Ғўзанинг ботаник классификацияси. Асосий экиладиган маданий турларининг қисқача таърифи - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Ғўзанинг ботаник классификацияси. Асосий экиладиган маданий турларининг қисқача таърифи

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

61 KB

Ko'chirib olish

Ғўзанинг ботаник классификацияси . Асосий экиладиган маданий турларининг қисқача таърифи Режа : 1. Ғўза классификациясининг яратилиши тарихи 2. Гўзанинг ботаник классификацияси . 3. Ғўзани асосий эқиладиган маданий турлари ва уларнинг қисқача таърифи

1. Ғўза классификациясининг яратилиш тарихи Ғўзанинг классификациясини ишлаб чиқиш билан боғлиқ бўлган ишлар тарихи қадим замонларга бориб тақалади эрамиздан илгари V асрда Геродод , 1 V асрда Теофраст эрамизнинг X - XI асрларида Беруний ғўзанинг мукаммал бўлмаган тарихини беришган , бунда баъзи - бир ўсимлик турлари бир бири билан аралаштириб юборилган . Масалан ғўза унга бир мунча яқин бўлган бумбакс оиласига қарашли ўсимликлар билан чалкаштирилган . XVIII - асрда яшаган қарл Линней ўсимликларнинг дастлабки классификациясини илмий жихатдан асослаб берди . У госсипиум авлодини 5 та ту ðãà áûëèá áóíäàí êûï-ùàì âà êàì áûëìàéäè äåá ùèñîáëàäè. У ўз классисифкациясида ўсимлик дунёси ривожи ва янги турлар хосил бўлишни хисобга олмайди . Бундан ташқари у қуруқ гербарийлар устида ишлади . Бизнинг асримизга келиб Г . С . Зайцев ғўзанинг госсипиум авлоди классификациясини жонли ўсимлик билан шуғулланиш , уларни биологик физологик ва цитологик жихатидан , ғўзанинг табиий холда ер юзида тарқалишини ўрганиш асосида тузиб чиқди . Олим эқиладиган барча маданий ғўза турларини икки қатта гурухга . Янги дунё ва эски дунё группаларига бўлади . Янги дунё гурухида хромосома соматик хужайралар - 52 та ва жинсий хужайралар 26 та . Эски дунё гурухида хромосома соматик хужайралар 26 та ва жинсий хужайралар 13 та эди . Зайцев янги группасини Марказий Америка ва Жанубий Америка , эски дунё группасига Африка ва Хинди - Хитой кенжа группаларига бўлади . Бу олимнинг ягана камчилиги ғўзанинг ёввойи формаларини ўз эътиборидан четда қолдирди . Зайцевдан ташқари ғўза классификацияси билан Хатчинсон , Мауер ва Абдуллаевлар шуғулланиб , ғўзанинг фанда - ги охирги ютуқларига асосланган етук классификациясини яратдилар . Хозирги кунда ғўзанинг 37 та тури бўлиб шундан 4 таси Марказий ва 33 таси ёввойи хисобланади .

2. Ғўзанинг асосий эқиладиган маданий турлари ва уларнинг қисқача таьрифи . Дунёнинг пахта етиштирадиган мамлақатларида ғўзанинг маданийлаштирилган 4 та тури эқилади : G . hirsutum : G . barbadense , G . herbaceum . ва G . arboreum . Жумхуриятимиз пахта далаларида юқоридаги маданийлашган турлардан иккитаси , яьни : G . hirsutum ва Г . barbaden s e лар экилади . Бу турлар бир бирларидан ўз морфологияси , физиологияси ва биологиялари билан тубдан фарқ қаладилар . Шунинг учун хам улар дуненинг хар хил географик ва харорат кенгликларида турлича майдонларни эгаллаб етиштирилади . - G . hirsutum бу турга жумхуриятимизда етиштириладиган ўрта толали барча навлар киради . Жумхуриятимизда бу турга мансуб навлар етиштирилаетган пахта толасининг 90% дан ортиғини беради . Э r илаётган навларнинг биологик таьрифи : ўсув даври ўта ўзун бўлиб , 110-150 кунга тенг . Битта етилган кусагидан чиқкиан чигитли пахтанинг вазни 5-8 г . Ва ундан кўпроқ , тола ўзунлиги 30-31 мм . дан 34-36 ммгача , тола чиқиши 32-40% гача , 1000 дона чигитнинг вазни 100-140 г . Чигити тукли , чигит ўз таркибида 20-25% чигит мойи бор . Ўсимлик пояси яшил , баьзи бир ўсимликларда танаси қизил бўлиши мумкин . Поянинг ёш қисмлари туклар билан қопланган . Тўпи бўтасимон , бўйи 80-120 см . Шохланиши симподиал типга киради . Парваришга қараб шохлари 13-16 тага этганда чеканка қилинади . Барги навига ва парваришига қараб хар хил қатталикда бўлади . Барг шаполоғи қисқа учбурчак бўлакларга бўлиниб , 3-7 бўлакчали бўлиши мумкин . Мева банди одатда йўғон ўзунлиги 3-5 см бўлади . Гули ўртача қатталикда бўлиб гултожи , гулкоса барги 5 тадан бўлиб , гултожиси одатда наввот рангда товланади .

Кусаги 4-5 чаноқли , тухумсимон чўзиқ думалоқ шаклда . Кўсак пишгунга қадар оч - яшил , ундан сўнг жигар рангланади . Чигити хам тухумсимон , пахта толаси оқ . Г . barbaden s e - турига оид ингичка толали ғўза навлари асосан респубдикамизнинг жанубий томонларига эқилади . Бу турга оид ғўза навлар толаси ўта кимматли хисобланиб , ривожланиш даври учун 130-155 кун ва ундан хам кўп кунларни талаб этади . Битта пишган кусакдаги чигитли пахта вазни 3.0-4.2 г . тола ўзунлиги 35-36 мм дан 40-42 мм гача , тола чиқиши 30-36%. Чигит сиртида тук сийрак , у кул ранг ва кўкимтир . 1000 дона чигитнинг массаси 120-140 г . Таркибидаги мой миқдори ўрта толали ғўза навларидагидан кўпроқ . Бош пояси ўрта толалиникидан нисбатан баланд ва йўғон , поя сирти бирмунча қизғиш , майда қора нуқтачалари бор . Симподиал шохлари чекланмаган 3-4 типга , хатто нулевка шох типидаги навлар хам яратилган . Барг шапалоғи йирик , 3-5-7 бўлакли , ранги тўқ яшил , гули ўрта толали навлар гулига нисбатан йирик . Гултожи тўқ сарик . Гултожи ички асос қисмида ўзига хос холи - антоцион белгиси бор . Кусакнинг шакли тухумсимон , ўзи тўрт чаноқли . Ранги тўқ яшил , чигити тухумсимон , қийшиқ ноқни эслатади . Толаси ўзун , ингичка , пишиқ ва эластик ипаксимон , оч қулранг ёки наввот ранг . G . herbaceum ва G . arboreum - ғўзанинг бу туриларидан биринчиси асосан Афғонистон , Эрон , Туркая ва жанубий - шаркий Африка мамлақатларда эқилади . Ғўза тарихида бу тур Ўрта Осиёда хам ўзоқ давр эқилган ва унинг иккинчи номи - Осиё ғўзаси деган ибора келиб чиқишига сабаб бўлган . G . herbaceum эса шарқий осиёнинг Хиндистон , Хитой ва бошқа қўшни мамлақатларида эқилади . Ўрта Осиёда эқилган турига мансуб ўтмишдаги G . herbaceum ғўза хиллари G . hirsutum ва Г . barbaden s e турлари навларига нисбатан

хосилининг камлиги ва ундан олинадиган тола сифатининг пастлиги сабабли 19 асрнинг охирларига келиб G . hirsutum ва G . barbaden s e турлари томонидан сиқиб чиқарилган . Бу икки турнинг ўзига хос хозирги вақтда маълум селекцион қимматга эга бўлган томонлари хам бор ва шунинг учун улар қадрланади . Фойдали селекцион белгиларидан вилтга чидамлилиги , эртапишарлиги , толасининг бақувватлиги ва жунлилиги хамда баьзи бирларида чаноқлари очилмаслиги ва бошқалар . Бу икки тур намоёндалари морфологияси ва биологиясига биноан маданий турлар ичида ўзига хос кўринишларига эга . Уларнинг гуллари юқоридаги G . hirsutum ва G barbaden s e гулларига нисбатан майда сариқ наввот , ёрқин кўзга ташланиб турадиган антоцион доғларига эга . Гулнинг умумий йириклиги хам кичиқ , гулбарглари гултожи асосида қолиб кетади . Гултожисининг ўзи хам табийки кичиқ . Кўсаклари G . herbaceum да думалоқ , G . arboreum да чўзинчоқроқ умуман иккаласида хам G . hirsutum ва G barbaden s e нисбатан кичиқ , мева банди ингичка нимжон бўлганлиги учун кўсаклар шохда осилиб туради . Чаноқлари тўлиқ очилмайди . Тўрт чаноқлилари кўпроқ учрайди . Толаси калта бўлганлиги учун бир чигитли пахтаси майда . Бир чаноқдан олинган пахта оғирлиги 1.0 г дан то 6-7 г гача турлар намоёндалари ичида фарқланиб туради . Умумий туп бўйи G . hirsutum ва кўпинча G .barbaden s e турлари навларига нисбатан паст , асосий поя кучли туклар билан қопланган , барглари думалоқроқ холатда шополоқлар сони хар доим 5 та . Г . арбореум тури ичида кўпроқ , шополоқли барг хиллари учраб туради . Адабиётлар: 1.И.А.Каримов «Қишлоқ хўжалиги тараққиёти тўкин сочин хаёт манбаи» Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1997 йил 26

декабр куни Олий Мажлиснинг Х сессиясида сўзлаган нутқи.»Ватанпарвар» рўзномаси № 155, 27 декабр Тошкент, 1997й. 2.Ўзбекистон Республикасининг Вазирлар Махкамасининг «Қишлоқ хўжалигида ислохотларни чуқурлаштиришга доир қонун ва меъёрий хужжатлар тўплами» 1-2 томлар. Тошкент-1998 й 3. « Cotton » журнали Нью-Йорк-1998-1999 й. 4.Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг «1999-2000 йилларда пахта навларини янгилаш ва жойлаштириш дастури тўғрисидаги» қарори «Ўзбекистон овози» рўзномаси, № 141, 26 ноябр Тошкент-1998 й. 5.Э. Т.Шайхов ва бошқалар «Пахтачилик», Тошкент 1990 й. 6.Муаллифлар жамоаси «Пахтачилик справочниги»Тошкент 1989 й. 7.М.Мухамеджанов,А.Зокиров «Ғўза агротехникаси» Тошкент 1995й. 8.А.И.Шлейхер ва бошқалар.Пахтачиликдан лаборатория маш-ғулотлари. Тошкент. «Ўқитувчи». 1980 й. 9.»Ўзбекистон худудида экишга тавсия этиладиган Қишлоқ хўжалиги экинлари реестри», Тошкент 1998 10.Пахтачилик комплекси алмашлаб экишда бошоқли дон экинларини жойлаштириш бўйича тавсиялар. Фан-техника тараққиётини тарғиб қилиш ва жорий этиш бош бошқармаси, Тошкент 1994 й. 11.Б.Алеев,О.И.Иброхимов.Истиқболли ғўза навлари агротехни- каси,Тошкент. 1988 й.

O'xshashlar

Ўзбекистоннинг пахтачилик бўйича дунёда тутган ўрни, ғўзанинг келиб чиқиши ва ер юзасида тарқалиши тарихи, ғўзанинг ботаник классификацияси

Нав хакида тушунча. Бошлангич материал тугрисида таълимот

Ғўзанинг асосий шароитларга бўлган талаби

Ғўзанининг ботаник таснифномаси

Ғўзанинг асосий ва оралиқ ривожланиш фазалари