўлганлари яхши . Аммо хижобни хавасга айлантириш, урф қилиш яхши эмас. Айниқса бошдан оёқ қорага чўл ғ аниш – миллатимизга ёт нарса. Момоларимиз «қора ранг коронгулик чакиради», дейдилар ҳ атто азаларда ҳам бундай тусдаги кийимларни э ҳ тиёт бўлиб минг бир ўлчаб, ўйлаб кийдиришади. Ислом тарихида хижобни Муҳаммад пайғамбаримиз (с.а.в.) авлодлари кийишган. Буни ортиқча кузга ташланмаслик воситаси деб билишган. Бугун хижобга ўраниб юрган қизларимиз кайтага кўпроқ назарга тушмоқдалар. Демак, хижоб ўз вазифасини адо этмаяпти деб ҳам уйлаш мумкин. Хар бир худуднинг ўзига хос хавас қилса арзигулик кийимлари бор. Масалан, зар чопонни қадимда кўпроқ Бухоро, Самарқанд куёвлари кийишган. Фарғона водийсида эса куёвлар кўк беқасам, Сурхондарё, Қашқадарёда йўл-йўл беқасам, Тошкент ва унинг атрофларида бахмал чопон, Хоразмда эса яна бир бошқа куёв чопони бўлган. Келинчакларимиз эса ижарага олинган оврупача ок кўйлак эмас, балки оқ сурпдан тикилган никоҳ либосида бўлишган. Агар хозирги кунда 80 – 90 ёшдаги момолардан никоҳ кўйлагини кўрсатинг десак, фахр билан сандиғини очиб кўрсатишади. Бугунги кундаги келинчаклар эса ижарага олинган кўйлакни қандай кўрсатиши мумкин. Қизларимиз никоҳ кийимини гаровга олиб, бахтини ҳам гаровга қўйишмаяптилармикан? Айниқса, куёв зар чопонда,

келин оврупача оқ либосда тантанада ўтиришади. Бу кўринишда улар худди иккови икки халқнинг боласига ўхшашади. Умуман либосда мутаносиблик йўқ. Бу борада бичикчи дизайнерларимиз ҳам фаоллик кўрсатишлари лозим. Улар шарқона, сипо либосларнинг андозасини яратишиб, шу асосда тикилган кийим-кечакларни дўконларга, савдога чиқарилса яхши бўлар эди. Чунки «хар кимники ўзига, ой кўринар кўзига»- деганларидек, ўзбек либосининг жозибаси ўзгача бўлиб турса, уни ёшларимиз фахр билан кийишса, миллат миллийлиги йўқолмайди. Биз янги либосларнинг миллий мо ҳ иятини сақлаган ҳолда замонга мослаштиришимиз лозим. Чунки биз маънавият борасида бир нарса ахтариб узоқ қ а бормаймиз. Хамма пойдевор ўзимизда. Биздаги кийимларнинг хар ну қ таси нима хақидадир маъно касб этади . Масалан: аёллар дуррасининг учи унг тарафга ташланса – бош эгаликман; чапга ташланса - бошим очиқ, рўз ғ орим бузилган; ўртага қў йса — беваман, деган маънони англатган. Либослар хақида г a п кетганда, халқ достонларини эслайман. Миллатимизнинг энг гўзал иффатларини ўзида жам этган тимсолларимиз чавандоз, мерган қизлар ча қ мо қ дай кийинишиб, кийиклардай учишган. Шу тасаввурлардан олиш керак андозаларни . Хар бир маросимнинг ўз кийими бор. Халқимизда аза кийимларига эътибор билан қаралган. Пиру бадавлат бўлиб дунёдан ўтганлар учун аза тутаётган аёллар ок майда гулли матолардан либос кийганлар. Бевақт завол бўлганларга азадорлар кўк кийишган. Бугун бу анъаналарга бефарқ қараймиз. Аслида анъаналаримизнинг хар бирида олам-олам мазмун ва маъно бор. Муборак хадисларда айтишларича 40 кун азадорлик му ҳ лати бўлган. Йиллаб аза тутиб, азадор бўлиш шариатда йўқ, халқимиз , аза , азани ча қ иради дейишади . Шу боис ҳам аза либосларини енгиллатиб, ёш-ялангларни тезроқ, бошига оқ солиб, азадан чиқарадилар, Халқимизнинг бу доно удумида хикмат кўп. Либослар қулай яшаш учун хизмат қилмоғи даркор. Либослар инсоннинг маънавий камолати, гўзаллик туйгуси, олийжаноб мақсадларига кўзгу ҳамдир. Ахир одамлар қимматбаҳо дабдабали кийимларга эришмоқ

учунгина яшамайдилар, балки маданий хает тарзи, хаёт эҳтиёжи бўлганлиги учун кийим- кечак қиядилар. Шу нуктаи назардан қарайдиган бўлсақ кўп холларда биз танамизнинг табиий эҳтиёжларини бажаришдан ҳам кўра кўпроқ ожизлигимизнинг билимсизлигимизнинг, дидсизлигимизнинг, қули бўлиб қолмаяпмизми? Тўғри бозордаги бир-биридан чиройли либослар, матолар аёллар, қизлар хуснига хусн қўшади. Лекин уларнинг аксарияти сунъий толалардан тўқилган матолар эканлиги жиддий мулоҳаза талаб қилади. Анча-мунча ғижимланмайдиган, ювганда кири тез кетадиган матолар хилма-хил тери касалликларидан тортиб, юрак асаб хасталикларини келтириб чиқараётганини асримизнинг илғор тиббиёт ходимлари таъкидлаб турибдилар. Кийимларга муносабат миллатимизнинг нақадар доно эканликлари ни кўр сат ади. Кийимларда инсоннинг таълим тарбияси акс этган. Шундай бир хаётий хикмат бор «Агар қиз болани ўзи ўсган муҳитдан бир поғона юқори шароитли хонадонга узатсангиз, турмуши яхши кечишига бу ҳам бир сабаб бўлади». Афсуски такдир пешона деганларидек қизни ҳамиша ҳам шу хикматга амал қилиб узатолмаймиз. Лекин ақлли оналар қизлари келажакда бахтли - тахтли бўлиб кетиш орзулари учун уларни жуда ёшликларидан хамма соҳада, шу жумладан кийим-кечак борасида ҳам ортиқча эркалатмай, сабр токатли қилиб ўстиришлари аҳамиятлидир. Ахир табиатан қонида, рухиятида чиройлигу, қимматбаҳо либосларга, зеб-зийнатларга учлик билан қарамаган қизлар ўз ота уйларида ақлларини таниганидан бошлаб урф бўлган кийим- кечакларни беистисно кийиб улғайган бўлсалар, янги шароитда-куёвнинг хонадонида бошга тушиши мумкин бўлган моддий киийнчиликларга куникишлари осон кечади. Сир эмас йилдан-йилга кўпайиб бораётган қўйди-чиқдиларнинг аксариятига ёш келинларнинг куёв хонадонидаги кийинчиликларга чидай олмаётганликлари, бардошсизлиқ, кийим кечак борасида қизларимизнинг жуда саёз тушунчалари бўлмоқда. Маълумки, Оллоҳ бандаларига насиб этган манзилу-макон, иқлим, рухият билан боғлиқ равишда кийимларнинг

шаклу-шамоили, ранги, матоларнинг турлари асрлар давомида шаклланган. Дўппилар, чопонлар, ковуш-махси, белбоғлар, боболаримиз, момоларимиздан бизга шунчаки мерос эмас. Бу либосларнинг хар бирида табиий ҳамда маънавий эҳтиёжларимиз билан боғлиқ бўлган ҳақиқатлар мужассамдир. Масалан, табибларнинг айтишларича, жазирама қуёшида ялангбош юриш турли хил бош оғриқларини келтириб чиқариш билан, сочнинг тўқилиб кетишига сабаб бўлар экан. Эркакларнинг дўпписи, аёлларнинг оқ дурра боғлаб юриши ана шундай дардларнинг олдини олар экан. Шунингдек, у бевосита жинсий жиҳатлар билан боғлиқ ходиса. Бу борада ривожланган ғарб мамлакатлари руҳшуносларининг илмий- амалий тадқиқотларига диққат қилинса, оилавий ажришларнинг йил сайин ортиб боришига аёлларнинг ута замонавий, яъни баданнинг кўп жойи очиқ коладиган кийимлар кийишларини ҳам сабаб деб кўрсатмокдалар. Чунки аёллар қанчалик очиқ-сочиқ юрсалар, уларнинг жозибалилиги, сирлиги ўзига жалб қилувчи кучи қисқаси оҳанграбоси шунчалар камайиб борар экан. Замонлар хаёт китобини янгиликлар билан таҳрир қилаверади. Либосларга ҳам ўз ҳукмини ўтказаверади. Лекин ана шу замонавий кийим – кечакларини миллий матолар, чизгилар, бичимлар билан уйғунлаштириш уста либос созларимизнинг муқаддас бурчларидир. Хаммага кўз-кўз қилсак арзийдиган миллий кийимларимиз бор. Ўйлаб қаралса, бу кийимларимиз бош ва оёқларни турли хасталиклардан халос этади. Танамизни ўзга назардан пинхон тутади. Аксариятимиз эса бошқа халқлар либосларига хавас қў йганмиз. Фақат денгиз буйларида, чекка жойларда кийса бўладиган калта шимларни бу кун шаҳар кўчаларида кийиб юрган эркакларимиз учрайди. Ёки ховли ва уйларда буйи етган қизлари ёки сингиллари олдида бем алол ич кийим да юрган оталарни, акаларни қандай тушуниш мумкин. Биз хар қандай шароитда ҳам кўхна Шарқ одоби анъаналарини унутмаслигимиз лозим. Ўзбек хонадонига мехмон келиши удуми бир байрам саналади. Уй

бекалари мехмон учун алоҳида дастурхон ёзиб энг тансик таомларни пиширадилар. Хаммаё қ ни чинни-чиро қ дек ялтиллатиб қў ядилар. Аёлларимизнинг ме ҳ мон келишидан аввал ороланиб, чиройли либослар кийиб олиб, ме ҳ мон кутишлари қадимий момоларимиздан қолган анъанадир. Қадимда хар бир уй бекасининг фақат ме ҳ мон келганда киядиган бир-икки сидра чиройли либослари бор бўлган. Тўй-тўйчи ққ а киядиган либос алоҳида, ме ҳ монга борадигани алоҳида, азага борганда каядигани алоҳида бўлган. Хозир ҳам шу таомилларга амал қилган ҳолда мехмон келганда, мехмонга борганда, кучада ва идорада кийиш учун ало ҳ ида либослар бўлгани маъкул. Тунги либослар хар бир аёлда бўлиши шарт. Бундай либослар енгил, юпқарок газламалардан кенг ва қулай қилиб тикдирилса янада яхши бўлади. Ўғил – қизларимизга ҳам шундай кийимлар тикиб беришимиз, уларни шунга одатлантиришимиз зарур. Бало ғ ат ёшидаги қизларга хашамдор либос, қимматба ҳ о такинчо ғ у пардоз андознинг хожати йўқ. Ахир ёшликни ўзи бир олам гўзаллик баъзи қизларимизнинг кўчада ўзини тўтиши, кийинишини кўриб катталар ҳ ижолат тортади. У қиз болами ёки келинчакми, фарқлаш кийин. Нақш олмадай тиник юзларига чаплаб, ола байро қ либосларни эгниларига илишади. Бу ўринда айбни ў ша қизларнинг ўзларига қў йсак хато бўлар. Оналар қ аё ққ а қарашади , ахир. Улар қизларини бундай ҳолатга солгандан кўра, хунар ўргатиб, рўзғор юмушларига тайёрлаганлари фойдалиро қ дир. Уст кийимлар ранги тикилиши жи ҳ атдан бир-бирига мутаносиб бўлмо ғ и лозим. Қайси кийимни қачон кийиш кераклигини, қаерда қандай кийиниш лозимлигини ҳам билиш керак Масалан, халат билан кўчага чикиш яхши эмас. Сочини майда ўрган қизларнинг бошяланг юриши ҳам ноўрин. Хатто тақинчоқлар ҳам кийим рангига уйғунлашган бўлса яхши. Баъзи қиз жувонларимиз уй ичида кир-чир, нобоп кийимларда юришади-ю, кўчага чиққанларида аксинча ялтур-юлтур, хашамдор либослари билан кўпчилик эътиборини тортишади. Биз ўзгалар эътиборини эмас, балки ўз

эътиборимизни ҳисобга олишимиз зарур. Уст кийимимизнинг ҳамиша тоза ва кўркам бўлиши кайфиятимизга, ишимизга ижобий таъсир кўрсатади. Қадимда момоларимиз хар бир кийимни жуда қадрлашган, эски бўлган чоғдаям уни ташлаб юбормаганлар, аксинча бошқа мақсадларда фойдаланишган. Бош кийим ҳамда оёқ кийимни бегоналарга бершмаган, ирим қилишган. "Ахир кийимда ўз эгасининг рухи бўлади» - деган г an бежизга айтилмаган. Шунинг учун айниқса никоҳ куйлагини харид қилишда эхтиёт бўлмоқликлари лозим. Чунки никох куйлаги охорлик оқ сурпдан тикилган бўлиб, фақат кечкурун кийилган. Бошқа пайтларда эса атлас лозим, атлас кўйлак кийилган. Шундан унинг келинчаклиги билинган. Умуман либосларни қиммат ёки арзон матодан тикилган бўлишига қарамасдан у кишига ярашимли бўлиши лозим. Шундагина уни кийган аёл ёки қиз оилада гўзал кўринади. Унга эса хаё, ибо, самимият аралашса, оила янада мустахкам. чарогон бўлади. Ўзбек оиласининг чароғонлиги либосларга ҳам боғлиқдир. Ижтиомий хаёт ўзгариши билан либослар ҳам ўзгариб боради. Дунё саҳнасига чиқиб бораётган Республикамиз одамлари ҳам энг замонавий, кўркам, қулай, кийимларни кийиш билан бирга асрдан- асрга ўтиб, кўз қорачиғидай тарихимиз, кўркимиз, ҳам миллий ғурур ва ифтихоримиз бўлиб авлодларга қолиши керак.

Фойдаланган адабиётлар рўйхати 1. Каримов . И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ / Биз келажагимизни ўз қ ўлимиз билан қ урамиз. - Т.: Ўзбекистан, 1999. 7-жилд. 132-155 бб . 2. Каримов И.А. Қа ш қа дарё воҳасининг зумрад гавхарлари / Биз танлаган йўл - демократик тараққиёт ва маърифий дунё билан ҳамкорлик йўли. - Т.: Ўзбекистан, 2003. 11-жилд. 56-63 бб . 3. Абдуллаев Т.А., Хасанова С.А. Одежда ўзбеков ( XIX - начало XX вв.). - Т.: Фан, 1978. - 1 1 5 с. 4. Абдуллаев У. Фар ғ она водийсида этнослараро жараёнлар. - Т.: Янги аср авлоди, 2005. - 215 б. 5. Абду-ур-Рауф. Рассказы индийского путешественника (Бухара как она есть). - Самарқанд: Б.И., 1913. - 56 с.

O'xshashlar

Зардўштийлик билан боғлиқ томоша турлари

Болалар кийимлари билан боғлиқ урф – одатлар

Узбекистонда хор маданияти

Либос инсон зийнати

Ўзбек халқи анъанавий кийимларининг шаклланиш тарихидан