Кадимги Рим санъати - San'at - Referatlar

Кадимги Рим санъати

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

64 KB

Ko'chirib olish

Кадимги Рим санъати Режа: 1. Этрусклар маданияти 2. Кадимги Рим меъморчилиги 3. Тасвирий ва амалий декоратив санъат

Этрусклар маданияти Антик маданиятнинг сўнгги ўчоғи Италиядир. Бу ерда эрамиздан аввалги 3-2 мингинчи йилларда шаҳарлар мавжуд бўлган. Меъморлик қолдиқлари, темирдан, бронзадан ясалган меҳнат қуроллари, зебу-зийнат буюмлари шундан далолат беради. Италияда бир қанча қабилалар яшаган. Шулардан бири Италий қабилари бўлиб, улар яшаган ерларни Италия деб юритила бошланган. Италия унинг тупроғида майдонга келган Рим давлати эса жаҳон маданиятининг равнақига катта ҳисса қўшди. Эр.ав. У11 асрдан то У асрига қадар бўлган ўн икки аср мобайнида италияликлар санъати ва бадиий маданияти ўзининг гуллаган даврини бошидан кечирди. кадимги дунёнинг йирик давлатларидан ҳисобланган Рим империяси пайтида катта ҳажмдаги меъморлик ансамбллари вужудга келди, меъморликнинг янги типлари пайдо бўлди. Италияликлар қадимги Греция санъати ва маданиятига зўр ҳурмат билан қарадилар. Уни ижодий ўзлаштирдилар, назариясини янги илмий билимлар билан бойитдилар. Реалистик портрет, тарихий мавзудаги рельеф яратиш, мозаика, амалий санъат борасида новаторлик намуналарини кўрсатдилар. Кадимги Италия халқлари ичида этрусклар бўлган. Улар эр.ав. У111- У1 асрларда Италиянинг ўрта ва ғарби-жанубий қисмини эгаллаганлар. Этрусклар қуриш санъатида катта муваффақиятларга эришдилар. Улар тошлардан ката-катта иморатлар солганлар, биринчи бўлиб тошдан гумбаз ва аркалар ишлаганлар. Этруск меъморлигида синч имкониятларидан кенг фойдаланилган. Бинонинг деворлари супача устига ўрнатилган. Этруск меъморлигида ҳам ибодатхона қурилишига эътибор берилган. Ибодатхоналар пештоқли бўлиб, у бирмунча чуқур бинони безашда рангли рельефлар, лойдан ишланиб пиширилган террокаталар ишлатилган. Томлари декоратив ҳхайкаллар акротерийлар билан безатилган. Амалий-декоратив санъат, монументал рангтасвир ва ҳхайкалтарошлик санъати ҳам бу ерда равнақ топган. Этрускликларнинг санъатида сопол

астадон кенг тарқалган бўлиб, уларнинг қопқоғига жангчи ёки одам боши ҳайкали ишланган. Саркофаглар хам ҳайкалтарошлик асарлари билан безатилган. Уларнинг қопқоғига кўпинча марҳумнинг ётган ҳолдаги тасвири ишланган. Этрурия жамиятининг энг гуллаган даври эрамиздан аввалги У11-У1 асрларга тўғри келади. Эрамизда аввалги У1 асридан бошлаб этруск санъатига Италиянинг жанубидаги грек колониялари, санъатининг таъсири сезила бошлади. Этрусклар грек алфавитини, театр ва мифологиясини қабул қилдилар. Греклар сингари улар ҳам юзасига барельефлар туширилган олтин тангалар чиқара бошладилар. Кадимги Рим санъати Апенин ярим оролларидаги кўпгина халқлар, жумладан, этрусклар, кейинрок Рим босиб олган ерлардаги бошқа халқлар санъати таъсирида ривож топди. Унинг равнақига айниқса грек санъати кучли таъсир ўутказди. Лекин римликлар узга халклар санъатини ўзлаштириб ўрганиб, уни ижодий бойитдилар, шу санъат анъаналарини ривожлантириб, унинг янги тур ва жанрларини ҳам вужудга келтирдилар. Римдаги тарихий шароит, ижтимоий тузум характери санъатнинг ғоявий йўналишини белгилашда муҳим роль ўйнади. Рим санъатида меъморлиги етакчи ўринни эгаллади. Меъморликда давлатларнинг куч- қудрати тараннум этилди. Римликлар кўпчилликка мўлжалланган мухташам бинолар қурдилар. Бундай характердаги бинолар бу давр учун янгилик бўлди. Рим санъатида ўзига хослик тасвирий санъатда айниқса, унинг портрет жанрида яққол намоён бўлди. Бу ерда жуда эрта дастгоҳх санъати ривож топди. Хикоянавис бўртма тасвир санъати ҳхам римликлар санъатининг ўзига хос томонини белгилайди. Кадимги рим меъморчилигининг ўзига хос томонлари унинг асосий типлари Рим республикаси давридаёқ намоён бўлди. Доимий уруш ва қирғинлик, граждан урушлари мантиқан аник топтлган монументал меъморлик композицияларида ўз ифодасини топди. Эрамиздан аввалги У11

асрда ишланган мудофаа деворлари, мамлакатнинг турли қисмларини туташтирувчи тош тушалган кенг йўлларнинг содда ва жиддий кўринишларида давр руҳи ва қуриш санъати характери кўринади. Жумладан, машҳур Аппий эрамиздан аввалги 312 йили қурилган. Бу йўлдан Рим легионлари жангга боришган. Шу даврда мустаҳкам кўприк ва осма сув қувурлари қурилган. Улар шахарга ўзига хос хусусият бахш этди. Римликлар қадимги Грецияга ва бошқа эллинистик давлатлар устидан ҳукмрон бўла борган сари серхашам бинолар кўпая борди. Эрамиздан аввалги 11-1 асрларда курилган ибодатхона, вилла, сарой, қаср ва бошқа бинолар ўзининг серхашам, жимжимадорлиги ва нафислиги билан характерлидир. Римликлар грек меъморлигининг ордер системасига қизиқиб қарадилар, уни ўз фаолиятларида кенг куллай бошладилар. Лекин рим меъмори учун устун ва антаблимент кўпрок декоратив функциясини бажарадиган элемнтга айланди. Улар бинога серхашамлилик ва жимжимадорлик киритиш учун фойдаланила бошланди. Коринф ордери эса севимли ордерга айланиб қолди. Рим империясининг биринчи императори Октавиан август ҳукмронлик қилган йиллар (эрадан аввалги 27 йил-янги эранинг 14 -йиллари) санъат ва маданиятнинг ҳақиқий ривожлангшан босқичи бўлди. Рим давлатининг «Олтин асри» ҳисобланган бу даврда назариётчи меъмор Видрувий, тарихчи Тит Ливий, шоирлардан Вергили ва Горационлар яшаб ижод этдилар. Меъморлик ривожланди, шаҳар қурилиши авж олди. Ижтимоий ва маъмурий бинолар кўплаб қурилди. Айниқса, Римда қурилиш жиддий бўлди. Тарихчилар бу даврнинг қурилишини таърифлаб, «Август Римни ғиштдан қурилган ҳолда олиб, уни мармарда қолдирди»-деб ёзган эдилар. Ҳақиқатдан ҳам, бу давр ҳашаматли бинолар, нафис клоннадалари, аркли ва гумбазли бинолари, фаввора, ҳовузлар яшил табиат қўйнида алоҳида товланиб, уни янада кўркам ва ҳашаматли кўрсатар эди. Бизгача вайроналарда етиб келган биноларнинг қолдиқлари ҳанузгача ўзининг салобати ва улуғворлиги билан ҳайратлантиради.

Рим меъморлигида I асрнинг охири ва II асрнинг бошларида энг катта меъморлик мажмуалари яратилди, кўп қаватли бинолар вужудга келди ва шаҳар қиёфасини белгилади. Юлиев, Флавиев, Север каби императорлар даврида қурилган ғоятда катта саройлар, хафар устунлари шу давр мафкурасини бадиий ифодаловчи ёдголик сифатида характерлидир. Шундай меъморлик иншоатларидан бири 81-йилда қурилган Тит меъмориал зафар аркидир. Кейинроқ Септима, Север, Троян ва Константинларга атаб шундай зафар арклари қурилган. Кадимги Римнинг энг катта биноларидан бири амфитеатрдир. Режада Колизей гигант овал бўлиб, унинг асоси 188 х 156 м, деворларининг баландлиги 48,5 мга яқин. Гладиаторлар жанги учун мўлжалланган бу қурилма бир вақтнинг ўзида 55 минг томошабин кира олган. Рим меъморлигининг яна муҳим ёдголиги «Ҳамма худоларнинг қасри»-Пантеон ҳисобланади. Меъмор Аполлодор Дамашқий томонидан 118-125 йилларда қурилган бу бино атик дунёнинг энг катта гумбазли биноси бўлиб, унда Рим меъморлигининг новаторлик хусусияти яққол кўзга ташланади. Рим меъморлигида пайдо булган янги типларда бири термлар-(сув саройлари)дир, Илиқ ва совуқ сувли ҳовузлар. Гимнастика заллари, оромгоҳлар, кутубхона бўлган 2-3 минг кишига мўлжалланган бундай сув саройлари безагига алохида эътибор берилган. Мозаика ва деворий суратлар, ҳайкал ва амалий санъат буюмлари сарой гўзаллигига гўзаллик қўшган. Рим меъморлигининг сўнгги муҳим ёдгорлиги Рим форумидаги максенция базиликасидир. 306-312 йилларда каркас конструкциясида қурилган бу бино антик даврнинг энг катта граждан меъморлигидир. Турли сиёсий йиғилишлар ўтказиш, савдо-сотиқк ишларини олиб бориш учун мўлжалланган бу бино интерьери уч нефли бўлган. Рим тасвирий санъатидан бизгача кўплаб ҳайкалтарошлик намуналари сақланиб қолган. Римликларнинг портрет санъатидаги ютуқлари айниқса каттадир. Республика даврида ралистик портрет ривожланди ва антик дунё санъатида етакчи ўринни эгаллади. Бунга, биринчидан, Рим чиновнигининг

ўз портрет ва ҳайкалларини ижтимоий жойларга қўйиш имтиёзи бўлса, иккинчидан, кўмиш маросими билан боғлиқлиги эди. Эрамиздан аввалги 111-1 асрларда рим маънавий ҳаётидаги ўзгаришларидан бири, бу тасвирланувчи шахснинг индивидуал хислатлари ва маънавий дунёсига қизиқишнинг ошиши бўлди. Натижада Рим республикаси даврида мавжуд бўлган портретчилик санъатидаги йўналиш тасвирланувчининг фақат ташқи қиёфасини документал аниқликда акс эттирувчи портретлар билан бир қаторда иккинчи йўналиш ташқи кўринишни аниқ тасвирлаш, грек пластикасига хос бўлган хусусият умумлашма образни яратиш. Уни бирмунча идеаллаштириш ва маънавий дунёсини очиб беришга интилиш тенденцияси сезиларли бўлди. Рим императорлиги даврида ҳукмронлар ва уларнинг куч-қудратини ифодалаш санъаткорларнинг бош вазифаси бўлиб қолди. Улар ўз асарларида императорларни ўзига ўхшатиш билан бир қаторда уни онгли равишда идеаллаштиришга интилиш бошладилар. 111 аср рим портрет санъатининг ҳақиқий ривожлаган давридир. Бу даврдан бошлаб ҳайкалтарошлар аввалги мавжуд анъаналардан воз кеча бошлайдилар. Эндиликда куч-ғайрати тошиб ётган, жангларда тобланган, хукмдор, қаттиққўл шахслар киёфаси кенг ўринни эгаллай бошлади. Император Каракалла бюсти Рим реализмининг шох асарларидандир. Римнинг гуллаган шахарлари Помпей ва Геркуланумдаги бой, задогонларнинг уйлари деворларига ишланган суратлар Рим рассомиги хақида маълумот беради. Дворий суратларда қадимги грек усталари ишлаган нусхалардан кўчирмалар, турли нақш, гул ва гирляндалар тасвири ҳам кенг учрайди. Бу уйларнинг поллари мозаика билан безатилган. Уларда сайёр актёрлар, денгиз ости манзаралари. Урушаётган хўроз ва шунга ўхшаш воқеалар тасвирланган. Шундай мозаикалардан бири Фивна уйидаги Александр Македонскийнинг Эрон шохи Доро билан қилаётган жанги тасвирланган.

Рим дастгох рангтасвири хақидаги маълумотлар кам сақланган. Шунинг учун ундаги тараққиёт босқичини тўлиқ кузатиш қийин. Фақат бу хақда 1-111 асрларда ишланган Фаюм портретлари тасаввур бера олади. Бу портретларнинг номи Рим империясининг шарқий провинцияси бўлган Мисрдаги Эль-Фаюм воҳасидаги некрополдан топилгани учун шундай деб аталади. Фаю портретлари эллин-рим санъати таъсирида ривожланди. Лекин бу ерда у кўпроқ қадимги Миср рассомчилик санъатианъаналарини давом эттирди. Расм тасвирланувчи ҳаёт вақтида тахта ёки холистга ишланган бўлиб, у ўлгандан кейин марҳумнинг жасади билан қабрга қўйилган. Бу расм табиий бўлиб, унда асосан, бош ва елканинг бир қисми ва кўп ҳолларда бош бироз ён томонга қаратилган ҳолда тасвирланган. Фаюм суратлари ўзининг аниқ характери билан ажралиб туради. Тасвирланувчининг ёши, характери, ўзига хос шахсий хислатлари маҳорат билан талқин этилган. Фаюм суратларида тасвирланган одамлар бир-бирига ўхшамайдилар. Суратлар галериясида гоҳ хушчақчақ, гоҳ ғамгин, гоҳ иродали, гоҳ кучсиз, гоҳ худбин шахслар қиёфаси намоён бўлади. Кекса римлик ( I асрнинг иккинчи ярми) ва «Ёш аёл», «Олтин чамбарли йигит» суратлари шу жиҳатдан диққатга сазовордир. II асрдан бошлаб, Фаюм суратларидаги реализм аста сўна бошлади, унинг ўрнини схематик, қуруқ суратлар эгаллай бошлади. Булар албатта даврнинг маънавий иқтисодий ва сиёсий дунёсидаги ўзгаришлар натижаси эди. Бундан ташқари, антик дунёда янги дин-христиан динининг кенг ёйила бошлаши ҳам бу инқирознинг сабаби бўлди. Христиан дини антик дунёқараш ва эстетикасига қарама-қарши ўлароқ, ердаги лаззатлардан, жисмоний гўзалликдан завқланишни гуноҳ деб тарғиб этди ва шу билан бирга аста-секин ўрта аср санъатининг йўналишига йўл оча борди. IV - VII асрларда Римнинг варварлар томонидан таланиши санъатнинг равнақини тўхтатиб қўйди. Рим санъати антик дунё санъати тараққиётига якун ясади. Римнинг қулаши билан антик дунё санъати тарихи хам тугалланди. Лекин бу ерда бошланган анъаналар ўрта аср санъатида давом этди. Уйғониш даври кишилари бу санъатдан завқланди, илҳомланди. Бу

санъат анъаналари Х VII -Х I Х асрларда ҳам жуда кўпчиликни ўзига тортди. Рим санъати ҳозирги кунда ҳам ўз қимматини йўқотмаган. Юксак профессионал маҳорат, нозик дид ва аниқ ғоявий йўналишда яратилган қадимги Рим усталарининг нодир асарлари бугунги кунда хам санъаткорлар учун тақлид мактаби бўлиб қолмокда.

Адабиётлар: 1. Архитектурне памятники Средней Азии. Бухара, Самарканд. Ленинград., 1969. 2. Абдиев В.И. Кадимги Шарқ тарихи. Тошкент, 1965. 3. Абдуллаев Н. Санъат тарихи. «Укитувчи» нашриёти,1986 йил. 4. Афанасьева В., Луконин В., Померанцева Н. Искусство Древнего Востока. 1976. история искусство Древнего Востока. Л.1947, т.1-2. 5. Алпатов М.В. Всеобҳая история искусств. Т. 1-2. М., 1948-1949.

O'xshashlar

Кадимги Ўзбекистон санъати

Кадимги шарк санъати

Рим театри

Рим театри

Каштачилик санъати