Жўхори навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Yuklangan vaqt:

22.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

861 KB

Ko'chirib olish

Жўхори навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш Режа: 1. Жўхори навларининг навдорлик белгилари 2. Жўхорининг биологик хусусиятлари

Машғулотнинг мақсади. Талабаларга жўхори навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик ҳусуиятларини ўргатиш машғулотнинг асосий мақсади. Керакли ўқув ашёлари. Талабаларнинг маъруза дафтарлари, дарслик ва ўқув қўлланмалар, плакатлар, жўхори гербарийлари, навлар уруғлик намуналари, реэстрлар, лаборатория дафтарлари, қалам, чизғич ва ўчиргичлар. Жўхори дунё деҳқончилигида энг қадимий экин турларидан бири. Экин майдони жиҳатидан буғдой, шоли, маккажўхори ва арпадан кейинги ўринда туради. (расм). Маълумотларга қараганда, йигирманчи асрнинг бошларида расм. Жўхори плантацияларидан бири Ўзбекистонда 140 минг гектарга экилиб, дон хосилдорлиги 24-28 с бўлган. Ҳозирги кунда унинг майдони камайиб кетган. Хосилдорлиги эса 10 центнер атрофида.

Соргҳум, жўхори туркумининг 4 та тури: С. вульгаре (оқ жўхори); С.чиненсе; С. c ернум (жўхори) ва С.суданенсе (судан ўти) кенг тарқалган. Жўхори навларининг навдорлик белгилари: ўсимлик бўйи, поянинг шамолга бардошлиги, поядаги бўғинлар сони, барглар сони, шакли, туклилиги, рўвак шакли, узунлиги, ранги, рўвак оёқчаси узунлиги (расм), донининг қобиқлиги, шакли, йириклиги, ранги (расм). 1-иш. Талабалар лаборатория заҳирасида мавжуд бўлган жўхори навлари ўсимлиги гербарийлари ва уруғлик намуналаридан фойдаланиб уларнинг навдорлик белгиларини таҳлил қилиб, юқоридаги маълумотлар асосида ўз дафтарларига жадвал чизиб унга таҳлил натижаларини киритадилар (намунавий жадвал). расм. Жўхори тур хилларидан бирининг пояси, барги ва рўваги. Жўхорининг хўжалик қимматли белгилари. Жўхорининг қишлоқ хўжалигида донли, ҳашаки (шакарли), супургили ва бошқа турлари мавжуд. Чорва учун дони, силоси, кўк массаси, сомони ва бошқа турли озуқа маҳсулотлари тайёрланади. Дони таркибида 12-13% протеин, 70-75%

$крахмал ва 3-5% мой мавжуд. 1 кг дони 1.3 озуқа бирлиги, 1 кг силоси эса 0.24 озуқа бирлигига тенг. Жадвал Жўхори навларининг навдорлик белгилари. Navlar nomi Tahlil sanasi: O’simlik bo’yi, sm. Singan poyalar, nisbatan\ dona. Bo’g’inlar soni, dona. Barglar soni, shakli, ranggi. Ro’vak shakli, ranggi, uzunligi Donining qobiqligi, shakli, yirikligi ranggi va 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Деҳқон учун ўсимликдан керакли бўлган жадал ривожланиш, кўп ўримлик, тезпишарлик, хосилдорлик, дон таркибида қимматли озиқа моддаларининг жўхорида мавжудлиги хўжалик учун катта аҳамиятга эга (расм). Тезпишарлиги жиҳатидан Хитой жўхорисида 80-90 кунлик, паст бўйли донли шакллари мавжуд бўлиб (расм 43), селекция жараёни учун муҳим ашё сифатида хизмат қилади. Ўсимликшунослик ИТИ коллекциясидаги донли ва қанд жўхори тур шаклларидан донида 10 т\га, кўк массасида 60-70 т\га хосилдорликка эга ва донидаги қанд миқдори бўйича эса 22-29 % бўлган селекция манбалари ҳам мавжуд. Дон таркибидаги оқсил миқдори баъзи бир селекцион навларда 19.3 % гача бўлиб, алмаштириб бўлмайдиган$

аминокислоталардан бири бўлган лизиннинг 3% ва ундан кўпроқ миқдорини ташкил этади. Бу кўрсатгичлари билан хўжаликдаги чорва моллар учун тенгсиз озиқа ўсимликларидан бири эканлигини кўрсатади. Дони таркибидаги инсон соғлиги учун керакли моддалари мавжуд тур хили навлари халқ томонидан эъзозланиб парваришланади ва донидан истеъмол учун кенг фойдаланилади. Аммо кўпгина навларининг рўвагидаги донлари қушлар учун очиқ ўлжа бўлиб, дон хосилининг кўп қисми йўқотилишига сабаб бўлмоқда. Бу жўхорининг хўжалик қимматли белгиларидан тўлиқроқ фойдаланиш учун селекция ва уруғчилик олдида турган муаммолардан бири бўлиб қолмоқда. расм. Жўхори тур хилларининг уруғлари Республикамиз вилоятларида деҳқонларимиз томонидан жўхорининг Дуалет,

Ўзбекистон паканаси, Ўзбекистон 5, Ўзбекистон 18, Ташкентскоэ белозерноэ, Қорабош, Оранжевоэ 160 ва бошқа бир қанча навлари парваришланмоқда. Даулет. Ўзбекистон маккажўхори илмий текшириш станциясининг селекцион нави. Дурагай популясиясининг маҳаллий Олти-ойлик нави ва пакана жўхорининг Хигери намунасидан чатиштириб олинган. Ботаник таснифи: Дони оқ, қобиқсиз. 1000 та дон вазни 30,3-32,0 г. Пояси яшил, шарбатли. Ўсимлик бўйи 170,0 см. Рўваги тухумсимон чўзинчоқ, зич, йирик, узунлиги 22,5-25,0 см. Агробиологик тавсифи: Нав ўртапишар, вегетация даври 125-130 кун. Шўрга ва қурғоқчиликка чидамли. Хўжалик тавсифи: Дон хосили 55,0-60,0 с/га, кўк масса хосили 220,0- 240,0 центнерга тенг. 2010 йилдан Ўзбекистон ва Қорақалпоғистон Республикаларининг барча қурғоқчилик минтақа фермер хўжаликларида яхши дон озуқа ишлаб чиқариш учун Давлат реэстрига киритилган. 1-топшириқ. Жўхорининг янги туманлашаётган навларининг хўжалик қимматли белгилари ҳақида конспект материаллари тўпланг. 2-топшириқ. Конспект маълумотларингиздан фойдаланиб юқоридаги жўхори уруғликларининг (расм) қандай навларга таллуқлигини кўрсатинг. Жўхорининг биологик хусусиятлари: жўхори ўсимлиги иссиқликка, қурғоқчиликка ва тупроқ шўрлигига ўта чидамли ҳисобланади. Иссиқликка бўлган талабида тариқ ва маккажўхоридан устунлик қилади. Чунки у -2 -3о C ҳароратда нобуд бўлади. Навлар уруғлари 12 -16 о C униб чиқиб, оптимал ривожланиш: гуллаш вақтида 14 -15 о C , пишиш даврида 20 -35 о C талаб этади. Вегетация дарври учун фаол ҳарорат йиғиндиси 2250 - 2500 о C га тенг. Тезпишар навлари 90-105, ўрта пишар навлари 106-120 кунлик ёруғлик миқдорларини талаб этишади. Жўхори ўсимлиги четдан чанланувчи. Республикамизнинг кенг майдонларидан иборат бўлган лалмикор ерларида жўхорини бемалол ўстириш мумкин. Унинг трансперация

коэфитсиэнти 150 – 200 дан иборат. Жўхорининг яна бир қимматли хусусияти донининг тўлиқ пишиш даврида поялари ва барглари ўзларининг яшил рангларини сақлаб қолади. Жўхори Ўзбекистоннинг тупроғи шўр ҳудудларида катта имкониятларга эга. Шўр концентрациясига чидамлиги 0,6-0,8 % дан иборат (расм). 3-топшириқ. Селекция ва уруғчилик илмий адабиётлари маълумотларидан фойдаланиб жўхорининг янги яратилган навларининг биологик хусусиятларини аниқланг. Аниқланган биологик хусусиятларига таяниб уларнинг келгусидаги туманлаштириладиган ҳудудларини башорат қилинг.

расм. Жиззах вилояти, Зарбдор тумани Чўли Гулистон хўжалиги деҳқони Очилов Сафар жўхори тур хилларининг маҳаллий шўр тупроқ шароитига мослиги билан танишмоқда (2017й.).

Адабиётлар : 1. Абдукаримов Д.Т. Донли экинлар селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2010й. 402 б. 2. Абдукадиров Д.Т. Қишлоқ хўжалиги экинлари селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2002 й. 275 бет. 3. Азизов Б.М. Кузги буғдой дон сифатини оширишнинг муҳим омиллари. Ж.Ўзбекистон аграр фани ҳабарномаси. 3 (69)-сони, 2017й. 4. Азизов Б.М., Исроилов И.А., Худойкулов Ж.В. Ўсимликшуносликда илмий тадқиқот ишлари. Дарслик. Тошкент 2014. 265 б. 5. Азизов Қ.Қ., Ашуров К.К. Қанд жўхорининг янги навларини яратишда селекцияни тутган ўрни “ЎЗБЕКИСТОН ПАХТАЧИЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ” номли Республика илмий тўплами 2014 йил (I-ҚИСМ) 128 ва 130 бетлари 6. Ан Хе Сунг, Азизов К.К., Еденбаев Д., Бобоев Фю Г., Тахирбаева Д.У. Тритикале етиштириш қўлланмаси. Ташкент. 2017. 22 б. 7. Виноградов Б.И., Атабаева Х.Н., Дементьева А.А. Ўсимликшунослик. “Мехнат” матбуоти. 1987. 166 б. 8. Дала тажрибаларини ўтказиш услубиятлари. Тошкент 2007. 149 б.

O'xshashlar

Жавдар навларининг, навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Беда навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Нўхат навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Ловия навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Соя навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш