Пахтани йиғиб-териб олишга тайёргарлик кўриш ва териш. Пахтачиликда фан ютуқлари ва илқорлар тажрибасини қўллаш - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Пахтани йиғиб-териб олишга тайёргарлик кўриш ва териш. Пахтачиликда фан ютуқлари ва илқорлар тажрибасини қўллаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

190.5 KB

Ko'chirib olish

Пахтани йиғиб-териб олишга тайёргарлик кўриш ва териш. Пахтачиликда фан ютуқлари ва илқорлар тажрибасини қўллаш Режа: 1. Терим олдидан пахта ҳосилини аниқлаш 2. Ғўзани дефолиация ва десикация қилиш 3. Далани теримга тайёрлаш ва териш 4. Ингичка толали пахта етиштириш 5. Пахтачиликда фан ютуқлари ва илғорлар тажрибасини қўллаш 6. Пахта етиштиришни жадаллаштириш

Терим олдидан кутилаётган пахта ҳосилини аниқлаб чиқиш хўжаликларда йиғим-терим кампа ниясига тайёргарлик кўриш ишларини ташкил қилиш, йил бўйи қилинган меҳнат якунини чамалаб кўриш ва ҳар гектар ердан неча центнердан ҳосил етиштирил ганлигини билиш учун жуда муҳимдир. Кутилаётган ҳосилга асосан пахта тайёрлаш пунктлари, пахта тозалаш заводлари, шунингдек, шу махсулотга алоқадор бўлган бошқа корхоналар ўзларининг келгуси йили планларини тузишга киришганларида ҳам бунга катта аҳамият берадилар. Терим олдидан кутилаётган ҳосилни аниклаш учун қуйидаги кўрсаткичларни билиш керак: ҳар бир гектар ердаги ғўза туплари сони (минг туп ҳисобида);  ҳар бир тупдаги ҳосил берадиган кўсаклар сони;  ҳар бир кўсакдан чиқадиган чигитли пахта вазни (г ҳисобида). Ҳосилни аниклашда унга тўғридан-тўғри таъсир эта диган омиллар, масалан, кузнинг қандай келиши, ғўза баргини тўктириш (дефолиация қилиш муддатини тўғри аниқлаш, бунда препаратлар самолётда ёки ерда ишлайд иган аппаратлар ёрдамида сепилишини хисобга олиш керак), гектарлардаги кўчат сони ҳам катта аҳамиятга эга. Кўчат қалинлигини аниқлашда пайкалнинг икки бошидаги қатор ораларини ишлашда трактор бурилади г а н м ай д о н — к а р т а и ч и д а г и ў қ а р и к л а р , д а р а х т л а р атрофидаги кам ҳосилли ғўзалар, дала ичидан ўтган уват ариқлар ҳисобдан чиқариб ташланиши керак. Кутилаётган ҳосил ҳар бир дала учун алоҳида-ало ҳида аниқланади. Ғўзаларнинг авжига қараб ҳар бир тупдаги кўсаклар сонини аниқ билишда, уларнинг ҳосил бериш хусусиятларини ҳисобга олиш жуда муҳим дир. Чунки асосий майдондаги ҳосил машиналар билан териб олиниши муносабати билан ғўза баргини тўкиш да дефолиантларнинг

қўлланиш муддати, уларнинг кай даражада таъсир этиши, ғўзанинг биологик хусусияти, кўсак ёши албатта, эътиборга олиниши керак. Ҳисобга олинадиган кўсакларнинг энг кичиги 20—25 кунлик бў лиши лозим. Буни нормал етилган кўсакка таққослаб таҳминан айтиш мумкин. Кўсак морфологик жиҳатдан одатда 30 кунлик бўлганда -тўлиқ етилади. Бу маълумотлар хар бир даладан намуналар олиш йўли билан аниқланади. Намуналар олиш сони пайкал нинг катталигига боғлиқ, яъни ҳар гектар ердан битта дан намуна картанинг диагонали бўйича юриб олинади. Ҳар бир намуна катталиги бир гектардаги жами қатор лар умумий узунлигининг мингдан бир қисми ҳисобидан олинади. Бунинг учун олдин ғўза катор ораларининг кенглигини билиш керак. Масалан, 90 см ли ғўза қатор ораларида бир гектар ердаги қаторларнинг умумий узун лиги 11111 м. Демак, намуна олишда буни мингдан бир қисми 11,1 м, 60 см ли қатор ораларида эса қаторларнинг умумий узунлиги 16666 м, демак, намуна узунлиги 16,6 м ҳисобидан олинади. Кўчат қалинлиги ва кўсаклар сони ни билиш учун намунадаги ҳамма ўсимлик сони ва шу намуна охиридаги 10 туп ўсимликдаги кўсак сони даф тарга ёзиб борилади. Агар картанинг катталиги 12 га бўлса 12 та намуна олинади. Бир гектар ердаги ўсимлик туп сонини билиш учун картадан нечта намуна олинган бўлса, ўшанча намуна даги ўсимликлар сонини бир-бирига қўшиб, сўнг намуна сонига бўлинади, шунда битта дала бўйича битта наму надаги ўртача ўсимлик сони, бу рақам орқасига 3 та ноль ёзилса, бир гектардаги ўртача кўчат сони келиб чиқади. Энди бир туп ғўзада ўрта ҳисобда нечта кўсак борлиги ҳам худди юқоридаги каби ҳисоблаб чиқарила ди, лекин бунда ҳар бир намунада 10 тупдан ўсимлик олинганлиги учун 10 га тақсим қилиб бир тупдаги кўсак сони ёзиб борилади. Демак, бир гектардаги ғўза тупи, ва ҳар тупдаги кўсак сони маълум. Энди битта кўсакдан чиқадиган чигитли пахта вазни керак. Бунда ғўзанинг нав хусусияти, қўлланилган агротехника даражаси, тупроқ унумдорлиги,

иқлим-шароит кабилар эътиборга олинади. Ўртача толали Тошкент-1 ғўза навида битта кўсакдаи чиқадиган пахта кўпинча 3,0—3,5—4,0 г деб ҳисобланади. Тушунча аниқроқ бўлсин учун мисол келтирамиз. Фараз қилайлик, бир гектар ерда 130 минг туп ўсимлик, бир туп ғўзада ўртача 8,7 та кўсак бор, битта кўсакдан чиқадиган пахта вазни 4 г. Бизга кўчат сони маълум, энди бир туп ғўзадаги ҳосил миқдорини билиш учун кў сак сонини битта кўсакдан чиқадиган чигитли пахта вазнига кўпайтирамиз — 8,7X4=34,8 г. Демак, бир туп ғўзада 34,8 г чигитли пахта бор экан. Гектаридан чиқадиган ҳосилни билиш учун ўсимлик сони (130 минг) ни бир тупдаги ҳосил (34,8 г) га кўпайтирсак: 130X34,8 қ 45,42 ц келиб чиқади. Пахта терими. Ҳисоб-китобларга қараганда, пахта етиштиришга йил бўйи қилинган жами сарф-харажатларнинг 50—55% и пахта теримига кетади. Одатда уруғлик учун ажратилган пахталар асосан қўлда терилади. ПАХТА СОРТЛАРИНИНГ СТАНДАРТЛАРИ ВА ЭТАЛОНЛАРИ Давлатга топширилаётгаи пахта сифати Давлат стандарти (ГОСТ) бўйича баҳола нади. Пахтани Давлат стандарти бўйича қабул қилишда унинг ташқи кўриниш, етилганлик даражаси, толанинг кўнчиб укпарланиб туриши ва толанинг узилиш кучига қараб чигитли пахта тўртта сортга бўлинади. I сорт — пахтаси к;ўлда сиқиб қўйиб юборилганда, укпарланиб асли шаклига қайтади,толалари яхши етилган, бақувват долька (чаноқ пахта) си кўнчиб тура ди. Ифлосланиш даражаси 0,5%, намлиги 8%гача. бў лиши мумкин, толасининг узилиш кучи 4,4 гк (грамм куч) ва ундан ортиқ. Ранги ғўза навига ва парваришлаш шароитига қараб о қ ёки оч новвот рангли бўлади. Шуд ринг ва ёмғир таъсирида тола сиртида майда сариқ доғ лар учраши мумкин. II сорт —долькаси I сортникидан кичикроқ, камроқ укпарланиб туради. Толасининг узилиш кучи 3,9—4,2 гк , сув етишмаслиги натижасида тезроқ

очилган ёки етилган бўлса ҳам паст температурада — совуқ тушгандан ке йин очилган кўсаклардан териб олинган. Ифлосланиш даражаси 1%; намлиги 10% гача боради.Ранги навига ва парваришлаш шароитига қараб ок; ёки оч новвот ранг ли бўлади. Шудринг ва ёмғир натижасида тола сиртида унча катта бўлмаган сариқ доғлар бўлиши мумкин. III сорт — долькаси II сортникидан кичикроқ ва кам укпарланиб туради, асосан очилган ва чала очилган кў саклардан териб олинади. III сорт пахтанинг толаси тўлишиб етилмаган, баъзан хом, ифлослик даражаси 1.9%, намлиги 11% гача бўлади, ранги оч хира рангдан оч н ОВВОТ ранггача товланади. Тола сиртида сийрак дог лар бўлади. Толасининг узилиш кучи 3,2—3,8 гк. IV сорт — ГОСТ 667 955 га мувофик;, совуқ уриб ривожланишдан тўхтаган, етилмаган кўсак ва кўраклар дан чувиб олинади. Ифлосланиш даражаси 3,6%, намли 13% гача бўлиши мумкин. IV сорт пахта таркиби да кўплаб ўлик толалар бўлади. Бу хилдаги пахтанинг ранги оч новвот рангдан тўқ новвот ранггача товланади, тўққўнгир доғлари бўлади. Толасининг узилиш кучи 3,1 гк ва ундан ҳам камроқ. Қабул пунктига топшириладигап пахта сифат жиҳатидан бир хил бўлиб, унга саноат ва селекцион навлар, турли репродукциялар ва ерга тўкилган пахталар ара- лашмаган бўлиши керак. Пахта тайёрлов пуиктига қабул қилинаётганда унинг сортини қабул қилувчи (классифи катор) махсус эталон асосида, ташқи кўринишига қараб сортлар бўйича қабул қилади. Бунда юқорида пахта сортларига доир келтирилган белгилар асос қилиб оли нади. Агарда топширувчи билан қабул қилувчи ўртасида баъзан сорт бўйича келишилмоқчилик бўлса, бундай ҳол ларда махсус инструмент орқали толанинг узилиш кучи га қараб лаборатория шароитида анализдан ўтказилади ва шу асосида қабул қилинади.

Топширилаётган пахтага ҳар хил сорт ёки репродук циялар аралашиб кетган бўлса, у ҳолда тайёрлов пункти бу сортни бир поғона паст сортга қабул қилади. Уруғлик I сорт пахтанинг намлиги ГОСТ да кўрсатилганидан ошиб кетмаслиги керак. Нам пахта хирмонда қуритилиб, сўнг топширилиши лозим. Машинада терилган пахтанинг сортлар бўйича қабул қилиш шартлари қуйидагича (ўртача толали совет ғўза навлари учун): I - сорт — пахтаси қўлда сиқиб қўйиб юборилганда укпарланиб асл шаклига кайтади.Ғўзанинг навига, пар варишлаш шароитига қараб I сорт пахта оқ ёки новвот рангда бўлади. Толанинг узилиш кучи (пишиқлиги) 4,4 гк ва ундан ҳам юқори. Шудринг ёки ёмғирдансўнг тола сиртида саргиш доғлар бўлиши мумкин. Пахтаси якка чигит пахта бўлиб долька (чаноқ пахта)си бир оз чўзилган, толалари салгина буралган. II- сорт пахта нисбатан камроқ укпарланади, асосан тўлиқ етилган, камсувликдан, паст температурада ва бошқа ноқулай шароитда очилган кўсаклардан териб олинади. II сорт пахтанинг ранги ғўза навига ва парва- ришлаш шароитига караб оқ ёки очноввотрангли (ингичка толали навларда хирароқ) бўлади.Шудринг ёки ёмғирдан кейин толасида сариқ доғлар пайдо бўли ши мумкин. Толанииг узилиш кучи 3,9—4,3 гк. Пахтаси алоҳида-алоҳида, летучка ва долькаси чўзилган, пахта даги толалар сунъий буралган, унда ўлик толалар учра ши мумкин. Бу хилдаги толанинг сирти йилтираб жило ланиб туради. III сорт — очилган ва чала очилган кўсаклардан те- риб олинади, пахтаси асосан етилмаган, ичида хомлари ҳам аралашган бўлади. Бу сортга мансуб пахта II сорт- га нисбатан ҳам камроқ укпарлапади ва қўлда сиқил- ганда асл шаклига кам қайтади. Ранги оқиш-хира, оч новвот ранггача бўлиб, тола сиртнда тўқ сариқ доғлар

учрайди. Долькаси чўзилган, толалари буралган. Унда -алоҳида етилмаган ва чўзилмаган долькалар аралашган бўлади. Пахтаси ялтирок, силлик; чаноқдаги ҳар хил катталикдаги хом пахтани эслатади. Толасининг узилпга кучп 3,2—3,8 гк. IV сорт — хом, тўлиқ етишаган, чала очилган ва очилмаган кўсаклардан териб олинади. Пахтаси қўлда сикилганда қўпчимайди, укпарланмайди, асл ҳолига қайт майди. Ранги хира ок; ёки оч новвот рангдан тўк новвот ранггача товланади, тола сиртида дорамтир (ингичка толалн ғўза навларида пахтанинг ранги оч новвот ранг- дан сариқ новвот ранггача бўлиб, толасида тўқ сариқ) доғлар бўлади. Унда ўлик толалар III сортдагига нис- батан кўп бўлиб ялтираб тобланиб долькасини деярли қоплаб туради. Бу хилдаги пахта асосан кўсак ва кўрак- лар териб олингандаи кейин кўсак чувийдиган машина лардан ўтказилиб чиқарилади. Толанинг узилиш кучи 3,1 гк ва ундан кам. Шпинделли пахта териш машиналарида терилган пахтани тайёрлов пунктлари нечанчи теримданлигига ва сифатига қараб икки группа; яъни I, II ва III сортлар биринчи, IV сорт эса иккинчи группа бўйича қабул қ и лади. Бу хил машинада терилган ва теримдан сўнг ерга тўкилган пахта толасининг узилиш кучи 3,2 кг дан кам бўлмаслиги керак, тўкилган пахта алохида топширили ши шарт. Кўрак узиш машиналаридан чиққдан пахта толаси ва далани сўнгги марта тозалашда тўкилган пахта толаси нинг узилиш кучи 3,1 гк ва бундан кам бўлиш мумкин. Ерга тўкилган ва иккинчи груп пага мансуб пахталар далада қуритилиб тозаланади, сўнг ифлослиги ва намлиги 22% дан ошмаган ҳолда қа бул қилинади. Пахтани қўлда териш. Пахта терими бошланиши олдидан ғўза тупларида камида 2—3 тадан тўлиқ пишган кўсак бўлиши керак. Пахта теришда биринчи навбатда тўлиқ пишган, ка салланмаган, соглом кўсакларда очилган лўппак пахта лар териб олинади, касалланган, тупи ерга

ётиб қолиб шикастланган кўсакларда очилган пахталар алоҳида те рилиб, этакдаги кичик чўнтакка солиб алоҳида топшири лади. Теримда пахтага хар хил хас-чўплар, қуриган барг, чаноқ ва бошфа ифлос нарсалар, шунингдек, хом пахта аралашиб кетмаслиги лозим. Акс ҳолда унинг сорти бу зилади ва бу хўжаликка катта иқтисодий зарар келтири ши мумкин. Бундан ташкари ифлос пахтадан тўқилган газмоллар унчалик сифатли бўлмайди. Етиштирилган ҳосилни мавсумда кўп деганда 4 мартагача териб олиш тавсия қилинади. Юқорида айтилга нидек биринчи теримга тахминан 20— 25% (2—3 та) кўсак очилганда, иккинчи теримга қолган ҳосилнинг 35— 40% очилганда киришилади ва у совуқ тушгунча тугалланади. Учинчи терим иккинчидан кейин тахминан (куз ҳавосини келишига қараб) 10—15 кун оралатиб совуқ тушгунча ёки совуқ тугаши биланоқ бошланади ва тезда тамомланади. Шундай қилиб, биринчи ва иккин чи теримдаги пахталар I сортга топширилади. Учинчи терим кўпинча I сортга, баъзан етилмаган кўсак пахта лар аралашиб қолиши ҳисобига II сортга қабул килина ди. Тўртинчи теримда кўсак ва кўрак пахтанинг чиқи шига қараб у III ёки IV сортга ўтади. Баъзан куз салқин келган йилларда ғўзага химиявий препаратлар сепиб (десикация қилиниб) кўсак ва кўраклар тупида кури тилади, сўнг кўсак тергичларда териб олиниб кўсак чувиш машинасида пахтаси ажратиб олинади. Ғўзалар юқори агротехника асосида парвариш қилинса ва терим га яхши тайёргарлик кўрилиб барча ишлар уюшқоқлик билан олиб борилса, етиштирилган ҳосилнинг 85—90% ини I сортга топшириш мумкин. Уруғчилик хўжаликларида уруғлик пахта териш олдидан махсус комиссия томондан кўриб чиқилади ва уруғликка яроқсиз деб ҳисобланган далалардаги пахта умумий теримга қўшиб юборилади. Уруғлик участкаларда ғўза тупларида 3—4 тадан бўлик кўсак етилиб очил ганда теримга тушилади. Бунда дастлабки икки терим (10—15 октябргача) уруғлик учун терилиб, қолгани эса техникавий пахта сифатида давлатга топширилади.

Териш нормаси тахминан қуйидагича: теримнинг дастлабки даврида 40—60 кг, кўсаклар яхши очилганда, кўпинча иккинчи теримда 60—80 кг, учинчи теримда 30—40 кг, кўсак ва кўрак теришда 80—120 кг. Ҳар бир теримчи мавсумда ўрта ҳисобда 5000—7000 кг пахта териши керак. Теримчи бир йўла 2 қатордаги пахтани теради, бунда ҳар бир қаторда 3—4 туп ғўзадаги, сўнг қарама- қарши қаторда очилган пахтани теради. Терганда аввало, икки қўллаб тупнинг тепасидан пастга тушиб, сўнг нав батдаги очилган пахтани пастдан юқорига қараб териб чиқса иш унуми анча ошади. Текширишлар шуни кўрсатдики, уста теримчилар бир минутда 70—80 тагача очилган кўсакдаги пахтани териш, бир кунда эса 250—350 кг ва бундан кўпроқ пахта териш мумкин экан. Д е ф о л и а ц и я в а Д е с и к а ц и я Ғўза парваришидаги ва йиғим-теримга тайёргарлик кўришдаги агротехникавий тадбирлар ичида баргларни тўктириш (дефолиация) ва ўсимликни қури тиш (десикация) нинг аҳамияти катта. Пахта терими олдидан, айниқса ҳосили машиналарда теришга ажратил ган участкаларда, ғўзаларнинг барги химиявий препарат лар ёрдамида тўктирилса экин қатор ораларидан шамол ўтиши яхшиланади, пайкалларда ҳавонинг нисбий нам лиги камаяди. Натижада ғўза тупларининг орасида, айниқса ўрта ярусидаги шохлардан то ер бетигача бўлган оралиқда ҳаво ҳарорати юқори бўлиб, у кўсакларнинг барвақт етилишига фойдали таъсир этади. Бу даврда поянинг пастки қисмидаги қариган баргларнинг қуриб секин- аста тўкилавериши ҳам кўсакларни очилишини анча тезлаштиради. Барглари тўкилмаган ғўзалардаги пахта машинада терилганида ифлосланади, толаларига барг ширалари юқиб саргайиб қолади, терим машиналарининг иш уну- ми кескин камаяди. Мана шундай ҳолларни олдини олиш учун ғўза баргларини тўктириш, яъни дефолиация қ илиш керак. Ғўзага химиявий дорилар сепилганда барг лари узоғи билан 10—12 кунда қуриб тўкилади.

Пахта 2 марта териб олингандан кейин одатда хом, яхгши етилмаган кўк кўсаклар қолади. Бу ҳол кўпинча куз салқин келиб, тупроқда нам кўп бўлганда рўй беради. Бундай пайтларда кўсак ва кўракларнинг. очилиши ни тезлаштириш ва қолган ҳосилни киска муддатда йиғиб-териб олиш максадида ғўза десикация қилинади, яъни тупларни турган жойида қуритилади. Десикация қи линганда ўсимликнинг хаёти бутунлай тўхтайди, унинг ўсув органлари жумладан, пишиб етилмаган кўсаклар ҳам тезда қуриб қолади. Натижада кўсак чаноқлари тезда селгиб дефолиация қилинмаган ерлардагига қара ганда тезроқ очилади. Дефолиация ва дссикация қилишда ишлатиладиган дорилар Ғўзада 3—4 тадан кўсак етилганда дефолиация қилиш тавсия қилинади. Ингичка толали совет ғўза навларида кўнчилик ғў зада 5—6 та кўсак очилганда дефолиация қилиш энг яхши самара беради. Бу хилдаги навлар учун кальций хлорат-хлорид, магний хлорат энг яхши дефолиант ҳи собланади. Дефолиантларнинг самарадорлиги кўп жиҳатдан таш қи муҳит шароитига боғлиқдир. Юқорида кўрсатилган муддатларда ўтказилганда ғўза барги яхши тўкилади, кўсаклар ёппасига очилади, натижада терим машинала ринииг иш унуми юқори бўлади. Лекин ҳамма далаларда ҳам бир хилда бўлавермайди; масалан, ғўзалар серҳосил бўлиб етилган майдонларда ўсимлик сербарг бўлганлигидан кўсакларнинг очилиши кечроқ бошланиши мумкин. Бунга ғўзага катта нормада азотли ўғит берилиши ҳам сабаб бўлади. Бу хилдаги участкаларга ҳам илгарилари одатдагича катта нормада самолёт ёрдамида бир марта дори сепиларди, бунда дорининг бир қисми ғўзанинг юкори ярусларидаги баргларга бир меъёрда текис туша ди ва яхши таъсир қилади, лекин пастки яруслардаги баргларга эса дефолиантлар кам тушади ва барглар яхши тўкилмайди. Натижада пахта кўпинча ифлос терилади, пастки яруслардаги етилган кўсаклар етарли миқдорда очилмайди, шунинг оқибатида поянинг юқори фисмидаги ёш кўсаклар вазни анча

камайиб кетади. Бу камчиликка барҳам бериш учун кейингц қилларда самолстлар ёрда мида сепиладиган порма иккига бўлиниб, икки марта сепиш расм бўлди. Бунда дастлабки сепишда препарат ғўза поясининг юқори ярусидаги баргларга таъсир қи либ 6—8 кун ўтгач тўкилади ёки қуриб бужмаяди, шундан кейин иккинчи марта дориланади, бунда препарат пастки ярусларга етарли даражада таъсир қилади ва барглар кўплаб тўкилади. Шу мақсад учун баъзи марка ли трактор пуркагичларидан фойдаланиш яхши самара бермоқда. Пахтаси машинада териладиган уруғлик участкаларда бу тадбир айнидса қ ўл келмоқда. Ғўза баргини тўкиш учун икки марта дори сепиш икки ярусли (катлам ма-қатлам) усул деб айтилади. Бунда препарат дастлаб ўсимлик тубидан (марзадан) 35—40 см баландликкача сепилади ва орадан 6 —8 кун ўтгандан сўнг дори ғўза нинг юқори қисмига пуркалади. Иккинчи дорилашда препарат нормаси биринчисига нисбатаи 0,6—0,7 миқ дорда олинади. Дефолиация даврида ғўзалар чанқаб қолмаган бўлиши керак, акс ҳолда дефолиантларнинг таъсири камаяди, барглар чала тўкилади ва бу ҳосил нинг камайишига олиб келади. Ғўзалар чандаган бўлса, дефолиация килишдан олдинроқ суғори лиши зарур. Шундай қилинганда дефолиантлар самара ли таъсир этади, ғўза яхши ривожланади, ҳосилдорлиги ортади. Дефолиация қилиш муддати кечиктириб юборилган да ҳам дефолиантларнинг таъсири кескин камаяди. Чун ки бунда пастки ва ўрта ярусдаги барглар қариб қолади, қариган баргларга эса дефолиантлар яхши таъсир қил майди. Дефолиантлар нормадан камроқ сепилса, сепилгандан сўнг, айниқса, ҳаво температураси пасайиб кетган ёки ё мғир ёққан бўлса, барглар тўкилмай қолиши мумкин. Бундай ҳолларда ғўзани такрорий дефолиация қилишга тўғри келади. Бунда олдинги дорилашда сепилган пре паратлар ишлатилмаслиги керак. Лекин биринчисида магний хлорат сепилган бўлса, у кучли препарат бўлгани учун такрорий пуркашда ҳам шунинг ўзи ишлатилиши мумкин. Аммо бунда гектарига сарфланадиган нормаси бир оз

оширилади. Очилган пах та машинада бир ёки икки марта териб олингандан сўнг, кўрак ва кўсаклар машинада, ҳатто қўлда териладиган вақтда кўнчилиги етилмаган (кўк) бўлса, шунингдек, ҳаво температураси пасайиб кетса, бундай ҳолларда де сикация қилиш тавсия килинади. Шунда кўсак ва кўрак куриб, тез очилади. Ғўзаси кеч ривожланган ёки бузиб экилган, дўл урган майдонларда кўсакларнинг кеч очилиши табиийдир, бундай далаларда десикация қилиш тавсия қилинади. Шундай ҳоллар ҳам бўлиши мумкинки, маса лан, картанинг бир қисмидаги кўсаклар нормал етилиб, иккинчи қисмидаги кўсакларнииг кўнчилиги кўм-кўк бўлади, бундай ҳолларда ҳам даланинг мана шу қисмидаги ғўзалар десикация қилинса, ҳосил ёппасига етилади ва ўз вақтида териб олинади. Бу тадбир шундай ташкил қилиниши керакки, даладаги ҳамма ҳосил 20—25 октя бргача йигиб-териб олиниши лозим. Препаратларни сепиш нормаси ва усули Дори сепиш нормаси ғўзанинг бўйи, ҳосил шохлари сони, уларнинг қай даражада ривожланганлиги, кўчат қ алинлиги, ишлаш муддатлари, кузнинг келиши, хуллас барча шарт-шароитлар ҳисобга олинган ҳолда аниқ бел гиланиши керак. Бунда ҳар бир ғўза пайкали учун ало ҳида- алоҳида норма белгиланади. Ўсимликка секин таъсир қилувчи кальций цианамид ва бутифос сепиш одатда август ойи охиридан бошланиб 10—15 сентябрга тугалла нади Ҳавоси қуруқ, шудринг тушмайдиган, шунингдек, температура пастроқ бўладиган минтақаларда кальций циан амиддан бошқа ҳамма прспаратларнинг эритмаси пурка лади. Дефолиация қилишнинг дастлабки пайтларида каль ций цианамид кейинроқ кальций хлорат- хлорид, энг сўнгги муддатларда эса кучли таъсир этув чи магний хлорат сепиш тавсия килинади. Кейинги иккала препарат фақат дефолиант сифатида эмас, шу билан бирга десикант сифатида ҳам хизмат қилади. Бу препаратлар ғўзанинг ҳолатига қар'аб куйидаги нормада ншлатилади

Ингичка толали ғўза навлари учун магний хлорат — 13 —15 кальций хлорат-хлорид — 28—30. Бутилкаптакс билаи магний хлорат аралашмаси (ҳар биридап 5 кг дан) —10 кг. Ғўзани десикация қилишда магний хлорат, кальций хлорат-хлорид қуйидаги нормада сепилади (44- жадвал). Дефолиация қилинган майдонларда баъзан 8—10 кун дан кейин ҳам баргларнинг 75% дан камроги. тўкилади ва такрорий дефолиация қилишга тўғри келади. - Дефолиант ва десикантлар сепишда Т-28Х-4 ва МТЗ-50Х маркали чопиқ тракторларига ўрнатилган ОВХ-14М чанглагич-пур кагич кўплаб ишлаб чиқарилмоқда. ОВХ-14 ва ОВХ-14М чанглагич-пуркагич билан бир 'кунда 25—30 га е рдаги ғўзани бемалол дефолиация қилиш мумкин Бу аппаратларга аэрозоль мосламаси ўрна тилса (бу мослама билан гектарига 100—150 л эритма сепилади) иш унуми янада ошади, лекин дофолиантлар нинг нормаси оширилмайди. ОВХ-14 ва ОВХ-14М аппа ратлари ғўза қатор ораси 60 см ли пайкалларни ишлаш д а 2 0 т а , 9 0 с м л и п а й к а л л а р д а а с а 1 2 т а қ а т о р н и қамраб олади. Дефолиация ва десикация қилишда эҳтиёт чоралари Ғўзани дёфолиация ва десикация қилишда ишлатила диган препаратлар заҳарли бўлгани учун қатнашадиган шахслар сигналчилар, заправшиклар, техниклар, трак торчилар, аэродромда ишловчилар ва бошқалар медицина кўригидан ўтишлари шарт. Дорилашда қатнашадиган ҳамма кишилар Ф-46 маркали респиратор, резинка қўл- қоплар, ҳимоя кўзойнаклар, комбинезон, шунингдек, бош қа керакли буюмлар билан тўла таъминланиши ва улар дан тўғри фойдаланишлари шарт, албатта. Ҳар галги дорилашдан кейин иш кийимлари ва буюмлар махсус ажратилган жойларда сақланиш керак. Химиявий препаратлар билан ишлаётган ҳар бир ки шига ишдан бир соат олдин қоидага кўра, 0,5 л қайнатилган ёгли сут бепул берилади. Дорилаш пайтларида қўшни карталарда ҳар кандай иш тўхтатилади. Дори сепилган пайкалларга ёнма-ён участкаларга камида 3 кун дан кейин киришга рухсат этилади. Химикатлар сепишдан олдин маҳаллий аҳоли, айниқса

мактаб ва мактабга ча бўлган болалар муассасалари қатъий огоҳлантирила ди. Иш жойларида медицина ходимлари навбатчилик қиладилар. Д алани машина теримига тайёрлаш. Дефолиация қилиш бошланишидан бир неча кун илгари пахтаси машинада териладиган далалар нинг икки бошида 8—10 м кенгликда трактор бурилади ган жой ажратилади ва ғўзалари десикация қилинади. Бурилиш майдончалари умумий пахта даласининг 8— 10% ини ташкил қилади, бу албатта кўп. Бурилиш майдончаларидаги очилган пахталар машина теримига 3—4 кун қолганда териб олиниб, ғўза туп лари кўсаклари билан қўлда ўриб олинади ва дала чети га чиқариб йиғиб қўйилади, улар тўлиқ очилгандан сўнг териб олинади. Терим машиналаринииг иш унуми юкори бўлиши ва пахта сорти бузилмаслиги, шунингдек, йирим-теримнинг тугалланиши учун энг кулай усул куйидагичадир: пахтани машинада асосан икки марта териб олиш. Бунда биринчи терим юкорида айтилганидек 55—60% кўсаклар очилганда, иккинчисини биринчи теримдан 10—15 кун кейин бошлаш; тупларда колган пахта ва кўсакларни -кўрак теради ган машинада териб олиш; ерга тўкилган пахтани подборшик ёрдамида икки марта териш; Айрим холларда баъзи маидондаги пахтани 3 марта теришга тўғри келади. Бундай пайтларда пахта терадиган машинага бир йўла кўракларни эзиб ва ундаги пахтани чувиб оладиган ПДК мосламасини ўрнатиб ишла- тиш яхши самара беради. Агар факат кўрак йигадиган машинанинг ўзи ишла тилганда у колган пахтани кўрак билан аралаш йигади ва ифлослайди. Иккинчи машина теримидан кейин кў пинча ёмғир ёгади (айниқса шимолий минтақаларда), под- боршикларда ёгингарчиликдан кейинги терилган пахта камида III сортга ўтади.

СКО-4 машинанинг иш унуми (назарий жихатдан) трактор II—III тезликда ишлаганда соатига 1,2—1,5 га, СКО-3,6 бўлса, трактор соатига 5— 7 км тезликда ишла ганда шунча гектардаги ҳосилни йиғиб-териб олади. Тўкилган пахтани машинада териш ва тозалаш Ғў за қа то р о ра ла ри га тў ки лг ан па хт ан и те ри шд а 60 см ли қатор орасида ПХ-1,2 ва ПХ-2,4, 90 см ли ка тор ораларида эса ПХП-1,8 ва ПХС- 3,6 маркали 4 катор- ли подборшпклардан фойдаланилади. Бу подборшиклар Т-28Х-4, T-2SX-4M ва МТЗ-50Х тракторларига тиркаб ишлатилади Машина иш жараёнида супуриш чўткалари ёрдамида пушталарга тўкилган пахтани катор ораларига тушира ди. Териш аппаратнинг секциялари қатор ораларининг паст-баландлигига мосланиб боради. Об-ҳаво куруқ келган йилларда подборшик билан бир марта терилганда ерга тўкилган пахтанинг 60— 70%, иккинчи марта терганда эса биринчисини ҳам қўшиб ҳисобланганда 90% ини терпб олади, шунда ерда терилмай қолган пахта гектар бошига 20—40 кг ни ташкил қилади. Подборшиклар бир иш кунида 12—16 кишп кунини тежайди. ПХ-1,2 подборшикнинг иш унуми соатига 0,58—0,79 га, ПХП-1,8 ники эса 1,27 га гача. УПХ-1,5А ва УПХ-1,5Б кўрак чувиш машпналари пахта тернш машиналарининг пневматик подборшикла ри, механик подборшиклар ёрдамида ерга тўкилган пах тани тозалаб беради. Бундан ташкари машина, кўлда терилган кўсак-кўракнн чувиб тозалайди, шунингдек, пахтани коп- канорсиз ташишда уни тележкаларга орта ди, куритилган пахтани, нам кўсакларни такрорий ра вишда тозалайди

O'xshashlar

Пахтани йиғиб - териб олишга кўриш ва териш технологияси

Пахтачиликдан фан ютуқлари ва илғорлар тажрибасини қўллаш. Пахта етиштиришни жадаллаштириш

Ғўзани ўғитлаш, суғориш, чеканка қилиш ва ҳосилини териб-йиғиб олиш

Пахта етиштиришнинг илғор технологиялари

Ғўзани ўғитлаш, суғориш, чеканка қилиш ва ҳосилини териб-йиғиб олиш