Гулли ва манзарали ўсимликлар билан атроф, хона, кириш жойлари ва йўлакларни безаш - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Гулли ва манзарали ўсимликлар билан атроф, хона, кириш жойлари ва йўлакларни безаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

86.5 KB

Ko'chirib olish

Гулли ва манзарали ўсимликлар билан атроф, хона, кириш жойлари ва йўлакларни безаш Режа: 1. Гулзорлар ташкил қилиш ва уларнинг тули хил шакллари барпо қилиш. 2. Гулзорларда гулли ва манзарали ўсимликларни танлаб ўтқазиш. 3. Хоналарда, кириш жойларида манзарали гулзорларни ташкил қилиш. 4. Гулзорларни парваришлаш хусусиятлари.

Ихтиёрий яшиллик бунёд этишнинг (яшил қурилишнинг муҳим асоси – бу клумбалар, рабаткалар, гуруҳлар, газон (майсазор) фонидаги алоҳида ва бошқа экинлар ҳисобланади. Лекин гулли безатишда аниқ муносабатлар ва ўлчамларга бўйсуниш керак. Хиёбонлар, истироҳат боғлари ва кўкаламзорлаштиришнинг бошқа объектларини гулзорлар билан ўта тўлдириб юбориш рационал эмас ва ҳар доим ҳам ўзини оқламайди. Гулзорларни лойиҳалашда бош тамойилга таяниш керак, яъни гулли безак берилган кўкаламзорлаштириш объектининг умумий мақсадига бўйсуниши зарур, бунда гулзорни қандай объект олдида – маданият саройи, мемориал, хиёбон, маъмурий бинолар олдидалиги ҳисобга олинади. Бу ҳолда гулзорлар архитектура иншоотларига (монумент, бино ва ҳ.к.) диққатни жалб қилиши ва уларнинг ўзига хос хусусиятини ажратибкўрсатиш керак. Лекин бошқа мақсад ҳам бўлиши мумкин. Масалан, томошабинда (дам олувчи) гулларнинг гўзаллиги, уларнинг ранги, шакли, ҳиди, янгилиги ва такрорланмаслиги билан яхши кайфият ҳосил бўлиши эҳтимолдан ҳоли эмас. Бу ҳолда уммий архитектура мақсадига безатиш бўйсунмайди, яъни тескариси, архитектура ансанбллари ва уларнинг деталлари ўсимликлар шаклининг ўзига хослигини ажратиб кўрсатади, уларга қўшилиб кетади ва ўзига хос гармония касб этади. Партерли ва турли композицияли ранг – баранг, чиройли гулзорлар алоҳида хусусиятга эга иншоотларни безатишда ишлатилади. Жумладан, бу ишлар кўргазмалар, маданият саройлари, ҳайкаллар, мемориаллар, музейлар, театрлар рўпарасида амалга оширилади. Гуллар ва бошқа ўсимликларнинг барча сифатларини яхши кўрсатиш учун, боғлар, ҳиёбонлар ва алоҳида гулзорларни кўкаламзорлаштиришда турли классик усуллардан – регуляр (геометрик, францез) ва ландшафт (инглиз) усулларидан фойдаланиш мумкин. Бу усуллар тинч, шоирона муҳит ва табиатга бевосита яқинлик тасаввурини акс эттиради. Шаҳарлар в бошқа йирик аҳоли пунктларида маданият ва дам олиш боғлари шундай ташкил қилинадики, уларда гулзорлар, газон (майсазор) лар дарахт-буталар бир нечта минтақаларда

турлича мақсад ва ҳар хил кўринишда жойлашиши мумкин. Кўкаламзорлаштиришда хиёбонлар, даҳалар, махсус боғлар-розариялар, сиренгариялар, георгинариялар ва ҳоказолар ҳам катта аҳамият касб этади. Гулзорлар ташкил қилиш – бу лойиҳалаш ва уларни амалиётда бажаришдан иборатдир. Гулзорлар лойиҳасини хиёбонлар, истироҳат боғлари ва бошқа қурилишлари мўлжалланган жойдан ажратилган ҳолда амалга ошириш мумкин эмас. Гулзор аниқ таркибий қисмларга эга: 1) турли шаклдаги гул экинлари; 2) йўлакчалар; 3) майсазор. Уларнинг классик мос тушиши, гул экини майдони, йўлакчалар ва майсазорларнинг 3:5:8 муносабати ҳисобланади. Сўнги йилларда майсазорлар учун учун кўпроқ, гуллар учун камроқ жой ажратиляпти. Объектларни кўкаламзорлаштириш турли диаметрининг фоизли муносабати ҳам мавжуд. Дарахтларга 40-50% (жанубда бир мунча кўпроқ), буталарга 10-20 % (шимолда кўпроқ), майсазорлар учун 8-18 %, гул экинларига 4-8 % ва йўлакчаларга 151-20 % жой ажратиш тавсия қилинади. Кўрсатилган элементларнинг фоизли муносабатини аниқлагандан сўнг, лойиҳалар тузилади, бунда вертикал кўкаламзорлаштириш, тошли тоғчалар, сув қурилмалари (ҳавзалар, фаворалар ва бошқалар), дам олиш ва хизмат кўрсатиш айврнчалари, киоскалар, кичик архитектура шаклларининг жойлашиши ҳисобга олинади. Лойиҳалашда шунингдек, берилган объектнинг меҳмонлари сони ҳам ҳисобга олинади. Шунга кўра йўлакчаларга ажратилган майдонни кўпайтирадилар ёки камайтирадилар, кичик архитектура шакллари сони ҳисобланади. Гулзорларнинг меҳмонлари кўп бўлса, йўлакчалар эни кенгайтирилади. Амалиётда кўкаламзорлаштириш объектининг қўйидаги ўрганиш усули ишлатилади. Кўкаламзорлаштириш учун ажратилган жойни тайёрлайдилар, режалаштирадилалар, ўғит соладилар, ҳайдайдилар, бороналайдилар ва кўп йиллик бошоқли ўғитлар сепилади. Ўтлар яхши ўсиб, ўрганилгандан сўнг, устидан юришга рухсат этилади. Босилган йўлчалар келгусида ҳам йўллар тармоғи, йўлчалар, гулли безашнинг майдончалари ва

элементлари (клумбалар, рабаткалар ва ҳ.к.) ни лойиҳалаш учун асос бўлиб хизмат қилади. Даҳа ва мавзелар ичини кўкаламзорлаштиришда ва бағлар ташкил қилишда, тинч дам олиш жойларини, қумдонларни, арғамчиларни, зинапояларни вав ҳокозаларни жойлаштиришни кўзда тутиш керак. Идоралар ва бошқа маъмурий бинолар олдида машиналар, мотацикллар, отлар учун туриш жой, эълонлар , рузнома ва ҳурмат тахталари учун майдончалар ажратилади. Лойилашда гиламли клумбалар, рабаткалар ва ҳоказоларнинг мураккаб расмларидан фойдаланмаслик керак. Ҳозирги вақтда чиройли, оддий ва аниқ композицияларга талаб ортмоқда. Гулзорлар учун қуёш тушадиган очиқ жойлар ажратилади.Жойнинг шимолий ва ғарбий чегараларида дарахт ва буталардан ҳимоя чизиғи тортилади. Бундай чизиқларни кўчалар, йуллар билан чегараланган томонларга тортиш мақсадга мувофиқдир. Гулзорлани ташкил қилишда қўйидаги қоидалардан фойдаланиш тавися қилинади: 1. Гулзор – клумбанинг ўрта , марказий қисми энг ёрқин , диққатни жалб қилувчи бўлиши керак. У ҳавза, ҳайкал ёнида ёки ўзича мустақил объект бўлиши мумкин. 2. Гулзорлардаги гул шакллари майда бўлмаслиги керак, акс ҳолда у хунук кўриниши мумкин. Оддий чизиқли йирик шакл ҳосил қилиниши маъқулроқдир. 3. Гулли шакллар камроқ ва маълум масафаларда газон билан ажратилган бўлиши керак. Нусха лойиҳасини тузиш ва тасдиқланиш декабръ ойининг охири январ ойининг бишидан кечиктирмаслик керак, чунки кўкаламзорлаштириш учун керакли ўсимлик кўчатларини етиштириш бўйича ишлаб чиқариш топшириғини олдиндан бериш лозим. Шундан сўнг экишнингш ишчи чизмаси масштабда, буёқсиз бажарилади, бунда

йўлларнинг эни, клумбаларнинг диаметри, рабаткалар эни ва узунлиги, экиш учун ўсимликлар ва жўяклар орасидаги масофа кўрсатилади. Экиш чизмаси лойиҳани бажариш расмлар, рабаткаларнинг режаси тузилади. Гулли экинзорларнинг шакллари – гулзорлар ташкил қилишда гулли экинзорларнинг турли шакллари, клумбалар, рабаткалар, нақшлар, гурухлар, ҳошиялар, массивлвр, альпинариялар, миксбордерлар ва алоҳида экинзорлар ишлатилади. Клумбалар - шакли деярли бир хил ўлчамдаги , турли перпендикуляр йўналишдаги, геометрик тугалланган контур шаклида бўлади. Бошқача қилиб айтганда, гулзор бу жимжимадар гулли жуяк, барча йўналишларда деярли бир хил ўлчамга эга. Клумбаларни атрофидаги майсазор ёки йўлакчалардан юқорироқ қилиб ҳосил қилинади ва манзарали ўсимликлар экилади. Клумбалар одатда майсазор фонида жойлаштирилади, очиқ майдонларда эса уларнинг четлари ажриқ билан хошияланади. Рабаткалар (жўяклар) – гулзор қисми, жуяк кўринишидаги узун ер майдони – гулли экинзор шакли. Унда гуллрвчи ва манзарали-баргли ўсимликлар экилади. Рабаткалар- йўлакчалар, майдончалар ёки қурилмалар бўлаб жойлашган гулли жуякчалардир. Рабаткалар ишлатилишига ва безатилаётган майдонга кўра турли узунлик ва кенгликка эгадир. Энг калталари 2-4 м, узунлари эса бир неча юз метргача бўлади. Рабаткаларнинг кенглиги 0,5 дан 3-4 м. гача, кўпроқ тарқалганининг кенглиги 1- 1,25 м. Рабаткалар юзаси ҳар доим текис, сувнинг туриб қолмаслиги учун фақат марказга нисбатан озроқ кўтарилган бўлади. Арабеска – гулли экинзор шакли сифатида ҳозирги вақтда жуда кам ишлатилади – бу майлрни кичикроқ, ясси ёки бир оз кўтарилган клумбалардир, ўзининг абриси, яъни ташқи кўриниши ва контурлари бўйтча барглар, гуллар, гирляндалар, гулчамбарлар, капалаклар ва бошқа расмларни эслатади. Арабескалар асосан партер ва гулзорларнинг ён қисмларига, майсазор бурчакларига жойлаштирилади

Гурух- бу гулзорнинг қисми, кичикроқ сонли бир тур ёки нав ўсимликларининг экилган жойини ўзида акс эттирувчи гулли экинзорларнинг битта шаклидир. Гурухлар учун кўпинча баланд бўйли гулловчи ҳамда манзарали-баргли бир йиллик ёки кўп йиллик ўсимликлар, буталар ёки дарахтлар ишлатилади, бунда улар яқин масафаларда экилади. Гурух икки хил бўлади: 1) девор олди хили - деворлар, дарахтлар пояси, ахлат қутилари, ҳо жатхоналар, деворчалар ва бошқаларни манзаралаштириш учун баланд бўйли чиройли баргли ўсимликлар ( клешвевина, манзарали каноп ва бошқалар) ишлатилади. 2) эркин ўсувчи хили, майсазорда озод композицияда экилади, бу гурухлар учун турли баландликдаги ўсимликлар ишлатилади. Алоҳида ёки солитер экиш деб- алохида бир йиллик ёки кўп йиллик ўсимликлар экилган экинзорнинг бир шаклига айтилади. Бу майсазор, гулзор, истироҳат боғи ёки ҳиёбон фонида, гуруҳлар, клумбалар, рабаткалар, кичик меъморий шакллари ва ҳоказолардан узоқроқда жойлашади. Алоҳида экинларнинг кўркамлилиги барча йўналишларда тўлиқ бўлиши керак: сербарглилик, чиройли габитус, баргларнинг оригиналлиги, гуллашнинг тўлиқ ҳамда кетма-кетлиги. Солитерлар сифатида қоида бўйича ёруғсевар ўсимликлар қўлланилади. Майда баргли, тўқ рангдаги гулли ўсимликларни йўлакчалар ва кўринадиган жойларда, аксинча йирик баргли, йирик ва ёрқин гулли ёки гулбаргли ўсимликларни эса узоқроққа экиш мумкин. Бордюрлар ( ҳошиялар ) – гулзор қисми гулли экинзорлар шакли, клумбалар контури, йўлакчалар чизиғи, рабаткалар, майсазорлар, аллиялар бўйлаб экилган гулловчи ёки манзарали баргли бир йиллик ҳамда кўп йиллик ўсимликлар бўлиб, улар ҳошия ҳосил қилади. Бордюрлар ўсимликнинг катталиги ва ҳошияли хусусиятига кўра 10 -40 см, кенгликда 1-5 та қаторда ҳосил қилинади. Бордюрларнинг баландлиги ҳошияланаётган объектга кўра,

жуда ўзгариб туради. Бордюрлар кўкаламзорлаштирилаётган жойнинг манзарали меъморий безаш учун хизмат қилади, улар гулзорли безатишнинг тугалланган кўринишини яратади. Партер – бино олдидаги ёки истироҳат боғи, ҳиёбон бошида ва бошқа жойлардаги тантанали гулзор. У гулли манзарали безатишнинг қатъий усулида бажарилаб ҳиёбонлар ва истироҳат боғларининг кириш жойларида, бино олдига аниқ, тўғри шаклда ўрнатилади. Партер бир нечта таркибий қисмлардан (майсазорлар, махсус танланган манзарали – баргли ва гулловчи ўсимликлар, йўлакчалар, кичик меъморий шакллар) ташкил топган. Бу қисмлар ўз навбатида гул компазициясида бирлашиб бир бутунликни ташкил қилади. Массив – бу йирик ўлчамли ўсимликлар (дарахт ва буталар) экилган, етарлича кенг майдонни эгаллаган экинзорлардир. Массив яратишда унинг мақсадига таянилади. Ўрмон боғларини ташкил қилиш, кўпинча табиий ўрмон массивларида амалга оширилади. Кўп ҳолларда янги массивлар яратишда ёруғсевар ўсимликлар ишлатилади. Чирмашувчи ўсимликлар – асосан деворлар, айвончалар, балконларни безатиш, пергор яратиш учун ишлатилади, лекин улардан гулзорлардан фойдаланиш мумкин. Бундай ҳолларда майсазорларда карказлар ўрнатилади ва ип тортилади. Шу тариқа ўсимлик чирмаши ўсади ва вертикал деворлар, колоннналар, конуслар ҳамда бошқа ш8акллар ҳосил қилади. Альпинария – тошли боғ ёки тоғча, альпфлораси қўлланилган тоғ ланшафтининг ўзига хос чиройини акс эттирувчи сувни яратилган қурилмадир. Альпинария комплексида тош ҳамда ўсимликларнинг бир йиллик, кўп йиллик ва буталари чиройли қўшилиб яхлит бир бутунлик ҳосил қилади. Альпинариялар кўпинча ланшафт стилидаги паркларда ишлатилади. Миксбордерлар – деворлар, бинолар, баланд бўйли экинлар олдида табиий гуруҳлар кўринишида жойлашган манзарали ўсимликларнинг кўп гуруҳли ва қаторли аралаш экинзордир.

2. Гулзорларда гулли ва манзарали ўсимликларни танлаб ўтқазиш . У ёки бу шаклдаги гули экинзорларни яратишда ўсимликларни тўғри танлашга катта аҳамият берилади. Бу масалани ҳал қилишда ўсимликларнинг биологик хусусятлари ва агротехникасидан ташқари, бадиий дидга ҳам эга бўлиши керак. Ўсимликларни баландлик бўйича танлаш. Агар клумба марказида ҳайкал ёки бошқа меъморий қурилма бўлмаса, у ҳолда марказда баланд кўримли ўсимлик (агава, пальма ва бошқалар), марказда узоқроққа эса бўйи пастроқ клумба четларига ундан ҳам кичик бўлмаган ўсимликлар экилади. Бундай жойлаштиришда ўсимликлар бир – бирини тўсмайди, ҳатто озгина дўнг клумбалар ҳам жуда манзарали кўринади. Ўсимликларни гуллаш вақти бўйича танлаш. Бу масалани ечишда, эрта гуллайдиган ва гуллаш муддати давомий бўлган ўсимликларни ишлатишга интилиш керак. Ўсимлик ассортименти шундай бўлсинки, клумбалар, гулли экинзорлар ва бошқа шаклларда экилган ўсимликлар икки ҳафтадан сўнг гулласин. Турли вақтда гуллашга йўл қўймаслик керак (микрсбордерлардан ташқари). Ўсимликларни гуллар ёки барглар ранги бўйича танлаш. Турли хил ва нав ўсимликларида фақат гулларнинг тусларигина эмас, балки баргларнинг туси ҳам турличадир. Йил – давомида – баҳорда, ёзда ва кузда тусларинингўзгаришинигапирмаса ҳам бўлади. Гул бирлигини шундай танлаш керак-ки, у жуда чиройли бўлсин. Гулларни колер бўйича танлашда қуйидагиларгатаяниш мумкин: 1) колерлар контрасти қонунига; 2) колерлар гармонияси қонунига; 3) нейтрал туслар аҳамияти. Колерлар контрасти қонуни. Призмадан ўтган қуёш нури – қизил, олов ранг, сариқ, яшил, кўк, бинафша рангларини беради. Энг чиройли ранг бирликлари: қизил билан яшил, олов ранг билан кўк, сариқ билан бинафша ранглардир. Бу колерлар контрасти қонунига мос келади. Шу билан бир

вақтда, қизил, олов ранг ва сариқ ранглар – энг актив, иссиқлик ҳиссини уйғотади. Яшил, кўк, бинафша ранглар – пассив колерлар, совуқ ранглардир, улардан кўк – энг совуқ ранг ҳисобланади. Бу туслар гулзорга қатъийлик беради. Жуда қатъий контрастни юмшатиш учун айрим ҳолларда бу гуруҳлар орасига нейтрал тусли ўсимликлар экилади. Барча тўқ колер (тўқ–қизил, тўқ– кўк, тўқ–бинафша) томошабинларга яқинроқ жойлаштирилади, чунки узоқроқ яхши кўринмайди. Колерлар гармонияси қонуни у ёки бу туснинг жадаллигини секин – аста кўпайишини ёки камайишини билдиради. Шу қонунга бўйсунган ҳолда клумбаларда ёки бутун гулзорда ўсимликларни экишда ихтиёрий колерни, турли жадалликда қўллаш мумкин. Агар колернинг интенсивлиги клумба марказига қараб кўпайса, масалан, оч–пуштидан пуштига, оч-қизилга, унинг маркази оч – қизил рангда бўлса, ў ҳолда бу клумба нисбатан четдан марказга қараб жадалликни пасайтирганга қараганда кўпроқчиройли, ранг- баранг кўринади. Нейтрал колерлар аҳамияти. Нейтрал туслар – оқ ва қора туслардир. Улар кўп ишлатилади. Лекин қора рангли ўсимликлар табиатда мавжуд эмас (виола, колеус деярли қора рангга эга), оқ рангли ўсимликлар эса жуда кўп. Оқ ва бошқа оч туслар узоқдан яхши кўринади, улар қоида бўйича жуда чиройли. Оқ ранг колерлар диссонансини текислайди, дисгармонияни йўқотади. Қизил ва бинафша рангларнинг бирлиги мавжуд бўлса, улар оғир қабул қилинади, қўпол кўринади, оқ билан тўлдирилса, ў ҳолда бу бирлик сезиларли юмшайди. Оқ ранг кескин фарқни ёки тусни биртекис юмшатади, қора ранг эса туснинг эса ёрқинлигини кучайтиради. Газон – французча сўз бўлиб, майсазор маъносини англатади. Майсазор – бу ўт билан қопланган, табиий ёки сунъий равишда яратилган майдондир. Манзарали боғдорчиликда бу табиий ёки сунъий равишда яратилган ўтсимон майдон кўкаламзорлаштириш учун ҳам, спарт майдончалари ва бошқа мақсадларда ҳам ишлатилади.

Яшил майдонлар бунёд этишда (яшиллик қурилишда) майсазорларга катта эътибор берилади. Майсазорлар икки гуруҳга ажратилади: а) манзарали майсазорлар; б) махсус майсазорлар. Манзарали майсазорларўз ўрнини қуйидагиларга бўлинади: партерли, ўтлоқ кўриниши (боғ ва ўрмондорчилигида), кўп йиллик чиройли гулловчи ва мавритания (бир йиллик, хилма хил гулловчилар). Махсус майсазорлар – булар спорт (футбол ва бошқалар), пиёдалар харакатини ажратувчи, йўл четларидаги чизиқларни мустаҳкамловчи майсазорлардир. Партерли майсазорлар - боғнинг марказий қисмида ва гулзорниннг асосини ташкил қилувчи бошқа майдонларда жойлашади. Бу майсазорларга жуда катта талаблар қўйилади: улар, айниқса, юқори сифатли, серяпроқ, туси бўйич, бир хил, текис, майсаси зич, пастак бўлиши керак. Партерли майсазорлар кичик майдонни эгаллайди. Қоида бўйича уларга майда нозик баргли, барглари асосан тупининг пастки қисмида жойлашган ва кесиладиган сўнг тез ўсувчи бошоқли ўтлар экилади. Ўтлоқ кўринишидаги майсазорлар кенгроқ майдонни эгаллайди, чунки уларни манзарали ва бошқа боғ ҳамда ўрмон – боғдорчилигининг очиқ жойларида ишлатилади. Кўп йиллик чиройли гулловчи майсазорлар – майсазор фонида гуруҳ- гуруҳ бўлиб жойлашган, чиройли гуллоқчи кўп йиллик ўсимликлардан ташкил топади. Мавритания ёки хилма-хил гулловчи майсазорлар кўпгина гулловчи бир йиллик ўсимликларни бошоқли ўтлар билан аралашмасидан ташкил топганлиги билан аҳамиятлидир. Мавритания майсазорлри учун асосан бир йиллик ўсимликлар, жуда кам ҳолларда экилган йили гулловчи кўп йиллик ўсимликлар ишлатилади. Яхши партерли майсазорни яратиш жуда катта эътибор ва ме ҳ натни талаб қилади. Олдин майсазор учун майдон тайёрланади. Партерли

майсазорлар учун яхши ўғитланган енгил қумоқ ёки қора тупроқни ишлатган афзалдир. Партерли майсазорларни яратишда ўсимликлар учун зарурий қатлам қалинлиги 15-20 см дан кам бўлмаслиги керак. Тупроқнинг механик таркибига кўра қум ёки лой қўшиш мумкин. Майсазорлар учун кўпинча бошоқли ўтлар, кам ҳолларда эса ловия ўтлар ишлатилади. Майсазор ўтлари айниқса, пастки қисмида кўп баргли пояга эга бўлиши, яхши чим ҳолис қилиши, ўрилгандан сўнг тез ўсиши, пайхон қилишига, ивишига, моғорлашига, қурғоқчиликка чидамли ва манзарали бўлиши керак. Барча бошоқли ўтларни 3 гуруҳга бўлиши мумкин: а) пастки, б) юқориги, в) ўртача. Пастки бошоқлиларга ўтлоқ мятниги, қизил овсяница, оқ ва оддий полевица, яйлов райграси киради. Пастки бошоқлилар кўпинча партерли майсазорлар ишлатилади. Юқори бошоқлилар асосан ўтлоқ типидаги майсазорларда ишлатилади- йиғма ежа, костер, бозостий, житняк, ўтлоқ овсяницаси, чирмашувчи пирей ва бошқалар. Ўртача бошоқлиларга темофеевка, лисохвост ва бошқалар киради. Майсазорларни парваришлаш . Майсазорлар сифатида уларнинг парваришига боғлиқ. Эрта баҳорда, қорлар эрий бошлаши биланоқ, майсазорлар атрофига, уларнинг устидан юрилмаслиги ва улар босилмаслиги учун, вақтинча штакетник ёки 50-60 см баландликда тўсиқлар ўрнатилади. Майсазор парваришнинг кейинги босқичи – кесиш ёки ўришдир. Уни одатда майсазор ўтлоқлари (косилкалари) билан кесилади. Боғ саҳнидаги майсазорлар айниқса, нам билан етарли таъминланганлик шароитларида ҳар 6-16 кунда кесиб турилади. Шундай қилиб, бутун вегитация даврида 10-12 марта кесилади. Ўрилгандан сўнг ўтларнинг баландиги 6 см дан ошмаслиги керак. Ўтлоқ туридаги майсазорлар ойида бир марта, яъни йилда 2-4 марта ўрилади. Ўрмон боғларидаги майсазорлар ёзда 1-2 марта ўрилади. Ўрилган ўтлар 1-2 кун мобайнида йиғиб олинади.

Майсазор бошоқлиларга, яъни озиқ майдони кичик бўлган ва узлуксиз кесиб турилдиганлар учун катта миқдордаги озиқ моддалар зарур. Экилган майсазорларга ҳар гектарига 300 кг азотли ва фосфорли, 150-200 кг калий ўғит солинади. Ўғитлар ёз давомида ўтлар ўрилгандан сўнг 3-4 марта солиниб кейин суғорилади. Ўтлар кузги юзаки компост кўринишдаги органик ўғитларга жуда таъсирчандир. Ўғит 0,2 – 2 см қалинликда солинади ва хаскаш билан текисланади. 3. Хоналарда, кириш жойларида манзарали гулзорларни ташкил қилиш. Замонавий интерьерлар гуллар ҳозирги вақтда ишлаб чиқариш корхоналари, бино ва иншоотлар, ишхоналар, маданият уйлари ва хоналарни безатиш учун кесилган жонли гуллар ва манзарали ўсимликлардан тузилган композициялар ишлатилади. Гуллар ва манзарали ўсимликларни хоналарда турли яшиклар, кашполар, махсус столчалар ва ҳоказоларда жойлаштириш мумкин. Ампел ва чирмашувчи ўсимликлар ўсимликлар осма ва деворий кашполарга ўрнатилади. Агар безатилаётган хона катта бўлса, у ҳолда гулли ва манзарали ўсимлик солинган гулдон ҳамда саватларни ерга (полга) қўйиш мумкин. Ясси гулдонларда ранги, баландлиги ва шакли бўйича бир-бирига мос тушувчи гулли ва манзарали баргли ўсимликлар жойлаштирилади. Бундай ўсимликлардан тузилган клмпозициялар, агар ампел ўсимликлари бир томонидан осилиб турса, жуда чиройли кўринади. Яшикларни турли материаллардан ясаш мумкин. Улар девор тусига хос ёки ёрқин бўлмаган ранга бўяб лакланади. Яшиклар ёки кашполарга жойлаштирилган гул туваклар яшик четларидан бир мунча паст бўлиши керак. Тувакларни юқорисига янги мох, керамзит, вермикулит ёки ювилган тошчалар солинади. Туваклар орасидаги бўш жойлар ҳам шу материалларнинг бири билан тўлдирилади. Хоналардаги гулларнинг жойлашиши симметрик бўлмаслиги керак, баланд бўйли ўсимликлар шакллари пастак ўсимликлар билан мос тушиши

лозим. Гулларни кашпо яшикларга жойлаштиришда уларнинг баландлиги ва ёруғликка талабини ҳисобга олиш лозим. Ёруғ севар ва паст бўйли ўсимликлар ёруғликка яқинроқ, сояга чидамли, баланд бўйлиўсимликлар эса девор олдига жойлаштирилади. Кашпо яшикларини манзарали ўсимликлар билан тўлдиришда, йирик ўлчамларни пастак ва ампел ўсимликлари билан мослаштириш яхши самара беради. Замонавий интерьерларни безатишда тувак ўсимлиги ва табиат материалларидан тузилган композициялар ҳам кенг тарқалган. Улар кесилган гуллардан тузилган композициялардан фарқли равишда жуда узоқ сақланиши мумкин. Бундай композициялар керамик ясси гулдонларда ёки кенг тувакларда ишлатилади. Композициялар учун хона ўсимликларини танлашда уларнинг экологясини ҳисобга олиш керак ва суккулентлар билан намсевар ўсимликларни, ёруғсевар билан сояга чидамли ўсимликларни бирга эсмаслик зарур. Одатда битта йирик ўсимлик бундай композициянинг асоси бўлиб хизмат қилади. Унинг атрофида кичикроқ ўсимликлар, гулдон четларига эса ампел ўсимликлари экилади. Суккулетлардан тузилган композицияларга турли ўлчамдаги, лекин бир хил ранг ва ўзига хос бир неча тошларни қўшиш мумкин. Хизмат хоналарини кўкаламзорлаштириш учун беор ўсимликлар, яъни ёруғлик ва намликка унча талабчан бўлмаганўсимликлар ишлатилади. Яшил ўсимликлар ола-була баргли ўсимликлардан хлорофитум, мармарли пеперомия, аукуба, ола-була баргли традесканция ва бошқалар ишлатилса чиройли кўринади. Тупроқни беркитиш учун чирмашувчи ёки ампел ўсимликлари (седум, зибольди, селагинелла, қирмизи сетреазия, традисканция ва бошқалар) ишлатилади. Хоналарни мавсумида гулловчи ўсимликлар: азалея, глоксиния, цикламен, кальцеолярия ва бошқалар жуда яхши безайди. Гулловчи тувак ўсимликларини ва кесилган гулларни йил мавсумига кўра алмаштириб туриш интерьерларни гул билан безатишнинг турли-туманлигини таъминлайди.

4. Гулзорларни парваришлаш хусусиятлари – қагар ўсимликлар ўз йўналишига жавоб берса ва тўғри экилиб, ишлатилган бўлса бундай гулзорлар самарали бўлиб, кишида яхши кайфият уйғотади. Бундан ташқари, гулзорлар ҳар доим тоза, чиройли, яъни яхши парваришланган бўлиши керак. Гулзорлар парваришида асосан унинг сифати муҳим аҳамият касб этади. Ўсимликлар парвариши бўйича сарфларни камайтириш учун уларнинг ўсиш ва ривожланиш хусусиятларини ҳисобга олиш керак ва шунга мос равишда қуйидаги қоидаларга таяниш лозим. 1. Ўсимликларни оптимал масофаларда экиш. 2. Ўсимликларни тезроқ ўсиб, бир-бири билан бирлашиб кетиши ва ер юзини яшиллик билан қоплашини ҳисобга олган ҳолда жойлаштириш. 3. Гуллаш хусусияти ва кетма-кетлигини ҳисобга олиш. 4. Ўсимликларни паст ҳароратга чидамлилигига кўра, уларни очиқ ерга баҳорги совуқлар эҳтимоли кетгандан сўнг экиш. Гулзор парваришида қуйидаги усуллардн фойдаланилади: а) экилиши билан суғорилади. Заруриятга кўра суғориш такрорланади; б) экилгандан сўнг биринчи ҳафталарда тутмаган кўчатлар ўринга, ўша навдаги янги ўсимлик кўчати экилади. Бунинг учун 10-25 фоиз миқдорда ўсимликлар заҳирада етиштирилади. в) ўсимликлар бирлашиб кетгунча, тупроқни узлуксиз юмшатиш ва ўсимликни ягана қилиш. бирлашиб кетгач ва кучли ёмғирдан сўнг уларни бажаришга ҳожат йўқ, чунки, бу вақтда ёввойи ўтлар маданий ўтлар томонидан эзилади ва тахминан гулзор кўринишини бузмайди; г) ўсимликлар тутиши ва ўса бошлашида органик ва минерал ўғитлар билан озиқлантирилади. Бунда микроўғитлар камроқ фойдаланилади; д) алоҳида ўсимликларнинг гуллаб бўлиши билан сўлиган гулбарг ва гуллар кесиб ташланади. Гулзор кўринишини бузувчи, сўлиган ва тўкилмаган гул ва гулбарглардан ҳам тозаланиб туриши керак. Гуллаш даври

айтарли узоқ бўлмаган ўсимликларда бу иш тахминан ҳафтада бир марта бажарилади. Кесиб турилса, ўсимлик манзараси узоқроқ сақланади. Сентябр ойи охири октябр ойи бошларида биринчи кузги совуқлар тушади, улар иссиқсевар ўсимликлар – бегония, ирезине, альтернантера ва бошқаларга зарар етказиши мумкин, совуқдан кейин иссиқ ҳаво даври келса ҳам, бу ўсимликларнинг айримлари нобуд бўлиши эҳтимоли бор. Шунинг учун сентябр ойи охирида эҳтиёт чораси учун ўсимликларнинг бир қисмини (10-15%) зарарланмаган она тупларни иссиқхоналарга киритилади. Улар тувакка экилади ёки зич қилиб яшикка жойлаштирилади. Сув ўсимликлари ҳам ҳавзалардан олиб қўйилади. Ўсимликлар гулзрнинг ташқи кўринишини бузмасдан танлаб олинади. Енгил совуқларда она туп юзаси дока, шохли пайраха ёки плёнка билан ёпилади, чунки кучсиз совуқлардан сўнг, иссиқ ҳаво келиши ва гулзорлар ўзининг манзарасини яна бир неча ҳафта сақлаши мумкин. Ҳозирги вақтда ТСХАнинг Сабзавотчилик тажриба станциясида сунъий йўл билан ҳосил қилинувчи кўпикни яратиш устида ишолиб бариляпти. Совуқлар эҳтимоли туғилиши билан, ўсимликлар кўпик билан қопланади ва 8-10 соатдан кейин кўпик қотиб, ингичка қатламли плёнка из қодирмай учиб кетади. Октябр ойи бошларидаҳаво совуши билан, она туп сифатида қўлланилмайдиган кўп йиллик, бир йиллик ва гиламли ўтларнинг ер усти қисми қирқилаи ёки суғуриб, компост қилинади. Ўсимликлардан тозаланган майдонлар ўғитланади ва кавланади. Қишга чидамсизроқ кўп йллик ўсимликларни (атиргул, гиацинт наргиснинг айрим навлари, регали лилияси ва бошқалар) қарағай шохлари ва бошқа материаллар билан ёпилади.

Адабиётлар : 1. Бўриев Ҳ.Ч., Абдураҳмонов Л.А., Джананбекова А.Т. Гулчилик. Т., « Меҳнат » , 1999 . 2. Вакуленко В.В., Зайцева Е.Н., Клевинская Т.М. и др. Справочник цветовода. М . , « Колос » , 1996. 3. Абдураҳмонов Л.Т. Гулчилик. (Маъруза матнлари) Т . , 2000 . 4. Джананбекова А.Т. Цветоводство (Текст лекци й ) Т . , 2000. 5. Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т., Ўзбекистон, 1995. 6. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги қонуни. Т., 1997. 7. Ўзбекистон Республикасининг “Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури” тўғрисидаги қонуни. Т., 1997. 8. Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори “Мева-сабзавотчилик ва узумчилик соҳасини ислоҳ қилиш бўйича ташкилий чора-тадбирлар тўғрисида” қарори. ПФ-3709-Фармони. // Халқ сўзи – 2006 йил 11 январ. 9. Ўзбекистон Республикаси ҳудудида экиш учун тавсия этилган қишлоқ хўжалик экинлари Давлат Реестри. Т., 2006. 10. Чувикова А.А., Потапов С.П. и др. Учебная книга цветовода. Москва « Колос » , 1974 . 11. Чувикова А.А., Потапов С.П. Практикум по цветоводству. Москва, « Колос » , 1984. 12. Б ы лов В.Н., Михайлов Н.Л., Сурина В.И. Роз ы . Итоги интродукции. М . , « Наука » , 1988. 13. Зиновьева Н.Ф. Комнатное цветоводство. Т., « Меҳнат » , 1988 . 14. Кияткин А.К. Цвет ы Узбекистана. Т . , « Мехнат » , 1978 .

O'xshashlar

Манзарали ва гулли ўсимликларни вегетатив кўпайтириш

Манзарали ва гулли ўсимликларнинг уруғидан кўпайтириш

Гулли паразит ўсимликлар.

Гулли ва манзарали ўсимликларни очиқ ерларда ўстириш агротехникаси

Гулли ва манзарали ўсимликларни ёпиқ (оранжерия) ерларда ўстириш технологияси