Qishloq xo`jaligida innovatsion faoliyatini yuksak zamonaviy texnologiyalarga asoslangan holda jadal rivojlantirish - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Qishloq xo`jaligida innovatsion faoliyatini yuksak zamonaviy texnologiyalarga asoslangan holda jadal rivojlantirish

Yuklangan vaqt:

10.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

867 KB

Ko'chirib olish

Qishloq xo`jaligida innovatsion faoliyatini yuksak zamonaviy texnologiyalarga asoslangan holda jadal rivojlantirish Reja: 1. Qishloq xo`jaligida ishlab chiqarish jarayoniga yangi samarali innovatsion texnologiyalarni joriy etish zarurati va istiqbollari 2. Qishloq xo`jaligida innovatsion jarayonlarni mahalliylashtirish dasturlarini amalga oshirilishini takomillashtirish 3. Respublikamiz qishloq xo`jaligida amalga oshirilayotgan yirik investitsiyaviy loyihalar 4. Qishloq xo`jaligida fan-texnika yutuqlarini joriy etish va ulardan samarali foydalanish

O`quv maqsadi: Qishloq xo`jaligida ishlab chiqarish jarayoniga yangi samarali innovatsion g`oyalarni, texnologiyalarni joriy etish zarurati va istiqbollari, innovatsion jarayonlarni mahalliylashtirish dasturlarini amalga oshirilishini takomillashtirish, qishloq xo`jaligida amalga oshirilayotgan yirik investitsiyaviy loyihalar, fan-texnika yutuqlarini joriy etish va ulardan samarali foydalanish masalalarini o`rganishdan iborat. Tayanch iboralar: Mahalliylashtirish, iqtisodiy o`sish, kooperatsiya birjasi, sanoat yarmarkasi, mahalliy xom-ashyo, paxta tolasi, logistika, tashqi iqtisodiy aloqa, yuqori texnologiya, malakali kadr, agrotexnika, sug`orma dehqonchilik, eksplutatsiya tashkilotlari, qayta ishlash, chorvachilik sohasi, texnikalar. Qishloq xo`jaligida ishlab chiqarish jarayoniga yangi samarali innovatsion texnologiyalarni joriy etish zarurati va istiqbollari Ma’lumki mahalliylashtirish jarayonida innovatsiyaviy faoliyatni iqtisodiyotda jadal va barqaror rivojlanishini ta’minlash, uning tashqi omillarga bog`liqligini kamaytirish ishlab chiqarish jarayonlariga yangi samarali texnologiyalarni tatbiq qilishni jadallashtirish, mahalliy xom-ashyo va ishlab chiqarish resurslaridan keng foydalanish, shu asosda zamonaviy raqobatdosh mahsulot ishlab chiqarishni ko`paytirish, valyuta mablag`laridan tejamli va oqilona foydalanish, shuningdek, yangi ish joylarini yaratish imkonini beradi. Innovatsiyaviy jarayonni mahalliylashtirish dasturining amalga oshirilishi quyidagi ijobiy jihatlar bilan tavsiflanadi: • mavjud ishlab chiqarish quvvatlaridan samarali foydalanish; • turli sanoat tarmoqlarining qo`shilgan qiymati yuqori bo`lgan mahsulotlari eksportini ko`paytirish va an’anaviy eksport salmog`ini kamaytirish; • ichki va tarmoqlararo ishlab chiqarish kooperatsiya aloqalarini rivojlantirish; • iqtisodiyotning real sektorida mamlakatimiz korxonalarining kooperatsiyasi salohiyatidan yuqori darajada foydalanish;

• mahalliy xom-ashyoni qayta ishlashni kengaytirish, ishlab turgan korxonalarni zamonaviylashtirish va yangilarini tashkil etish hisobidan iqtisodiyot tarkibini takomillashtirish va h.k. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning mamlakatimiz parlamenti–Oliy Majlisga taraqqiyotimizning yangi bosqichi bo`lgan 2017 yilda amalga oshirilgan asosiy ishlar yakuni va O`zbekiston Respublikasini 2018 yilda ijtimoiyiqtisodiy rivojlantirishning eng ustuvor yo`nalishlariga bag`ishlangan Murojaatnomasidagi fikriga ko`ra, “Shu nuqtai nazardan, davlatning innovatsion yangilanish dasturini shakllantirish, innovatsiya va investitsiyalardan samarali foydalanadigan yangi avlod kadrlarini, yangi sarmoyadorlar sinfini tayyorlash o`ta muhim ahamiyatga ega. Buning uchun O`zbekistonni texnologik rivojlantirish va ichki bozorni modernizatsiya qilish bo`yicha kuchli milliy g`oya, milliy dastur kerak. Ushbu dastur O`zbekistonni jahondagi taraqqiy topgan mamlakatlar qatoriga tezroq olib chiqishga imkon yaratishi lozim”. Iqtisodiyotning innovatsion taraqqiyoti – bu intellektual salohiyat, ishchi va xizmatchilarning kreativ imkoniyatlari, bilimlari, tovar yaratishdan tortib uni ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga yetib borgungacha barcha bosqichlar bo`lib, bundagi innovatsiyalar korxona strategik rivojlanishining asosiy resursi bo`lib xizmat qiladi. Bugungi sharoitda innovatsion, aynan bilimlarga asoslangan, malakali ishchi kuchini o`zida mujassam etgan yuqori fan sig`imiga ega bo`lgan texnologik iqtisodiyot raqobatbardosh bo`ladi. 2015 yilda Respublika Xalqaro sanoat yarmarkasi va Kooperatsiya birjasiga xalqaro maqomi berildi. Iqtisodiyotning real sektorini rivojlantirish vazifalarini hal eta borib Xalqaro sanoat yarmarkasi va Kooperatsiya birjasi uzoq muddatli xo`jalik aloqalarini yo`lga qo`yish va kengaytirish uchun zarur qonunchilik bazasi va bozor infratuzilmasini yaratish, tarmoq ichidagi, tarmoqlararo va xalqaro kooperatsiya doirasida korxonalarga zarur xom-ashyo va kredit resurslaridan erkin foydalanish imkoniyatini ta’minlashga xizmat qiladi. С anoat yarmarkasi va kooperatsiya birjasi ikki bosqichda:

• birinchi bosqichda – tarmoq ko`rgazmalari va yarmarkalari; • ikkinchi bosqichda – xalqaro tarmoqlararo sanoat yarmarkasi va kooperatsiya birjasi o`tkaziladi. O`zbekiston Respublikasi vazirlar mahkamasining 2015 yil 13 martdagi 59- sonli “2015 yilda xalqaro sanoat yarmarkasi va kooperatsion birjasini tashkillashtirish va o`tkazish bo`yicha choralar to`g`risida” gi qaroriga asosan joriy yilning 29 aprelidan 1 mayigacha “O`zekspomarkaz” ko`rgazmalar kompleksining 3-pavilonida soha sanoat yarmarkasi bo`lib o`tdi. Bu yarmarkada “O`zpaxtasanoat” uyushmasi tizimining hududiy birlashmalari va korxonalarining mas’ul vakillari ishtirok etib, 2015 yilda soha korxonalarining ishlab chiqarish ehtiyoji uchun zarur bo`lgan texnologik uskunalar, ehtiyot qismlar va moddiy-texnik resurslar ishlab chiqaruvchi mahalliy korxonalar vakillari o`rtasida umumiy summasi 21,0 mlrd so`mlik shartnomalar rasmiylashtirildi. O`tkazilgan yarmarkalar doirasida 3500 dan ortiq innovatsion g`oya va texnologiyalar namoyish etilib, umumiy qiymati 86,8 mlrd so`mlik 2300 tadan ortiq shartnomalar imzolandi. Yarmarkalar natijasida yirik korxonalarda 22 ta ilg`or texnologiyalar joriy qilinib, 1 trln so`mdan ortiq yangi mahsulot ishlab chiqarildi, 54 ta texnologiya va ishlanmalarning sanoat sinovlari yakunlanmoqda. Yuzlab korxona, fermer xo`jaliklari va tadbirkorlik subyektlariga ilmiy xizmatlar ko`rsatildi. 2015 yilgi VIII innovatsion g`oyalar, texnologiya va loyihalar yarmarkasi ham 5 ta yo`nalish bo`yicha o`tdi. “Sanoat” yo`nalishida neft va gaz, kimyo, tog`-kon sanoati, paxtani qayta ishlash tarmog`i hamda tadbirkorlik va kichik biznes uchun jami 150 ta ishlanma taqdim etildi. “Axborot texnologiyalari” yo`nalishida esa 75 ta yangi ishlanma va dasturiy mahsulot, “Sog`liqni saqlash va farmatsevtika” yo`nalishi bo`yicha 82 ta ishlanma hamda kasalni davolashning yangi usullari va zamonaviy texnologiyalari, “Qishloq xo`jaligi” bo`yicha 121 ta ishlanma taqdim etildi. “Fan va ta’lim” yo`nalishi standartlarida ta’lim, yosh avlodni tarbiyalash sohasida keyingi yillarda erishilgan

yutuqlar, tayyorlangan ilmiy monografiya, darslik va ishlab chiqilgan ilg`or pedagogik texnologiyalar, jami 25 ta ishlanma taqdim etildi. Kelgusida mahalliy ishlab chiqaruvchi va tadbirkorlar, xorijiy va xalqaro jamg`armalarning diqqatini va moliyaviy mablag`larini respublikamiz ilmiy tashkilotlari va universitetlari ishlab chiqqan eng ilg`or texnologiyalarga jalb qilish maqsadida yangi yo`nalish – “Yuqori texnologiyalar” (yoki "Hi Tech") tashkil etilib, gen injeneriyasi, hujayra texnologiyalari, farmatsevtika va biotexnologiyalar, nanotexnologiyalar, shuningdek‚ axborot texnologiyalari sohalarida innovatsion texnologiyalar taqdim etish rejalashtirildi. Shuningdek, sanoat korxonalari, tadbirkor va kichik biznes vakillari uchun yana bitta yangi “Energiya va resurs bo`yicha tejamkor texnologiyalarˮ yo`nalishi tashkil etildi. Energiya va resurslarni tejash, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishning samarali usullari bo`yicha 50 ta ishlanma taqdim etiladi. O`zbekistonda 2015 yilda 500,4 mlrd so`m miqdoridagi 6241 dona qishloq xo`jaligi texnikalarini yetkazib berish bo`yicha shartnoma imzolangan va tumanlar kesimida “Qishloq xo`jaligi texnikalarini moliyalashtirish hamda yetkazib berish dasturi” tasdiqlangan. “O`zqishloqmashlizing” kompaniyasi 424,2 mlrd so`mlik qiymatdagi 5171 dona texnika lizing asosida, 71,6 mlrd so`m miqdoridagi 614 dona texnika tijorat banklari tomonidan ajratilgan kreditlar hisobidan va 4,6 mlrd so`mlik 456 dona texnika fermer va qishloq xo`jaligi korxonalarining o`z hisob mablag`lari evaziga yetkazib berilishi haqida ma’lum qildi. Bundan ko`rinadiki, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida mamlakatimizda iqtisodiyotning real sektori korxonalarini qo`llab-quvvatlash choralarining izchil amalga oshirilishi barqaror va mutanosib o`sish sur’atlarini ta’minlash uchun yetarli shart-sharoitlar yaratdi. Tarmoq ichidagi va tarmoqlararo sanoat kooperatsiyasining kengayishi tayyor mahsulot, butlovchi buyum va materiallar ishlab chiqarishni innovatsiyaviy faoliyat texnologiyasini mahalliylashtirish uchun shart-sharoit yaratadi.

Mamlakatimiz sanoat korxonalari tomonidan o`tgan yili 160 dan ortiq turdagi yangi tovar va mahsulotlar, jumladan, mutlaqo yangi texnologik platforma negizida “Spark” yengil avtomobilini ishlab chiqarish yo`lga qo`yildi. Bundan tashqari, katta hajmdagi yuk tashiydigan “MAN” avtomobillarini, energiya tejaydigan lampalar, “LG” rusumidagi xolodilniklarni yig`ish, kaliy o`g`itlari va boshqa muhim mahsulotlarni ishlab chiqarish boshlab yuborildi. Innovatsiyaviy faoliyatni texnologiyasini takomillashtirishda ichki tarmoq va tarmoqlararo sanoat kooperatsiyasini yanada rivojlantirishning asosiy yo`nalishlari quyidagilardan iborat: ¾ sanoat korxonalarini innovatsiyaviy faoliyatida ichki tarmoq va tarmoqlararo kooperatsiyasi doirasida uzoq muddatli xo`jalik aloqalarini shakllantirish hamda kengaytirish uchun zarur qonunchilik bazasini va bozor infratuzilmasini yaratish; ¾ uskunalar, butlovchi buyumlar, xom-ashyo va materiallar ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni innovatsiyaviy faoliyatni amalga oshirayotgan korxonalarning zarur xom-ashyo va kredit zaxiralaridan erkin foydalanishini ta’minlash; ¾ mahalliy xom-ashyo negizida tayyor mahsulot, butlovchi buyum va materiallar ishlab chiqarishni mahalliylashtirish borasida har yili qabul qilinadigan dasturlarning sanoat kooperatsiyasini rivojlantirishdagi roli va ahamiyatini oshirish, shuningdek, dasturlarga kiritilgan mahalliylashtirishda innovatsiyaviy loyihalarining o`z vaqtida bajarilishi uchun ijrochilarning javobgarligini kuchaytirish; ¾ yangi innovatsiyaviy texnologiyalarni ishlab chiqish hamda ularni yirik va kichik korxonalarda joriy etish imkonini beradigan innovatsiya loyihalarini qo`llab-quvvatlash va amalga oshirish uchun venchur jamg`armalarini, shuningdek, infratuzilma obyektlarini tashkil etish. Qishloq xo`jaligida innovatsion jarayonlarni mahalliylashtirish dasturlarini amalga oshirilishini takomillashtirish

Qishloq xo`jaligini modernizatsiya qilish va intensiv rivojlantirishga qaratilgan innovatsiyalarni joriy etish sohasida: – yuqori texnologiyali tarmoqlarning mahalliy xom-ashyo resurslari negizida xom-ashyodan tayyor mahsulot darajasigacha qayta ishlashni chuqurlashtirishga mo`ljallangan faol agrosanoat siyosatining zarur mexanizmlarini yaratish bo`yicha takliflarni ishlab chiqadi; – mamlakatning oziq-ovqat xavfsizligini yanada mustahkamlash, ekologik toza mahsulot ishlab chiqarilishini kengaytirish, shuningdek, uning aholi uchun maksimal hammabopligi va xorijiy bozorlarda raqobatbardoshligini ta’minlash bo`yicha dasturlarni tayyorlaydi; – eng avvalo, mavjud yer, suv va boshqa tabiiy resurslardan oqilona foydalanish imkonini beruvchi «Aqlli qishloq xo`jaligi» konsepsiyasiga asoslangan qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishning zamonaviy sinalgan shakllarini joriy etadi; – agrar sektorda qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishini maksimal darajada avtomatlashtirish, ustuvor qishloq xo`jaligi ekinlarining hosildorligini jiddiy oshirish va qishloq xo`jaligi korxonalarining moliyaviy ko`rsatkichlarini yaxshilash, shuningdek, mamlakat oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash imkonini beruvchi innovatsion g`oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni joriy etadi; – qishloq xo`jaligi mahsulotlarining savdo bozorlari va ularni to`g`ridan- to`g`ri yetkazib berishni kengaytirish, ularning jahon bozoridagi raqobatbardoshligini ta’minlashga ko`maklashadi va boshqalar. Bugungi kunda dunyoning turli mintaqalarida shiddat bilan sodir bo`layotgan jarayonlar va birinchi navbatda, qaramaqarshiliklarning kuchayib borayotgani, jahon bozorlaridagi vaziyatning tez o`zgarayotgani, hali-beri davom etayotgan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi va uning oqibatlari, dunyoning ko`plab davlatlarida investitsiya faolligining susayishi va o`sish sur’atlarining pasayishi mamlakatimiz iqtisodiyotiga ham o`zining salbiy ta’sirini o`tkazmasdan qolmaydi, albatta. Mustaqillik yillarida maxsus keng ko`lamli dasturlarni amalga oshirish natijasida yerlarning meliorativ holati muttasil yaxshilanib bormoqda. Faqat 2010 yilning o`zida yerlarning meliorativ holatini yaxshilashga qaratilgan loyihalarni

amalga oshirish uchun 150 milliard so`mdan ortiq mablag` yo`naltirildi va bu 724 kilometrlik kollektor-drenaj tarmoqlari, 208 ta meliorativ quduqlarni barpo etish va rekonstruksiya qilish, qariyb 14 ming kilometrlik kollektor-drenaj tizimini ta’mirlash, qayta tiklash va 335 ta zamonaviy melioratsiya texnikasini xarid qilish imkonini berdi. Toshkentda 24–15 oktabr kunlari ochilgan 11 chi Xalqaro paxta yarmarkasida bugungi kunda O`zbekiston 2015–2016 yillarda paxtatolasini dunyo hajmi eksportida o`zining ulushini 7 % yoki 550 ming tonna chamasida saqlab qolmoqda. Xalqaro konsultativ qo`mitasining (ISAS), ma’lumotlariga ko`ra: jahon bozorida dunyoviy paxta-tolasini ishlab chiqarish AQSH (29 %), Hindiston (16 %) va Pokiston (10 %) dir. 2015-2016 yillarda 9,2 % yoki 23,9 million tonna, iste’mol qilish 2 % yoki 25 million tonnaga o`sdi. Davlatimiz paxta tolasini qayta ishlash korxonalarini quvvatlarini ko`paytirish hisobiga eksportni pasayish siyosatini qo`llab-quvvatlamoqda va shuning bilan birgalikda o`zbek paxta tolasini jahon iste’molchilarga samarali tartibda maqbul yo`nalishlar logistikasi va uni eng va yo`llarini ta’minlamoq o`z vaqtidagi olib borib berishni talab qiladi. O`zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi ma’lumotlariga asosan savdo va investitsiyalashda O`zbekiston paxtasini asosiy sotib oluvchilar Bangladesh (29%), Xitoy (26%), Janubiy Koreya (7%) i Eron (5%). “O`zbekengilsanoat” kompaniyasini ma’lumotlariga ko`ra 20152020 yillarda mamlakatda tekstil tarmoqlarini modernizatsiya qilish uchun 1 mlrd dollar sarflanadi. Paxtani ichki qayta ishlash dasturi bo`yicha paxta-tolasi 44 foizdan 2020 yilga kelib 70 foizga oshiriladi va shunga asosan tekstil mahsulotlari 800 mln dollardan 1,5 mlrd dollarga oshiriladi. Xalqaro paxta yarmarkasi Toshkent shahrida 2005 yildan boshlab Xalqaro paxta assotsiatsiyasi (ICA) rahbarligida o`tkazib kelinib ushbu shu yillar mobaynida 7 mln tonna paxta-tolasi shartnomalari tuzildi. • 2009–2012 yillarga mo`ljallangan Inqirozga qarshi choralar dasturi;

• O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 12 martdagi “2009–2014 yillarda ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnikaviy texnologik qayta jihozlash bo`yicha eng muhim loyihalarni amalga oshirish chora-tadbirlari dasturi to`g`risida” gi qarori; • O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “2011–2015 yillarda O`zbekiston Respublikasi sanoatini rivojlantirishning ustuvor yo`nalishlari to`g`risida” gi Qarori. • Mamlakatimizda iqtisodiy o`sishga, aholi turmush darajasini yaxshilashga hamda iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida raqobatdoshlik ko`rsatkichini oshirishga erishish, birinchi navbatda ishlab chiqarish sohasini innovatsiyaviy texnologiyani modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlashga bog`liq. 1-rasm. Ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlashning resurslarni tejashdagi ta’siri Ishlab chiqarishda innovatsiyaviy texnologiya faoliyatini modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan qayta jihozlash o`z-o`zidan mamlakatimizda tovarlar ishlab chiqarish jarayonida foydalaniladigan barcha turdagi iqtisodiy resurslarni oqilona ishlatishda asos bo`ladi (1-rasm). Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi turli mamlakatlar iqtisodiyotiga o`z ta’sirini ko`rsatishda davom etayotgan bir vaqtda fan va texnologiyani jadal rivojlantirish

va uning yutuqlaridan samarali foydalanishga talab tobora oshib bormoqda. Mamlakatimizning zamonaviy texnika va texnologiyalardan foydalangan holda, ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlar orqali nafaqat ichki bozorda, balki raqobat kurashi kuchayib borayotgan jahon bozorlarida ham o`z o`rnini topishida modernizatsiya jarayonlari muhim ahamiyat kasb etadi. Ishlab chiqarishning zamon talablariga javob berishidan korxona va firmalar bilan bir qatorda iste’molchilar ham naf ko`radi (2. rasm). 2. - rasm. Yuqori texnologiyalardan foydalanishning ishlab chiqaruvchi va iste’molchilarga bo`lgan ta’siri. Bizga ma’lumki, har qanday mamlakat milliy boyligining ortishi, uning iqtisodiy o`sishi, faqat tabiiy resurslar hisobidan emas, balki ishlab chiqarishda foydalanilayotgan texnika va texnologiyasining rivojlanganlik darajasiga ham bog`liq. Bu holatni buyuk matematik P.Pilser quyidagi formula orqali izohlagan: W = P × T n Bu yerda, W – mamlakatning boyligi, P – tabiiy resurslar, T – texnologiya, n – texnika taraqqiyotining texnologiyaga ta’sir darajasi. O`zbekiston va Rossiya qishloq xo`jaligi mahsulotlarini hamkorlikda qishloq xo`jaligi mahsulotlarini qayta ishlashga mo`ljallangan qo`shma korxonalarni ishga tushiradi. Bu kelishuvlarga sanksiyalar bosimi ostida qolayotgan Rossiyaning ayniqsa meva-sabzavot mahsulotlariga bo`lgan ehtiyojining keskin oshib

borayotgani sharoitida erishilgani e’tiborga sazovor. Rossiyaning O`zbekiston meva va sabzavotiga ehtiyoji oshmoqda O`zbekiston bilan qo`shma korxonalarni ishga tushirish masalasi Rossiya uchun o`z dolzarbligini saqlab qolmoqda Meva va sabzavot mahsulotlarini qayta ishlashga mo`ljallangan uskunalarni ishlab chiqarishga qaratilgan Rossiya- O`zbekiston qo`shma korxonalarini yaratish ikki taraflama hamkorlikning yaqin yillardagi muhim masalalardan biri bo`lib qolishini ta’kidladi. Toshkentda o`tkazilgan AgroExpo-2014 xalqaro qishloq xo`jaligi ko`rgazmasi davomida, shuningdek‚ 26 noyabr kuni O`zbekiston poytaxtida bo`lib o`tgan O`zbekiston- Rossiya hukumatlararo komissiya yig`ilishi natijalari borasida ham ma’lumot berilgan. Ikki taraflama imzolangan yakuniy protokolga binoan, O`zbekiston hududida qishloq xo`jaligi mahsulotlarini qayta ishlash bo`yicha kompakt uskunalar va zamonaviy texnologiyalarni ishlab chiqarishga qaratilgan hamkorlikdagi loyihalarni ishga tushirish uchun Rossiyaning Sanoat va savdo vazirligi hamda Mashinasozlar, oziqovqat va qayta ishlash uskunalari ittifoqi takliflarini kiritgan. Hukumatlararo uchrashuvda 2015 yilda tegishli davlat idoralari O`zbekiston fuqarolarini Rossiya Federatsiyasi hududida “tartibli ravishda mehnat faoliyatiga jalb qilish” borasida kelishuv ham imzolandi. Shu asosda Respublikamizda 987,5 ming ish bilan ta’minlanadi. O`zbekiston Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi rasmiy sayti aholini 2015 yilga ish joylari bilan ta’minlash dasturi doirasida chet eldan qaytib kelayotgan mehnat muhojirlari uchun asosiy ish joylari mamlakatning 7 mintaqasida barpo etilishi ko`zda tutilganini xabar qilinib “Dastur doirasida kelgusi yilda hududlar va yo`nalishlar bo`yicha 261,6 mingta ish o`rni tashkil etish va 725,9 ming kishining bandligini ta’minlash chora-tadbirlari ko`riladi. Umuman olganda, dasturning bajarilishi 987,5 ming nafar kishining ishga joylashtirilishiga ko`maklashadi”, deyiladi ushbu saytda. Ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlashga ko`maklashuvchi davlat dasturlari

Modernizatsiya so`zining tub ma’nosidan kelib chiqqan holda, nafaqat sanoat, balki qishloq xo`jaligida iqtisodiyotning barcha tarmoqlarini yangilash, qishloq ho`jaligida navlarni va zotlarni yaxshilashlarni ilmiy nuqtai nazardan takomillashtirish, obyektlarni yangi talab va me’yorlarga, texnik shartlarga, sifat belgilariga mos holatga keltirish lozim. Ammo ba’zi o`rinlarda mamlakatni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash masalalari ko`proq sanoat tarmog`iga taalluqli degan fikrlar ham shakllanib qoldi. Ma’ruzada sanoat bilan bir qatorda iqtisodiyotning qishloq xo`jaligi kabi yetakchi sohasini ham modernizatsiya qilish, uning tarkibiga kiradigan deyarli barcha tarmoq va ishlab chiqarish sohalarining butun kompleksida texnik va texnologik yangilash ishlarini amalga oshirishga katta ehtiyoj sezilayotgani ta’kidlab o`tildi. Respublikamiz qishloq xo`jaligida amalga oshirilayotgan yirik investitsiyaviy loyihalar Bugungi kunda dunyo aholisi soni shiddat bilan o`sib bormoqda. Mamlakatimizda o`tgan asrning 90-yillarida o`rtacha jon boshiga 0,20 gektar sug`oriladigan qishloq xo`jaligi yerlari to`g`ri kelgan bo`lib, bu ko`rsatkich 2010 yilda 0,15 gektarni tashkil qildi. Tahlillarga qaraganda, 2030 yilga borib hozirgi yer maydonlari hajmi kamaymagan taqdirda ham, faqat aholi sonining o`sishi

hisobiga jon boshiga 0,12 gektar maydon to`g`ri kelishi kutilmoqda. Bu kelgusida aholini oziq-ovqat bilan ta’minlash masalasi yanada murakkab bo`lishidan dalolat berib investitsiyaviy loyihalarni talab etadi. Qishloq xo`jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishni ko`paytirishning eng ustuvor yo`li – dehqonchilik mahsulotlari yetishtirishda intensiv agrotexnologiyalarni qo`llash, sohani tom ma’noda modernizatsiya qilishdir. Ushbu masalaga Prezidentimiz Vazirlar Mahkamasining mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning 2014 yil yakunlari va galdagi vazifalarga bag`ishlangan majlisida alohida to`xtalib: «Biz modernizatsiya deganda, ko`pincha sanoat tarmoqlarini modernizatsiya qilishni tushunishga o`rganib qolganmiz. Holbuki, sanoat bilan bir qatorda iqtisodiyotimizning qishloq xo`jaligi kabi yetakchi sohasini ham modernizatsiya qilish, uning tarkibiga kiradigan deyarli barcha tarmoq va ishlab chiqarish sohalarining butun kompleksida texnik va texnologik yangilash ishlarini amalga oshirishga katta ehtiyoj sezilmoqda», deya ta’kidlagan edi. Qishloq xo`jaligida 2016 yilda amalga oshirilgan loyihalar: ¾ Paxtachilik sohasida – 19 %; ¾ Boshoqli don ekinlari – 16 %; ¾ Tuproq unumdorligini oshirish – 27 %; ¾ Mahsulotlarni qayta ishlash va noan’anaviy o`simliklar yetishtirish – 21 %; ¾ Chorvachilik va parrandachilik masalalari – 17 %. Bu borada Qishloq va suv xo`jaligi, Moliya, Iqtisodiyot vazirliklari va tegishli vazirlik hamda idoralar bilan birgalikda qishloq xo`jaligini modernizatsiya qilish bo`yicha qator loyihalar ishlab chiqildi. Jumladan, qishloq xo`jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishda, yangi zamonaviy intensiv agrotexnologiyalarni qo`llash; yerlarning meliorativ holatini va suvdan samarali foydalanish orqali tuproq unumdorligini oshirish; chorvachilikni rivojlantirish; qishloq xo`jaligini yangi, zamonaviy, yuqori unumli va tejamkor texnikalar bilan ta’minlash; qishloq xo`jaligi mahsulotlarini qayta ishlashni rivojlantirish; qishloq va suv xo`jaligi sohasini yuqori malakali kadrlar bilan ta’minlash tizimini takomillashtirish kabi yo`nalishlarda keng ko`lamli vazifalar belgilab olindi.

Qishloq xo`jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishda, yangi zamonaviy intensiv agrotexnologiyalarni qo`llash natijasida 2015 yilga borib boshoqli don yetishtirish hajmini 10, meva yetishtirish hajmini 72, sabzavot va kartoshka yetishtirish hajmini 38 % oshirish ko`zda tutilmoqda. Yurtimiz qishloq xo`jaligining yetakchi tarmog`i – paxtachilikda yangi agrotexnologiyalarni joriy etish, seleksiya va urug`chilikni takomillashtirish, qishloq xo`jaligi ekinlari kasalliklari va zararkunandalariga qarshi kurash ishlarini rivojlantirish Dasturiga quyidagi tadbirlar kiritilgan: ekin maydonlarini ikki yarusli aylanma pluglar bilan 35–40 sm chuqurlikda ag`darib shudgorlash; chigitni resurs tejamkor, zamonaviy, yuqori unumli 8 qatorli seyalkalarda ekish; yer resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish maqsadida 60 sm kenglikda chigit ekishni kengaytirish; unumdorligi past yerlarda hamda suv tanqis yillarda paxtadan mo`l va sifatli hosil olishda chigitni qo`shqator usulda ekish; yer tekislashni zamonaviy lazerli yer tekislagichlar yordamida amalga oshirish vazifalari belgilab olindi. Shuningdek, g`o`za seleksiyasi jarayonida yovvoyi namunalardan samarali foydalanish maqsadida qisqa yorug` kunni yaratib berish uchun «Fitotron» issiqxona majmuasidan keng ko`lamda foydalanish yo`lga qo`yiladi. «Fitotron– dala» tizimida seleksiya ishlarini olib borish tufayli yangi g`o`za navlarini yaratish muddati 4–5 yilga qisqaradi. Ushbu issiqxona majmuasidan g`o`zaning qurg`oqchilikka, sho`rga, garmselga, kasallik va zararkunandalarga bardoshli navlarini yaratish uchun zarur bo`ladigan sun’iy muhitlardan foydalanish imkoniyati ortadi. Yuqori tola sifatiga ega, ertapishar, uzun ildizli gen-nokaut va marker- asoslangan seleksiya (MAS) g`o`za formalari urug`larini keng ko`paytirish va respublikamizdagi nav sinash maydonlarida sinovdan o`tkazish; bashorat qilish tizimini yo`lga qo`yish maqsadida har bir tumanda ixtisoslashgan markaziy va ko`chma laboratoriyalarni tashkil qilish, qishloq xo`jaligi yo`nalishidagi ilmiy- tadqiqot institutlarning faoliyatini optimallashtirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Ta’kidlash joizki, so`nggi yillarda yurtimizda asosan ertapishar, serhosil, kasallik, zararkunanda hamda suv tanqisligi va sho`rga chidamli, tolasi jahon

bozori talablariga javob beradigan «Buxoro–6», S-6524, «Buxoro–102», «Namangan–77», «Omad», «Buxoro–8», «An-Boyovut–2» kabi g`o`za navlari ekilmoqda. Shuningdek, institut-originatorlari tomonidan bir qator istiqbolli g`o`za navlari (S-6541, «Ibrat», «Do`stlik–2», «AN-16», «Sulton», «Beshqahramon», «Jondor Qudrati») yaratilib, ishlab chiqarishga joriy etildi va ularning urug`chiligi yo`lga qo`yildi. Yuqorida ta’kidlangan vazifalarni amalga oshirish orqali bunday istiqbolli navlar yanada ko`payadi. Yurtimiz paxtakorlari erishayotgan bugungi natijalar yanada mustahkamlanib, davlatimiz xazinasiga paxta tolasini sotishdan tushadigan valyuta miqdori ortadi. Dehqonlarimizning moddiy manfaatdorligi oshib, aholi turmushi yanada farovonlashadi. Mamlakatimiz qishloq xo`jaligi sug`orma dehqonchilikka asoslanganligi hech kimga sir emas. Shunday ekan, sug`oriladigan yerlarning unumdorligini oshirmasdan turib, pirovard maqsadga erishib bo`lmaydi. Ta’kidlash joizki, bugungi kunda yurtimizda jami sug`oriladigan yerlarning qariyb yarmi turli darajada sho`rlangan. Shu bois, sug`oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash bo`yicha yaqin yillar mobaynida keng ko`lamli ishlarni amalga oshirish rejalashtirilmoqda. Suv iste’molini ilmiy asoslangan holda rejalashtirish, shuningdek, aniq tuproq- iqlim sharoitlarini hisobga olgan holda suv resurslaridan oqilona foydalanish, melioratsiya obyektlarining texnik holatini yaxshilash va 255 ming gektar yerda kollektoroqava suvlarining oqib chiqib ketishini ta’minlash, 1 mln 132 ming gektar sug`oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash va barqarorlashtirish, bu yerlarda tuproq ball-bonitetini 2–3 ballga oshirish, meliorativ texnikalar parkini yangilash va suv xo`jaligi ekspluatatsiya tashkilotlari moddiy-texnik bazasini mustahkamlash borasidagi vazifalarga ustuvor ahamiyat qaratiladi. 2015 yil 15–6 oktabr kunlari Toshkentda XI Xalqaro paxta yarmarkasida Uzbekistanda tekstil sanoatning rivojlanishiga 2019 yil oxirigacha 918 mln dollar mablag` ajratilishi ko`rsatib o`tildi.

Ushbu mablag`lar vertikal yo`nalish bo`yicha tekstil korxonalari jarayonining integratsiyalashuviga sarflanib tekstil komplekslarning jahon mashinasozligining tajribasini mamlakatning turli regionlariga, kengaytirishda olamshumul ahamiyatga ega. Bu esa O`zbekistonning hozirgi mashinasozlik quvvatini ikki barobarga oshiradi. 2010 yildan 2014 yilgacha O`zbekistonda 150 ta tekstil korxonalari barpo etildi. Ular o`z mahsulotlarini xorijiy mamlakatlarga 670 mln AQSH dol hajmda eksport qildilar. Shu davrlarda O`zbekistonda investitsiya hajmi 800 mln AQSH dollarini tashkil etdi. Hozirgi kunda O`zbekistonda 35 foiz paxta tolasi qayta ishlanmoqda. Oxirgi uch yilda Respublikamizda Germaniya, Shvetsariya, Yaponiya, Janubiy Koreya, AQSH, Tursiya va boshqa mamalakatlar investirlari ishtirokida 100 dan oshiq tekstil korxonalari qurildi, 1994 yildan to 2014 yilgacha 8 mln dan to 1 mlrd AQSH dollariga tekstil korxonalari mahsulotini eksport qildi. Qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishni ilg`or texnika va texnologiyalarsiz tasavvur qilish qiyin. Masalaning bu jihati naqadar muhim ahamiyat kasb etishini inobatga olgan holda sohani texnik-texnologik jihatdan modernizatsiya qilishga katta e’tibor qaratilmoqda. Bu borada qishloq xo`jaligi texnikalari parkini sifat va miqdor jihatdan yangilash, yangi qishloq xo`jaligi texnikalari ishlab chiqarishni o`zlashtirish va sohada zamonaviy, resurs tejovchi agrotexnologiyalarni joriy etish, qishloq xo`jaligi mashinasozligi korxonalarining ishlab chiqarish va eksport salohiyatini oshirish, qishloq xo`jaligi texnikalari ishlab chiqarishini moliyalashtirish manbalarini diversifikatsiya qilishda bu jarayonga davlat budjeti mablag`larini tijorat banklari, xo`jalik yuritish subyektlari, qishloq xo`jaligi lizingi bilan shug`ullanuvchi subyektlarni keng jalb qilgan holda qisqartirib borishga ustuvor vazifa sifatida yondashilmoqda. Qishloq xo`jalik texnikalarini yangilash bo`yicha xorijning ilg`or kompaniya va firmalari bilan keng hamkorlik qilish nazarda tutilgan. Qishloq xo`jaligi mahsulotlarini qayta ishlash sohasini rivojlantirish borasidagi tadbirlar natijasida

2015 yilga borib meva-sabzavot va poliz mahsulotlarni qayta ishlash 1,5, go`shtni qayta ishlash 2,2, sutni qayta ishlash 1,6 marta ko`payadi. Qishloq xo`jalik mahsulotlarini qayta ishlash sohasida 2015 yilga qadar 500 dan ortiq loyiha ishga tushirilmoqda. Jumladan, go`shtni qayta ishlash bo`yicha 142 ta korxona tashkil etilib qo`shimcha 25,2 ming tonna mahsulot; sutni qayta ishlash bo`yicha 159 ta korxona ishga tushirilib qo`shimcha 65,6 ming tonna mahsulot; meva-sabzavotni qayta ishlash bo`yicha 189 ta korxona faoliyati yo`lga qo`yilib qo`shimcha 89,7 ming tonna mahsulotni qayta ishlash quvvatiga erishiladi (1-rasm). Respublika bo`ycha 2016 yilda har bir innovatsion faol tashkilot o`rtacha 2 tadan innovatsiya joriy qildi. Jumladan har bir innovatsion faol tashkilotga Andijon, Farg`ona viloyatlari, Toshkent shahrida o`rtacha 3 tadan innovatsiya, Buxoro, Qashqadaryo, Navoiy, Samarqand, Sirdaryo, Toshkent viloyatlarida o`rtacha 2 tadan innovatsiya, Qoraqalpog`iston Respublikasi, Jizzax, Namangan, Surxondaryo va Xorazm viloyalarida o`rtacha 1 tadan innovatsiya joriy qilingan quyidagi loyihalar viloyatlarda sanoat kesimida tarmoq dasturlari doirasida amalga oshirilayotgan yirik investitsion loyihalar hisoblanadi: Qoraqalpog`iston Respublikasi va Xorazm viloyatida – neft va gaz sanoatini modernizatsiya qilish dasturi doirasida amalga oshirilayotgan loyihalar; Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlarida – Xonjizza konida polimetall rudasini qazib olish va qayta ishlash majmuasi (OTMK); Qashqadaryo viloyati SHo`rtan GKKda tozalangan metandan sintetik yoqilg`i ishlab chiqarish va Talimarjon GESini kengaytirish uchun quvvati 450 MVt bo`lgan ikkita gaz-bug` uskunasini o`rnatish; Navoiy viloyatida ammiak va korbamid ishlab chiqaradigan qurilish; “Navoiy” erkin industrial zonasida amalga oshirilayotgan loyihalar va boshqalar; Navoiy va Samarqand viloyatlarida – Zarmitan oltinkon zonasida qazib olish va qayta ishlash majmuasi (NKMK);

Andijon, Namangan va Farg`ona viloyatlarida – yengil sanoat va charm poyabzal sanoatini modernizatsiya qilish dasturlari doirasida amalga oshirilayotgan loyihalar; Toshkent viloyatida Dji Em Pauertreyn avtomobil dvigatellarini ishlab chiqarish zavodi (O`zavtosanoat) va boshqalar. Mamlakatimiz iqtisodiyotining sanoat tarmog`ini modernizatsiya qilish yo`lida ko`pgina ishlar amalga oshirilmoqda. Shular qatoriga Prezidentimizning “2011- 2015 yillarda O`zbekiston Respublikasi sanoatini rivojlantirishning ustuvor yo`nalishlari to`g`risida” gi 2010 yil 21 dekabrdagi PQ-1442-sonli qarori ham ushbu sohani yanada rivojlantirishga asos bo`ladi. 1-rasm

Innovatsiya joriy qilgan tashkilotlar va innovatsiyalar soni (2016 yil) Qarorga muvofiq, jami qiymati 47,5 milliard AQSH dollariga teng 519 ta loyiha, shu jumladan, 2011 yilning o`zida 5,58 milliard AQSH dollari qiymatidagi 334 ta loyiha bajarilishi rejalashtirilgan. Qishloq xo`jaligini modernizatsiya qilish borasida, avvalo yerlarning unumdorligini oshirishga alohida e’tibor berish muhimligi, bu sohadagi qilinayotgan ishlarning kengayib borayotganiga qaramasdan, sug`oriladigan obyektlarning mavjud meliorativ holati jiddiy muammolarni keltirib chiqarishi mumkinligi e’tirof etildi.

Ma’lumotlarga ko`ra, hozirgi kunda mamlakatimizda jami sug`oriladigan yerlarning deyarli 49 foizi turli darajada sho`rlangan bo`lib, buning qariyb 18 foizi kuchli va o`rta darajada sho`rlangan yerlardir. Sug`oriladigan yerlarning 23 foizidan ortiqroq qismi boniteti past yerlar toifasiga mansub. Meliorativ holati qoniqarsiz yerlarning katta qismi Qoraqalpog`iston Respublikasi, Xorazm, Buxoro, Jizzax va Farg`ona viloyatlariga to`g`ri kelishi ma’lum bo`ldi. Ma’ruzada meliorativ holati qoniqarsiz darajaga kelgan yerlarni yaxshilash va unumdorligini oshirishga qaratilayotgan investitsiyalar hajmini kelgusi davrlarda tobora ko`paytirib borish darkorligi aytib o`tildi. Ayni paytda sug`oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash orqali qishloq xo`jaligi sohasida samaradorlikni oshirish, zamonaviy texnika va texnologiyalarni joriy qilish borasidagi ishlarni tartibga solish lozimligiga e’tibor qaratildi. Qishloq xo`jaligida amalga oshirilayotgan ishlarning ko`lami keng bo`lishiga qaramasdan, chorvachilik, g`allachilik, kartoshkachilik kabi sohalarida zamonaviy sug`orish tizimlari va energiyani tejaydigan texnologiyalardan foydalanish hamda bu boradagi rivojlangan mamlakatlar tajribalarini tatbiq etish sust darajada bajarilmoqda. Chorvachilik sohasida erishilayotgan natijalar borasida quyidagi ma’lumotlar keltirib o`tildi, ya’ni sut sog`ib olish bo`yicha ko`rsatkich Daniya va Janubiy Koreyada o`rtacha 8-9,5 ming kilogrammni, Vengriya, Germaniya, Gollandiya mamlakatlarida esa, 6–7 ming kilogrammni tashkil etsa, bizning respublikada bu raqam 1,7 ming kilogrammdan oshmayotgani ta’kidlab o`tildi. Bu hol faqatgina iqlim sharoitiga emas, balki shu sohada foydalanib kelinayotgan texnika va texnologiyalar darajasiga ham bog`liq. Shuning uchun Qishloq va suv xo`jaligi vazirligiga zamonaviy agrotexnologiyalarni o`rganish va amalda qo`llash masalalari bilan chuqur shug`ullanish, seleksiya ishlarini tobora takomillashtirish va qishloq xo`jaligida unumdorlik ko`rsatkichlarini oshirish bo`yicha chora-tadbirlar kompleksini ishlab chiqish vazifasi yuklatildi. Qishloq xo`jaligida foydalanib kelinayotgan chopiq traktorlarining 55 foizidan ko`prog`i va yer haydaydigan traktorlarning qariyb 46 foizidan 15 yildan ortiq vaqt mobaynida

foydalanib kelinayotgani, ularning quvvati, ish unumi va yoqilg`i iste’mol qilish darajasi zamonaviy talablarga javob bermasligi aniq bo`ladi. Qishloq xo`jaligiga tegishli shunga o`xshash dolzarb masalalarni hal etish maqsadida ma’ruzada qishloq xo`jaligini modernizatsiya qilish, mahsulotni ishlab chiqarish, uni qayta ishlash sohalarini texnik va texnologik jihatdan yangilash hamda yer unumdorligini oshirish bo`yicha maxsus dastur tayyorlash lozimligi ham ko`rsatib o`tildi. Qishloq xo`jaligida texnik va texnologik qurollantirish ishlarini bajarishda rivojlangan mamlakatlar tajribasidan chuqur foydalanish hamda ular bilan yaqindan hamkorlik qilish lozim. Bu borada Prezidentimiz Germaniyaning “Klass” kompaniyasi bilan zamonaviy, ish unumi yuqori bo`lgan traktorlar, g`alla o`rish kombaynlari hamda boshqa qishloq xo`jaligi texnikasini ishlab chiqarish bo`yicha hamkorlikni yanada kengaytirishga e’tibor qaratilishini aytib o`tdi. Qishloq xo`jaligida fan-texnika yutuqlarini joriy etish va ulardan samarali foydalanish Tarixdan ma’lumki, jahondagi iqtisodiy faoliyatning hozirgi darajaga yetishigacha qancha ilmiy-texnikaviy taraqqiyot davri o`tdi. VII-VIII asrlarda iqlimning o`sishi oqibatida epidemiyalar tarqalishi kamaydi va demografik o`sish kuzatildi. XI asrda hunarmandchilik rivojlanib, ishlab chiqarish asta-sekin rivojlantirildi va yer bilan ishlash birmuncha osonlashdi. Qo`l mehnatidan foydalanish kamaydi va mahsulot ishlab chiqarish jarayoni yangi-yangi cho`qqilarga erishdi. Fan-texnika taraqqiyoti natijasida mehnat unumdorligi oshdi, ayniqsa texnologiyalar borasidagi siljishlar natijasida sanoatda ham, qishloq xo`jaligida ham ijobiy o`zgartirishlar kiritildi. XIII asrda butun Yevropada sanoat shaharlari barpo etilib, yengil sanoat, to`quv sanoati rivojlandi. Angliyada qishloq xo`jaligi rivojlanib, chorvachilikdan olingan jun butun Yevropa bo`ylab sotildi. Jun evaziga XIV asrda Shimoliy Italiya, Venetsiya, Genuya va Florensiya sanoat mollari savdo-sotig`ini yo`lga qo`yildi.

Shu asrda qurolsozlik, mashinasozlik, yangi texnologiyalar kashf qilinib, fan- texnika taraqqiyoti yanada ilgariladi. Fan-texnika taraqqiyoti XIX-XX asrlarda yuksalish davriga erishdi. Butun iqtisodiyot tez sur’atlar bilan rivojlantirildi. Qishloq xo`jaligida yangi navlar, ko`chatlar, uzoq yil umr ko`ruvchi zotdor mollar, nasldor chorvalar, daraxtzorlar yaratildi. Fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirish, texnika va texnologiyalarda tub o`zgarishlar kiritish barcha texnikaviy, tashkiliy, iqtisodiy va ijtimoiy omillarni safarbar etish negizida mehnat unumdorligini ancha oshirishga erishildi. Fantexnika taraqqiyotini yanada jadallashtirishda texnikaning yangiyangi avlodlarini, prinsipial jihatdan yangi texnologiyalarni joriy etishni ta’minlovchi mashinasozlik yetakchi rol o`ynaydi. Fan bilan ishlab chiqarish integratsiyasi kuchaymoqda, ular o`rtasida o`zaro hamkorlikning yangi, samarali shakllari vujudga kelmoqda, texnika yangiliklarini ilmiy kashfiyotlar va ixtirolarni iqtisodiyot tarmoqlarida, qolaversa, qishloq xo`jaligida o`zlashtirish muddatlari qisqarmoqda. O`zbekiston Markaziy Osiyoda yirik ilmiy markaz sifatida katta ilmiy salohiyatga ega mamlakat. Rivojlangan ilm-fan infratuzilmaga va malakali ilmiy xodimlarga ega. Keyingi 10 yilda ilmiy-texnikaviy loyihalarni amalga oshirishda: 95 ta – ITI, 71ta – OTM, 12ta – IICHB, 8 ta – Loyiha institutlari, 10ta – Innovatsion markazlar, 28ta – Boshqa tashkilotlar va Jami 224 ta tashkilot va korxonalar (1-jadval). 1-jadval O`zbekiston Respublikasida ilmiy-texnikaviy loyihalarni amalga oshirishda mashg`ul ilmiy xodimlar soni (2017 yil ma’lumoti) № Вазирлик ва идоралар Фан докторлари Фан номзодлари Илмий даражасизлар Жами 1 Фанлар академияси 447 1056 918 2421 2 ОЎМТВ 996 4526 6216 11738 3 ССВ 666 1674 2125 4465

4 ҚСХВ 190 618 1025 1833 5 ХТВ 353 911 3180 1244 6 Бошқалар 353 911 3180 4444 Жами 2721 9231 14193 26145 Fan-texnika taraqqiyoti samaradorligini aniqlash uchun yangi texnikani qo`llash natijasida olingan iqtisodiy samarani uni ishlab chiqarishga qilingan barcha xarajatlar miqdoriga bo`lish kerak: bunda: - Fan-texnika taraqqiyoti samaradorligi; - yangi texnika natijasida iqtisodiy samara, so`m; - ishlab chiqarish xarajatlari, so`m. Fan-texnika taraqqiyoti samaradorligi orqali yillik iqtisodiy samaraga erishiladi. Yillik iqtisodiy samara deganda, iqtisodiyot tarmoqlari miqyosida olingan iqtisodiy tejamkorlik tushuniladi. Yangi texnikaning iqtisodiy samaradorligini belgilovchi ko`rsatkichlar qatoriga esa foydaning o`sishi, tannarxning kamayishi kabi ko`rsatkichlar kiradi. Bular ham yangi texnikani qo`llash natijasida amalga oshiriladi. Yangi texnikani ixtiro qilish va foydalanishdan kelib chiqadigan xo`jaligi hisobi samarasi quyidagicha aniqlanadi: бунда: - yig’ma xo`jaligi hisobi samarasi, t yildagi, so`m;

- т yilda yangi texnika bo`yicha qilingan tadbirlar natijasida foydaning o`sishi, so`m; - yangi texnika samaradorligining normativ koeffitsiyenti ( =0,15); - т -yilda tadbirlar uchun sarflangan kapital mablag`, so`m. Respublikamiz mustaqillikka erishgach, iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy muammolarni yechish bilan birga fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirish va undan oqilona foydalanish masalasini hal etishni ham o`z oldiga maqsad qilib qo`ydi. Rivojlangan mamlakatlar tajribasi shundan dalolat beradiki, nazariy tadqiqotlar kengligi va samaradorligi asosan davlat tomonidan doimiy va o`sib boruvchi moliyaviy madadga bog`liqdir. Yangi texnika va ishlanmalarni yaratish va ularni keng ko`lamda amaliyotga joriy etish, albatta bozor mexanizmini qo`llash natijasida, ya’ni xo`jalik shartnomalari asosida amalga oshiriladi va olingan natijalar mahsulot sifatida qabul qilinadi. Qishloq xo`jaligida mehnat unumdorligini va iqtisodiy samaradorlikni oshirishda ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalashtirish muhim rol o`ynaydi. Qishloq xo`jaligini mexanizatsiyalashtirish – bu qo`l mehnatini mashina mehnatiga, kam samarali mashinalarni o`ta mukammallashganlariga, buzilgan mashinalarni, yangi mashinalar tizimiga almashtirish jarayonidir. Mexanizatsiyalashtirishning uchta darajasi mavjud: ¾ qo`l mehnatining sezilarli ulushini saqlagan holda ishlab chiqarishning alohida jarayonlarini qamrab oluvchi qismi; ¾ mashinani qo`l bilan boshqarish saqlab qolingani holda hamma jarayonlar mexanizatsiyalanuvchi kompleksi; ¾ avtomatlashtirish – inson ishtirokisiz ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirish, nazorat qilish va boshqarishni amalga oshiruvchi qurilma qo`llaniladi.

Alohida ishlab chiqarish jarayonlarini va aniq mahsulot ishlab chiqarishni yoki tarmoqni mexanizatsiyalanish jarayoni darajasini aniqlash uchun qator ko`rsatkichlardan foydalaniladi. Qishloq xo`jaligini kompleks mexanizatsiyalashtirishning zarur shartlari – mashinalar tizimini yaratish va joriy etish. Mashinalar tizimi deyilganda mahsulot ishlab chiqarishning hamma bosqichlarida bevosita ishtirok etadigan har turli mashinalar kompleksi tushuniladi. Kompleks mexanizatsiyalashtirish uchun mo`ljallangan mashinalarning maqbul tizimi sifatida quyidagilarni ta’minlash kerak: ¾ hamma ishlab chiqarish jarayonini mexanizatsiyalashtirish; ¾ optimal agrotexnik va zootexnik muddatlarda ishlarni bajarish; ¾ mehnat unumdorligining oshishi, ishchilarni og`ir va kam unumli ishlardan ozod qilish; ¾ yil davomida ishchi kuchidan nisbatan bir tekisda foydalanish; ¾ yer maydoni birligidan uning tannarxini pasaytirgan holda mahsulot ishlab chiqarishni ko`paytirish. Mashinalar tizimi tarkibi ko`p jihatdan mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasi bilan belgilanadi va qishloq xo`jaligi hamda hududiy sharoitlarning o`ziga xos xususiyatlariga mos kelishi kerak. Ishlab chiqarish texnologiyalarining turlitumanligi yil davomida foydalanib bo`linmaydigan ko`p miqdordagi ixtisoslashgan mashinalarga talab ehtiyojini keltirib chiqaradi. Mashinalar tizimi amalda paxta, g`alla, muhim texnika va ayrim ozuqa ekinlarini yetishtirish uchun yaratilgan. Biroq qator tarmoqlarda (bog`dorchilik, uzumchilik, tamakichilik va hokazo) ayrim ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalashtirish uchun komplekslari mavjud, xolos.

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A.O`zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo`lida. – T.: O`zbekiston, 1995, 273 bet. 2. Karimov I.A. Qishloq xo`jaligi taraqqiyoti-to`kin hayot manbai.– T.: O`zbekiston, 1998, 22 bet. 3. Karimov I.A. Iqtisodiyotni erkinlashtirish va islohotlarni chuqurlashtirish eng muhim vazifa. – T.: O`zbekiston, 2000 yil. 4. Karimov I.A. O`zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – T.: O`zbekiston, 2011, 125 bet. 5. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari. – T.: O`zbekiston, 2009, 56 bet. 6. Karimov I.A. Bosh maqsadimiz–mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan, olib borayotgan islohotlarni, iqtisodiyotimizda tarkibiy o`zgarishlarni izchil davom ettirish, xususiy mulkchilik, kichik biznes va tadbirkorlikka yanada keng yo`l ochib berish hisobidan oldinga yurishdir. Halq so`zi, 2016 yil 16 yanvar. 7. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak, Xalq so`zi, 2017yil, 16 yanvar. 8. Mirziyoyev Sh.M. Rizq-ro`zimiz bunyodkori bo`lgan qishloq xo`jaligi xodimlari mehnatini ulug`lash, soha rivojini yangi bosqichga ko`tarish – asosiy vazifamizdir, Xalq so`zi, 10.12.2017 yil 9. Mirziyoyev Sh.M. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi, Xalq so`zi, 22.12.2017 yil

O'xshashlar

Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalarga bo`lgan xarajatlarni hisoblash uslubi

Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalar marketingi

Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalarning iqtisodiy samaradorligi

Qishloq xo`jaligida venchur shaklidagi innovatsion biznes

Qishloq xo`jaligida innovatsion faoliyatni boshqarishni takomillashtirilish