Қишлоқ хужалигида баҳоларнинг шаклланиши ва баҳолар тизимини такомиллаштириш - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Қишлоқ хужалигида баҳоларнинг шаклланиши ва баҳолар тизимини такомиллаштириш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

115 KB

Ko'chirib olish

Қ ишлоқ хужалигида баҳоларнинг шаклланиши ва баҳолар тизимини такомиллаштириш Режа: 1. Баҳонинг иқтисодий моҳияти ва вазифалари 2. Қишлоқ хужалик маҳсулотларига баҳолар тизими 3. Бозор шароитида баҳолар шаклланишини такомиллаштириш

1. Баҳонинг иқтисодий моҳияти ва вазифалари Бозор шароитида баҳо алоҳида аҳамият касб этади. Чунки баҳо орқали товар, ишлаб чиқарувчидан истеъмолчига утади. Шунингдек хужалик ишлаб чиқариш ҳаражатларининг қопланиши ва фойда олиш баҳо орқали амалга ошади. Баҳо – товар қийматининг пулдаги ифодаси булиб, унинг динамикаси, нисбати ва узгаришлари асосида қиймат қонуни ётади. Қиймат қонуни баҳонинг товар қиймати атрофидаги ҳаракати қонуниятини аниқлайди. Рақобат шароитида, талаб ва таклиф асосида баҳо ва қиймат узгариб туради. Гоҳо баҳо қийматдан юқори булади ва аксинча. Икковининг тенг келиши эса мувозанат баҳосини юзага келтиради. Маҳсулотга қуйилган паст баҳо, одатда уни ишлаб чиқариш ҳаражатларининг пастлигидан келиб чиқади. Эркин рақобат шароитида баҳо меъёрий ҳаражатларга тенг булади. Классик иқтисодчиларнинг таъкидлашича, баҳо уртача ишлаб чиқариш ҳаражатлари билан аниқланади. Бундай таърифда баҳо маҳсулотга булган талабдан анча узоқлашади ва уртадаги боғлиқлик йуқолади. Ҳақиқатда эса маҳсулотга булган талабнинг ортиши ёки пасайиши мос равишда баҳони оширади ёки пасайтиради. Демак, баҳо ва талаб уртасида туғри пропорционал боғланиш мавжуд. Шунингдек, талаб уз навбатида маҳсулот таклифи билан ҳам боғланган. Бу боғлиқлик баҳони мувозанатлаштиради ва ишлаб чиқариш тармоқлари уртасида ресурсларни оқилона тақсимлашга олиб келади. Мувозанат баҳоси, худди талаб ва таклиф сингари бир қанча омилларга боғлиқ булади. Бозор бир хил товар ва хизматларга турли хил баҳо даражаларини урнатишни тавсия этади. Турли харидорлар томонидан сотиб олинадиган бир хил товарларга турли баҳоларнинг урнатилиши баҳонинг дискриминацияси дейилади. Демак, баҳонинг миқдори товар қийматига туғри пропорционал. Қиймат қонуни баҳо ҳаракати қонуни булгани билан ҳар доим ҳам ва ҳар қандай товар учун ҳам бир хил булавермайди. Баҳода фақат товар қиймати эмас, балки айирбошлаш шароитлари, талаб ва таклиф, баҳонинг давлат

томонидан тартибга солиниши (бошқарилиши) ишлаб чиқарувчи ва истеъмол уртасида қийматнинг тақсимланиши ҳам акс этади. Шунинг учун баҳо қийматнинг куриниш шакли сифатида намоён булади. Бозор иқтисодиёти шароитида қишлоқ хужалигида баҳо қуйидаги муҳим вазифаларни бажаради:  Баҳонинг ҳисоблаш ёки улчаш вазифаси. Иқтисодиётда баҳонинг турли тизимлари ёрдамида ялпи ва товар маҳсулот ишлаб чиқариш учун сарфланган моддий-пул харажатлари, соф даромад, фойда каби барча қиймат курсаткичлари режалаштирилади ва ҳисобга олинади;  Баҳонинг рағбатлантириш вазифаси. Ҳар бир хужаликнинг маҳсулот сотишдан оладиган даромади, энг аввало, товарнинг ишлаб чиқариш харажатларига ва баҳосига боғлиқ булади. Табиийки, маҳсулот баҳосининг кутарилиши шу маҳсулотни ишлаб чиқариш ҳажмини купайтиришга ундайди;  Баҳонинг тақсимот вазифаси. Товарлар баҳосининг узгариши моддий товарларни қайта тақсимлаш имконини беради. Бундан ташқари баҳо ёрдамида қушилган қийматни, соф даромадни ва ҳ.к.ларни тақсимлаш ва қайта тақсимлаш амалга оширилади, шунингдек кенгайтирилган такрор ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш сферасини молиялаштириш амалга оширилади;  Баҳонинг тартибга солиш (бошқариш) вазифаси. Баҳо орқали ишлаб чиқариш ва истеъмол, талаб ва таклифлар уртасида алоқа урнатилади. Меҳнат ва ишлаб чиқариш воситаларининг тармоқлар уртасида тақсимланиши ҳам баҳо орқали амалга ошади. 2. Қишлоқ хужалик маҳсулотларига баҳолар тизими Қишлоқ хужалигида бозор иқтисодиёти шароитида баҳонинг купгина т урлари қулланилади. Бу баҳолар тизими орқали товар ишлаб чиқарувчилар билан истеъмолчилар уртасида иқтисодий муносабатлар урнатилади. Ушбу баҳолар тизимига қуйидагиларни киритиш мумкин:

 эркин ёки шартномали;  тартибга солинадиган ёки бошқариладиган;  улгуржи;  чакана;  таққослама;  харид. Эркин баҳолар – бу бозорда, товарни сотишда ҳосил буладиган баҳо. Эркин баҳони шартномали баҳо ҳам дейиш мумкин. Чунки иккови ҳам уртада, яъни сотувчи билан харидор манфаатларини кузлаган ҳолда шаклланади. Бозорда эркин баҳонинг даражаси талаб ва таклиф қонунлари талабига асосан аниқланади. Лекин ҳозирги кунда бизда бу жараён жуда қийинчилик билан кечмоқда. Тартибга солинадиган ёки бошқариладиган баҳолар – бу баҳо даражаси, тартиби давлат томонидан тартибга солинадиган ёки бошқариладиган баҳодир. Бу баҳода давлат асосан асосий озиқ-овқат товарларини ва қишлоқ хужалик хом-ашёларини тартибга солади. Баҳоларни тартибга солишнинг асосий ус ули озиқ-овқат товарларига савдо қушимчаларининг аниқ миқдорини урнатиш ёки айрим маҳсулотларнинг чекланган рентабеллик даражасини аниқлаш ҳисобланади. Шунингдек, баҳони тартибга солиш алоҳида тармоқ ва ишлаб чиқаришга дотация бериш орқали ҳам амалга оширилади. Улгуржи баҳолар–бу маҳсулот тайёрловчи корхоналарнинг маҳсулотларини буюртмачи корхоналарга, шунингдек, товарларни улгуржи сотадиган ташкилотларга сотишда амалга ошириладиган баҳо. Бундан ташқари, улгуржи фирмаларнинг йирик партиядаги товрларни чакана савдо корхона ва ташкилотларига сотадиган баҳодир. Улгуржи баҳонинг шаклланиши ишлаб чиқариш ҳаражатлари ва маҳсулот бирлигига туғри келган коммерция ҳаражатлари миқдорини урнатади. Бозор иқтисодиёти шароитида улгуржи баҳоларни урнатишда тусқинлик қилувчи омил бу рақобатдир. Рақобат булмаган шароитда улгуржи

баҳоларнинг шаклланиши буйича вазифани маълум бир пайтда давлат бажариши керак. Бу энг аввало, энергия ресурсларига, транспорт хизматига ва алоқага таалуқлидир. Чакана баҳолар – бу баҳо товарлар чакана савдода сотилганда шаклланадиган баҳо. Бу баҳонинг асосида улгуржи баҳолар, шунингдек, корхона ва ташкилотларнинг товарларни чакана савдода сотиб олгандаги баҳолари ётади. Корхоналар чакана савдода улгуржи баҳоларга, муомала ҳаражатларини қоплашни ва маълум бир миқдорда фойда олишни таъминлайдиган савдо наценкаларини ёки накидкаларини қушадилар. Чакана савдо корхоналари савдо наценкалари миқдорини, айрим маҳаллий ҳокимият органлари томонидан алохида озиқ-овқат товарларига урнатиладагин савдо накидкаларидан ташқари узлари мустақил урнатадилар. Шундай савдо ннаценкаларининг чегараланган миқдори борки, уларни чакана савдо корхоналари узгартира олмайдилар. Савдо накидкаси таркибига қушилган киймат солиғи ва махсус солиқлар киритилади. Таққослама баҳолар – бу баҳо маҳсулот ҳажми, товарооборот, меҳнат унумдорлиги ва бошқа курсаткичлар динамикасини улчаш учун фойдаланилади. Таққослама баҳолар таққосланаётган қиймат курсаткичларнинг динамикасига баҳолар узгаришининг таъсирини камайтиради. Таққослама баҳоларни қуллаш, инфляция ва баҳоларнинг усиши шароитида ижтимоий ишлаб чиқаришни, савдони ривожлантириш, реал иш ҳақи, товарлар истеъмоли туғрисида аниқ тасаввурга эга булиш учун имкон беради. Харид баҳолар–бу баҳода давлат қишлоқ хужалик маҳсулотларини сотиб олади. Бу давлат буюртмаси шаклида амалга оширилади, масалан, пахта, ғалла, пилла ва ҳоказоларга. Бу баҳолар иқтисодий жиҳатдан асосланган булиши керак. Қишлоқ хужалик маҳсулотларига иқтисодий асосланган харид баҳолари деганда, давлат ва товар ишлаб чиқарувчилар манфаатларини уйғунлаштирадиган ва қишлоқ хужалиги ишлаб чиқариши иқтисодий самарадорлигини оширишга имкон берадиган баҳолар тушунилади.

Қишлоқ хужалик маҳсулотларига баҳоларнинг шаклланиш жараёни, тармоқнинг узига хос хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда, хусусиятларига эга булиб, у куп жиҳатдан табиий иқлим шароити таъсирини бошидан утказади. Бозор иқтисодиёти шароитида қишлоқ хужалигида мулк ва хужалик юритиш шаклларининг ривожланиш этапида ер унумдорлиги ва ҳайвонлар маҳсулдорлигида, ишлаб чиқариш ҳаражатларида тафовутлар сақланиб қолади. Бу тафовутлар бир томондан табиий шароитлардан ва иккинчи томондан, иқтисодий шароитлардан келиб чиқади. Шунинг учун қишлоқ хужалигида баҳоларнинг шаклланишида албатта юқоридаги иккита: табиий ва иқтисодий шароитларни ҳисобга олиш зарурияти келиб чиқади. Харид баҳоларни иқтисодий асосланган асосий принциплари )тамойиллари) қилиб қуйидагиларни курсатиш мумкин: 1.Маҳсулот ишлаб чиқариш ҳаражатларини қоплашни таъминлаш зарурияти. Давлат буюртмаси ҳисобига сотиладиган барча маҳсулот турлари баҳоси барча зоналарда меъёрдаги шароитда хужалик юритадиган барча қишлоқ хужалик товар ишлаб чиқарувчиларининг маҳсулот ишлаб чиқариш ҳаражтларини қоплаши зарур. Харид баҳолар энг аввало меҳнатга ҳақ тулаш буйича ҳаражатлари ва истеъмол қилинган ишлаб чиқариш ресурслари қийматини қоплаш имкониятини таъминлаши керак. 2.Кенгайтирилган такрор ишлаб чиқаришни ва иқтисодий рағбатлантиришни таъминлаш учун жамғарма яратиш зарурияти. Фақат ишлаб чиқариш ҳаражтларининг қопланиши ҳар қандай товар ишлаб чиқарувчи учун оддий такрор ишлаб чиқаришни таъминлайди. Шунинг учун харид баҳолари фақат ишлаб чиқариш ҳаражатларини қоплаш билан чекланмасдан, балки кенгайтирилган такрор ишлаб чиқаришни етарлифа фойда билан таъминлашлари ва қишлоқ хужалигида яратилган соф даромаднинг бир қисмини давлатнинг марказлашган фондига утказишда восита булиб хизмат қилиши керак. Унинг учун баҳолар маҳсулот таннархидан юқори ва бир вақтнинг узида маҳсулот қийматидан ошмаслиги керак. Агар баҳо маҳсулот таннархига тенг булса, у ҳолда товар ишлаб

чиқарувчи фойда олмайди, зарар ҳам курмайди. Яратилган соф даромаднинг ҳаммаси марказлашган давлат фондига утади. Ундай ҳолатда моддий рағбатлантириш қоидаси бузилади. Баҳо қийматга тенг булса, унда соф даромад фондга юборилмасдан, товар ишлаб чиқарувчида қолади. Баҳонинг асосида қиймат ётади, лекин уни аниқлаш ута мураккаб шунинг учун харид баҳоларини ҳисоблаш пайтида асос қилиб меъёрий (норматив) таннарх ва моддий рағбатлантириш ва кенгайтирилган такрор ишлаб чиқаришни таъминлайдиган фойданинг бир қисми қабул қилинади. 3.Баҳоларнинг зоналар буйича табақаланиши. Республикамизда қишлоқ хужалиги маҳсулотларини ишлаб чиқариш учун турли табиий иқлим шароитлари мавжуд. Бу эса маҳсулотни ишлаб чиқариш ҳаражатларининг нотекислигини келтириб чиқаради. Буни пахта, ғалла ва бошқа қишлоқ хужалик экинлари мисолида куриш мумкин. Шунинг учун ёмон табиий иқлим шароитидаги хоналарда анча юқори баҳо, яхши шароитдагиларда эса паст баҳо булиши керак. Баҳоларнинг зоналар буйича табақаланиши товар ишлаб чиқарувчилар уртасида даромадларни анча тенг, иқтисодий асосланган ҳолда тақсимланишини таъминлайди, уларнинг маҳсулот ишлаб чиқаришни купайтиришдаги моддий қизиқишини кучайтиради. Амалиётда ундан фойдаланиш талабга жавоб бермайди. 4.Маҳсулот сифатида қараб баҳоларнинг табақаланаши. Сифат товарнинг баҳосида албатта уз аксини топади. Шунинг учун сифати яхши булган товарлар тез харид қилинади. Давлат баҳо воситасида товар ишлаб чиқарувчиларни маҳсулот сифатини яхшилашга қизиқтиради. 5.Маҳсулотни сотиш муддатларига қараб баҳоларнинг табақаланиши. Эртаги сабзавот экинлари ва иссиқхоналардаги сабзавотлар ва кукатлар, кеч етиштириладиганларига нисбатан анча юқори баҳоларда сотилади. Бу анча қийин шароитда маҳсулот етиштирувчиларнинг қушимча ҳаражатларини қоплаш имкониятини беради. 6.Қишлоқ хужалиги ва саноат уртасида доимий равишда айирбошлаш амалга ошади. Маълумки, қишлоқ хужалиги товар ишлаб чиқарувчилари

маҳсулотларининг купгина қисмини давлат буюртмаси ҳисобга давлатга сотадилар, давлат (саноат) ҳам уз навбатида қишлоқ хужалигига машиналар, ускуналар, жиҳозлар, ёқилғи, электр энергияси, қурилиш ва таъмирлаш материаллари, минерал уғитлар сотади. Буларнинг қиймати қишлоқ хужалиги маҳсулотлари таннархига қисман ёки тулиқ қушилади. Бу эса, яъни қишлоқ хужалигида қулланиладиган саноат товарларининг қиймати қишлоқ хужалиги маҳсулотлари ишлаб чиқариш учун қилинадиган ҳаражатларни қисқартиради ёки оширади. Агар саноат товарларининг баҳоси уларнинг қийматидан юқори булиб, қишлоқ хужалигида харид баҳолари ҳақиқий ишлаб чиқариш ҳаражатларидан паст булса ёки тенг булса, унда ноэквивалент айирбошлаш содир булади, яъни қишлоқ хужалиги товар ишлаб чиқарувчилар узлари яратган қийматнинг бир қисмини саноатга бериб юборадилар. Агар аксинча, харид баҳолари қишлоқ хужалик маҳсулотлари ишлаб чиқаришнинг ҳақиқий ҳаражатларидан анча юқори булиб, саноат товарлари баҳоси уларнинг ишлаб чиқариш ҳаражатларини қопламаса ёки тенг булса, унда яна ноэквивалент айирбошлаш содир булади. Фақат қатъий тартиб қишлоқ хужалик маҳсулотларини саноат товарларига эквивалент айирбошлашгина, яъни саноатдаги меҳнат миқдорига қишлоқ хужалиги маҳсулотларига сарфланадиган меҳнат миқдори тенг булгандагина, саноат ва қишлоқ хужалигини пропорции онал ривожлантиришни таъминлаш имконияти булади. 7.Харид баҳоларнинг барқарорлиги ва ҳаракатчанлиги. Қишлоқ хужалиги маҳсулотларининг харид баҳолари нисбатан барқарор булиши керак, яъни маълум бир давр мобайнида узгармайдиган булиши керак. Барқарор баҳолар товар ишлаб чиқарувчиларда сотилган маҳсулот учун маълум бир миқдорда пул даромадини олишга ишонч пайдо қилади. Харид баҳоларининг узоқ муддатда барқарор булиб туриши ҳам баъзи об-ҳаво ноқулай келган йилларда ижобий ҳисобланмайди, чунки маҳсулот сотиш ҳажмининг камайиши барқарор баҳоларда даромаднинг камайишига ва товар

ишлаб чиқарувчиларнинг иқтисодий ҳолатининг барқарорликдан чиқишига олиб келади. Харид баҳоларнинг ҳаракатчанлиги уларнинг маҳсулотни ишлаб чиқариш учун сарфланадиган ижтимоий зарурий ҳаражатлари узгаришини билдиради. 8.Мамалкат ичида бозор конъюктурас ини ва жаҳон баҳоси даражасини ҳисобга олиш. Иқтисодий асосланган ҳарид баҳолариқишлоқ хужалиги маҳсулотлари таклифини, унга булган талаб ҳолатини, мос равишда ички бозордаги шаклланадиган баҳолар даражасини ҳисобга олиши керак. Бошқа томондан, харид баҳоларининг миқдори даражасига мос келиши ёки унга яқинлашиши керак. Айнан қишлоқ хужалик маҳсулотларига аҳон баҳоси даражаси ҳозирги даврда ҳаражатлар ва самарадорликнинг, маҳсулот сифатининг ижтимоий зарурий даражасига ҳаққоний улчов булиши мумкин жадвал Узбекистон Республикаси қишлоқ ва сув хужалиги вазирлиги корхоналарида сотилган асосий маҳсулотларнинг уртача баҳолари, ц/сум Маҳсулот турлари 1999 йил 2000 йил 2000 йилда 1999 йилга нисбата сум % 1. Буғдой 2106 2845 735 135,1 2. Пахта хом-ашёси 3540 5672 2132 160,2 3. Тамаки барги 16632 44059 27427 264,9 4. Картошка 2908 4086 1176 140,5 5. Очиқ майдон сабзавотлари 874 1591 717 182,0 6. Қовун ва тарвуз 536 884 346 165,7 7. Уруғли ва данакли мевалар 1545 2649 1104 171,5 8. Узум 2196 2598 402 118,4 9. Сут 2692 4801 2109 178,3 10. Мол гушти (тирик вазнда) 14560 25765 11205 177,0 11. Қоракул тери (дона) 1115 1900 785 170,4 12. Ҳар хил жун 4593 10759 6166 234,2 13. Тухум (10 дона) 2185 311 93 142,7 14. Пилла 20860 32300 11440 154,8 Жадвал маълумотларини таҳлил этиш курсатадики, 2000 йилда 1999 йилга нисбатан 1 ц. Буғдойнинг уртача баҳоси 35,1 фоизга, пахта хом-

ашёсининг баҳосининг 60,2 фоизга, тамаки баргининг баҳосининг 64,9 фоизга, сутнинг баҳоси 78,3 фоизга, 1 дона қоракул терининг баҳоси 70,4 фоизга, 10 дона тухумнинг баҳоси 42,7 фоизга, пилланинг баҳоси 54,8 фоизга ошган. Демак, 2000 йилда 1999 йилга нисбатан маҳсулотларнинг ўртача сотиш баҳолари кескин кўтарилган. Аммо қишлоқ хўжалик корхоналари маҳсулотларининг ўртача сотиш баҳолари эркин ички ва жаҳон бозори баҳоларига нисбатан анчагина пастдир. Бу ҳолат айниқса, давлат буюртмаси асосида сотиладиган пахта хом-ашёси ва ғалла маҳсулотларига тааллуқлидир. Масалан, корхоналар пахта хом-ашёси сотишдан 1999 йилда 8,7%, 2000 йилда 17,8% зарур курган. Мос равишда сут сотишдан 29,1 ва 25,0%, пилладан 18,6 ва 15,5% зарар курилган. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларига гарантияланган баҳолар маҳсулотларни давлат фондига сотиб олганда қўлланилади. Булардан ташқари бозор иқтисодиётида қуйидаги баҳолар ҳам кенг қўлланилади:  Жаҳон  Базис  Маълумот  Трансферт  Гаров Жаҳон баҳолари -товарларни импорт ёки экспорт шароитида сотиш учун фойдаланилади. Улар жаҳонда етакчи товар ишлаб чиқарувчилар ва маҳсулот етказиб берувчилар баҳосига қараб аниқланади. Базис - олдиндан тузилган битимларда бошланғич сифатида қўлланилади ва қўшимча ҳамда олиб ташлашлар ёрдамида тузатишлар киритилиши мумкин. Маълумот – ўтган давр учун ҳақиқатда тузилган битимлар бўйича ёки шу маҳсулотни бошқа етказиб берувчилар бўйича баҳо даражасини акс эттиради.

Трансферт – бу турли хил баҳолар бўлиб, у халқаро бирлашмалар, фирмалар, компаниялар ва трансмиллий компаниялар доирасида товар ва хизматларни етказиб бериш учун ҳисоб-китобларда қўлланилади. Гаров - маҳсулотлар гаровга сотиб олинганда қўйиладиган баҳолар. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг хусусиятларидан келиб чиқиб шуни таъкидлаш лозимки, айрим деҳқончилик маҳсулотлари турли даврларда маълум бир талаб ва талаб асосида сотилиб, унинг баҳосида кескин тафовутлар пайдо бўлади. Бу эса баҳонинг мавсумий харажатидир. Айрим маҳсулотлар ҳам ишлаб чиқарилган пайтда ҳам маълум бир давр сақланиб, кейин сотилади. Шунга қараб, уларнинг баҳоси кўтарилиб ёки пасайиб туради. Қишлоқ хўжалигида баҳоларининг тебраниб туриши бозор конъюктурасидан келиб чиқади. Бу эса табиий шароитга боғлиқ. 3. Бозор шароитида баҳолар шаклланишини такомиллаштириш Давлатнинг агросаноат комплексини ривожлантиришга қаратилган баҳо ва молия-кредит сиёсати энг аввало қуйидаги муҳим масалаларни ҳал қилишга қаратилган бўлиши керак:  мамлакат озиқ-овқат маҳсулотлари билан ўз- ўзини таъминлашни рағбатлантириш ва озиқ-овқат хавфсизлигига эришиш;  саноат ва қишлоқ хўжалиги ўртасида эквивалент муносабатларга эришиш;  қишлоқ хўжалигига агосаноат комплекси бирлиги ва унинг сфералари монополиясининг салбий таъсирини пасайтириш;  қишлоқ товар ишлаб чиқарувчиларини кенгайтирилган такрор ишлаб чиқаришни таъминлайдиган даражада даромадга эга бўлишини қўллаб қувватлаш;

 ишлаб чиқариш самарадорлигини ўстиришда, меҳнат унумдорлигини оширишда, фан-техника тараққиёти ютуқларидан фойдаланишга кўмаклашиш;  мамлакат ичида ягона иқтисодий маконни вужудга келтириш, яқин ва узоқ хориж бозорларига чиқиш. Баҳо ва молия-кредит механизмлари ўртасида мустаҳкам алоқадорлик зарур бўлиб, уларнинг қўшилиб кетиши қишлоқ хўжалик товар ишлаб чиқарувчиларини меъёрдаги жорий фаолият ва кенгайтирилган такрор ишлаб чиқариш учун зарур даромадлар билан таъминлаши мумкин. Бозор иқтисодиётида баҳо муносабатлари қуйидаги тамойилларга асосланиши мумкин: - эркин баҳоларнинг давлат бошқарадиган баҳолар билан қўшилиб кетиши; - талаб ва таклиф таъсири остида мувозанат баҳосининг вужудга келиши; - қишлок хўжалиги маҳсулотлари баҳосининг ва қишлоқ хўжалигига етказиб бериладиган саноат маҳсулотлари баҳоси билан эквивалентлигини таъминлаш; - таклиф баҳосини ҳисоблашда меъёрий усуллардан фойдаланиш; - товар ишлаб чиқарувчиларни кенгайтирилган такрор ишлаб чиқаришни амалга ошириш учун етарли даражада даромад билан таъминлаш; - қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариш харажатларини қисқартириш ва унинг самарадорлигини ошириш; - маҳсулот сифатига ва уни сотиш муддатларига қараб баҳоларни табақалантириш; - қишлоқ хўжалигида фан-техника тараққиётини рағбатлантириш; - молия-кредит муносабатлари ва баҳолашнинг алоқадорлигини оптималлаштириш. Бозор иқтисодиётининг асосий тамойилларидан бири мувозанат баҳосининг вужудга келишидир. Унинг даражаси ҳар бир товар учун талаб ва

таклиф тенг келганда, мос келганда аниқланади. Ана шу мос келган пайтда баҳо бир вақтнинг ўзида маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ижтимоий зарурий харажатларини акс эттиради. Лекин амалиётда ҳар доим ҳам бундай бўлавермайди. Бу ўзаро алоқадор бир қанча омилларга боғлиқ: монополиянинг мавжудлиги ва соф рақобатнинг йўқлиги, инфляциянинг таъсири ва бошқалар. Қишлоқ хўжалигида, шунингдек, рента омилларининг ва асосий турдаги қишлоқ хўжалик маҳсулотларига нисбатан паст эластик талабнинг ҳаракат қилиши мувозанат баҳоларининг ҳаракат доирасини қисиб қўяди. Қишлоқ хўжалигида баҳоларнинг эркин вужудга келиши бошқа тармоқларга қараганда чегараланган, шунинг учун уларга нисбатан бу ерда давлатнинг бошқарувчи(тартибга солувчи)лик роли анча каттароқ бўлиши керак. Стихияли бозор асосида тармоқлар қўшимча маҳсулотларнинг баҳо орқали қайта тақсимланиши баъзи тармоқларда, турғунлик ҳолатларини ва бошқаларни келтириб чиқариб, меъёрий такрор ишлаб чиқариш асосини бузади. Баҳо муносабатларини бутун такрор ишлаб чиқариш жараёнида, маҳсулот ишлаб чиқариш учун зарур бўлган моддий-техникавий ресурсларни сотиб олишдан бошлаб то уни пировард сотишгача бўлган жараёнида қараб чиқиш керак бўлади. Бутун жараён давомида даромадларни қайта тақсимлаш содир бўлади. Пировард маҳсулотни яратишда қатнашувчилар ўртасида баҳо таркибидаги харажатлар ва фойданинг салмоғи ўртасида тескари боғлиқлик кучаяди. Бу асосан қишлоқ хўжалигига тегишли бўлиб, бу тармоқда харажатлар юқори салмоққа эга, жами фойда эса нисбатан оз салмоқни ташкил этади. Амалиётда бозор шароитида товар ва хизматларга баҳо шаклланишининг бир қанча усуллари мавжуд. 1. Ўртача харажатлар даражаси қўшилган фойда бўйича баҳоларни ўрнатиш. Бу усул маҳсулот таннархига бир хил қўшимча ҳисоблашдан иборат

1. Зарарсизликни таъминлаш ва мақсадли фойда олиш. Бу усул умумий харажатларни ва турли даражадаги сотиш ҳажмидан кутилаётган тушумни таққослашга асосланади. 2. Маҳсулотнинг реал қийматидан келиб чиқиб баҳоларни ўрнатиш. Бу усул маҳсулотга қўйилган баҳонинг аниқ миқдорига харидорларнинг таъсирланишига таянади. Ўртача жорий баҳолар даражаси асосида баҳоларни ўрнатиш. Товар ишлаб чиқарувчи асос қилиб рақобатчилар баҳосини қабул қилади ва ўзининг харажатларига ва маҳсулотга бўлган талабга эътибор қилмайди.

Адабиётлар руйхати: 1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. (Асосий қонун) Тошкент «Узбекистон» 1992 йил. 2.Каримов И.А. «Ўзбекистон келажаги буюк давлат», Т. Ўзбекистон 1992 йил 3.Каримов И.А. «Ўзбекистон иқтисодий сиёсатнинг устивор йўна- лишлари» Т. Ўзбекистон 1993 йил 4.Каримов И.А. «Ўзбекистон бозор иқтисодиётига ўтишнинг ўзига хос йўли», Т. Ўзбекистон 1993 йил 5.Каримов И.А. «Деҳқончилик тараққиёти – фаровонлик манбаи», Т. Ўзбекистон 1994 йил 6.Каримов И.А. «Ўзбекистон ХХ I асрга интилмокда», Т. Ўзбекистон 1994 йил 7.Каримов И.А. «Ўзбекистон иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштириш йўлида», Т. Ўзбекистон 1995 йил 8.Каримов И.А. «Ўзбекистон ХХ I аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари, тараққиёт кафолатлари», Т. Ўзбекистон 1997 йил. 9.Каримов И.А. «Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир» (Олий Мажлис Қонунчилик Патаси ва Сенатни ҚУшма мажлисидаги маърузаси.). тошкент «Узбекистон» 2005 йил. 10.Ўзбекистон Республикаси Қонуни. «Мулкчилик тўғрисида», «Адолат» 1991 йил

O'xshashlar

Инфратузилма хизматлари ва уни такомиллаштириш

Сув хужалигида мутахассислар, мехнат унумдорлиги ва иш хаки

Сервис тизимини синфланиш ва асосий кўрсатгичлари

Агросаноат мажмуи ва унинг ривожланиши

Махсулот сотишни асосий йуналишлари ва уларни такомиллаштириш