logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. San'at
  4. Ауфтакт

Ауфтакт

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

48 KB
Ko'chirib olish
Ауфтакт Асар, эпизод, жумла, чолғу ва овозлар ижрочиси пайтида ажратиб кўрсатилиши лозим бўлган ҳар қандай динамик ёки ритмик характердаги қисмни кўрсатиш учун дирижёр тайёрловчи ёки огохлантирувчи қўл харакатини ишлатади. Уни қўшиқчи ёки дамли чолғуларнинг хаво олишига қиёслаш мумкин. Бундай қўл кўтариш Ауфтакт деб аталади. Ауфтакт-бу немисча сўз бўлиб, такт усти, дастлабки қўл кўтариш деган маънони англатади. Ижрода бажарилиши лозим бўлган у ёки бу жихат хақида огохлантирувчи хар бир харакат, айни холатга хос хусусиятлар ифодасидир, Шу боис ауфтакт шунчалик аниқ, ва тушунарли бўлиши керакки, уни ижрочилар дирижёр мақсадига мувофиқлик тарзида қабул қилишлари лозим. Бундан кўриниб турибдики, овоз янграшига сабаб бўлувчи харакатдан олдин унга тайёрловчи харакат бўлиши керак ва унинг табиати ўша товушга мос келиши лозим. Дирижёр кўрсатмаси доимо реал товушдан аввал бўлади. Ауфтактлар ўз ахамияти ва характери бўйича турли   — тумандир. Масалан, турли ижроларни англатувчи ауфтактларнинг давомийлиги ва динамикаси ижро этилаётган мусиқа характери билан белгиланади. Ауфтактларнинг узлуксиз занжири туфайли дирижёр ўз ижодий мақсадларини олдиндан тушунтириши имкониятига эга бўлади. «Ауфтакт дирижёрликда худди чўғланишларнинг узлуксиз боғловчи занжирига ўхшайди. У   — дирижёр ва ижрочилар ўртасидаги ҳамкорликнинг муҳим, зарур ва аҳамиятга молик шартидир. У дирижёр тасаввуридаги товуш образидан дирижёр яратувчи реал товушгача бўлган кўприкдир» деб ёзганди А. П. Иванов   — Радкевич. Ауфтакт ёрдамида дирижёр ижро бошланиши ва тактдаги ҳар бир хисса бошини, динамик ва суръат ўзгаришини, товушнинг ўткирлик ва давомийлик даражасини, ҳамда товушнинг образли моҳиятини кўрсатади. У сиртмоқ, камон ёки тепага йўналган оддий чизиқ шаклида бўлиши мумкин. Унинг йўналиши асосий ҳаракат йўналишига кўра аниқланади. Ауфтактнинг давомийлиги тўла-тўкис ижро этилаётган асар суръатига боғлиқ ва тактнинг бир ҳисоб хиссаси ёки ижро турига қараб унинг қисмининг давомийлигига боғлиқ. Секин суръат секин ауфтактларни, тез-тезларини талаб қилади. Уларнинг узунлиги ва кучи композитор томонидан ўз асарида сингдирилган Мусиқий образлар характерига боғлиқ. Доимий темпда барча хиссалар давомийлиги бўйича бир хил бўлади. Шу боис ауфтакт тезлигини ошиши такт хиссасининг давомийлигини қисқартиради. Дирижёрликда бир қўл харакатларининг беш йўналишига дуч келамиз. 1. Вертикал чизиқ бўйлаб тепадан пастга (ҳар тактда) 2. Пастдан тепага («Иккига» тактида) 3. Горизонтал чизиқ бўйлаб-чапдан ўнгга («Учга» тактида ва бошқа). 4. Ўнгдан чапга (тўртга, олтига ва бошқалар хиссаларда) 5. Эгри чизиқ бўйлаб пастдан (ўнгдан) тепага ва ўртага   — «Учга» тактидан бошлаб аксарият тактларда сўнгги хисса. Шуни қайд этиш жоизки, қайсидир эпизод аввалида бериладиган ауфтактда шу эпизоднинг суръати (темпи) акс этиладиган ва унинг давомийлиги метрик хисса ёки схема хиссасига тенглаштирилмайдиган вазиятлар ҳам бўлади. Масалан, айтайлик, асар бошида фермата турибди, ундан олдин бажариладиган ауфтакт музика янграш вақтида унинг динамикаси, характерини аниқ белгилаши лозим. Бундай вазиятда ауфтакт суръати ва узунлиги ижро этилаётган мусиқа суръатини аниқ акс эттирмайди. Биринчи қўл ҳаракатиданоқ темпи кўрсатиш эҳтиёжи бўлмаганда, ауфтакт фақат у чақириши лозим бўлган товуш билан белгиланади, яъни, чолғулар, овозлар таркиби, тесситура, динамика, узунлик, мантиқий маъно,   — бир сўз билан айтганда, товушни ташкил этувчи барча саъйи   — ҳаракатлар билан белгиланади. Бу доимо асар бошида, ферматадан аввал, кўпроқ секин суръатда, айниқса узоқ ноталар олдида бўлади. Нометрик ауфтакт тез, қисқа, ўткир, акс ёки тўхташ билан тугайдиган (ауфтакт staccato ) ёҳуд силлиқ ва секин (ауфтакт tenuto ), ёки бўлмаса асосий ҳаракат билан бевосита боғлиқ бўлиши мумкин, (ауфтакт legato ). Буларнинг барчаси дирижёр қўл ҳаракати қайси товушга тааллуқли эканлиги, дирижёрнинг индивидуаллигига боғлиқ. Ауфтактдан аввал дирижёр қўлини тегишли вазиятга тутиши лозим. Масалан, агар тактлаш тактнинг биринчи хиссасидан бошланса, унда қўл асосий ҳаракат нуқтасидан пастроқда ва бирмунча ўнгроқ тарзда жойлашиши керак. Агар мусиқа 4/4 ўлчамда бошланса ва оркестр биринчисини ижро қилаётган бўлса, унда ауфтактни тўртинчи чорак сифатида бажариш керак. Бунда унинг давомийлиги тактнинг бутун ҳиссасига тенг бўлади. Мусиқа тактнинг иккинчи хиссасида бошланса, ауфтакт одатда сиртмоқли бўлмайди ва қўлнинг ҳаракати қошиқ билан суюқлик олиш холатига ўхшаб кетади. Агар мусиқа 4/3 ўлчамда тактнинг иккинчи хиссасида бошланса, дастлабки нуқта тактнинг биринчи хиссаси олдидан эмас, вертикал чизиқнинг пастида ёки ўртасида бўлади. Бу «Тўртга» тактнинг учинчи хиссасига ҳам тегишли. Агар 4/4 ўлчамда оркестр тўртинчи чоракдан бошласа, ауфтакт учинчи хиссада бажарилиши керак бўлади. Ауфтактнинг кучи асар динамикасига боғлиқ. Кучлироқ янграшга фаолроқ, чаққонроқ ауфтакт мос келади, кучсизроғига   — сустроғи. Ауфтактнинг давомийлиги ва кучи мусиқанинг динамикаси ва суръатига тўла   — тўкис мос келиши учун, дирижёр аввалданоқ ижро этилиши керак бўлган мусиқанинг темпи ва характерини аниқ ҳис этмоғи керак. Тактнинг бутун хиссасини эгалловчи ауфтакт, доимо схема бўйича баён бошланиши керак бўлган хиссадан аввал турган хиссага йўналтирилади. Хиссанинг бир қисмини эгалловчи ауфтакт эса ижро бошланадиган хисса йўналишини қабул қилади. Ушбу айтилганлар дирижёрликда ауфтатктнинг ўзи ўтиши керак бўлган ҳаракатни тайёрловчи кўп ҳаракат сифатидаги муҳим аҳамиятини очиб беради. Ва албатта ауфтактнинг ифода кучи, унинг ижро билан чамбарчас боғлиқлиги дирижёрнинг мусиқа кайфияти, характери, суръатини қанчалик аниқ хис қила билганлигига боғлиқ. Агар у аввалдан бошланишни «эшита» олса, бу ауфтактни кўрсатувчи харакатга дарров керакли маъно ва аниқлик киритади. «Артур Никиш   — ауфтактнинг бетакрор устаси бўлганди   — деб ёзади Николай Андреевич Малько ўзининг «Дирижёрлик техникаси асослари» китобида,   — баъзан оркестр мусиқачиларининг ўзлари нимага у ёки бу қийин ижрони шунчалик осон чиқишини тушунтириб бера олмасдилар. Дирижёрнинг қўли кутилмаган туртки берарди, пастга тушарди ва бутун бошли оркестр бир киши каби дирижёр истагини бажарарди. Адабиётлар рўйхати 1. Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ.-Т.: Шарқ, 1998 . 2. Каримов И.А.Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т.7.-Т.: Ўзбекистон, 1999 . 3. Азимов К. Ўзбекистон дирижёрлари.-Т., 2001. 4. Аносов Н. П. Литературное наследие. Изд. Сов. Композитор, 1973. 5. Астров А. Деятель русской музыкальной культуры, С. А. Кусевицкий, Л. Музыка 1981. 6. Ашрафий М. Музыка в моей жизни. Т. 1975.

O'xshashlar

Subito forte ва subito piano
Бирга дирижёрлик қилиш
Ижро тўхталишини кўрсатиш
Познавательные процессы в музыкальном искусстве
Мусиқа санъатида билим олиш жараёнлари