Шўрланиш турлари. Экинларнинг шўрга чидамлилиги - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Шўрланиш турлари. Экинларнинг шўрга чидамлилиги

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53.5 KB

Ko'chirib olish

Шўрланиш турлари. Экинларнинг шўрга чидамлилиги Режа: 1.Шўрланган тупроқларнинг пайдо булиш сабаблари. 2.Шурҳок тупроқлар гуруҳи ва улар классификацияси. 3.Шуртоб тупроқлар гуруҳи ва улар классификацияси. 4.Шўрланган тупроқларнинг морфологик куринишига кура таърифланиши.

Шурланиш турлари. Тупроқларнинг бирламчи ва иккиламчи шурланиш жараёни билан танишиб чиқилди. Булар В.А.Ковда., В.В. Егоровлар томонидан ҳам асослаб берилган. Туз ҳосил булиш манбаини аниқлаш тупроқ шурланишининг олдини олиш учун қулланиладиган тадбирларни белгилашда муҳим аҳамиятга эга. Айни пайтдаги тупроқ ҳосил булиш жараёнида тупроқ шурланиши 3 хил жараёнда кечиши мумкин: 1-шурланган. 2-шурланаётган. 3-чучуклашаётган. Биринчи икки жараён тупроқ профилида тузнинг келиб туриши ва йиғилиши учун қулай шароит яратилганлиги оқибатидир. Чучуклашаётган тупроқлар учун эса туз йиғилиши эски даврга туғри келади. Ҳозирги шароитда шурланган тупроқлар пайдо булишида минераллашган сизот сувлари ва унинг чуқурлиги сабаб булади. Шурланган тупроқлар асосан қуруқ чул, ярим саҳро ва саҳро зоналарида тарқалган. Шурланган тупроқлар иккита катта гуруҳга булинади. 1.Шурхок ва шурхоксимон тупроқлар. 2.Шуртоб ва шуртобсимон тупроқлар. 3.Тақир тупроқлар эса алоҳида тупроқ ҳосил булиш жараёнидир. Шурхоклар деганда тупроқ юзасида жуда катта миқдордаги туз йиғилиши оқибатида усимлик усмайдиган тупроқларга айтилади. Юқори қатламда туз миқдори 1-2 фоиз ва ҳатто 10-20 фоизгача булиши мумкин. Шурхокрок тупроқлар деганда унинг 0-30 см қатламида 0,8...1,0 фоиз туз йиғилган тупроқлар тушунилади. Шурхоксимон - бунда 30..100 см қатламда 0,3..0,8% туз йиғилган тупроқларга айтилади. Таркибида 0,3 % дан кам туз булган тупроқлар эса чучук ёки шурланмаган тупроқлар дейилади. Бу гуруҳ тупроқлар тупроқ сингдириш

мажмуаси (ТСМ) да алмашинувчан Na миқдорининг камлиги (3...5 %) ва заиф ишқорий муҳитлилиги (рН=7,3..7,8) билан таърифланади. Бу тупроқлар асосан қониқарли агрофизик, сув- физик ва механиқ хусусиятларга эга булади. Суғориладиган ерлардаги шур тупроқлар узининг келиб чиқиши (генезиси) жиҳатдан: буз, утлоқи-буз, ботқоқ-утлоқ, тақир, утлоқ-тақир тупроқлар булиши мумкин. Механиқ таркиби буйича эса лой, қумоқ ва ҳоказолар булади. Юқоридаги хусусиятлар тупроқнинг капилляр сув кутарилиши ва шимилиш хусусиятларига таъсир қилади. Ўзбекистон Республикасида шурхок тупроқлар асосан Фарғона водийси, Қарши, Шеробод, Бухоро ва ККАР ҳудудларида куп тарқалган. Саҳро зонасидаги буз тупроқ минтақасида қуйидаги шурхоклар учрайди:Типик (с.с.с.чуқур жойлашган), утлоқ ва ботқоқ шур тупроқлар. Ташқи морфологик куриниши буйича: Ҳул шурхоклар - Бунда тупроқ юзаси зичлашган одатда қорамтир рангда. Йилнинг қуруқ пайтида шишасимон туз пустлоғи ҳосил булади. Бу тупроқ таркибида CaCl2 , MgCl2, MgSO4 каби гигроскопик ва магнезиал тузларнинг борлигидан далолат беради. Қатқалоқ шур - ҳам сизот сувлари сатҳининг яқин жойлашганидан далолат беради. Тупроқ юзасида хлорли ва сульфатли тузлар пустлоғи ҳосил булади. Момиқ шур - тупроқ юзаси буш момиқ масса билан қопланган. Бу масса тупроқ таркибида Na2SO4 10H2O булганда тупроқ юзасини қуритиши ва юмшатиши оқибатида пайдо булади. Қора шур - юзаси қорамтир булиб, унинг таркибида сода (Na2CO3) миқдори куп булади.Сода эса тупроқни диспергацияга олиб келади ва уни деярли сув утказмайдиган қилиб қуяди. Сувда эрийдиган тузлар анион ва катионлар таркиби билан классификацияланади.

Шурланиш даражаси ва тузлар жойлашган қатлами қалинлиги буйича А.Н.Розанов классификацияси. жадвал Шурланиш Даражаси Миқдори % Тузлар жойлашган қатлам, см Гипс қатлами, см Шурланмаган Кам шурланган Шурхоксимон Шурхоктоб Шурхок < 0,3 0,3-0,8 0,8-1,0 1,0-2,0 > 2,0 - 80-120 30-80 5-30 0 120-150 120-150 120-150 60-120 0 Тадбирлар белгилаш учун туз таркибини билиш зарур. У эса лаборатория усулида аниқланади.Бунда тузлар миқдори фоиз еки мг- экв.миқдорида ҳисобланади.Сув сурилмаси тайёрлангач, унда қуйидагилар аниқланади: РН, Na+, +K+, Mg++, Ca++, Cl-, SO4--, HCO3- ва булар асосида тупроқ профили қурилади. Шуртоб тупроқлар гуруҳи. Бу тупроқлар узининг сигдириш мажмуи(ТСМ)да ютилган алмашинувчи Na+ миқдорининг куплиги билан характерланади. Бундай тупроқларнинг механиқ таркиби ва сув-физик ҳоссалари жуда ёмон булади. Г.Г.Гидроиц таълимотига асосан шуртоб тупроқлардаги ютилган Na нинг пайдо булишида асосий манба булиб NаCl ва сульфат нейтрал тузларининг иштирок этиши сабаб булади. Тупроқ эритмасида Na тузларнинг купайиши оқибатида ТСМ га Na+ нинг кириб бориб, у ердан Са++ ни сиқиб чиқаришга сабаб булади. Бу жараён агар Na/(Са + Mg) > 4 булса, жуда жадал кечади. Шуртоб тупроқлар классификацияси

жадвал Шурланиш даражаси Na+миқдори, % Шурланмаган Шуртобсимон Шуртоброк Шуртоб < 5 5 ... 10 10 ... 20 > - 20

Асосий адабиетлар: 1. Ахмедов Х.А. Зах қочириш мелиорацияси . Тошкент., “Ўқитувчи”., 1975.-25 бет. 2. Ахмедов Х.А. Суғориш мелиорацияси. Тошкент., “Ўқитувчи ”., 1977.- 340 бет. 3. Костяков А.Н. Основы мелиорация. М., “Селдьхоздат”, 1960.-624 бет. 4. Мирзаев А. “Суғориш ва зах қочириш мелиорацияси”. Тошкент, “Ўқитувчи”., 1974. 5. Нерозин А.Б. “Қишлоқ хўжалик меплиорацияси” ., Тошкент., “ Ўқитувчи ”., 1966 .- 252 бет. 6. Мелиорация и водное хозайство. Справочник, 1-6 том. М.Агропромиздат, 1990. 7. Марков Е.С. “Сельскохозяственные гидротехнические мелиорации” ., М., “Колос”., 1981.-375 бет. 8. Рахимбаев Ф.М. “Практиқум по сельскохозяственным гидротехническим мелиорациям ”., Ташкент., “Меҳнат”., 1988. – 363 бет. 9. Рахимбаев Ф.М. “Практиқум по сельскохозяственным гидротехническим мелиорациям ”., Ташкент., “Меҳнат”., 1991. – 391 бет. 10. Рахимбаев Ф.М. Муҳаммедов А.К. ва бошқалар. “Қишлоқ хўжалигида суғориш мелиорацияси”., Ташкент ., “Меҳнат”., 1994.-327 бет. 11. Рахимбаев Ф.М. Шукурлаев Х.И. “Зах қочириш мелиорацияси” ., Тошкент., “Меҳнат”., 19996 .- 201 бет. 12. Рахимбоев Ф.М. Ҳамидов М.Х. “Қишлоқ хўжалик мелиорацияси”., Тошкент., “Меҳнат” ., 1996 .-364 бет. 13. РахимбаевР

O'xshashlar

Тупроқдаги зарарли тузларнинг эрувчанлиги, тузларнинг тупроқ ва грунтдаги ҳаракати

Донли экинларнинг умумий тавсифи

Арпани-ишлатилиши, тарихи, систематикаси, биологияси

Ғўзанинг ташқи мухит шароитларига бўлган талаби

Донли экинларнинг аҳамияти ва дон етиштириш холати