Mashina detallarini tiklash usullari klassifikatsiyasi. Plastik deformatsiya usulida tiklash. Qo’lda payvandlash va suyuqlantirib qoplash usuli - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Mashina detallarini tiklash usullari klassifikatsiyasi. Plastik deformatsiya usulida tiklash. Qo’lda payvandlash va suyuqlantirib qoplash usuli

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53.5 KB

Ko'chirib olish

Mashina detallarini tiklash usullari klassifikatsiyasi. Plastik deformatsiya usulida tiklash. Qo’lda payvandlash va suyuqlantirib qoplash usuli Reja: 1. Detallarni tiklash usullari haqida umumiy ma‘lumotlar. 2. Plastik deformatsiya usulida tiklashning mohiyati va turlari. 3. Elektr yoy bilan qo’lda payvandlash va suyuqlantirib qoplash.

Tayanch iboralar: Plastik deformatsiya: cho’ktirish, botirish, cho’zish, keng aytirish, toraytirish, To’g’rilash. Qo’lda payvandlash va eritib qoplash, payvandlash elektrod va simlari, payvandlash uskunalari. 1. Detallarni tiklash usullari haqida umumiy ma‘lumotlar. Mashinalarni ishlatish jarayonida, ularning agregat va detallari notekis yeyiladi Chunki, har bir detalni ish yuzalarining yeyilishga chidamliligi har xil bo’ladi. Remont qilishi vaqtida mashina detallaridan bir qismi qayta tiklamasdan ishlatishga yaroqli bo’ladi, boshqa qismini yaroqli bo’lishi uchun bir oz mehnat va material sarflash lozim bo’ladi. Barcha qishloq xo’jalik texnikalarining detallari ish muddatalriga qarab uch guruhga ajratiladi. Birinchi guruhga o’zining ish muddatini to’liq o’tagan va remont vaqtida yangisiga almashtiriladigan detallar kiradi. Masalan, porshyon, porshyon halqalari, ftulkalar, rezinatexnika detallari va boshqalar. Ikkinchi guruh detallarini qayta tiklamasdan yana ishlatish mumkin. Bu guruh detallarining ish sirtlari ruxsat etilgan (joiz) chegarada yeyilgan bo’ladi. Uchinchi guruh detallarni ta‘mirlangandan keyingina qayta foydalanish mumkin. Bu guruhga qimmatbaho va murakkab korpus detallar, masalan, silindrlar bloki, tirsakli val, o’zatmalar qutisining karteri, orqa ko’prik kabilar kiradi. Bunday detallarni tiklash tannarxi ularni tayyor lash narxiga nisbatan ancha arzon. Umuman, detallarni tiklashning katta xalq xo’jalik ahamiyat bor. Ularni tiklash sarf harajatlari tayyorlash harajatlaridan 2…3 marta kam. Chunki, detallarni tiklash jarayonida material, elektr energiyasi va mehnat resurslari sarfi ancha qisqaradi. Detallarni ishlash imkoniyatini tiklashda juda ko’p usullar va texnologiyalar mavjud. Quyida ana shu usullarning qisqacha mazmuni keltiriladi.

2. Plastik deformatsiya usulida tiklashning mohiyati va turlari. Bu usul detalarning plastik deformatsiyalanishiga, ya‘ni o’z shaklini bosim ostida qizdirib yoki qizdirmasdan o’zgartirish xususiyatig’a asoslanadi. Uglerodli po’latlar, rangli detalar va ularning qotishmalaridan tayyorlangan detallar sovuqlayin, tarkibida ko’pi bilan 0,3 foiz uglerod bor bo’lgan po’lat detallar esa issiqlayin plastik deformatsiyalab tiklanadi. Detallarni qizdirmasdan tiklashda katta kuch quyish (yo’qlanish) talab qilinadi. Bunda detalning deformatsiyalanishida uning to’zilishi o’zgarmaydi, kristallar ichidagi zarrachalarning siljishi tufayli sodir bo’ladi. Natijada detalning Mexanik xususiyatlari o’zgaradi: qovushqoqligi kamayadi va qattiqligi ortadi. Detallarning suyuqlanish haroratining 0,8…0,9 qismigacha qizdirib tiklashda zarur kuch juda kamayadi, shunda uning to’zilishi va Mexanik xossalari sezilarli darajada o’zgarmaydi. Amalda detallarni bosim bilan tiklashning quyidagi turlari qo’llaniladi: cho’ktirish, botirish, keng aytirish, siqish, cho’zish va To’g’rilash. Bundan tashqari, detallning sirt qatlamining notekisliklarini va Mexanik xossalarini yaxshilovchi plastik deformatsiyaning turlari ham ishlatiladi. Cho’ktirish . Bu usul havol (ichi teshik) detallarning ichki diametrini kamaytirish va tashqi diametrini kattalashtirish, shuningdek yaxlit detallarning tashqi diametrini o’zunligini qisqartirish xisobiga kattalashtirishda ishlatiladi. Masalan, shatun yuqori kallagining bronza vtulkalari maxsus moslama yordamida sovuqlayin cho’qtirib tiklanadi. Kengaytirish usulida havol detallarning tashqi o’lchami ularning ichki o’lchamlarini qatatalashtirish xisobiga tiklanadi. Bunda ta‘sir kuchining yo’nalishi deformatsiya yo’nalishiga mos keladi. Porshyon barmoqlari, shlitsali va silliq vallar sirtlari, vtulkalar shu usulda tiklanadi. Cho’zish usulidan detallarning ayrim qismlarini siqib, cho’zishda foydalaniladi. Bu usulda turli tortkilar, turtkichlar va boshqa detallarning o’zunligi

tiklanadi. Lemex va qo’ltivator panjalarini tiklashda ham cho’zish usulidan foydalaniladi. Dumalatib puxtalash (nakatkalash ) usuli detallarning yoyilgan tashqi silindrik sirtlarini va shu sirtlarning o’zidan siqib chiqariladigan detal xisobiga to’ldirib tiklashda qo’llaniladi. Bunda detal tokarlik stanogining patroniga yoki markazlariga o’rnatiladi, dumalatiladigan rolik yoki shariqli opravka esa, stanok potronida keskich o’rniga mahkamlanadi. To’g’rilash ishlayotgan vaqtda detallarda qoldiq deformatsiyalar: egilish, burilish, tob tashlash sodir bo’lganda qo’llaniladi. To’g’rilash usuli bilan vallar, o’qlar, tortkilar, shatunlar, richaglar va boshqa detallarning dastlabki shakllari tiklanadi. Detallar o’lchami, deformatsiyalash darajasi, to’zilishi va materialiga qarab sovuq yoki issiq holda to’g’rilanadi. Detallarni qizdirib to’g’rilash kalta detallarni (richag, kronshteyn va boshqalar) yong ko’p egilgan joylarini To’g’rilashda ishlatiladi. Detalning egilgan joyi 600…800S o gacha qizdirilib, keyin termik ishlov beriladi. Detallar prizma va maxsus ost quymalardan foydalanib pressda to’g’rilanadi. Detallarni plastik deformatsiya usulida tiklashning afzalligi uning oddiyligi, sermehnatligining kamligi, narxining arzonligi va qo’shimcha material ishlatmagan holda remont sifatining yaxshiligidir. Kamchiligi detalning Mexanik xossalarining o’zgarishi, qizdirishda termik ishlov berishning buzilishi, qizdirish va navbatdagi termik ishlov berishdagi isroflar, shuningdek darzlar sodir bo’lishi ehtimolligidir. 3. Elektr yoy bilan qo’lda payvandlash va suyuqlantirib qoplash. Detallarning ma‘lum joylarini suyuqlanish temperaturasigacha qizdirib, Molekulyar tiklash kuchlaridan foydalanib ajralmas birikma hosil qilishi jarayoni payvandlash deyiladi. Ishlash imkoniyati tiklanayotgan detal sirtig’a suyultirilgan detal qatlamini qoplash jarayoni suyuqlanitirib qoplash deb ataladi.

1802 yilda akad. V.V.Petrov yoy razryad xodisasini va uning issiqligidan foydalanib detalarni suyultirish mumkinligini taklif etdii. Rus ixtirochi N.N. Benardos 1882 yilda jahonda birinchi bo’lib detalarni payvandlashda elektr yoyidan foydalandi. Bunda o’zgarmas tokda erimaydigan ko’mir (grafit) elektrod yordamida elektr yoy hosil qilib, detal chivik suyuqlantirib yotqizilgan. Keyinchalik (1888 yilda) boshqa rus injyoneri N.G.Slavyanov grafit elektrod o’rniga o’zgaruvchan va o’zgarmas toklarda euvchan detal elyorod ishlatib, elektr yoyli payvandlash usulini ishlab chiqdi. Bu usul xozirgi vaqtda payvandlashning asosiy turi hisoblanib, qilinadigan payvandlash ishlarining 90% tashkil o’tkazadi. Elektr yoyi vositasida payvandlanadigan detalar jumlasiga qariyb barcha konstro’qtsion po’latlar, mis, alyuminiy, nikel, titan va ularning qotishmalari hamda boshqa detal va qotishmalar kiradi. Elektr yoy temperaturasi elektrod ko’ndalang kesimining yuzasi birligiga to’g’ri keladigan tok kuchiga bog’liq, ya‘ni tok zichligiga bog’liq. Tok zichligi kancha katta bo’lsa, yoy temperaturasi shuncha yuqori bo’ladi. Eruvchan elektrod ishlatib yoy bilan qo’lda (dastaki) payvandlashda zichligi 10…20 A/mm2 gacha, kuchlanishi 18…20 V bo’lgan tok ishlatiladi. Payvandlash simi va elektrodlar payvand okini to’ldirish uchun ishlatiladi. Payvandlash simi sifatida diametri 0,3…12 mmgacha bo’lgan po’lat simlar ishlab chiqariladi. Ular ximiyaviy tarkibiga qarab kam uglerodli, legirlangan va ko’p legirlangan turlarga ajratiladi. Payvandlash elektrodlarini sanoat ham suyuqlanadigan ham suyuqlanmaydigan holatda ishlab chiqaradi. Suyuqlanadigan elektrodlar payvandlash zonasini himoyalovchi turli elemyontlar bilan qoplangan holda ishlab chiqariladi. Elektrod qoplamalari vazifasiga qarab ikki guruhga bo’linadi. Birinchi guruh elektrodlari yupqa qoplamali bo’lib, yoyni turgun (barqaror) yonishiini ta‘minlaydi. Qoplama elektrodga 0,1…0,3 mm qalinlikda qoplanadi. Yong oddiy va keng roq ishlatiladigan turgunlashtiruvchi qoplama – burli qoplama bo’lib, massasi bo’yicha 15…20 ulush natriyli suyuq shisha va 80…85 ulush bur

olinadi. Turgunlovchi qoplamalar detalni kislorod va havo azotidan himoya k ilolmaydi. Ikkinchi guruh – sifatli (qalin) qoplamali elektrodlaridir. Sifatli qoplamalar payvandlash vaqtida detalni atrof havosining zararli ta‘siridan himoya qilishi bilan birga, suyuqlantirib qoplanaetgan qatlam tarkibiga legirlovchi elemyontlarni o’tishini ham ta‘minlaydi. Hosil bo’lgan payvand choki, asosiy detaldan qolishmaydi, ba‘zi Mexanik xossalari bo’yicha undan ustun turadi. Payvandlash elektrodlari «E» harfi va payvand birikmaning o’zilishidagi mustaxkamligini ko’rsatuvchi raqamlar bilan belgilanadi. Masalan, E-42 belgili elektrodning payvand chokining o’zulishdagi mustaxkamligi – 42 kg/mm2 (420 Mpa). Suyultirib qoplash elektrodlari YON xraflari bilan belgilanadi, keyin suyuqlantirib qoplanadigan qatlam tarkibiga kiradigan asosiy ximiyaviy elemyontlarning foiz xisobidagi miqdori ko’rsatiladi. Masalan, YON-14G2X-30 elektrodida: YON- suyultirib qoplash elektrodi, 14-uglerod miqdori 0,14 foiz, G2- 2 foiz marganes; X-1 foiz xrom; 30-qatlam qattiqligi NRC-30 ni bildiradi. Payvandlash transformatorlaridan payvandlash yoyini o’zgaruvchan tok bilan ta‘minlashda foydalaniladi. STN-350, STN-500, TSK-300, TSM-500, TD-300 va TD-500 transformatorlari ishlatiladi. Transformator markasidagi raqamlar nominal tok qiymatini ifodalaydi. Payvandlash o’zgartkichlari payvandlash yoyini o’zgarmas tok bilan ta‘minlashda ishlatiladi. PSO-300-2U2, PSO-500, PSO-300-2T2, PSG-500 markadagi o’zgartkichlar va PSU-300, PSU-500 va boshqa universal o’zgartkichlari keng ishlatiladi. Payvandlash ishlarida VD-306, VD-502 markali to’g’rilagichlar va VDU-305, VDU-504 universal modelli to’g’rilagichlar ham ishlatiladi. Po’lat detallarni payvandlash va suyultirib qoplash sifati mollarning kimyoviy tarkibiga, undagi uglerod va legirlovchi aralashmalar miqdoriga, payvandlash tartibi va elektrod markasiga, suyultirib qoplashga tayyorlashda detal sirtig’a ishlov berish sifatiga bog’liq.

Suyuqtirib qoplash oldidan detallarni yoyilgan sirtlari yaxshilab tozalanadi, neft mahsulotlari qoldiqlari ularni 250…300oS gacha qizdirib yotqiziladi, eski qoplangan qatlamlar va rezbalar yo’nib tashlanadi. Qalinligi 8 mm kam detallarni choklari uchlariga ishlov bermasdan, to’tashadigan yon sirtlari orasida suyuq detalning kirishi uchun joy (tirkish) qoldirib payvandlanadi. Qalinligi 8 mm katta bo’lgan detallarni payvandlash uchun to’tashtiriladigan sirtlarida 55…70 0 li faskalar ochiladi darz joylari kengaytiriladi. Po’lat detallardagi darzlarni payvandlash oldidan darzning uchidagi diametri 3…5 mm li teshiklar parmalab ochiladi, shunda qo’shimcha darz ketishi oldi olinadi. Darzning ikkala tomoni V-simon shaklga keltiriladi. Payvandlash parlanmagan teshikdan boshlanadi. Qo’lda elektr yoyli payvandlashda diametri 4…5 mm li elektrodlar ishlatiladi, payvandlash toki 160…150 A, yoy kuchlanishi 22…26 V bo’ladi. Elektrod markasi (toifasi) payvandlanadigan detalning turiga va payvandlash sharoitlariga turli texnologik usullar va maxsus elektrodlar ishlatiladi. Cho’yan detallardagi darz va singan joylarni issiq va qarab maxsus ma‘lumotnomalardagi jadvaldan tanlab olinishi mumkin. Cho’yan detallarni payvandlash va suyuqlantirib qoplashda Cho’yanning ximiyaviy tarkibi va o’ziga xos fizik-ximiyaviy xususiyatlari katta qiyinchiliklar keltirib chikaradi. Detal tez soviganda u toblanib, darzlar paydo bo’ladi va ichki kuchlanishlari oshib ketishi mumkin. Bunday hollarni oldini olish uchun payvandlashning sovuq holatda payvandlash usuli qo’llaniladi. Issiq holatda detal payvandlanishdan oldin qizdiriladi, payvandlashdan keyin esa asta sovo’tiladi. Katta o’lchamli Cho’yan detallari payvandlash oldidan 600… 650oS gacha, kichik detallar 150…200oS gacha qizdiriladi, payvandlangandan keyin ular sekin sovo’tiladi. Cho’yan detallarni sovuqlayin payvandlashda ular oldindan qizdirilmaydi. Bu usulda Cho’yanning okarishiga, payvand chokning toblanishiga va ichki kuchlanishlarning paydo bo’lishiga yo’l qo’ymaydigan maxsus elektrodlardan

foydalaniladi. Sovuqlayin payvandlashda teskari ko’tbli o’zgarmas tok va diametri 3…4 mm bo’lgan elektrodlar tavsiya etiladi. Payvandlash tokining kuchi elektrod diametriga qarab quyidagi formuladan aniqlanadi: J = (25…30) d э , bu yorda J – payvandlash tokining kuchi, А ; d э - elektrod diametri, mm. Cho’yanni PANCH-11 va TSCH-3A nikeli asosidagi elektrodlar bilan payvandlab, yuqori mustaxkamlikni ta‘minlash mumkin.

Adabiyotlar: 1.Shoumarova M., Abdillayev T. Qishloq xo’jaligi mash i nalari. Toshkent, O’qituvchi 2002Y. 2.A.I. Komilov, Q.A. Sharipov, N.T. Umirov, I.M.Marupov, R.T. Rustamov Traktor va avtomobillar. Toshkent «Talkin» -2003.(lotin alifbosida) 3.F.B.Yevdokimov Umumiy elektrotexnika T.O’qituvchi.1995. 4.N.I.Vershagin i dr. Organizasiya i texnologaya mexanizirovannыx rabot v rastenivodstve, Ucheb, posb № IRPO; Izd.sentr «Akademiya», 2000 5.E.Oyxo’jayev, X.Qo’shnazarov «Qishloq xo’jalik ishlab chiqarishini mexanizasiyalash» Toshkent «Mehnat», 1988.

O'xshashlar

Transmissiya va yurish qismi detallarini, yerga ishlov berish va o’rim-yig’im mashinalari asosiy ishchi organlarni remont qilish

Payvandlash va suyuqlantirib qoplashning mexanizatsiyalashgan usullari

Detallarni bosim ostida payvandlab tiklash usullari. Detallarni galvanik usullar bilan tiklash

Detallarni ishlash imkoniyatini polimer materiallar ishlatib, qo’shimcha detal qo’yib va kovsharlab tiklash

Namunaviy birikmalar, detallarni va dvigatel detallarini remont qilish