Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ташкилий иқтисодий ва ҳуқуқий асослари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

140.5 KB

Ko'chirib olish

Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ташкилий иқтисодий ва ҳуқуқий асослари Режа: 1. Қишлоқ хўжалигида мулкчилик муносабатлари ва корхоналарнинг шакллари. 2. Деҳқон хўжалигининг ташкилий-иқтисодий ва ҳуқуқий асослари. 4. Фермер хўжалигини ташкил этиш тамойиллари ва тартиби. 5. Аграр иқтисодиётни модернизациялаш шароитида фермер хўжалигининг ташкилий-иқтисодий асосларини такомиллаштириш. 6. Ширкат хўжалигининг ташкилий-иқтисодий ва ҳуқуқий асослари .

Қишлоқ хўжалигида мулкчилик муносабатлари ва корхоналарнинг шакллари Қишлоқ хўжалигида мулк шаклларини қуйидаги гуруҳларга бўлиш мумкин: - хусусий мулк эгалиги (деҳқон хўжаликлари, фермер хўжаликлари мулки); - жамоа (ширкат) мулки (қишлоқ хўжалиги кооперативлари (ширкат хўжаликлари) мулки); - давлат мулки (давлат хўжаликларига, илмий-ишлаб чиқариш бирлашмаларига фойдаланишга берилган давлат мулки); - аралаш мулк (қўшма корхоналар мулки). Ўзбекистон Республикасининг амалдаги қонунчилигига кўра, қишлоқ хўжалигида тадбиркорлик фаолияти билан жисмоний ёки юридик шахс сифатида шуғулланиш мумкин. Ўзбекистон Республикасининг “Фуқаролик Кодекси” га мувофиқ фуқаролар (жисмоний шахслар) деганда республикамизнинг фуқаролари, бошқа давлатларнинг фуқаролари, шунингдек, фуқаролиги бўлмаган шахслар тушунилади. Фуқаро (жисмоний шахс) якка тадбиркор сифатида давлат рўйхатидан ўтказилган пайтдан бошлаб тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланишга ҳақлидир. Қишлоқ хўжалиги корхоналарида банд бўлган ходимларнинг ўртача йиллик сонига кўра уларни кичик тадбиркорлик субъектлари ва йирик корхоналарга бўлиш мумкин. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2003 йил 30 августдаги “Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1998 йил 9 апрелдаги хусусий тадбиркорлик, кичик ва ўрта бизнесни ривожлантиришни янада рағбатлантириш чора-тадбирлари тўғрисидаги Фармонига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ҳақида”ги ПФ-3305-сонли Фармонига мувофиқ 2004 йилнинг 1 январидан қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштиришда: - деҳқон хўжаликлари – якка тадбиркорлик сифатида;

- банд бўлган ходимларнинг ўртача йиллик сони 20 кишидан ошмаган фермер хўжаликлари – микрофирмалар сифатида; - банд бўлган ходимларнинг ўртача йиллик сони 50 киши дан ошмаган фермер хўжаликлари – кичик корхоналар сифатида кичик тад биркорлик (бизнес) субъектлари тоифасига киритилди. Қишлоқ хўжалигида ҳозирги вақтда амалда бўлган мулк муносабатларига кўра, корхоналарнинг қуйидаги турлари мавжуд:  давлат корхоналари;  кооператив (ширкат) хўжаликлари;  фермер хўжаликлари;  деҳқон хўжаликлари;  қўшма корхоналар ва бошқа турдаги корхоналар. Деҳ қ он хўжалигининг ташкилий-иқтисодий ва ҳуқуқий асослари Деҳқон хўжалиги ички истеъмол ва майда товар қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштириш билан боғлиқ кичик тадбиркорлик фаолияти жумласига киради. Ўзбекистон Республикасининг 1998 йил 30 апрелда қабул қилинган “Деҳқон хўжалиги тўғрисида”ги қонунининг 1-моддасида деҳқон хўжалигига қуйидагича таъриф берилган: “Деҳқон хўжалиги оилавий майда товар хўжалиги бўлиб, оила аъзоларининг шахсий меҳнати асосида, мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш учун оила бошлиғига берилган томорқа ер участкасида қишлоқ хўжалиги маҳсулоти етиштиради ва реализация қилади”. Деҳқон хўжалиги ташкилий-иқтисодий ва ҳуқуқий жиҳатдан ўзига хос хусусиятларга эга (3-чизма).

1. Ижтимоий- психологик жиҳатдан Жамиятнинг бошлағич бўғини - оила ва унга хос бўлган қадриятларга ҳамда шахсий манфаатдорлик, хусусий ташаббускорлик ва тадбиркорлик эркинлигига таянувчи аҳолининг ижтимоий қатлами. 2 2. Ташкилий-ҳуқуқий жиҳатдан Аъзоларнинг истагига кўра: - юридик шахс мақомида; - юридик шахс ташкил этмаган ҳолда фаолият юритувчи кичик тадбиркорлик шаклларидан бири 3 3. Меҳнат муносабат- лари жиҳатидан Оиланинг шахсий меҳнатига таянади, ёлланма меҳнатдан доимий фойдаланиши мумкин эмас. 4 4. Ишлаб чиқариш йўналиши жиҳатидан Оиланинг ички истеъмоли ва қисман бозорга мўлжалланган оилавий майда товар хўжалиги. 5 5. Мулкий муносабатлар жиҳатидан - ишлаб чиқариш воситаларига хусусий мулкчилик; - ер майдони мерос қилиб қолдириш ҳуқуқи билан умрбод эгалик қилишга берилади. 6 6. Хўжалик юритиш учун ажратиладиган ер майдони ҳажми жиҳатидан Ер майдонининг юқори чегараси: - суғориладиган ерларда 0,35 гектаргача; - суғорилмайдиган (лалми) ерларда 0,5 гектаргача; - чўл ва саҳро минтақасида суғорилмайдиган ерларда 1 гектаргача. 3-чизма. Деҳқон хўжалигининг хусусиятлари Ҳуқуқий шахс мақомига эга бўлган деҳқон хўжаликлари туман ҳокимлигида давлат рўйхатидан ўтадилар. Бунинг учун улар туман ҳокимлиги қошидаги Инспекцияга қуйидаги хужжатларни тақдим этиши лозим: 1. Ариза

2. Қишлоқ хўжалиги корхонаси бошқарув органининг деҳқон хўжалигини ташкил этиш тўғрисидаги қарори. 3. Нотариал тасдиқланган Уставнинг иккита асл нусхаси. 4. Ваколатли шаҳар (туман) ҳокимияти органлари томонидан берилган хўжалик номини тасдиқловчи ҳужжат. 5. Ҳокимият қарори билан ташкил этилган танлов комиссиясининг ер участкаси бериш ҳақидаги қарори. 6. Муҳр ва штампнинг уч нусхадаги эскизи. 7. Ҳуқуқий шахс мақомига эга бўлмаган деҳқон хўжалигини давлат рўйхатидан ўтказиш учун бериладиган аризага қуйидагилар илова қилинади: 8. Қишлоқ хўжалиги корхонаси бошқарув органи ёки иш берувчиси (маъмурияти)нинг деҳқон хўжалигини ташкил этиш тўғрисидаги қарори. 9. Паспорт нусхаси. Туман ҳокимлигининг деҳқон хўжалигини давлат рўйхатига олиш тўғрисидаги қарори ёки рўйхатдан ўтказишни рад этиш тўғрисидаги қарори ариза берилган кундан бошлаб 7 (етти) иш кунида, туман ҳокимлигининг деҳқон хўжалигини давлат рўйхатига олиш тўғрисидаги қарори билан бир пайтда қабул қилинади. Шундан сўнг туман ҳокимлиги янги ташкил этилган деҳқон хўжалигига «Давлат рўйхатидан ўтказилганлиги тўғрисида»ги гувоҳнома ва туман ҳокимияти муҳри билан тасдиқланган «рўйхатга олинган» белгисига эга таъсис хужжатларини ҳамда муҳр ва штамп тайёрлашга рухсатномани топширади. Ушбу тартиб ҳуқуқий шахс мақомида ташкил этиладиган деҳқон хўжаликларига тааллуқлидир. Деҳқон хўжалиги белгиланган тартибда давлат руйхатига олинган пайтдан эътиборан ташкил этилган деб ҳисобланади. Деҳқон хўжалигига мерос қилиб қолдириладиган, умрбод эгалик қилишга берилган томорқа ер участкалари хусусийлаштирилиши ва олди-сотди, гаров, ҳадя, айрибошлаш объекти бўлиши мумкин эмас. Деҳқон хўжалиги бошлиғи вафот этган тақдирда, томорқа ер участкасига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқи шу хўжалик аъзоларининг ўзаро келишуви

асосида, деҳқон хўжалиги фаолиятини давом эттириш истагида бўлган хўжалик аъзоларидан бирига мерос бўйича ўтади. Деҳқон хўжалигининг фаолияти хўжалик аъзоларининг шахсий меҳнатига асосланади. Деҳқон хўжалигидаги муайян ишни бажаришга бошқа шахслар меҳнат шартномаси асосида вақтинча жалб этилиши мумкин. Дехқон хўжалиги қуйидаги ҳолатларда тугатилади: - хўжалик фаолиятини давом эттириш истагида бўлган биронта ҳам хўжалик аъзоси қолмаганда; - томорқа ер участкасига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқидан ихтиёрий воз кечилганда; - деҳқон хўжалиги аъзоларининг қарорига биноан; - қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа ҳолларда суднинг қарорига биноан. Фермер хўжалигининг ташкилий-иқтисодий ва ҳуқуқий асослари Кейинги йилларда қишлоқ хўжалигида тез суръатлар билан ривожланаётган тадбиркорлик шаклларидан бири фермер хўжаликларидир. Ўзбекистон Республикасининг 2004 йил 29 августда қабул қилинган “Фермер хўжалиги тўғрисида”ги қонунининг 1-бандида “ Фермер хўжалиги ўзига узоқ муддатли ижарага берилган ер участкаларидан фойдаланган ҳолда товар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқориши билан шуғулланувчи фермер хўжалиги аъзоларининг биргаликдаги фаолиятига асосланган, юридик шахс ҳуқуқларига эга мустақил хўжалик юритиш субъектидир”, - деб белгилаб берилган. 1 Ижтимоий- психологик жиҳатдан Жамиятнинг бошланғич бўғини - оила ва унга хос бўлган ахлоқий-тарбиявий қадриятларга ҳамда шахсий манфаатдорлик, хусусий ташаббускорлик ва тадбиркорлик эркинлигига таянувчи аҳолининг

ижтимоий қатлами. 2 2. Ташкилий-ҳуқуқий жиҳатдан Юридик шахс мақомига (ўз баланси, ҳисоб рақами, муҳри ва бошқалар) эга бўлиши шарт 3 3 Меҳнат муносабатлари жиҳатидан Хўжаликда аъзолар меҳнати билан биргаликда ёлланма меҳнатдан фойдаланиш мумкин. 4 4 Ишлаб чиқариш йўналиши жиҳатидан Ишлаб чиқариш қисман ички истеъмолга ва асосан бозорга йўналтирилган товар хўжалиги. 4 5 Мулкий муносабатлар жиҳатидан - ишлаб чиқариш воситаларига хусусий мулкчилик; -ер майдони узоқ муддатли ижарага (энг камида 30 йилдан узоғи билан 50 йилгача) берилади, ижара муддатида ижара ҳуқуқини мерос қилиб қолдириш мумкин. 4-чизма. Фермер хўжалигининг хусусиятлари Фермер хўжалиги уни тузаётган аъзолар хоҳишига кўра, ихтиёрий ташкил этилиб, ўз ишлаб чиқаришини белгиланган қонунчилик доирасида юқори фойда олишни кўзлаб ташкил этади. Фермер хўжалиги туман (шаҳар) ҳокимлигида давлат рўйхатидан ўтказилган пайтдан бошлаб юридик шахс мақомини олади ва ўз номидан шартномалар тузиш, мулкий ва мулкий тусда бўлмаган ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга бўлиш, шунингдек, банк муассасасида ҳисоб рақами очиш, муҳр, штамп ва бошқа реквизитларга эга бўлиш ҳуқуқини олади, судда даъвогар ва жавобгар бўлиши мумкин. Фермер хўжалиги ўзига қарашли хўжалик иморатлари, қишлоқ хўжалиги экинзорлари ва кўчатзорлари, дов-дарахтлар, маҳсулдор чорва моллари, паррандалар, қишлоқ хўжалиги техникаси, инвентарь, асбоб-ускуналар, транспорт воситалари, пул маблағлари, интеллектуал мулк объектлари, шунингдек, фермер хўжалиги балансида бўлган бошқа мол-мулкнинг, ишлаб

чиқариш фаолияти натижасида етиштирилган маҳсулотнинг, олинган даромад (фойда)нинг ва қонунда тақиқланмаган асосларда олинган бошқа мол-мулкнинг эгаси ҳисобланади. Фермер хўжалигини юритиш учун ер участкалари танлов асосида ижарага берилади. Ижара муддати қонунга мувофиқ камида 30 ва кўпи билан 50 йил қилиб белгиланган. Ер участкасининг ижара муддати тамом бўлгандан кейин фермер хўжалиги ижара шартномасини янги муддатта узайтириш (муддатини чўзиш) ҳуқуқига эгадир. Фермер хўжалиги раҳбари вафот этган тақдирда, ер участкасига ижара ҳуқуқи ва ижара шартномасини янги муддатта узайтириш (муддатини чўзиш) ҳуқуқи қонун ҳужжатларига мувофиқ мерос бўйича ўтади. Фермер хўжалигига берилган ер участкаси хусусийлаштирилиши, олди- сотди, ҳадя, айирбошлаш, гаров объекти бўлиши, шунингдек, иккиламчи ижарага берилиши мумкин эмас. Фермер хўжалигига берилган ер участкасидан фойдаланганлик учун тўланадиган ҳақ ягона ер солиғи тариқасида ундирилади. Фермер хўжалигининг фаолияти фермернинг ва меҳнат шартномаси бўйича унда ишловчи шахсларнинг шахсий меҳнатига асосланади. Фермер хўжалигида меҳнат шартномаси асосида ишлаётган шахсларнинг меҳнат фаолияти ҳисобини юритиш фермер хўжалиги раҳбари томонидан ташкил этилади. Фермер хўжалигининг ишлаб чиқариш ва бошқа фаолияти натижасида олинган даромад (фойда) солиқлар, йиғимлар ҳамда бошқа мажбурий тўловлар тўлангандан кейин бутунлай фермер хўжалигининг ихтиёрига ўтади. Фермер хўжалиги қуйидаги ҳолларда тугатилади:

- ер участкасини ижарага олиш ҳуқуқидан ихтиёрий равишда воз кечилганда, хўжалик фаолиятини давом эттириш истагида бўлган меросхўр бўлмаганда; - фермер хўжалиги кредиторлик қарзларини тўлашга ноқобиллиги туфайли банкрот деб эълон қилинганда; - ер участкасини давлат эҳтиёжлари ва бошқа жамоат эҳтиёжлари учун олиб қўйиш зарур бўлганда; - ер тўғрисидаги қонунлар фермер хўжалиги томонидан бузилганлиги оқибатида ер участкасининг ижара шартномаси белгиланган тартибда бекор қилинганда; - давлат эҳтиёжлари учун контрактация шартномасида назарда тутилмаган экинлар экилганда; - фермер хўжалиги раҳбари (фермер) нинг қарорига биноан; - қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳолларда суднинг қарорига биноан. Фермер хўжали г ини ташкил этиш тамойиллари ва тартиби Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2003 йил 24 мартдаги “Қишлоқ хўжалигида ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг энг муҳим йўналишлари тўғрисида”ги фармонида фермер хўжаликларини шакллантиришнинг қуйидаги тамойиллари белгилаб берилган: - фермер хўжаликлари қоида тариқасида, тугатиладиган, зарар билан ишлаётган, паст рентабелли ва истиқболсиз ширкатлар негизида барпо этилади; - фермер хўжалиги юридик шахс сифатида, асосан хусусий корхона шаклида, кейинчалик улар турли шаклдаги кооперацияларга бирлашиш ҳуқуқи билан барпо қилинади;

- ер майдонлари фермерларга танлов асосида эллик йилгача узоқ муддатли асосда, ижара муддати давомида мерос қилиб қолдириш ҳуқуқи билан ижарага фойдаланиш учун берилади; - фермер хўжаликларига бериладиган ер майдонлари бўйича узоқ муддатли ижара шартномаси тўғридан-тўғри туман ҳокимлари билан тузилади. Фермер хўжалигини давлат рўйхатига олиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йил 20 августдаги “Тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш учун рўйхатдан ўтказиш тартиботлари тизимини тубдан такомиллаштириш тўғрисида”ги 357- қарори ва шу қарор билан тасдиқланган “Тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказиш, ҳисобга қўйиш ва рухсат берувчи ҳужжатларни расмийлаштириш тартиби тўғрисида Низом”га мувофиқ амалга оширилади. Низомга мувофиқ фермер хўжалигини юридик шахс сифатида рўйхатдан ўтказиш учун рўйхатдан ўтказувчи органга (шахсан келиб ёки почта орқали) ариза тақдим этилади. Давлат рўйхатидан ўтказиш тўғрисидаги аризага: Давлат тилидаги таъсис ҳужжатларининг белгиланган тартибда нотариал тасдиқланган икки асл нусхаси, бунда юридик шахс бўлган фермер хўжаликлари учун - фақат устав). 2. Давлат божининг ёки рўйхатдан ўтказиш йиғимининг белгиланган миқдори тўланганлиги ҳақидаги банк тўлов ҳужжати. Бир хил ёки адаштириш даражасида ўхшаш бўлган фирма номи мавжуд эмаслиги ҳақидаги маълумотноманинг асл нусхаси. Уч нусхада муҳр ва штамп эскизлари. 4. Туман ҳокимининг ер участкаси ажратиб бериш тўғрисидаги қарори нусхаси тақдим этилади. Фермер хўжалигини давлат рўйхатига олиш фермер хўжалигини доимий яшаш жойидаги туман ҳокимлиги томонидан, қонун ҳужжатларида назарда тутилган зарур ҳужжатлар билан биргаликда ариза берилган пайтдан эътиборан уч кун ичида амалга оширилади. Фермер хўжалигига давлат

рўйхатидан ўтказилганлик тўғрисидаги белгиланган намунадаги гувоҳнома берилади. Рўйхатдан ўтказувчи орган томонидан фермер хўжалигини давлат рўйхатидан ўтказилганлиги ҳақидаги маълумотларни юридик шахсларнинг давлат реестрига киритади. Рўйхатдан ўтказувчи органлар давлат рўйхатидан ўтказилган кундан бошлаб бир кун мобайнида фермер хўжалиги ҳақидаги давлат реестридан олинган маълумотларни тадбиркорлик субъекти жойлашган жойдаги статистика, солиқ органлари ҳамда муҳр ва штамп эскизларини уч нусхада илова қилган ҳолда ички ишлар органларига тақдим этади. Маълумотлар олингач икки кун муддатда: - солиқ органлари - фермер хўжалигини, шу жумладан бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига, иш билан таъминлаш жамғармаси ва йўл жамғармасига (тегишли жамғармаларга бадал тўловчилар ҳисобланган субъектлар учун) суғурта бадаллари тўловчи сифатида (юридик шахс бўлмасдан ташкил этилган деҳқон хўжаликларидан ташқари) ҳисобга қўяди, уларга солиқ тўловчининг идентификация рақамини беради ва уни статистика ва рўйхатдан ўтказувчи органларга расман маълум қилади; - статистика органлари - юридик шахсни корхоналар ва ташкилотларнинг Ягона давлат регистрига киритади, рўйхатдан ўтказиш картасини тўлдиради ҳамда рўйхатдан ўтказувчи ва солиқ органларига тадбиркорлик субъектига берилган кодларни расман маълум қилади; - ички ишлар органлари муҳр ва штамп тайёрлашга рухсатномани расмийлаштиради ҳамда рўйхатдан ўтказувчи органга эскизнинг икки нусхаси билан биргаликда муҳр ва штамп тайёрлашга рухсатномани юборади. Фермер хўжалигининг таъсис ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритилган тақдирда фермер хўжалиги бошлиғи томонидан тегишли қарор қабул қилинган пайтдан бошлаб 7 иш куни мобайнида уларни рўйхатдан

ўтказган органга ўзлари келиб ёки почта алоқаси орқали қуйидаги ҳужжатларни тақдим этадилар: - ариза; - фермер хўжалиги бошлиғининг таъсис ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисидаги қарори; - ўзгартириш ва қўшимчалар матнининг фермер хўжалиги муҳри билан тасдиқланган икки нусхаси; - номи ўзгарган тақдирда - давлат рўйхатидан ўтказилганлик ҳақидаги гувоҳноманинг асл нусхаси ва янги фирма номига бир хил ёки адаштириш даражасида ўхшаш бўлган фирма номи мавжуд эмаслиги ҳақидаги маълумотнома, алмаштириладиган муҳр ва штамп, шунингдек янги муҳр ва штампнинг уч нусхадаги эскизи; - устав фондининг миқдори кўпайтирилган тақдирда – фермер хўжалигининг таъсис ҳужжатларида эълон қилинган устав фонди миқдорининг шакллантирилганлиги ҳақидаги ҳужжат; - устав фонди камайтирилган тақдирда - уларга маълум бўлган барча кредиторлар устав фонди миқдори камайтирилиши ва унинг янги миқдори ҳақида ёзма равишда хабардор этилганлигини ва оммавий ахборот воситаларида қабул қилинган қарор ҳақида ахборот эълон қилинганлигининг тасдиғи (уларга маълум барча кредиторлар устав фонди миқдори камайтирилиши ва унинг янги миқдори ҳақида ёзма равишда хабардор этилган ва оммавий ахборот воситаларида қабул қилингандан кейин бир ҳафта муддатда тақдим қилинади); Фермер хўжалигини давлат рўйхатидан ўтказиш учун зарур ҳужжатлар бўлажак фермернинг ўзи ёки шартнома асосида туман ҳокимлигининг фермер хўжалигини давлат рўйхатига олиш тўғрисидаги қарори ёки рўйхатдан ўтказишни рад этиш тўғрисидаги қарори ариза берувчи ариза берган кундан бошлаб 3 иш кунида, туман ҳокимлигининг фермер хўжалигини давлат рўйхатига олиш тўғрисидаги қарори билан бир пайтда қабул қилинади. Шундан сўнг туман ҳокимлиги янги ташкил этилган

фермерга «Давлат рўйхатидан ўтказилганлиги тўғрисида» ги гувоҳнома ва туман ҳокимияти муҳри билан тасдиқланган «рўйхатга олинган» белгисига эса таъсис хужжатларини ҳамда муҳр ва штамп тайёрлашга рухсатномани топширади. Аграр иқтисодиётни модернизациялаш шароитида фермер хўжалигининг ташкилий-иқтисодий асосларини такомиллаштириш Республикамиз иқтисодиётининг тобора глобаллашув жараёнига қўшилиб бораётгани, жаҳон иқтисодиётида юз бераётган ҳодисаларнинг мамлакатимизга таъсирини кучайтириб боради. Шу нуқтаи-назардан ёндошганда “ бугунги куннинг энг долзарб муаммоси — бу 2008 йилда бошланган жаҳон молиявий инқирози, унинг таъсири ва салбий оқибатлари, юзага келаётган вазиятдан чиқиш йўлларини излашдан иборат” 1 бўлиб қолмоқда. Ўтган давр мобайнида зарар кўриб ишлайдиган, рентабеллиги паст ва истиқболсиз ширкат хўжаликларини тугатиш негизида фермер хўжаликларини ташкил этиш, уларга ажратилаётган ер майдонларини оптималлаштириш, фермер хўжаликларини моддий-техник таъминлаш ва молиялаштириш бўйича йирик ишлар амалга оширилди. Бунинг натижасида фермер хўжаликлари қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ишлаб чиқарувчи асосий хўжалик юритиш шаклларидан бирига айланди. Фермер хўжаликлари эришаётган натижалар уларнинг аграр соҳада ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг энг самарали шаклларидан бири эканини тасдиқламоқда. Аммо, ўтган давр тажрибаси шуни кўрсатдики, фeрмeр xўжaликлaри сонининг ўстириш, уларга ажратилаётган ер майдонлари ва чорва моллари бош сонининг кўпайтириш билан уларнинг иқтисодий сaмaрaдoрлигини юксалтириб бўлмас экан. Фaoлият юритaётгaн 1

aксaрият фeрмeр xўжaликлaрида ер мaйдoнлaри ҳажмининг кaмлиги мaҳсулoт ишлaб чиқaриш рeнтaбeллигининг ўсишигa тўсқинлик қилмoқдa. Айниқса, жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози шароитида фермер хўжаликларининг самарали фаолият кўрсатиши асосида уларда ишлаб чиқариш харажатларини оқилона режалаштириш ва таннархни пасайтириш орқали рентабелликни ошириш муҳим аҳамият касб этади. Шунинг учун ишлаб чиқариш харажатларини ҳар томонлама пасайтириш, ишлаб чиқариш харажатларини камайтирадиган технологияларни қўллаш, экинлар ҳосилдорлигини, чорва маҳсулдорлигини ўсишини таъминлаш, маҳсулот бирлигига харажатларни камайтириш таннарх пасайишига ва натижада даромадларнинг ошишига олиб келади. Шундан келиб чиқиб ўтгaн йилдa фeрмeр xўжaликлaригa aжрaтилaётгaн ер мaйдoнлaрини oптимaллaштириш бoрaсидa зaрур ишлaр aмaлгa oширилди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2008 йил 6 октябрдаги “ Фермер хўжаликлари тасарруфидаги ер участкаларини мақбуллаштириш чора-тадбирлари бўйича таклифлар ишлаб чиқиш мақсадида махсус комиссияни ташкил қилиш тўғрисида ”ги ПФ-3077- сонли фармойишининг қабул қилиниб, унда ер мaйдoнлaрини тўлиқ инвeнтaризaциядaн ўткaзиш вa фeрмeр xўжaликлaри фaoлиятини тaнқидий бaҳoлaш aсoсидa улaрнинг ер мaйдoнлaрини oптимaллaштириш бўйичa кeнг кўлaмли, шу билaн биргa, пуxтa ўйлaнгaн ишлaр aмaлгa oшириш борасида қуйидаги вазифалар белгилаб берилди: - республикадаги мавжуд фермер хўжаликлари ихтиёрида бўлган ер майдонларидан яхлит контурларда ягона тартибда мақсадли ва самарали фойдаланишни таъминлаш; - фeрмeр xўжaликлaрининг қaйси сoҳaгa иxтисoслaшгaни вa мaмлaкaтимизнинг турли ҳудудлaридaги aҳoли зичлигини эътибoргa oлиш; - сув ва бошқа моддий ресурсларини тежайдиган янги агротехнологияларни қўллашга қулай шароит яратиш;

- йириклаштирилган фермер хўжаликларининг комплекс механизациялашга молиявий имкониятларини кенгайтириш; - зарар билан ишлаётган ва ўзини оқламаётган кичик фермер хўжаликларининг фаолиятига барҳам бериш. Ширкат хўжалигининг ташкилий-иқтисодий ва ҳуқуқий асослари Қишлоқ хўжалик кооперативи (ширкат хўжалиги) – товар қишлоқ хўжалик маҳсулоти етиштириш учун пай усулига ва асосан оила (жамоа) пудратига, фуқароларнинг ихтиёрий равишда бирлашишига, бошқаришнинг умумийлигига асосланган, юридик шахс ҳуқуқига асосланган мустақил хўжалик юритувчи субъектдир (Ўзбекистон Республикасининг 1998 йил 30 апрелдаги «Қишлоқ хўжалигида кооператив (ширкат хўжалиги) тўғрисида»ги қонуни, 1-боб, 1-модда). Ширкат хўжалиги тушунчаси биринчидан , хўжалик юритиш шаклини, унинг иқтисодий мазмунини ифода қилса, иккинчидан , мулкий пай, хусусийлик белгиси, хўжалик аъзоси корхона мулкининг маълум қисмига эгалик қилишини, мулк эгаси эканлигини ва хўжалик фаолияти якунига кўра тақсимланадиган фойданинг бир қисмига шерикчилик қилишга ҳуқуқи борлигини тасдиқловчи ҳамкорликни англатади. Ширкат хўжалиги унинг муассислари томонидан ихтиёрийлик асосида ташкил этилади. Ширкат хўжалиги аъзоларининг сони ширкат фаолияти ихтисослашувидан келиб чиқиб, унинг уставида белгилаб қўйилади. Ширкат хўжалиги қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда туман ҳокимлигида рўйхатдан ўтган кундан эътиборан ташкил этилган ҳисобланади. Ширкатларда ички хўжалик юритиш механизми оила пудрати асосида ташкил этилади. Ширкат раҳбарлари билан пудратчи оилалар ўртасидаги ўзаро муносабатлар икки томонлама тузилган шартномага асосан олиб борилади.

Ширкат хўжалигига ер участкаси эллик йилгача узоқ муддатли ижарага берилади. Ижарага берилган ер участкаси давлат мулки ҳисобланади ва у хусусийлаштирилиши, олди-сотди, айирбошлаш, гаров, ҳадя қилиш объекти бўлиши мумкин эмас. Ер участкасидан оқилона ва самарали фойдаланувчи ширкат хўжалиги ер участкаларини қўшимча равишда ижарага олиши мумкин. Ширкат хўжалиги фаолиятини таъминлаш учун пай фонди ва бўлинмас фонддан иборат устав фонди ташкил этилади. Устав фонди миқдори ширкат хўжалиги умумий йиғилиши томонидан белгиланади. Бўлинмас фондни ташкил этиш ва ундан фойдаланиш тартиби ширкат хўжалиги умумий йиғилиши томонидан тасдиқланадиган «Бўлинмас фондни ташкил этиш ва ундан фойдаланиш тартиби тўғрисидаги Низом»га мувофиқ белгиланади. Пай жамғармаси ширкат хўжалиги аъзоларининг мулкий пайларига тақсимланади. Аъзоларнинг ширкат хўжалиги ташкил этилган пайтда аниқланган мулкий пайлари уларнинг бошланғич мулкий пайи ҳисобланиб, унинг миқдори таъсис йиғилишида тасдиқланади. Пай фонди ва унга мувофиқ, ширкат хўжали ги аъзолари мулкий пайларининг ўзгариши (кўпайиши ёки камайиши) умумий мажлис қарори билан амалга оширилади. Ширкат хўжалиги аъзоларининг мулкий пайи номи ёзилган гувоҳнома билан расмийлаштирилиб, рўйхатга олиш рақамига эга бўлади ва у қимматли қоғозлар тоифасига кирмайди. Ширкат хўжалигининг даромади (фойдаси) умумий мажлиснинг қарори билан бўлинмас жамғармани тўлдириш ва аъзоларга дивидендлар тўлаш учун тақсимланади. Ширкат хўжалигининг умумий мажлиси (вакиллар мажлиси), бошқаруви ва тафтиш комиссияси (тафтишчи) ширкат хўжалигининг бошқарув органлари ҳисобланади. Умумий мажлис молия йили тугаганидан кейин ўтказилади. Умумий мажлис ширкат хўжалиги бошқарувининг (раисининг)

қарорига биноан ёки ширкат хўжалиги аъзолари камида учдан бир қисмининг ташаббуси билан навбатдан ташқари чақирилиши мумкин. Аъзоларининг сони беш юз кишидан ортиқ бўлган йирик ширкат хўжаликларида умумий мажлис ваколатига кирадиган масалаларни ҳал қилиш учун, уставда назарда тутилган ҳолларда, вакиллар мажлиси чақирилиши мум кин. Ширкат хўжалиги аъзоларининг умумий мажлиси қарорлари кўпчилик овозда очиқ ёки яширин овоз бериш йўли билан қабул қилинади. Ширкат хўжалигини тугатиш тўғрисида қарор қабул қилган умумий мажлис ёки суд ширкат хўжалигини дав лат рўйхатидан ўтказувчи орган билан келишган ҳолда тугатиш комиссиясини (тугатувчини) тайинлайди ҳамда ушбу Уставга мувофиқ тугатиш тартиби ва муддатини белгилайди.

$Адабиётлар 1. Узбекистон Республикасининг «Фермер хужалиги ту\рисида»ги конуни. Узбекистон,1998. 2. Каримов И.А. кишлок хужалиги тараккиёти - тукин хаёт манбаи: Биринчи чакирик Узекистон Республикаси Олий Мажлиси Х-сессиясида сузлаган нутк,1997йил 25-декабрь - Т.: «Узбекистон», 1998. 3. Салимов Б.Т., Хамдамов к.С., Юсупов М.С., Уроков Н.И. ва бошкалар. Дехкон ва фермер хужаликлари иктисоди. Укув кулланма. – Т.:Узбекистон ёзувчилар уюшмаси Адабиёт жам\армаси, 2004. 4.Уральскиевуставки. www.uv2000.ru 5. Петранева Г.А. Экономика и управление в сельском хозяйстве, Академия, 2003. http://textbook.ru/catalogue/book/33320.html6. Попов Н.А. «Основу руночной агроэкономики и сельского предпринимательства», М.: Тандем, 2002, http://rbip.bookchamber.ru/description7897.htm$

O'xshashlar

Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ер ҳудудини ташкил қилиш ва режалаштириш

Қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг озиқлантириш асослари

Тайёрлов тизими ва унинг ташкилий-иқтисодий асослари

Қишлоқ хўжалик экинлари касалликларининг ривожланиши ва тарқалишини олдиндан айтишни назарий асослари

Қишлоқ хўжалик хайвонларининг биологик хусусиятлари