Тупроқ остидан ва томчилатиб суғориш

Тупроқ остидан ва томчилатиб суғориш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

64 KB

Ko'chirib olish

Тупроқ остидан ва томчилатиб суғориш Режа: 1. Тупроқ остидан суғориш усулини қўллаш шартлари 2. Тупроқ остидан суғориш усулининг афзаллик ва камчилиқлари. 3. Суғориш тармоқлари тизими конструкцияси. 4. Томчилатиб суғориш тизими ҳисоби.

Умумий тушунчалар . Тупроқ ости суғориш тармоқлари 45-50 см чуқурликда қурилади. Ер ости суғориш тармоқларри сопол қувур, шох боғламлари, ичига чакик тош еки шагал солинган новлардан ва бошқа говак материаллардан қурилади. Насос станциясининг босими таъсирида сув бу тармоқка юборилади. Суғориш қувурларига (нов еки шох боғламларига) келтирилган сув унинг говак жойлари (қувур говак бўлса) еки кувўрнинг уланган жойларида махсус колдирилган тирқиш (ерик) лар (агар қувур говак булмаса) орқали чиқиб, капилляр кўтарилиш конунига ҳамда тупроқнинг сув шимиш (суриш) хоссасига биноан тармоқ атрофидаги майдонни намиқтиради. Тупроқ остидан суғоришнинг кўпгина афзалликлари бор : 1) экин майдонларида эгат олинмайди, муваққат шохобчалар қурилмайди, демак, қишлоқ хўжалиги ишларини механизациялаштиришга қулай шароит яратилади; 2) ер текислаш ишлари камаяди; 3) суғориладишган е.ф.к. ошади; 4)ер суғорилгач, унинг устидан қатқалоқ ҳосил булмайди, тупроқ фаол қатламининг структурасии бузилмайди; 5)ернинг нами узоқ вақтгача сакланади, чунки бунда тупроқнинг устки 10-115 см қалинликдаги қатлами қуруқлигича колади; 6)бегона утлар ва ўсимлик зараркунандалари ривожлана олмайди; 7)ерни чикинди сувлар билан суғоришда саниратия қоидалари бузилмайди; 8)эртанги сабзавотларни етиштириш мақсадида илитма суғориш (илиқ сув бериш) га имкон яратилади; 9)суғориш иши автоматлаштирилганлигидан кам меҳнат сарфланади. Тупроқни остидан суғоришнинг бундай афзалликларига карамасдан бу усул хозирча турли тупроқ – гидрогеологик шароитлар хиисобга олинган тарзда яхшилаб ишлаб чиқилгани йук. Тупроқ остидан суғоришнинг камчилиқлари: -суғориш тармоғини қуришнинг кимматга тушиши;

-суғориш сувининг фильтрацияга кўпроқ сарф бўлиши; -механиқавий таркиби енгиил бўлган қумли ва қумоқ, шунингдек, тошлок тупроқларда бу усулдан фойдаланишнинг мумкин эмаслиги; -қувурларнинг ичига лойқа тиқилиб колиш каби камчилиқлари бор. Тупроқ остидан суғоришга қуйидаги тизимлар киради: 1) насос станцияси; 2)сув келтириш каналлари еки қувурлари; 3)суғориш қувурлари, иншоотлари, вентиллари, жумраклари ва бошқалар. 1– расмда тупроқ остидан суғориш схемаси кўрсатилган. Тупроққа сув бериш усулига қараб тупроқни остидан суғориш тизими учга бўлинади: 1) босимли тизим; 2) босимсиз (окма) тизим; 3) вакуумли тизим (В.Г.Қорнев тизими) Босимли тизим бош қувур, суғориш қувурлари ва қувур-зовурлардан иборатдир. Бош қувурлар калта-калта (узунлиги 75,0 см, диаметри 10-12,5 см) сирланган сопол қувурлардан тузилади. Суғориш қувурлари ҳам калта-калта (узунлиги 30-40 см, диаметрии 5-6 см ) сопол қувурлардан тузилади ва қатор ораликларини 1,75-2,0 м дан қилиб, 40-50 см чуқурликда еткизилади. Суғориш қувурлари бош қувурга уланади. Қувурларнинг бир-бирларига уланган жойлари цемент қоришмаси билан суваб қуйилади . Қувурлар говак булмаса, қувурларнинг туташган жойларида сув ўтадиган тирқишлар колдирилади. Суғориш қувурлари 0,0025-0,0040 нишабликда еткизилади. Қувурдаги сув босимини ростлаш мақсадида қувур бошида ва унинг узунлиги буйлаб хар 30- 120 м да вентиллар (жумраклар) урнатилади. Суғориш қувурларининг этак учлари қувур-зовурга туташтирилади. Қувур-зовурлар диаметри 150-200 мм ли асбест- цемент қувурлардан иборат.Тупроқ ута намикиб коладиган бўлса , тармоқ ичидаги сув қувур зовурларга тушириб юборилади. Қувур - зовурлардан зах қочириш мақсадида ҳам фойдаланиш мумкин. Қиш фаслида тармоқдаги сувни

чиқариб юборишда ҳам қувур зовурлардан фойдаланилади. Босимсиз (окма) тизим. Бу тизимда сув катта қувурлардан намиқтириш (суғориш) говак қувурларга уз-узидан оқиб киради. Намиқтириш қувурларнинг этак учлари доимо очиқ туради. Бу қувурларда қуйилган сувнинг миқдори тупроқнинг тула сура олиши мумкин бўлган миқдорда тенг бўлади . Қувур буйлаб уз-узидан окаетган сув борган сари тупроққа шиимилиб камаверади. Катта қувурлар бир-биридан 200-400 м масофада еткизилади . Катта қувурга уланадиган суғориш қувурлари ўзаро параллел ҳолда, бир-биридан 1 : 2 м масофада еткизилади. Уларнинг узунликлари 100- 200 м (чунки катта қувурлар икки томонга сув берадиган бўлса) бўлади. Вакуумли тизим жуда говак (майда тешикли) қувурчалардан иборат. Бу қувурлар 40-50 см чуқурликда, 0,002- 0,003 нишабликда еткизилади ва уланиш жойлари (учлари) сув утмайдган қилиб суваб қуйилади. Тупроқнинг сув шимувчанлигига қараб қувур қаторлар оралиги 1,75- 2,0 м дан бўлади. Еткизилган қувурлар устига алибастр ва гилдан тайерланган қоришма қуйилади. Бу қоришма қувур бош қисми (кулок боши) сув келтириш каналига уланади. Сув келтириш каналидаги сувнинг сатҳи қувурдаги сув сатҳидан пастда сакланади. Тизимни ишга тушириш учун барча қувурлар сувга тўлдирилади. Говак қувурдаги сувнинг тупроққа шимилиб бориши натижасида , қувур ичида сийраклашиш-вакуум ҳосил бўлади. Вакуум таъсирида каналдан қувурга яна сув келади. Тупроқ маълум қалинликда намикканича ва тупроқниинг суриш кучи қувур ичидаги вакуум кучига тенглашгунча, бу процесс давом этаверади. Шундай қилиб, тупроқ узлуксиз намлигича тураверади. Тупроқ жуда намиккач, бу процесснинг акси бўлади. Қувурда вакуум ҳосил бўлиш ходисасини туғри белгилаш йўли билан тупроққа ўсимлик учун зарур намликни сақлаб туриш мумкин. Суғориш қувурларнинг этак учлари коллекторга - боши берк қувурга бириқтирилади ва унга суриш сифони урнатилади. Бу қувур ичига

кирган ҳаво сифон ердамида суриб олинади. Демак, қувур ичидаги сийраклашиш кучи бу сифон ердамида ростлаб турилади. Тупроқни остидан узлуксиз суғоришнинг қуйидаги камчилиқлари бор : а) тизимни қуриш жуда мураккаб ва киммат; б) сув остки қатламларга утиб кўпроқ исроф бўлади; в) қувур ичида доимо вакуум ҳосил киилиб туришга туғри келади. Бунда суғориш қувурлари ўрнига новлардан фойдаланиш ҳам мумкин. Новлар сув утказмайдиган материалдан тайерланади, унинг ичига говак сопол қувур еткизилади ва устига қум туқилиб, нов тулгазилади. Сув сопол қувур ва қумдан утиб юқорига қараб тупроққа сингади. Тупроқ остидан узулуксиз суғориш оқибатида сув пастки қатламларга утиб, унда сув қатлами ҳосил қилиши мумкин. Бундай ходиса хайдалма қатлам остига сув утказмайдиган қатлам жойлашган холларда юз беради. Шунинг учун узулуксиз суғориш усулидан фойдаланиш унча мақсадга мувофиқ эмас. Томчилаб суғориш ниисбатан янги усул бўлиб, ўсимликларни суғоришнинг маҳаллий (локал) усули ҳисобланади. Бунда суғориш сувининг минимал хажми сарфланади. Томчилаб суғоришнинг ишлаши қуйидагича : - сув ер усти еки ер остида жойлашган труба орқали бевосиита ризосфера (тирик қатлам) га кичик хажмда бериилади. Бунда сув босими 5…20 м гача ҳосил қилинади. Томчилаб суғориш - кўп йиллик ўсимликдан (боғ, узумзор, баъзи полиз) ларни суғоришда кенг қўлланилади ва сув кичик сарф орқали (0,9…9,0 л/соат) бевосита дарахт илдизига тушиб улар ораси қуруқ бўлади. Сув участкага тақсимлагич қувурлар тизими орқали берилади. Суғориш қувурларига хар бир дарахт енига капельница - томчилатгичлари урнатилади. Томчилатгичлар - микро сув куйгич, микро босим пасайтиргичлардан иборат бўлади. Томчилаб суғориш тизими қуйидагилардан иборат : (схема) контроль – тақсимлаш блоки – (КТБ), (насос, фильтр, монометрлар – фильтр

олди ва оркасига, сув сарфи ва босимини ростлагичлари, бак – уғит аралаштиргич, уғит эритмасини сепувчи эжектор. ) магистрал, тақсимлагич, суғориш қувурлари ва томчилатгичлари . бошқарув пульти ва намлик датчиклари . Томчилагичлар суғориш қувуридаги босимни тулигича сундиради. Сув томчилатгич орқали босимсиз томчилаб дарахт асосий илдиз системаси жойлашган зонага берилади. Сув бериш тезлиги хар бир тупроқ учун унинг шимиш хусусиятига боғлиқ. Шунинг учун хар бир томчилатгичлар сув сарфи конструктив равишда 4-12 л/соат қабул қилинади. Хар бир дарахт остига суғоришлар оралигида қанча сув бугланса , шунчалик сув берилади. Томчилаб суғоришда ўсимлик ешига , сонига эқиш қалинлигига , тупроқ ва иқлим шароитига қараб 0,1…0,5 қисми қўлланади. Актив илдизлар таркалган зонада намланиш контури ҳосил қилинади. Томчилаб суғоришни нотекис, i = 0,6 гача бўлган ерларда қўллаш мумкин. Томчилаб суғориш – барча зоналарда самара берди , асосан эса арид зонада , қачонки сув ресурслари чегараланган зоналарда яхши самаралидир. Томчилаб суғоришда q = 0,1 … 0, 15 л /с. га Томчилаб суғоришда барча турдаги тупроқларда , улар механиқ таркибидан катъий назар қўлланилади. Айниқса оғир тупроқларда ер ости яқин ерларда ва шўрланган жойларда яхши самара беради. Томчилаб суғоришнинг ўзига хос хусусияти шундаки , бунда сув сифатига алоҳида талаб қуйилади. Системани лойқа билан тулиб колишига карши сув фильтр орқали утказилади. Томчилатгичларнинг бегона утлар ўсиши натижасида тулиб колишини олдини олиш учун мис кўпороси кушилади. (1 м2/л). Томчилаб суғоришда 12…19 еки 25 мм ли қувурлар ишлатилади. Томчилагичлар диаметри асосан 2мм дан ошмайди. Сув оқиш режимига қараб - томчилаб суғориш асосан қуйидагича бўлиши мумкин : томчи куринишда (Молдавия, Украина), кичик оқим (Таврия) ва даврий порция оқими куринишда (Коломна) бўлади. Ишлатиш характерига қараб - стационар ва бир мавсумда фойдаланишга

мўлжалланган бўлади. Тупроқ юзасида жойлашишига қараб - ер устидан , тупроқ устидан ва тупроқ остидан. Келтирилган усул асосан Молдавия, Шимолий Кавказ, Кримда ишлатиб келинади. Емғирлатишга нисбатан томчилаб суғоришда бир хил ҳосил олиш учун унга 50…80 % кам сув сарфланади,фильтрация ва буғланиш кескин камаяди. Афзалликлари : -Кўп йиллик дарахт , узумларни суғоришда яхши самара беради . -Сув сарфи иқтисод қилинади. -Суғоришни автоматлаштириш имконияти . -Катта текислаш ишлари шарт эмас. -Илдиз қатлам зонасига сув билан бирга озуқа элементларини бериш мумкин. -Энергия сарфи кам. -Фойдаланиш қулай, барча тизимни кайта қуриш мумкин. -Уғит, гербицид ва захарли химикатлар кам сарфланади; -Меҳнат кам сарфланиб, унумдорлик ошади. Камчилиқлари: -Томчилатгичларнинг тешиклари тиқилиб колиши натижасида уларнинг ишдан чиқиши ; -Илдиз қатлами намлик режимини алоҳида контроль қилиш мухим. -Намланиш контури атрофида капилляр сув алмашиниши натижасида тузларнинг йигилиши.5,02) 0,2 0,2( ) ( 100 k k H b k xK K x K h m        h - намланиш маркази чуқурлиги, м ; ( α- тупроқ хажм оғирлиги , т/м3 ; K 1 – умумий майдонга нисбатан намланган майдон катталиги, га; b - H - ўртача намликнинг юқори ва пастки чегараси.

Суғориш нормасининг киймати олма дарахти учун максимал – 400 м3/ га ,минимал - 200 м3/га бўлиши мумкин. Еки: 200 м3/га да 652 л/ дарахт – q томч = 5,0 л/соат 400 м3/га да 1271 л / дарахт - q томч = 5,2 л/соат Енгок дарахти учун: m = 86,4 м3/га l да 553 л/дарахт- q томч = 6,4 л/ соат

Асосий адабиетлар: Ахмедов Х.А. Зах қочириш мелиорацияси . Тошкент., “Ўқитувчи”., 1975.-25 бет. Ахмедов Х.А. Суғориш мелиорацияси. Тошкент., “Ўқитувчи ”., 1977.-340 бет. Костяков А.Н. Основы мелиорация. М., “Селдьхоздат”, 1960.-624 бет. Мирзаев А. “Суғориш ва зах қочириш мелиорацияси”. Тошкент, “Ўқитувчи”., 1974. Нерозин А.Б. “Қишлоқ хўжалик меплиорацияси” ., Тошкент., “ Ўқитувчи ”., 1966 .- 252 бет. Мелиорация и водное хозайство. Справочник, 1-6 том. М.Агропромиздат, 1990. Марков Е.С. “Сельскохозяственные гидротехнические мелиорации” ., М., “Колос”., 1981.-375 бет. Рахимбаев Ф.М. “Практиқум по сельскохозяственным гидротехническим мелиорациям ”., Ташкент., “Меҳнат”., 1988. – 363 бет. Рахимбаев Ф.М. “Практиқум по сельскохозяственным гидротехническим мелиорациям ”., Ташкент., “Меҳнат”., 1991. – 391 бет. Рахимбаев Ф.М. Муҳаммедов А.К. ва бошқалар. “Қишлоқ хўжалигида суғориш мелиорацияси”., Ташкент ., “Меҳнат”., 1994.-327 бет. Рахимбаев Ф.М. Шукурлаев Х.И. “Зах қочириш мелиорацияси” ., Тошкент., “Меҳнат”., 19996 .- 201 бет. Рахимбоев Ф.М. Ҳамидов М.Х. “Қишлоқ хўжалик мелиорацияси”., Тошкент., “Меҳнат” ., 1996 .-364 бет. РахимбаевР

O'xshashlar

Суғориш турлари ва усуллари. Ер устидан суғориш

Суғориш машиналари суғориш усуллари

Суғориш манбалари ва уларнинг турлари. Манбанинг суғориш қобилияти

Суғориш ва сув қочириш тармоқларини қуришда очиқ тупроқ ўзанли каналлар қурилиши жараёнини мужассам механизациялаш

Емғирлатиб суғориш