Дастгоҳли рангтасвир композицияси. Натюрморт композицияси - San'at - Referatlar

Дастгоҳли рангтасвир композицияси. Натюрморт композицияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

51.5 KB

Ko'chirib olish

Дастгоҳли рангтасвир композицияси . Натюрморт композицияси Натюрморт - жанрли рангтасвирнинг фақатгина ёрдамчи воситасигина эмас. Буюмлар тили (ёрдами) билан ҳаётнинг энг турли-туман томонларини ҳикоя қилиб берилади. Натюрморт рангтасвири ҳаёт қувончини тасдиқлайди, кишиларни мевалар, сабзавотлар, гуллар, ойна, шиша, металларни ялтираши – оддийгина предметларнинг шаклларидан баҳра олиш учун етаклайди. Натюрморт тузиш – ижодий жараёндир. Бунда рассомнинг диди ва лаёқати намоён бўлади. Зеро, натюрморт фавқулотда танланган предметлардан тузилмайди. Предметлар мавзу бўйича боғланган ва амалий аҳамияти билан бир-бирига яқин бўлиши керак. Предметлар тўплами табиийлик таассуротини бергандагина, натюрмортнинг композицияси ифодавийлигини сақлаб қолади. Натюрмортни қўйилишида ҳам ҳеч қандай сунъийлик, зўрма-зўракилик бўлмаслиги керак. Масалан, сабзавотлар билан китобни ёки гипс ҳайкалчани ёнма-ён қўйилса мазмунан тарқоқ ва нотабийлик келиб чиқади. Натюрмортда предметлар ихтиёрсиз, тасодифийлик билан жойланмайди. Ҳар бир предмет бошқалари билан албатта мазмунан боғланиши шарт. Уларни шундай вазиятда қўйилсинки, улар учун энг табиий ҳолати топилсин, ҳаётий, ҳаққоний, органик боғланишлари онгли равишда жойлаштирилсин. Натюрмортда предметлар фақатгина вазифалари, аҳамиятлилиги билангина яқинлиги эмас, улар тасвирнинг эстетик ифодавийлиги асоси талабларига ҳам жавоб бериши керак улар: шакл, материали, фактураси (сирти), ранги, тони (туси) ва бошқалардир. Икки ёки ундан ортиқ ўлчами ва шакли бир хил предметлар бир бутун яхлит тасаввур беролмайди. Предметлар ўлчами ўртасидаги катта фарқлиликдан ҳам қочиш керак. Масалан, кичкина гугурт қутиси, катта кўза идиш ёнида умуман сезилмайди.

Аслида эса, натюрморт композициясида катта ва кичик, очлик ва тўқлик, думалоқ ва текис юзали, узун ва қисқалик, ялтироқ ва сиполикларни контраст қўйиш ҳар бир предметни шаклини, унинг ўлчамларини, материалини, фактурасини (сиртини) соя-ёруғликла-рини ранг-баранглиги ифодавийликни кучайтиради, бир хилликдан четлатади, вазиятни жонлантиради. Масалан, Шарденнинг ошхона буюмларидан тузилган натюрмортида, предметлар шакли, материали, ранги, вазифаси жихатдан ҳар хил. Пиёзнинг узунлиги олмаларнинг шарсимонлиги, тухумнинг овалсимонлиги, мис қозонча, сопол идиш - шакли ва ўлчами ва ранги жиҳатидан ҳам барчаси ҳар хилдир. Агарки, тасаввур қилинг шу натюрморт фақатгина идишлардангина тузилган бўлганда жуда қизиқарсиз, зерикарли таассурот берган бўларди (28- расм). Натюрмортда предметларни жойлаштириш ягона мақсадга бўйсундирилиши керак. Натюрмортда композицион марказ бўлиши керак. Барча предметлар тўплами ичида ўзининг мазмун-аҳамияти, ўлчами, шакли, ранги билан асосий марказий предмет бўлиши шарт. Барча иккинчи даражалилар кўриниш жаҳатидан ҳам, мазмуни жиҳатидан ҳам асосийга бўйсундирилади. Бу асосий предметни рассом предметлар ичида жойлашувида, рангида, ёруғ-соя контрастларида ҳам алоҳида эътиборда туради. Натюрмортни қандай ёритилганликда чизиш ҳам (ёндан ёки олдидан, кундузги ёки кечки) жуда аҳамиятлидир. Олди томондан ёритиш сояларни жуда аниқлаштириб юборади, ёндан ёритилса хажми юзаларни бўрттириб кўрсатади, орқадан ёритилиш эса предметларга силуэтлик кўринишини беради. Натюрмортда предметлар шундай жойланиши зарурки, улар бир- бирини тўсиб қолмаслиги, ҳар бири ўзини характерли хусусиятларини аниқ кўрсатишлари керак. Бунинг учун энг қулай кўриш нуқтасини танлаш керак.

Кўриш нуқтасини ва горизонт чизиғини муваффақиятли танлаш натюрморт композициясида юқори ифодавийликка эришишга олиб келади. Тарвузли натюрмортни тузиш жараёнини таҳлил қилиб кўрамиз. (29- расм). Натюрмортни иккита предметдан тузиш ҳам мумкин эди (30-расм). Бироқ, унга қоғозга ўроғлик сабзавотлар кўшилса, унинг композицияси тўлиқроқ намоён бўларди (31-расм). Бундай комбинацияда хилма-хил шакл ва рангдаги предметларни ўзаро боғлиқлиги ҳосил қилинади. Агарки, предметлар тўпламига, бидон идиш ёнига олма қўйилса чапги тонал қисм ўнг ёритилганликка нисбатан мувозанати бир хиллашади. Столнниг бир хилдаги юзасини мато-материаллар қўшиш билан йўқотиш мумкин. Мабодо стол юзасида турган предметларни акси кўриниб турса композициянинг мазмуни янада бойийди. Натюрмортлар дунёси жуда ранг-баранг ва чегарасиз. Бироқ ҳар қандай ҳолатда ҳам хажмлардаги мувозанат, ёруғ ва тўқ доғларнинг ритмларини топиш зарур бўлади. Рассом ўз олдига натюрморт ишлашда декоратив вазифа қўйиши ҳам мумкин. Лекин, бу ерда шу нарсани айтиш зарурки, натюрморт рангтасвирида энг эътиборли томони предметларни метериаллилик ва жипс таркибий ҳолатини тасвирлашдан иборатдир. Бокалларни ялтироқ шишалилиги, метални ялтироқ совуқлиги, силлиқ ва нафис мевалар – ҳаммаси бизни ўзининг ўзлиги, ўзгачалиги билан ром этади. Худди шу холдагина борлиқ натюрмортлар бизнинг қаршимизда ғаройиб гўзаллиги билан, юза ва сиртларининг табиийлиги ва ранг-баранглиги билан намоён бўлади. Хиссий идрокнинг бойлиги ҳаётни тўлиқ гўзаллигини ҳис қилиш имконини беради (32-расм). Натюрмортда ранглар ўз холича алоҳида ҳолда ҳаракатда бўлмай, бир бутун тўқлик ва рангга бўйсунади. Ҳар бир предметнинг ранги ва ёруғлиги, соялари, гарчи ўзининг рангдорлигига эга бўлсада, барибир бир бутунликка

эгадир. Ишда айнан барча бўёқларнинг ҳудди манашу яқинлигига эришиш зарур. Барча ранглар барибир бир умумийликка эга бўлиши керак. Ваҳоланки рангтасвир – бу рангларни аксини яқин ранглар гаммаси билан нозик уйғунлаштириш демакдир (35-расм). Предметнинг ҳар бир юзаси ягона колоритга бўйсунган ҳолдаги иссиқ ва совуқ акслари билан жойланиши ва ҳаракатланиши шарт. Фақат шу холдагина натюрморт теварак атрофидаги предметларнинг гўзаллигини, уларнинг ранг бойликларини намоён этади. Амалий аудиториявий иш Биринчи машқ: Ҳажми, ранги, фактураси, материали ҳар хил бўлган предметлардан тузилган композицион натюрмортни турли ёритилганликда хомаки расми, қоралама ёки этюдини ишлаш. Энг аввало натуранинг ўзидан қоралама ёки этюд бажарилади. Талабалар натюрмортнинг мақсади, унинг ғояси билан аниқ танишиб олгач, ижодий изланишлар бошланади. Бунда ёрқин эмоционал мазмун ифодаси изланади. Талабага мазмун ва шакл бирлигига эришишда тасвирий-ифодавий воситалар: ранг ва тонал муносабатлар, шакл ва ўлчамдаги нисбатлардан унумли фойдаланиш вазифаси қўйилади. Натюрмортни жойлаштиришда (икки ёки уч предмет билан) иккинчи даражали нарсаларни эътибордан чиқармаган ҳолда мазмунли-композицион марказни ажратиб олиниши зарурки, у томошабинни мазмунни нима ташкил этаётганлигини тушуниш учун етакласин. Бунда қўйилган натюрмортни турли кўриш нуқтасида, турли узоқликда бир неча вариантларда машқ қилиб кўриш тавсия этилади (33- расм). Вазифа агарки шаклни кўрсатиш бўлса, унда бир-биридан кескин фарқ қилувчи масалан, пастак, юмалоқ кувшин, ингичка, баланд ваза билан

ёнма-ён ёки шарсимон ва тўртбурчакли шаклли буюмларни ёнма-ён қўйиш орқали амалга оширилади. Ёки ўзаро шакли яқин буюмлардан натютморт тузилади (34-расм). Нарсаларни шундай масофада ўз ўрнида тасвирлаш зарурки, бунда у ёки бу ҳолда ритм, мувозанат, тинч ёки ҳаракатчанлик ҳосил бўлсин. Натюрмортнинг тонал ва ранг муносабатларини ўзаро яқин ранглар билан олинадими ёки контрастлар биланми, иссиқ рангдаги ёки совуқ рангдаги колорит билан ечиладими, бу чизувчининг иҳтиёрига хавола этилади. Иккинчи машқ: «Нонушта», «Тушлик», «Дастурхон» мавзусида натюрморт ишлаш. Мақсад: композицион мазмунли марказни, натюрмортдаги буюмларни ўз ўрнида ўзаро мутаносиблигини топиш. Натюрмортни кўп планли ишлаш. Орқа фонда иккинчи, учинчи даражали буюмлар борлигини тасвирлаш.

Адабиётлар 1. Абдуллаев Н. Санъат тарихи. 2 қисмлик. 1-қисм. - Т., 1987. 2. Абдуллаев Н. Санъат тарихи. 2 қисмлик. 2-қисм. - Т., 2001. 3. Абдурахмонов Ғ.М. Тасвирий санъат композицияси. - Т., 1996. 4. Азимова Б. Натюрморт тузиш ва тасвирлаш методикаси. - Т., 1984. 5. Беда Г.В. Основў изобразительной грамотў (рисунок, живопись, композиция). Учебное пособие для студентов пединститутов. - М., 1981. 6. Беда Г.В. Живопись. Учебное пособие. - М., 1986. 7. Гренберг Ю.И. Технология станковой живописи (монография). - М., 1982. 8. Вольков Н.Н. Композияция в живописў М. 1977. 9. Делакруа Э. Мўсли об искусстве. О знамс нитиххудожниках. М. 1960. 10. Дмитриева Н.А. Краткая история искусств. Вўп. 1. От древнейших времен по XVI век. - М., 1985.

O'xshashlar

Маҳобатли санъат композицияси

Воқеабанд картина композицияси

Оммавий томошалар макони композицияси

Графика - тасвирий санъатнинг алоҳида тури. графика санъатида композиция

Мустақил ўзбекистон тасвирий санъати йўналишлари