Yarim dag’al junli quychilik. - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Yarim dag’al junli quychilik.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

100 KB

Ko'chirib olish

Yarim dag’al junli quychilik. Reja: 1. Yarim dag’al qo’y zotlari 2. Siriji qo’y zoti 3. Tojik qo’y zoti 4. Oloy qo’y zoti

Yarim dag’al junli quy zotlari. Yarim dag’al junli quychilik MHD yaqinida rivojlana boshladi. 1949 yilgacha hamma qo’y juni 3 guruhga Mayin, yarim dag’al va dag’al bulinar edi. Ilgari ixtisoslashgan yarim dag’al jun beruvchi qo’y zotlari bulmay ular keltirib chiqargan va sonini kupaytirish endigina boshlanayapdi. Sanoatni yarim dag’al junga bulgan talabi shu vaqtgacha asosan dag’al junli sovliqlarga Mayin va yarim Mayin junli quchqorlarning qonnini singdirish hisobiga olingan duragaylardan olib kelingan. Oz miqdorda yarim dag’al jun jag’al junli qo’ylarning junini qayta navlarga bulish natijasida va yarim dag’al junli tushishida kelgan. Faqatgina oz miqdorda yarim dag’al junli qo’y zotlari olinib kelingan shunday holati chet davlatlarida ham mavjud. Hamma yarim dag’al junli qo’ylarga xos hususiyat bu ularning junining tarkibida tivit oraliq va kilchik tolalarning mavjudligiddir. Bunday qo’ylarning junidagi kichik tolalari may im miqdori oz bulib uning urtacha yug’onligi 50-70 mkm atrofida buladi. Bu guruhga mansub qo’y zotlarining muhim belgisi tivit tolasining uzun bulishida bulib u bahorgi junda 7-8 sm dan kalta bulmaydi. X.Z. Voxidov 1961- 1967 yilda Samarqand viloyatining Qoraqishloq, samzar, va Baxmal viloyat xo’jaliklarida joydor va joydari X marinos sovliqlarni dereross quchqorlari bilan chatishtirgan. O. Quziyev 1968-1970 yillarda Farg’ona viloyatining Quva tumaniga qarashli Lelingirad jamo xo’jaligida joydari sovliqlarni degiross quchqorlari bilan ulardan olingan birinchi va ikkinchi bug’inga mansub jaydari x degeress duragay sovliqlarni siroji quchqorlari bilan chatishtirish. S.Yu. Yusupov 1968-1971 yillarda Samarqand viloyatining Baxmal tumaniga qarashli Sangzor davlat xqjaligida birinchi bug’inga mansub joydari x degeres x merinos duragay savliqlarni yarim Mayin junli degeres quchqorlari bilan chatishtirdi. A.A.Rahimov 1974-1977 yilda yuqorida ta’kidlab utilgan davlat xqjaligida 2 chi bug’inga mansub joydari x merinos x degeress va joydari x degeress durugay sovliqlarni siroji quchqorlari bilan chatishtirishdi.

Sh. Kamolov 1974-1979 yillarda Qaraqolpog’iston muhtor jumhuriyatining Qung’irot tumaniga qarashli Ustiyurt davlat xo’jaligida joydari x siroji x tojiki murakab bug’inli duragay sovliqlarni huddi shunday bug’inli quchqorlar bilan uch ichida chatishtirdi. Bu yo’nalishda olib borilgan ishlarning mahsuldor va ayni kerakli ekanligi aniqdir. Yarim dag’al jun gilam tayyorlashda sun’iy muyna va odeal tayyorlashda keng qullaniladi. Ularning eng yaxshi navlaridan kampol mahsulotlari uchun iplar shu jumladan sheaiot baston va boshqa shu kabi qator matolar tayyorlanadi. Shuning uchun ham keyingi yillarda yarim dag’al junning bahosi ham Mayin junning bahosi darajasiga kutarilgan. Hozirgi vaqtdagi halq xo’jaoigining yarim dag’al juniga bulgan talabi mamlakatimizga yaqin va O’rta Sharqdan keltirilayotgan bu turdagi junlar hisobiga kondirilayapdi. Siroji zoti- dumbali qo’y bulib u gusht va jun mahsuldorligini yaxshi beradi. Janubiy-Sharqiy Turkmanistonning chul sharoitiga aniq moslashgan. Siroji qo’y mahaliy junbop qo’ylarni bir necha un yillar mobaynida tanlash usulini qullash va uliu toladan holi qo’y ikkidorda uzun tivit tolali yaxshi sifatli junga ega hayvonlardan keng foydalanish natijasida uzoq o’tishda halq seliksiyasi usuli bilan chatishtirilgan zot sifatida esa 1986 yilda tasdiqlangan. Siroji qo’yning nomi ehtimol mari shahridan 13 km lik masoffada joylashgan. Saridja degan qishloqning nomidan kelib chiqqan bulsa kerak. Siroji qo’ylarning uchratiladigan zonalarida Turkmaniston halqi azaldan gilam tuqish bilan shug’illanib kelgan qaysiim Turkmanistondan tashqari yerlarda ham bunday gilamga talab kata. Maskur zotga mansub qo’ylar o’rtacha yiriklikda mustahkam konistitutsiyali suyaklari yaxshi rivojlangan nisbatdan uzun tekis belli va chuqur kukrakli buladi. Dumbasi kupincha osilgan. Quchqorlarning vazni 80-85 kg sovliqlarniki esa 55-60 kg to’g’ilgan vaqtda quchqorchalar 5-5,5 kg urg’ochi quzilar 4,5-5 kg tosh bosadi. Tez yetiluvchanligi yaxshi. Yangidan to’g’ilgan qo’ylarning tusi och jigar

rangdan to tuk jigar ranga bulinadi. 3-4 oylik quzilarning junlari buyoq beruvchi pegment moddalarni yo’qotish hisobiga rqara boshlaydi bir yasharligida esa juni oqarib ketadi. Boshi va oyoqlarining rangi qo’ylarning yoshini orta borishi bilan ham o’zgarmadan quzilik rangini saqlab qoladi. Jun har xil tolali tivit orqali va kichik tolalarning nisbati va texnologik hususiyati bo’yicha boshqa dumbali qo’y zotlarining junidan ancha yuqori turadi. Jun tolimsimon va ikki qavatdan pastki va yuqori qavatdan iborat. Paski qavati tivit tolasining kupligi tufayli tolimnin6g nisbatdan zich asosiy asosiy ustkisiz esa oraliq va kichik tolalardan iborat bulib uchi keskin torayib oziroq minmli tolimni tashkil etadi. Bohorgi yaprog’i jundagi tolalarning uzunligi 14-16 sm tivitniki 6-8 sm jundagi tivit tolimining miqdori 56-75 oraliq tolalarniki 21-26 % va kichik tolalarniki esa 4-18 % junning toza chiqimi 56-60 % . junning kupchilik qismi oq rangli, yaltiroqligi yaxshi buladi. Ayrim qo’ylarda oz miqdorda rangdor tolalar uchraydi. Jun qirqim miqdorida rangdor tolalar uchraydi. Siroji qo’ylarning yaxshi podalari Turkmanistonning qushkuriyatining ashxobot tumaniga qarashli jamo xo’jaliklarida joylashgan. Bu zotning nasillik quchqori O’rta Osiyo va Qozoqiston junxuriyatining dag’al junli dumbali qo’ylarining junini yaxshilashjda ishlatiladi. Siroji qo’chqorlari Tojikistonning yarim dag’al junli tojik va Qirg’izistonning aloy qo’y zotlarini keltirib chiqarishda qatnashgan. 1985 yilning 1 yanvariga kelib siroji zotga mansub qo’ylar 614 ming bulib undan asil zotlari 540 ming. Tojiki qo’y zoti – 1947-1963 yillarda. Tojikiston qishloq xo’jaligi ilmiy- ta’qiqot ilmgohining Degana-kiik eksemental xo’jaligida kelib chiqqan. Tojiki qo’y xissor sovliqlarni siroji quchqorlari bilan va ilgari B.N. Vazinning tashabusi bilan xissor sovliqlarni minkol’n quchqorlari bilan chatishtirish щ natijasida olingan duragayni bir-biri bilan juftlash natijasida murrakkab zavod chiqarishni qullash natijasida kelib chiqqan. Ishni o’tkazish davomida xissor qo’ylarning qimmatli hususiyati bulgan yiriklik konistitutsiya mustahkamligi tez-tez yetiluvchanlik gusht- yog’ mahsuldorligi btlan bir q atorda yangizotda jun qirqim miqdorini kupaytirish va sifatini bir muncha yaxshilash nazarda tutilgandi.Yaxshilab saralash va maqbul tipga

yaqin hayvonlarni uzichida urchitish ijobiy natijalar beradi. Hayvonlarning xo’jalik uchun foydali muhim belgilarini mustahkamlash8 bir xil juft usuli orqali amalga oshiriladi. Tojiki qo’y zoti yirik mustahkamkonstitutsiyali baqquvat suyakli uzun mikti massiv va yaxshi rivojlangan xaniz tuzilishli tortiq yoki bir muncha shalviragan osiq dumbali gusht va dumba yog’ mahsuldorligi hamda mahaliy ekalogik sharoitga moslashganligi jihatidan xissor qo’ylardan biroz keyinda turadi. Chidamliligi yozda tog’ qishda esa tekis yaylov sharoitiga moslashuvi bu qo’y zotining juda muhim hususiyatlaridan biri. Ular tekis yaylovdan baland tog’lik yaylovlargachabulgan uzoq massofani osongina bosib utadi. Quchqorlarning 120-130 kg yaxshilari 160 kg sovliqlari 70-80 kg eng yaxshilari 110-120 kg tosh bosadi. Tez yetiluvchanligi yuqori quzilarning tug’ilgan vaqtidagi tirik vaziniga nisbatan 8-10 marotaba ortiq kupayadi. Ular 4-5 oyda 42-45 kg keladi. Tojiki qo’y zoti yuqori gusht yog’ mahsuldorlik hususiyatini siroji zotga xos yaxshi yarim dag’al gilambop jun hususiyatini uzida ungay mujasamlashtirgan. Rangli tolalar oz miqdorda uncha kqp bulmagan hayvonda uchraydi. Bahorgi jun tolimining o’rtacha uzunligi quchqorlarda 18-21 sm tivitniki 10-11 sm sovliqlarda tegishlicha 15-16 va 708 sm junning toza chiqimi 65-70% . Jun qirqimi miqdori va ayniqsa uning sifati buyicha tojik qo’ylarning xisori qo’ylardan ancha yuqori turadi. Tojikiston va O’zbekiston viloyatlarining joydari qo’ylarini urchitish bilan shug’illangan zonalarda ularning junnini yaxshtlash maqsadida tojiki zot qo’ylari uchratiladi. 1985 yilning 1 yanvarigacha tojiki zotli qo’ylar 75 ming bosh bulgan shundan asilzotlari 65 ming. Oloy zoti – xisorlashgan olayning dumbali qo’ylari prekos quchqorlari bilan chatishtirish 1934 yili boshlandi. Birinchi bug’inga mansub duragay qo’ylar o’z ichida urchitildi. 1952 yilda esa podanig o’ismiga siroji quchqorlar ishlatiladi. Biroq bu ishga yetarlicha ahamiyat berilmaganligi uchun u ayrim joylarda cheklangan besh qo’ylarda o’tkaziladi. 1958 yilda Chop - Alay davlat xo’jaligining qo’ylarida o’tkazildi. Bu3 ish oq maqbul belgili № 9325 Oqshiy laqabli kup bulmagan prekos xolay duragay qo’ylarining orasidan tanlab olingan qo’chqorlarning kichik bir

guruppadagi sovliqqa ishlatishda juda dag’al bulishi hisobga olinib oq tusli oloy qo’ylari bilan seleksiya ishlari loib borilib ular bir qatorda kungir va jigar tusli qo’ylarni urchitish ustida ularning usish rivojlanishini qirqim miqdori va sifatini qiyosiy o’rganish natijasida ish olib boradi. biroq yaratilgan oq tusli hayvonlarga aylantirishni tulio’ asoslab berdi. Buning uchun Oktiyning 10 ug’lidan keng foydalanildi. Ular yangi oq dumli qo’ylar podasini yaratishda asoschi buladi. 1966 yil dan boshlab podalarda faqat nasilli quchqorlar ishlatila boshladi. Shu yilning o’zida Chon-Ly davlat xo’jaligiga tashrif buyurgan MDH qishloq xo’jaligiga chorvachilik bosh boshqarmasinig boshlang’ich yordamchisi L.S. Stefanyuk oq dumli qo’ylarning nafaqat bizning mamlakatimizda balki dunyoda noyyob nus’haligini ta’kidladi. Keyinchalik seleksionerlar oq dumli qo’ylarni urchitish ishlarini jadallashtirib yubordilar. Juda ko’p oq tusli dumbali qo’ylarning tuplanib qolishi sababli qo’ylarning tirik massasi dumbasining formasi jun qirqim miqdori sifati va yarim dag’al junning rangi kabi kompleks belgilariga kura qa’tiy tanlash o’tkazish imkoniyatini yaratadi. MHD qishloq xo’jaligiga vazirlarning 1974 yil 29 mayga №223 buyrug’iga asosan Osh viloyati Alay tumaniga Chan- Altay va Sovetobot tumaniga qrashli Sidirov nomli davlat xo’jaliklarida gusht –yog’ beruvchi yarim dag’al junli qo’ylar mustaqil Oloy zot guruhi nomi bilan tasdiqlangan. Zotning mualiflari I.I.Botayev va boshqalar. Oloy qo’ylari o’zining kelib chiqqan avlodlari va boshqa dumbali qo’ylarda farqi o’ziga xos ifodalangan tipligidir. Aksariyat qisim qo’ylarning tusi oq. Tulg’og’ida boshining yuza qismida va oyoqlarida o’ziga xos rangli dog’lari bor bulib qaysikim ular bilan nasilchilik yuritish davrida bu belgilar ma’lum vazifani utaydi. Olay qo’ylari yirik mustahkam konstitutsiyali suyaklari yengil terisi elastik mustahkam teri osti klechkasi esa yaxshi rivojlangan. Ayrim quchqorlarning uncha uzun bulmagan shoxi bor. Bu zotga mansub qo’ylar biroz dungburun dumbasi o’rtacha kattalikda va shalviragan buladi. Juni har xil yarim dag’al oq va och rangli yaltiroq va tuliqsimon jingalakli. Uzoq yillar davomida o’tkazilgan tanlash va saralash natijasida podada uchta qarindosh guruh yaratilgan bulib ular kelib chiqishi

ayrim mahsuldorligik kursatgichlarining va marfologik belgilarining olalik rangi tumshug’ining yuza qismida va oyoqlarida jigar rang qora kung’ir. Namoyon bulish tendeniyasi umumiydir. Jigar rang olali qo’y guruhlari sari quloq og’ir tirik massasi va yetarli darajadagi elita sinfli quchqor bulib uning tirik massasi 112 kg jun qirqimi 8,1 kg. Qora rangli olalikka qoraquloq ega bulgan qo’y guruhlarining gusht yog’ belgilari yaxshi ifodalangan bulib nisbatdan og’ir masali. O’rug’boshchisimok№0634 quchqor. Oloy qo’y zoti yetarli tirik massaga ega. 1-jadval Guruhlar Soni bosh hisobida Bosh qo’yning tirik vazni Chagarasi Nasilli quchqorlar 61 94,7-0,58 90-111 Sovliqlar 619 62,3-0,16 57-76 Yangi to’g’ilgan quchqorlar 453 4,9-0,03 3,7-6,3 Yangi tug’ilgan urg’ochi quzichalar 475 4,1-0,02 2,9-69,7 Onasidan ajralgan quchqorlar 326 35,9-0,21 27-50 Onasidan ajralgan urg’ochi quzilar 626 32,7-0,14 22-45 Olay qo’yining tirik massasi. Qo ’ zilar yetarli darajada yirik tug ’ ilib , yuqori usish energiyasiga ega . Ularn6ing tez usishi sut va quzilarni ajratishgacha bulgan davriga tug’ri kelib onasining 50-55 % vazniga yetadi. Hamma yoshdagi qo’ylarning jun qirqimi miqdori yetarli darajada 2-jadval. Guruhlar Soni bosh Bosh qo’yning Chagarasi

hisobida tirik vazni Nasilli quchqorlar 42 5,1-0,14 3,6-6,4 Sovliqlar 1299 3,1-0,06 2,3-6,1 Bir yashar quchqorlar 199 3,5-0,04 2,6-6,0 Bir yashar urg’ochi quzichalar 790 3,2-003 2,6-6,1 Iskab tolalar quchqorlar 195 4,2-0,06 3,0-5,9 Axta quchqorlar 481 4,03-0,04 2,6-6,0 Jadval ma’lumotlaridan oloy kuy zotining yuqori jun qirqimi miqdoriga ega va uni kutarishning irsiy imkoniyati mavjudligi kurinib turibdi. Yaqin67 yillargacha eng yuqori jun qirqim miqdori 8,1 kg hisoblanib kelgan edi,hozirgi vaqtga kelib bunday jun qirqim miqdoriga ega quchqorlarning soni boshtaga yetadi va yuqori darajali jun qirqim miqdori 8,5 kg ni tashkil etadi. I.M. Botbayevning 1977 yil ma’lumotlarga kura tashqi kurinishi va fizik- mexanik hususiyatlariga kura oloy qo’ylari eng yaxshi dag’al jundщli qo’y zoti hisoblangan siroji qo’ylarning juniga yaqin turadi. Mualif oloy qo’ylarining aksariyat qismi Mayin tolali ulardan oloy va birinchi sort junlarining chiqimi 96,6 % siroji qo’ylarnikidan esa 36,0 % deb tak’idlaydi. Oloy qo’ylarining juni yaxlit har xil tolali tuzilishlarga ega. Tolimlari nozik Mayin asosan tivit oraliq tola va ingichka qilchiqdan iborat. Tivitning miqdori 60,2 % dan 75% gacha. Tolalarning o’rtacha yug’onligi 24-32,5mkm. Jun mustahkam qayishqoq hamda yaltiroq. Rangi oq va och –ko’k. Maqbul tipli qo’ylarning junida quruq va ulik tola uchramaydi. Oloy qo’yining yiliga bir marta qirqilishi sababli jun uzunligigav k4ura tekis qorni usik jun bilan qoplangan bulib quchqorlarning qorin qismidagi tolimning uzunligi 21,7 sm ga sog’liqlarnikida esa 12,4 sm ga teng.Fabrikalar tomonidan oloy junining 51,7-65,0 ok va 48,3-35,0 och- ko’kga qabul qilinadi. 1975 yilda oloy quyining jun uchun Yangi standart ishlab chiqib un6ga kura oloy qo’y junining bahosi siroji qo’y junining bahosiga tenglashgan. Oloy qo’yining serpushtligi 102,2- 106,8 %. Samarqand qishloq xo’jalik oliygohining nasilli xo’jaligidagi oloy qo’ylari va ularning boshqa dumbali qo’ylari bilan chatishtirish natijasida to’g’ilgan duragay

quzilar yirik dumbali aksariyat quzilarning juni oq yetuk quzilarning duragay jun qirqim miqdori yuqori sinfi esa ancha yaxshilangan ChIIB tarjiba kursatgich xo’jaligiga Ush viloyatining Oloy tumaniga qarashli qizil – Suu va Chon Oloy dag’al xo’jaliklarida tuplangan. Oloy zotiga mansub quchqorlar qimmatli genetip sifatida o’zbekiston respublikasining Farg’ona,Andijon, Namangan Toshkent, Samarqand yax=shilash uchun ishlatilmoqda.1985 yil 1 yanvarda oloy zotiga mansub qo’ylar 73 ming undan asilzotlari 72 mingni tashkil etgan.

А dabiyotlar : 1. Ризаев Ш.М. «Жуншунослик ва жун товаршунослиги» ва бошқалар. Т ошкент. 1985 . 2. Юсупов С.Ю «Овцы и козы Узбекистана». Т. 2002. 3. Юсупов С.Ю. « Пустинно-пастбишное животноводства » Самарқанд 2001. 4. www.Ziyonet.uz 5. http://www//uralrti/ru.

O'xshashlar

Dag’al junli qo’ychilik.

Yarim mayin junli qo’y zotlari, yarim mayin junli qo’y zotlari klassifikasiyasi.

Qo’ychilikdan olinadigan mahsulotlar zotdor qo’ylarning joylashuvi va rayonlashishi.

Qo’y zotlarini o’rganish

MHD da keltirib chiqarilgan mayin junliqo’y zotlari.